Γράφτηκε στις .

Ἀθανασίου Παλιούρα: «Πώς ἀναστηλώθηκαν μία Ἁγία Τράπεζα καὶ ἕνα Τέμπλο» (Β')

του Αθανασίου Παλιούρα,

Καθηγητού Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

(συνέχεια από το προηγούμενο)

Β. Μαρμάρινο τέμπλο

Το ιερό χωρίζεται από τον υπόλοιπο ναΐσκο με στυλοβάτη, ο οποίος στερεώθηκε και συντηρήθηκε. Η ύπαρξη του στυλοβάτη παραπέμπει κατευθείαν στην ύπαρξη χαμηλού φράγματος πρεσβυτερίου, δηλαδή τέμπλου. Όντως κατά την διάρκεια των πρώτων χρόνων της ανασκαφής εντοπίσθηκαν μέσα στα μπάζα του ερημωμένου και ερειπωμένου ασκηταριού αποτμήματα θωρακίου, τα οποία περισυνελέγησαν με προσοχή. Είναι μαρμάρινα και φέρουν άκομψο ανάγλυφο φυτικό και ένσταυρο διάκοσμο. Η εκφυλισμένη αυτή μορφή, σύμφωνα με τις έως τώρα έρευνες και μελέτες, μας οδηγεί σε επαρχιακό-περιφερειακό εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής της μεσοβυζαντινής περιόδου.

Ἀθανασίου Παλιούρα: «Πώς ἀναστηλώθηκαν μία Ἁγία Τράπεζα καὶ ἕνα Τέμπλο»Τα αποτμήματα απετέλεσαν την πρώτη μαρμάρινη συλλογή των ανασκαφικών δεδομένων και φυλάχθηκαν μέχρι πέρατος της ανασκαφής με την ελπίδα ανεύρεσης και των άλλων τμημάτων που έλειπαν. Δυστυχώς, άλλα αποτμήματα δε βρέθηκαν, το αντίθετο μάλιστα. Παρά την σχολαστική και ασφαλή φύλαξή τους εξαφανίσθηκε μυστηριωδώς και μικρό απότμημα με ανάγλυφο ρόδακα. Ύστερα από συνεργασία με τη Διεύθυνση Συντήρησης Μαρμάρου του Υπουργείου Πολιτισμού (και υπεύθυνη την κ. Στεψιανού) εφαρμόσθηκε η μελέτη αναστύλωσης του τέμπλου, που σχεδίασε ο αρχιτέκτονας της ανασκαφής και επιθεωρητής αναστηλώσεων του Υπουργείου Πολιτισμού, Χρήστος Κατσιμπίνης.

Προγραμματίσθηκαν και εκτελέσθηκαν οι παρακάτω εργασίες σε τέσσερις φάσεις: 1) Ο συντηρητής μαρμάρου της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Μυτιλήνης Ηλίας Ρόκος σε πρώτη φάση καθάρισε και συντήρησε τα τμήματα θωρακίων. 2) Σε δεύτερη φάση, με συνεργασία αρχιτέκτονα και συντηρητή μαρμάρου, συναρμολογήθηκαν τα ευρεθέντα αποτμήματα και ο αρχιτέκτονας συμπλήρωσε με σχέδια τα ελλείποντα, ώστε να ολοκληρωθή θεωρητικά η ανάγλυφη εικόνα. Η συναρμολόγηση έδωσε το μέγεθος των θωρακίων, πλάτος και ύψος, και καθόρισε και το μήκος που κατελάμβαναν τα δύο θωράκια στον στυλοβάτη, όπως επίσης και το άνοιγμα της Ωραίας Πύλης. 3) Ο συντηρητής, με βάση το λευκό τσιμέντο, διάφορες κόλλες και άλλες ουσίες, ετοίμασε ξύλινα καλούπια, συναρμολόγησε και συγκόλλησε τα αποτμήματα μεταξύ τους, ώστε να αποτελέσουν συμπαγή μάζα. Όσο η λευκή «τσιμεντένια» επιφάνεια ήταν νωπή, ο αρχιτέκτονας χάραξε τα σχέδια που έλειπαν και ύστερα τα τόνισε με κόκκινο χρώμα, ώστε να έχουμε συμπληρωμένη και πλήρη εικόνα των θεμάτων. 4) Ο έμπειρος μαρμαροτεχνίτης του Αγρινίου Σταμάτης Ξένος ανέλαβε την εκτέλεση της τελευταίας φάσης της αναστήλωσης του τέμπλου. Πρώτα, κατά τα σχέδια, κατασκεύασε τους πεσσίσκους και τα μαρμάρινα πλαίσια για να στηριχθούν τα θωράκια. Επένδυσε με μάρμαρο τον στυλοβάτη και προετοίμασε τεχνικά την επανατοποθέτηση του τέμπλου στην αρχική του θέση. Τέλος, με τη βοήθεια νέων τεχνολογιών στήριξε οριστικά τα θωράκια, και ο ναΐσκος επανέκτησε το τέμπλο του, έστω και με σχετικές απώλειες.

Αν αναλογισθή κανείς ότι όλες αυτές οι εργασίες έγιναν σε ένα σπήλαιο, ψηλά από τη θάλασσα, με πολύ δύσκολη ανάβαση, και ακόμη δυσκολότερη τη μεταφορά μαρμάρινων στοιχείων με μεγάλο βάρος, καταλαβαίνει τον άθλο του εγχειρήματος, αλλά και την αξία της αποκατάστασης.

Το θέαμα της αναστήλωσης Αγίας Τράπεζας και τέμπλου στην εγκλείστρα του Σπηλαίου του Αγίου Νικολάου στη Βαράσοβα επαναφέρει στο προσκήνιο το μέγα θέμα των μεθόδων που επιλέγονται και των μελετών που εκπονούνται με μοναδικό κριτήριο την ταύτιση με το αυθεντικό η έστω την κατά το μέγιστο ποσοστό προσέγγιση προς την πραγματικότητα. Όταν μάλιστα πρόκειται για θυσιαστήριο, όπου τελείται το κορυφαίο γεγονός της Θείας Ευχαριστίας, και για το τέμπλο, που τοποθετείται στο μέσον μεταξύ λειτουργικής πράξης και συμμετοχικής διαδικασίας των πιστών, τότε η αναστήλωση αποκτά διαστάσεις πνευματικής υπέρβασης: από το φθαρτό στο άφθαρτο, από το γήϊνο στο ουράνιο, από το πρόσκαιρο στο αιώνιο.–