Skip to main content

Ἀθανασίου Παλιούρα: «Πώς ἀναστηλώθηκαν μία Ἁγία Τράπεζα καὶ ἕνα Τέμπλο» (Α')

Στο σπήλαιο του αγίου Νικολάου στην Βαράσοβα

Στο σπήλαιο του αγίου Νικολάου στην ΒαράσοβαΚάθε έτος το καλοκαίρι η Ιερά Μητρόπολη διοργανώνει προσκύνημα και τέλεση θείας Λειτουργίας στο σπήλαιο - αρχαία εγκλείστρα του Αγίου Νικολάου στην Βαράσοβα. Φέτος το προσκύνημα αυτό δεν πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι, λόγω κακοκαιρίας. Όμως με παρότρυνση του Καθηγητού κ. Αθανασίου Παλιούρα, ο οποίος και έκανε τις ανασκαφές και ανέδειξε το σπήλαιο, το προσκύνημα πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 29 Οκτωβρίου. Και εν μέσω των καταιγίδων και της κακοκαιρίας του Οκτωβρίου, ο άγιος Νικόλαος κανόνισε και η θάλασσα ήταν ήρεμη –σημειωτέον ότι με 5 μποφόρ η πρόσβαση είναι προβληματική, πάνω από 5 αδύνατη– και έτσι τα μικρά σκάφη των ψαράδων της Κάτω Βασιλικής μετέφεραν παρέες – παρέες τους προσκυνητές και τελέσθηκε η αρχιερατική θεία Λειτουργία από τον Σεβασμιώτατο, συμπαραστατούμενο από τους Ιερείς, μάλιστα δε τον π. Κωνσταντίνο και τον π. Ευθύμιο που μεριμνούν για την ετοιμασία του τόπου, πράγμα επίπονο και δύσκολο. Αγιάσθηκαν οι πιστοί, λειτουργήθηκε το αρχαίο μοναστηράκι, μνημονεύθηκαν και οι αθλητές εκείνοι του πνεύματος που ήθλησαν και αναπαύονται στον άνυδρο, αφιλόξενο και σκληρό εκείνο τόπο.

Δημοσιεύουμε κατωτέρω το άρθρο του κ. Αθ. Παλιούρα σχετικά με την αναστήλωση της αγίας Τραπέζης και του τέμπλου του Ιερού.

* * *

«Πώς ἀναστηλώθηκαν μία Ἁγία Τράπεζα καὶ ἕνα Τέμπλο» (Α')

του Αθανασίου Παλιούρα, Καθηγητού Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Στην πολύχρονη (1991-2001) και δύσκολη ανασκαφή του Σπηλαίου του Αγίου Νικολάου στη Βαράσοβα της Αιτωλίας, μεταξύ των μεγάλων και πολλών προβλημάτων που προέκυψαν ήταν, σε πρώτη φάση, και η απουσία Αγίας Τράπεζας και τέμπλου. Στον μικρό ναΐσκο, που αποτελούσε το καθολικό του οργανωμένου μοναστηριακού συγκροτήματος, αποκαλύφθηκε το δάπεδο όπου απέμειναν ακόμη in situ λίγες μαλτεζόπλακες. Δύο, σημαντικά όμως, δείγματα έδιναν τις πρώτες σαφείς ενδείξεις για ύπαρξη Αγίας Τράπεζας και τέμπλου.

Α. Αγία Τράπεζα.

Στο κέντρο του μικρού ιερού και στον κάθετο άξονα της ημικυκλικής αψίδας εντοπίσθηκε καρδιόσχημη λίθινη βάση με σκαλιστό βαθούλωμα και εσοχή στο επάνω μέρος. Είναι φανερό ότι εκεί εφαρμοζόταν κίονας που ως φέρον υλικό υποβάσταζε μεγάλο βάρος.

Στο σπήλαιο του αγίου Νικολάου στην ΒαράσοβαΗ ερευνητική ομάδα οργάνωσε συστηματική εξέταση όλου του υλικού που έβγαινε κατά την ανασκαφή σε καθημερινή βάση. Έτσι, στη διάρκεια των τριών πρώτων ετών ( 1991-1993) οι επιστημονικοί συνεργάτες της ανασκαφής και οι φοιτητές του Αρχαιολογικού συγκέντρωναν προσεκτικά, κομμάτι κομμάτι, όλα τα φαιόλευκα πώρινα αποτμήματα, μικρότερα η μεγαλύτερα και σε διάφορα σχήματα, που βρίσκονταν εγκατεσπαρμένα σε όλο τον χώρο του Σπηλαίου. Παράλληλα, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως δύο μεγάλα κυλινδρικά τμήματα πώρινου κίονα. Συγκολλήθηκαν κατ’ αρχάς πρόχειρα και διαπιστώθηκε ότι η αιχμηρή απόληξη του κίονα εφάρμοζε ακριβώς στη λίθινη βάση του ιερού. Έλειπε η πλάκα της Αγίας Τράπεζας, που στηριζόταν στον πώρινο κίονα. Τα αποτμήματα όμως είχαν συγκεντρωθή. Με τη βοήθεια του αρχιτέκτονα της ανασκαφής Χρήστου Κατσιμπίνη συναρμολογήθηκε ένα μικρό «παζλ», που φανέρωσε την πλάκα της Αγίας Τράπεζας. Έτσι προέκυψε το ζήτημα της συγκόλλησης και τοποθέτησης της Αγίας Τράπεζας στην αρχαία της θέση. Αφού έγιναν οι απαραίτητες προετοιμασίες της μελέτης, στρατολογήθηκε για την υλοποίησή της ο έμπειρος συντηρητής της ΣΤ` Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Πατρών Λεωνίδας Παυλάτος. Για την σύνδεση και συναρμολόγηση των πώρινων αποτμημάτων χρησιμοποιήθηκε ειδικός ανοξείδωτος χάλυβας, καθώς και διάφορες κολλητικές ουσίες κατάλληλες για την περίσταση. Συγκολλήθηκε ο κίονας οριστικά και τοποθετήθηκε με μεγάλη επιτυχία στη θέση του. Στη συνέχεια, αφού τελείωσε και η συγκόλληση της πλάκας, τοποθετήθηκε στον κίονα και ολοκληρώθηκε η αναστήλωσή της.

Ένα σπάνιο και τα μέγιστα ενδιαφέρον στοιχείο αξίζει με την ευκαιρία να υπογραμμιστή. Όταν συγκολλήθηκε ο πώρινος κίονας, παρατηρήθηκε ότι στο κέντρο της οριζόντιας επιφάνειας υπήρχε λαξευμένο ορθογώνιο άνοιγμα βάθους 5 εκ. Αντίστοιχα, στο κέντρο ακριβώς και στην κάτω επιφάνεια της πλάκας της Τράπεζας υπήρχε ανάποδα όμοιο λαξευμένο ορθογώνιο άνοιγμα βάθους 5 εκ. Όταν τοποθετήθηκε η καλυπτήρια πλάκα στον κίονα, διαπιστώθηκε ότι τα δύο μικρά σκαφωτά ορθογώνια ανοίγματα ενώθηκαν ακριβώς μεταξύ τους. Αποτέλεσαν έτσι ένα ερμητικά κλειστό κιβωτίδιο κάτω από το κέντρο της πλάκας και στο επάνω μέρος του κίονα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σε αυτή την ασυνήθιστη θέση με φαντασία, εικαστική ευρηματικότητα και σοφία κατεσκεύασαν το εγκαίνιο που φιλοξενούσε τα άγια λείψανα.

Έτσι μία βυζαντινή Αγία Τράπεζα ενός σπηλαιώδους ασκηταριού με εγκλείστρα, που η ακμή του τοποθετείται στα μεταβυζαντινά χρόνια, από τον 9ο έως τον 12ο αιώνα, επανατοποθετήθηκε στην αρχική της θέση, όπου ο λόγιος Μητροπολίτης Ναυπάκτου Σεβασμιώτατος Ιερόθεος, ετέλεσε την πρώτη αρχιερατική λειτουργία, τον Σεπτέμβριο του 1995, ύστερα από πολλούς αιώνες.

(συνεχίζεται στο επόμενο)

  • Προβολές: 2618