Κύριο ἄρθρο: Ἀποτέφρωση τῶν σωμάτων

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Μὲ πρόσφατο νόμο ἐπιτρέπεται ἡ καύση τῶν νεκρῶν γιὰ ἑτεροδόξους καὶ γι' αὐτὸ γίνονται πολλὲς συζητήσεις στὰ ΜΜΕ μὲ τὸ δίλημμα καύση ἡ ταφὴ τῶν νεκρῶν. Ὅμως ἡ φράση «καύση τῶν νεκρῶν» δὲν ἀνταποκρίνεται στὴν πραγματικότητα, διότι δὲν πρόκειται γιὰ καύση, ἀλλὰ οὐσιαστικὰ γιὰ ἀποτέφρωση, οὔτε πρόκειται γιὰ ἀποτέφρωση νεκρῶν, ἀλλὰ γιὰ ἀποτέφρωση σωμάτων. Πέρα ἀπὸ θεολογικά, πολιτιστικά, ψυχολογικὰ ἐπιχειρήματα μὲ τὰ ὁποῖα μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀντιμετωπίση τέτοια θέματα, νομίζω εἶναι ἐνδιαφέρον νὰ δοῦμε τὴν πρακτικὴ τῆς ἀποτέφρωσης τῶν σωμάτων ποὺ γίνεται σὲ ἄλλες χῶρες, στὶς ὁποῖες ἀπὸ καιρὸ λειτουργεῖ ἡ διαδικασία τῆς ἀποτέφρωσης.

Ὕστερα ἀπὸ σχετικὴ ἔρευνα σὲ διάφορες πηγές, μπορεῖ κανεὶς νὰ τονίση τρία βασικὰ σημεῖα.

1. Ὁ τρόπος ἀποτέφρωσης

Εἶναι γνωστὸν ὅτι ὁ βιολογικὸς ὀργανισμὸς τοῦ ἀνθρώπου ἀποτελεῖται ἀπὸ ὀργανικὰ καὶ ἀνόργανα στοιχεῖα. Τὰ ὀργανικὰ στοιχεῖα τοῦ σώματος ἀποσυντίθενται καὶ μὲ φυσικὸ τρόπο, ἀφοῦ ἡ ἀποσύνθεση τοῦ σώματος εἶναι μιὰ βραδεῖα καύση. Τὰ ἀνόργανα ὅμως μέλη τοῦ σώματος, ὅπως εἶναι τὰ κόκκαλα, δὲν καίγονται εὔκολα μὲ τὶς συνηθισμένες θερμοκρασίες, ἀλλὰ ἀπαιτοῦνται ὑψηλὲς θερμοκρασίες, γι' αὐτὸ καὶ γίνεται λόγος γιὰ ἀποτέφρωση καὶ ὄχι γιὰ καύση.

Συνήθως θέτουν τὸ νεκρὸ σῶμα μέσα σὲ ἕνα ξύλινο κουτὶ σὲ εἰδικοὺς κλιβάνους-φούρνους-κρεματόρια. Ἡ ἀποτέφρωση γίνεται σὲ ὑψηλὴ θερμοκρασία μεταξὺ 760-1150 C0. Ἡ διαδικασία, μὲ παλαιότερους κλιβάνους, διαρκοῦσε 3-5 ὧρες, ἀλλὰ μὲ τοὺς νέους κλιβάνους, στοὺς ὁποίους ἀνεβάζουν τὶς θερμοκρασίες καὶ ἔχουν καὶ ἀπ' εὐθείας φλόγα, ἡ καύση μπορεῖ νὰ ὁλοκληρωθῆ ἕως καὶ σὲ 1 ½ ὥρα. Σύμφωνα μὲ ἐργοστασιακὲς ὁδηγίες δὲν πρέπει νὰ γίνωνται πάνω ἀπὸ τρεῖς καύσεις τὴν ἡμέρα στὸν ἴδιο κλίβανο.

Ἐπειδή, ὅμως, δὲν ἀποτεφρώνονται ὅλα τὰ στοιχεῖα τοῦ σώματος, γι' αὐτὸ καὶ ὑπάρχει εἰδικὸ μηχάνημα ποὺ τὰ θρυμματίζει-ἀλέθει. Δηλαδή, τὰ ὑπολείμματα ἀπὸ τὰ ὀστᾶ ποὺ μένουν ἀπὸ τὸν κλίβανο κονιορτοποιοῦνται μὲ εἰδικὸ μηχάνημα, ἀφοῦ ἀφαιρεθοῦν ὅλα τὰ μεταλλικὰ ὑλικά. Αὐτὸ ποὺ μένει δὲν ἔχει τὴν μορφὴ τῆς γνωστῆς στάχτης, ἀλλὰ εἶναι κάτι σὰν χονδρὴ ἄμμος ἐλαφροῦ ἡ σκούρου γκρὶ χρώματος.

Παρ' ὅτι γίνεται προσπάθεια νὰ ληφθοῦν ὅλα τὰ ὑπολείμματα ἀπὸ τὸν κλίβανο, ὡστόσο ἕνα μικρὸ μέρος μένει σ' αὐτὸν καὶ ἀναμειγνύεται μὲ τὸ ἑπόμενο σῶμα ποὺ μπαίνει γιὰ ἀποτέφρωση. Τὰ νεκρὰ σώματα εἰσέρχονται στὸν κλίβανο μέσα σὲ ἕνα κουτὶ ἀπὸ ὑλικὸ ποὺ καίγεται, ἀλλὰ αὐτὸ δὲν εἶναι πάντα ὑποχρεωτικό. Διάφορες πληροφορίες ἀναφέρουν ὅτι οἱ βηματοδότες ποὺ ἔχουν τεθῇ σὲ ἀνθρώπους καθὼς καὶ ἄλλα ἠλεκτρονικὰ ἐμφυτεύματα εἶναι ἐξαιρετικὰ ἐπικίνδυνα γιὰ ἔκρηξη μὲ τὴν θέρμανση καὶ γι' αὐτὸ πρέπει νὰ δηλώνωνται καὶ νὰ ἀφαιροῦνται πρὶν τὴν ἀποτέφρωση.

Ἐπίσης μὲ τὴν πρόοδο τῆς σύγχρονης ἰατρικῆς ὅλο καὶ διάφορα ξένα ὑλικὰ ὑπάρχουν στοὺς ἀνθρώπους, ὅπως μεταλλικὲς βαλβῖδες, ἀρθροπλαστικές, βηματοδότες, καλώδια κλπ. Κάποια ἀπὸ αὐτὰ πρέπει νὰ ἀφαιροῦνται πρὶν τὴν ἀποτέφρωση, ὅπως ἀναφέρθηκε προηγουμένως μὲ τοὺς βηματοδότες, ἐνῷ ἄλλα ποὺ παραμένουν ἀφαιροῦνται μὲ μαγνῆτες ἡ χειρωνακτικά, ἀφοῦ κρυώσει τὸ «ὑλικὸ» ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀποτέφρωση.

Ἡ Διεθνὴς Ἕνωση γιὰ Κηδεῖες καὶ Ἀποτέφρωση τὸ 1998 ἐξέδωσε κατευθυντήριες ὁδηγίες σχετικὰ μὲ τὸ θέμα καὶ συνιστοῦσε τὴν προσοχὴ γιὰ τὴν ταυτοποίηση τοῦ ἀτόμου, προέτρεπε νὰ καταβληθῆ προσπάθεια γιὰ πλήρη ἀποτέφρωση γιὰ νὰ μὴ μένουν ὑπολείμματα, τόνιζε τὴν μὴ ἀνάμειξη τῶν ὑπολειμμάτων δυὸ διαφορετικῶν σωμάτων, τὴν μὴ ἀφαίρεση τοῦ χρυσοῦ τῶν δοντιῶν, πρίν, κατὰ τὴν διάρκεια ἡ μετὰ τὴν ἀποτέφρωση, ἔκανε λόγο γιὰ τὴν τύχη τῆς τέφρας, ἂν παραμείνη στὰ ἀζήτητα γιὰ ἀρκετὸ χρονικὸ διάστημα κλπ.

2. Ἀποτέφρωση καὶ περιβάλλον

Κάνοντας λόγο γιὰ ἀποτέφρωση τῶν σωμάτων, δὲν πρέπει νὰ ἀγνοηθῇ μιὰ παράμετρος ποὺ ἔχει σχέση μὲ τὴν μόλυνση τοῦ περιβάλλοντος. Ἔχει διαπιστωθῇ ὅτι μὲ τὴν ἀποτέφρωση στοὺς εἰδικοὺς κλιβάνους ἀπελευθερώνονται χημικὲς οὐσίες, ὅπως μόλυβδος, ὑδράργυρος, διοξίνες καὶ φουράνια, μονοξείδιο τοῦ ἄνθρακα, ὀξείδιο τοῦ ἀζώτου, διοξείδιο τοῦ θείου, κλπ. Μερικὲς ἀπὸ αὐτὲς τὶς οὐσίες βρίσκονται σὲ ἐπιτρεπτὰ ὅρια, ἄλλες ὑπερβαίνουν τὰ ὅρια.

Ἀπὸ ἔρευνα ποὺ ἔγινε ἀπὸ τὴν Ὁμοσπονδία Ἀποτέφρωσης Βορείου Ἀμερικῆς διαπιστώθηκε ὅτι οἱ «ρύποι» αὐξάνουν ὅσο αὐξάνει ἡ θερμοκρασία τῆς ἀποτέφρωσης. Μάλιστα δὲ τὸ κύριο πρόβλημα ἦταν μὲ τὸν ὑδράργυρο ποὺ προέρχεται κυρίως ἀπὸ τὸ ἀμάλγαμα στὰ σφραγίσματα τῶν δοντιῶν. Μιὰ πληροφορία ἀναφέρει ὅτι τὸ 11% περίπου τοῦ ὑδραργύρου ποὺ ἐκπέμπεται στὴν Μ. Βρεττανία, ὅπως καὶ τὸ 11% τῶν διοξινών, ὀφείλεται στὰ κρεματόρια.

Μιὰ ἐνδιαφέρουσα πληροφορία προέρχεται ἀπὸ ἐπιστολὴ τῆς Ὁμοσπονδίας τῶν Βρεττανικῶν Κρεματορίων (Ἰαν. 2001). Ἡ Ὁμοσπονδία αὐτὴ παραπονεῖται ὅτι μὲ νόμο τοῦ 1990 γιὰ τὸ περιβάλλον, ὑποχρεώθηκαν νὰ συμμορφωθοῦν τὰ κρεματόρια μέχρι τὸ 1998, καὶ αὐτό τους κόστισε 125-150 ἑκατομμύρια ἀγγλικὲς λίρες (τὸ 85% τῶν κρεματορίων εἶναι δημόσια ἡ τῶν τοπικῶν ἀρχῶν). Ὅμως, τὸ 2001 μὲ νέα ὁδηγία (DETR) σχετικὰ μὲ τὸν ὑδράργυρο ποὺ ἀπελευθερώνεται στὴν ἀτμόσφαιρα, προτάθηκαν νέα μέτρα καὶ γιὰ αὐτὸ ἐστάλη ἡ ἐπιστολὴ διαμαρτυρίας, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία δὲν εἶναι τεκμηριωμένα τὰ στοιχεῖα τῆς νέας ὁδηγίας καὶ γι' αὐτὸ ξεκίνησαν δική τους ἔρευνα. Σύμφωνα μὲ τὰ στοιχεῖα τους ἡ ἐφαρμογὴ τῆς νέας ὁδηγίας θὰ κοστίση ἄλλα 150 ἑκατομμύρια λίρες, καὶ θὰ ἀναγκαστῇ νὰ κλείση τὸ 23% τῶν Βρετανικῶν κρεματορίων. Αὐτὸ δείχνει τὸ ἐνδιαφέρον τῆς Πολιτείας γιὰ τὸ περιβάλλον, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀντίδραση λόγῳ οἰκονομικοῦ κόστους.

Βέβαια παρατηρεῖται ὅτι τὸ πρόβλημα τῆς μόλυνσης τοῦ περιβάλλοντος προέρχεται ὄχι τόσο ἀπὸ τὸ ἀνθρώπινο σῶμα, ἀλλὰ ἀπὸ τὰ καύσιμα ποὺ χρησιμοποιοῦνται γιὰ τὴν ἀποτέφρωση καὶ ἴσως ἀπὸ τὰ ὑλικὰ στὰ κιβώτια ποὺ καίγονται. Ἐπίσης ἀπὸ πλευρᾶς ἐνεργειακῆς κατανάλωσης εἶναι ἐμφανὲς ὅτι ἡ ἀποτέφρωση ἀπαιτεῖ σημαντικὴ κατανάλωση καυσίμων γιὰ τὴν λειτουργία τῶν κλιβάνων ποὺ ἀλλιῶς θὰ ἐξοικονομεῖτο.

3. Διάφορα λάθη

Πληροφορίες ποὺ συναντοῦμε στὸ διαδίκτυο ἀναφέρουν ὅτι κατὰ τὴν ἀποτέφρωση γίνονται καὶ λάθη καὶ γι' αὐτὸ καὶ ὑπάρχουν σχετικὲς ὁδηγίες γιὰ τὸ ποιός ἀποτεφρώνεται καὶ σὲ ποιόν ἀνήκει ἡ τέφρα. Ἡ Πολιτεία τοῦ Ὄρεγκον, ὅπως καὶ ἄλλες Πολιτεῖες, ἔχει θεσπίσει νὰ μπαίνουν μεταλλικὲς ταυτότητες ποὺ θὰ συνοδεύουν τὸ σῶμα σὲ ὅλη τὴν διαδικασία καὶ ποὺ θὰ ἀντέχουν στὸν κλίβανο καὶ θὰ παραλαμβάνωνται μαζὶ μὲ τὰ ὑπολείμματα γιὰ νὰ γίνεται ἡ ταυτοποίηση τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὴν τέφρα.

Ὤστόσό, ὅμως, ἔχουν παρατηρηθῇ πολλὰ λάθη καὶ σκάνδαλα. Γιὰ παράδειγμα τὸ 2002 στὸ Τενεσσὴ καὶ τὴν Γεωργία ἀνακαλύφθηκε ὅτι οἱ λήκυθοι ποὺ εἶχαν παραδοθῇ σὲ οἰκογένειες μετὰ ἀπὸ ἀποτέφρωση σωμάτων εἶχαν τσιμέντο ἡ ἁπλὴ σκόνη καὶ ἄλλα ἄσχετα ὑλικά. Ἐπίσης μπορεῖ νὰ γίνουν λάθη μὲ ἀλλαγὲς τέφρας, δηλαδὴ νὰ δοθῇ τέφρα ποὺ ἀνήκει σὲ ἄλλον νεκρό, καθὼς ἐπίσης νὰ γίνεται ἀνάμειξη τῶν ὑπολειμμάτων τεφρῶν διαφόρων ἀνθρώπων.

Ἀπὸ ὅλα ὅσα ἀναφέραμε πιὸ πάνω φαίνεται ὅτι ἡ ἀποτέφρωση τῶν σωμάτων δὲν εἶναι ἁπλὴ ὑπόθεση, οὔτε μὲ αὐτὴν λύνονται οἰκονομικὰ ἡ περιβαντολλογικὰ προβλήματα. Γι' αὐτό, ἡ ὑπεύθυνη Πολιτεία δὲν πρέπει ἁπλῶς νὰ ἀρκεσθῇ στὴν χορήγηση ἄδειας ἀποτέφρωσης, ἀλλὰ θὰ πρέπη νὰ θέση καὶ τὰ ἀπαραίτητα νομοθετικὰ πλαίσια σύμφωνα μὲ ὑπάρχοντα Διεθνῆ πρότυπα, στὰ ὁποῖα θὰ γίνεται ἡ ἀποτέφρωση.

Βέβαια, ὡς Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἴμαστε ἀντίθετοι στὴν διαδικασία τῆς ἀποτέφρωσης, ἀλλὰ σεβόμαστε τὴν ἐλευθερία τῶν ἀνθρώπων ποὺ θέλουν δι' αὐτοῦ τοῦ τρόπου νὰ διαλυθῇ τὸ σῶμα τους. Συγχρόνως ὑποστηρίζουμε ὅτι μὲ τὴν καύση – ἀποτέφρωση δὲν καταργεῖται τὸ δόγμα τῆς ἀναστάσεως τῶν σωμάτων, ἀλλὰ ἀφ' ἑνὸς μὲν ὑπονομεύεται τὸ ἦθος ποὺ συνδέεται μὲ τὸ δόγμα, ἀφ' ἑτέρου δὲ φανερώνει τὴν διαφορετικὴ πίστη τῶν ἀνθρώπων ποὺ δέχονται νὰ ἀποτεφρωθοῦν τὰ σώματά τους, ὁπότε αὐτὸ ἔχει σχέση μὲ τὶς ἐξόδιες προσευχές.