Skip to main content

Στυλιανοῦ Γερασίμου: Ἀπὸ τὸ Πάθος στὴν Ἀνάσταση

Θεολογικὰ Στοιχεῖα στὶς Καταβασίες τοῦ Πάσχα

Ἀπὸ τὸ Πάθος στὴν Ἀνάσταση

 Στυλιανοῦ Γερασίμου, Θεολόγου – Μουσικοῦ

Οἱ Καταβασίες τῆς Ἀναστάσεως, ποὺ εἶναι ἔργο τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ, ἀποτελεῖ θεολογικὸ ἀριστούργημα τῆς ὀρθοδόξου λατρείας καὶ συνεπαίρνει αὐτοὺς ποὺ ἡ ζωή τους διακατέχεται ἀπὸ φιλοκαλικὰ στοιχεῖα. Αὐτὸ ὅμως ποὺ ἰδιαίτερα συγκλονίζει, εἶναι ὁ πανηγυρικὸς τετράσημος ρυθμὸς καὶ ὁ πρῶτος ἦχος, ὁ ὁποῖος ὑποβάλλει στὴν λειτουργικὴ καὶ λατρευτικὴ ἀτμόσφαιρα τὴν κατάνυξη καὶ τὴ χαρὰ τῆς Ἀναστάσεως.

Στυλιανού Γερασίμου: Ἀπὸ τὸ Πάθος στὴν Ἀνάσταση

Ἐπίσης ὁ Δαμασκηνός, συνθέτοντας τὰ τροπάρια τῶν Καταβασιῶν, ἀκολουθεῖ πιστὰ τὸν Γραμματικὸ Θεοδόσιο, κατὰ τὸν ὁποῖο τὰ τροπάρια ποὺ θὰ ἀκολουθήσουν τοὺς εἱρμοὺς πρέπει νὰ εἶναι "ἰσοσυλλαβούντα καὶ ὁμοτονοῦντα" πρὸς αὐτούς. Δηλαδὴ βάση εἶναι πάντοτε ὁ τόνος καὶ τὸ μέλος. Ὁ Δαμασκηνὸς ἐμπνέεται στὶς Καταβασίες τῆς Ἀναστάσεως ἀπὸ τοὺς λόγους τοῦ Γρηγορίου Ναζιανζηνοῦ "Εἰς τὸ Ἅγιον Πάσχα". Οἱ Καταβασίες τοῦ Πάσχα ψάλλονται ἀπὸ τὴν Κυριακὴ τοῦ Πάσχα μέχρι τὸ Σάββατο τῆς Ε' Ἑβδομάδος, δηλαδὴ τὸ Σάββατο πρὶν ἀπὸ τὴν Κυριακὴ τοῦ Τυφλοῦ, ὁπότε ἔχουμε τὴν ἀπόδοση τῆς ἑορτῆς τοῦ Πάσχα. Οἱ λέξεις "Ἀναστάσεως ἡμέρα λαμπρυνθῶμεν" μὲ τὶς ὁποῖες ἀρχίζει ὁ ὑμνωδός, δηλώνουν ὅτι ἡ ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου εἶναι ἡ πηγὴ τῆς χαρᾶς ποὺ συνιστᾶ καὶ τὴν κορυφαία ἑορτὴ τοῦ χριστιανικοῦ Πάσχα, "Πάσχα Κυρίου Πάσχα".

Οἱ Χριστιανοί, ὁ νέος Ἰσραήλ, πίνουμε πλέον τὸ "καινὸν πόμα", ποὺ ἀναβλύζει ἀπὸ κάποιο σκληρὸ καὶ ἄγονο βράχο, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν τάφο τοῦ Χριστοῦ, ποὺ εἶναι πηγὴ ἀφθαρσίας. Καὶ βέβαια αὐτὸ τὸ "καινὸν πόμα" εἶναι τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ. Ἡ παροῦσα Καταβασία, ποὺ εἶναι ὁ εἱρμὸς τῆς γ΄ ὠδῆς τελειώνει μὲ τὴν φράση "ἐν ὦ στερεούμεθα". Ὁ Χριστὸς καὶ ἡ Ἀνάστασή Τοῦ ἀποτελοῦν τὸ θεμέλιο τῆς χριστιανικῆς πίστεως.

Στὴν δ΄ ὠδὴ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς παίρνει ἀφορμὴ ἀπὸ τὴν Προφήτη Ἀββακούμ. Ἀκολουθῶντας τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Θεολόγο, ἐφαρμόζει τὰ λόγια τοῦ Προφήτου στὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου, ποὺ εἶναι γεγονὸς τῆς θείας Παντοδυναμίας.

Στὴν ε΄ ὠδὴ ὁ ὑμνωδὸς χρησιμοποιεῖ τὸ ρῆμα ὀρθρίζω μὲ τὴν ἔκφραση "Ὄρθρου βαθέος", γιὰ νὰ τονίση τὴν Ἀνάσταση, ἀλλὰ καὶ τὴν μετάβαση τῶν Μυροφόρων γυναικῶν στὸ μνῆμα τοῦ Κυρίου. Ὅπως οἱ Μυροφόρες, ἔτσι καὶ ἐμεῖς ἐγειρόμαστε κατὰ τὴν διάρκεια τῆς νύχτας, γιὰ νὰ γιορτάσουμε τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Ἀντὶ γιὰ τὰ μύρα τῶν ἀφοσιωμένων μαθητριῶν οἱ Χριστιανοὶ προσφέρουμε στὸν ἀναστημένο Ἰησοῦ τὸν ὕμνο τῶν χειλέων μας. Καὶ "ἀνατέλλοντας" ὁ Ἰησοῦς "ἐκ τάφου", χαρίζει σὲ ὅλους τὴν αἰώνια ζωή.

Εἶναι γνωστὴ ἡ περιπέτεια τοῦ Ἰωνᾶ, ὅπως ἐπίσης καὶ ὁ εὐχαριστήριος ὕμνος ποὺ "ἐκ τῆς κοιλίας τοῦ κήτους" ἀπηύθυνε στὸ Θεό, γιὰ νὰ σωθῇ. Αὐτὴ ἡ προσευχὴ ἀπετέλεσε τὴν στ΄ ὠδὴ τῆς Ἐκκλησίας.

Ὅπως ὁ Ἰωνᾶς, ἔτσι καὶ ὁ Χριστὸς μετὰ τὸν σταυρικὸ Τοῦ θάνατο "κατῆλθεν ἐν τοῖς κατωτάτοις τῆς γῆς". Τὸ νεκρὸ σῶμα Τοῦ στὸν τάφο καὶ ἡ ἀθάνατη ψυχὴ Τοῦ στὸν Ἅδη. Μὲ τὴν κάθοδό Τοῦ αὐτὴ ὁ Κύριος νίκησε τὸν Ἅδη καὶ ἄνοιξε τὶς πύλες του καὶ ἐλευθέρωσε τοὺς δεσμίους.

Στὴν ζ΄ ὠδὴ ὁ Κύριος ποὺ διεφύλαξε ἀβλαβεῖς τους τρεῖς Παῖδες, ἀφοῦ ἐνηνθρώπησε, ὑφίσταται ὡς θνητὸς παθήματα καὶ μάλιστα σταυρικὸ θάνατο. Διὰ μέσου τῶν παθημάτων Τοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς Ἀναστάσεώς Τοῦ ποὺ ἀκολούθησε, ἀνακαινίζει τὴν φθαρτὴ ἀνθρώπινη φύση ποὺ προσέλαβε καὶ τὴν ἐνδύει μὲ τὴν εὐπρέπεια τῆς ἀφθαρσίας.

Ἐπίσης ἡ ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου εἶναι ἡ "κλητὴ καὶ ἁγία ἡμέρα". Σύμφωνα μὲ τὸν ἅγιο Νικόδημο ἡ Κυριακὴ τοῦ Πάσχα λέγεται ἔτσι γιὰ δυὸ λόγους: α) γιατί εἶναι ὀγδόη καὶ β) γιατί εἶναι ἡ ἡμέρα τοῦ Πάσχα. Ὀνομάζεται ὅμως καὶ "μία τῶν Σαββάτων", γιατί εἶναι ἡ πρώτη ἡμέρα. Τοὺς χαρακτηρισμοὺς "βασιλὶς καὶ κυρία" καὶ "ἑορτῶν ἑορτὴ καὶ πανήγυρις πανηγύρεων" ὁ ὑμνογράφος λαμβάνει ἀπὸ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Θεολόγο, γιὰ νὰ ἐκφράση τὴν μοναδικότητα καὶ τὴν ὑπεροχὴ τῆς λαμπροφόρου ἡμέρας τοῦ Πάσχα σὲ σύγκριση μὲ τὶς ἄλλες χριστιανικὲς πανηγύρεις.

Πηγὴ ἀπὸ τὴν ὁποία ἐμπνέεται ὁ ὑμνογράφος στὴν θ΄ ὠδὴ εἶναι τὰ ὅσα λέει ὁ Ἠσαΐας γιὰ τὴν τελικὴ δόξα τῆς Ἱερουσαλήμ: "Φωτίζου, φωτίζου ἡ νέα Ἱερουσαλήμ, ἤκει γάρ σου τὸ φῶς, καὶ ἡ δόξα Κυρίου ἐπὶ σὲ ἀνατέταλκεν".

Ἡ "νέα Ἱερουσαλήμ", σύμφωνα μὲ τὸν ὑμνογράφο, εἶναι ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Ὁ διπλασιασμὸς τοῦ ρήματος "φωτίζου" γίνεται γιὰ νὰ διατρανωθῇ ἡ βεβαιότητα τοῦ ἀναστασίμου γεγονότος. Καὶ φυσικὰ ἡ δόξα ποὺ ἀνατέλλει στὴν Ἐκκλησία εἶναι ὁ Ἴδιος ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Ἡ ὠδὴ κλείνει μὲ μιὰ προτροπὴ τοῦ μελωδοῦ στὴν Θεοτόκο, μὲ τὴν ὁποία τὴν παροτρύνει νὰ χαίρεται καὶ αὐτὴ γιὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Υἱοῦ της, γιατί πρώτη Αὐτὴ ὑπέστη τὴν ὀδύνη καὶ τὴν θλίψη γιὰ τὸν σταυρικὸ θάνατό Τοῦ.

  • Προβολές: 2494