Στον δρόμο του αγίου Κοσμά

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Δημοσιεύουμε στην συνέχεια την εισήγηση του Σεβασμιωτάτου κατά την παρουσίαση του βιβλίου της κ. Μαρίας Μαμασούλα «Οι δρόμοι του αγίου Κοσμά στην σκλαβωμένη Ρωμηοσύνη» στο Αγρίνιο (βλ. τεύχος 133).

*

Συγχαίρω την κ. Μαρία Μαμασούλα και τις εκδόσεις Σταμούλη για το ωραίο αυτό λεύκωμα το οποίο μας παρουσίασαν με τίτλο «Οι δρόμοι του αγίου Κοσμά στην σκλαβωμένη Ρωμηοσύνη».

Η κ. Μαμασούλα επισκέφθηκε 430 χωριά, περπάτησε στους δρόμους του αγίου, τον αισθάνθηκε κοντά της, άκουσε τις μνήμες του λαού, οσφράνθηκε οσμή ζωής και αθανασίας. Πρώτα διάβασε τα κείμενα του αγίου Κοσμά και εκπόνησε την διδακτορική της διατριβή και έπειτα βάδισε στα ίχνη του αγίου, όπου πέρασε και δίδαξε.

Το λεύκωμα αυτό είναι σημαντικό γιατί έχει φωτογραφικό υλικό με τις απαραίτητες σημειώσεις και τα ιστορικά διαγράμματα.

Συνεισφέροντας στην αποψινή εκδήλωση θα ήθελα να κάνω τρεις παρατηρήσεις.

1. Στο δρόμο του αγίου Κοσμά

Διαβάζοντας το βιβλίο που παρουσιάζουμε και μάλιστα στο μέρος εκείνο που περιγράφεται η πορεία του αγίου Κοσμά στην Ήπειρο, στάθηκα στην φωτογραφία της πινακίδας της οδού του αγίου Κοσμά στα Γιάννενα, στην οδό που κατά την παράδοση έμενε ο άγιος όταν επισκεπτόταν την πόλη αυτή.

Συγκινήθηκα, γιατί σε αυτήν την οδό, την οδό του αγίου Κοσμά, γεννήθηκα και έζησα τα πρώτα παιδικά μου χρόνια, παίζοντας στον χώρο εκείνο που φιλοξενούσε τον άγιο.

Από μικρός άκουσα πολλές ιστορίες για τον άγιο Κοσμά. Ένας μακρινός παππούς μου καταγόταν από το Γραμμένο, το χωριό της καταγωγής των γονέων του αγίου Κοσμά. Οι γονείς μου χαρακτηρίζονταν ως «Αγιοκοσμίτες», διότι ήταν μέλη του Θρησκευτικού Συλλόγου «ο Άγιος Κοσμάς», με μεγάλη δράση κατά την διάρκεια της Κατοχής. Και στο πρώτο τους παιδί έδωσαν το όνομα Κοσμάς για να βαδίση στα ίχνη του αγίου Κοσμά. Συμμετείχα σε όλες τις εκδηλώσεις που γίνονταν στα Γιάννενα την ημέρα της εορτής του και προσκυνούσα τα ιερά λείψανά του που είναι αποθησαυρισμένα στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό των Ιωαννίνων.

Αργότερα συνδέθηκα με τον Μητροπολίτη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας κυρό Καλλίνικο, ο οποίος γεννήθηκε στα μέρη της γενετείρας του, αγαπούσε και μιλούσε για τον άγιο Κοσμά και ήταν αυτός ο οποίος έγραψε το κείμενο που εστάλη στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για την αγιοκατάταξή του.

2. Ο δρόμος του αγίου Κοσμά

Ο άγιος Κοσμάς είχε τα γνωρίσματα των αγίων της Εκκλησίας μας, ήταν προφήτης, απόστολος, όσιος και μάρτυς.

Ήταν προφήτης και έτσι τον αποδεχόταν ο λαός, γι' αυτό και τον υποδέχονταν ψάλλοντας το απολυτίκιο του Προφήτου Ηλία. Είχε συνείδηση αποστολική και αυτό φαίνεται στην έναρξη των ομιλιών του, που αναφερόταν στο έργο των Αποστόλων. Υπήρξε όσιος, ασκητής, με οσιακή βιοτή και ευαγγελική ζωή. Τέλος δε αξιώθηκε και του μαρτυρικού θανάτου και τελείωσε και τελειώθηκε ως μάρτυς Ιησού Χριστού.

Σε όλη την ζωή του έδωσε την μαρτυρία της Ορθοδόξου πίστεως και υπέστη το μαρτύριο για την δόξα του Θεού.

3. Παράδρομοι για τον Άγιο

Κάθε δρόμος έχει και τους παράδρομούς του. Αυτό συμβαίνει και με τον άγιο Κοσμά. Ο ίδιος βάδισε τον προφητικό, αποστολικό, οσιακό και μαρτυρικό δρόμο, αλλά οι άνθρωποι τον βλέπουν μέσα από άλλους μικρούς δρόμους, τους παράδρομους.

Ένας τέτοιος παράδρομος που είναι μια παρερμηνεία της ζωής και του έργου του αγίου Κοσμά είναι ο παράδρομος του διαφωτισμού. Μερικοί ερμηνεύοντας το έργο του τον θεωρούν ως ένα διαφωτιστή.

Όπως είναι γνωστόν ο διαφωτισμός είναι ένα κίνημα του 18ου αιώνος, που εκφράσθηκε με πολλές μορφές, όπως τον αγγλικό εμπειρισμό, τον γαλλικό εγκυκλοπαιδισμό, τον γερμανικό ιδεαλισμό, τον ιταλικό αντικληρικαλισμό. Οι διαφωτιστές ήταν κυρίως δεϊστές η αγνωστικιστές.

Μελετώντας τα έργα του αγίου Κοσμά δεν είναι δυνατόν να τον εντάξουμε σε μια τέτοια κατηγορία. Ο άγιος Κοσμάς δεν ήταν διαφωτιστής, αλλά κυρίως και κατ' εξοχήν αγιορείτης. Αν διαβάση κανείς προσεκτικά τα κείμενά του, τις λέξεις που χρησιμοποιεί, τον τρόπο με τον οποίο εκφράζεται και τις πράξεις που έκανε, θα δη ότι εκινείτο ως ένας Μοναχός του Αγίου Όρους. Αν είναι δυνατόν να σκιαγραφήσω την μορφή του, θα έλεγα ότι ήταν κάτι μεταξύ του π. Παΐσίου και του π. Θεοκλήτου Διονυσιάτη, είχε γνωρίσματα και από τους δύο.

Ο άγιος Κοσμάς ήταν εκφραστής του ορθοδόξου φωτισμού, βίωνε και δίδασκε στον λαό για την κάθαρση, τον φωτισμό και την θέωση.

Ένας άλλος παράδρομος μέσα στον οποίο μερικοί εντάσσουν την ζωή και το έργο του αγίου Κοσμά είναι ο παράδρομος του ιδεολόγου και ηθικιστού ιεραποστόλου.

Βεβαίως, ο άγιος Κοσμάς ήταν ιεραπόστολος, εκινείτο μέσα στην προοπτική των Αποστόλων, αλλά δεν ήταν ιεραπόστολος με την έννοια που μερικοί θέλουν να τον χαρακτηρίσουν.

Εκτός από εκείνα τα οποία μέχρι τώρα έχουμε αναφέρει, ο άγιος Κοσμάς έχει όλα τα στοιχεία ενός γνησίου ιεραποστόλου. Ξεκίνησε την ιεραποστολή του μέσα από την ησυχαστική παράδοση της Εκκλησίας και έλαβε την διαβεβαίωση από τους Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, κατ' αρχάς τον Σεραφείμ Β καί έπειτα τον Σωφρόνιο.

Πέρα από αυτό, ως ιεραπόστολος διέθετε μερικά άλλα σημαντικά στοιχεία. Ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, ένας μεγάλος θεολόγος του 20ου αιώνος, σε ένα κείμενό του για την ιεραποστολή σημειώνει τρία ενδιαφέροντα στοιχεία του γνησίου ιεραποστόλου.

Πρώτον, ο θεολόγος ιεραπόστολος σέβεται την ιστορία. Δεν ωθείται στο παρελθόν, γι' αυτό αποφεύγει τον φονταμενταλισμό και ούτε οδηγείται απλώς προς το μέλλον με μία εσχατοτολογική ουτοπία. Ο Χριστός ενηνθρώπησε και εισήλθε στην ιστορική πραγματικότητα για να την μεταμορφώση. Όπως γράφει: «Η Εκκλησία αναγνωρίζει και διακηρύσσει την δογματική αλήθεια ως γεγονότα της ιστορίας». Ο Χριστός έπαθε, σταυρώθηκε και αναστήθηκε σε ορισμένο χώρο και χρόνο. Σημειώνει ο π. Γεώργιος: «η αδιαφορία για την ιστορία οδηγεί πάντα σε μια αιρετική ξηρότητα σε μία δογματιστική διάθεση». Επίσης, «οποιοσδήποτε είναι αναίσθητος προς την ιστορία, δύσκολα είναι καλός Χριστιανός».

Ο άγιος Κοσμάς, έβλεπε αυτήν την ιστορική πραγματικότητα, τον στενοχωρούσε η κατάσταση των Ρωμηών και αγωνίστηκε για να την μεταμορφώση.

Δεύτερον, κατά τον π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ ο ιεραπόστολος πρέπει να έχη την έμπνευση να εισδύη μέσα στην ψυχή του λαού και να την κατανοή. Οι ιεραπόστολοι, πρέπει «να γνωρίζουν την γλώσσα του λαού, την ιστορία τους και τον τρόπο ζωής τους, γιατί όλα αυτά οδηγούν σε μια κατανόηση της ψυχής».

Αυτό έκανε ο άγιος Κοσμάς. Γνώριζε πολύ καλά τον λαό και την γλώσσα του, συμμετείχε στον τρόπο ζωής του, συνέπασχε μαζί του, κατενόησε την ψυχή του και με το προφητικό χάρισμα που είχε μιλούσε μέσα σε αυτήν, βαθειά στην ύπαρξή τους. Γι' αυτό μέχρι σήμερα ο λόγος του, η κάθε κίνησή του βρίσκεται μέσα στην βαθειά μνήμη της Ρωμηοσύνης.

Τρίτον, ο ιεραπόστολος, κατά τον π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ, αναπόφευκτα έρχεται «πρόσωπο με πρόσωπο» με την πολιτεία-εξουσία και έχει το δίλημμα «να συνεργασθή μαζί της η τουλάχιστον να εργασθή παράλληλα με τους εξαναγκαστικούς και οργανωτικούς θεσμούς της πολιτείας». Και παρατηρεί: «Είναι δύσκολο να πης ποιό είναι το δυσκολώτερο, να συνεργασθή η να παλαίψη μαζί της». Ασφαλώς χρειάζεται διάκριση.

Ο άγιος Κοσμάς αντιμετώπισε το ίδιο πρόβλημα, αλλά το υπερέβη, ούτε συνεργάσθηκε, ούτε συγκρούστηκε μαζί της. Όμως την αποδέχθηκε, την υπερέβη, χωρίς να ταυτισθή μαζί της και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για να την αποτινάξη. Με τον λόγο του, την δράση του, τα θαύματά του, τις προφητείες του, το μαρτύριό του προκάλεσε την προσωπική ελευθερία και δημιούργησε τις προϋποθέσεις και της εθνικής ελευθερίας.

Τελειώνοντας θα ήθελα να παρατηρήσω ότι η κ. Μαρία Μαμασούλα βάδισε τους δρόμους του αγίου Κοσμά, στα κείμενά του και στους τόπους της γενέτειρας της διδασκαλίας και του μαρτυρίου του και κατέγραψε τα πατήματά του. Εμείς ας γίνουμε ιχνηλάτες του αγίου έργου του. Να βαδίσουμε στον δρόμο του και όχι άλλους παράδρομους και διαδρόμους που οδηγούν σε άλλη προοπτική και χώρα.–