Skip to main content

Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Συγκρούσεις πολιτισμών

του Πρωτ. Θωμά Βαμβίνη

Οι συγκρούσεις που δημιούργησαν οι δραστηριότητες κάποιων στελεχών του Υπουργείου Πολιτισμού θέτουν επί τάπητος το θέμα της πολιτισμικής μας ποιότητας, το ζήτημα της στάθμης της πνευματικής μας καλλιέργειας, η οποία, όπου υπάρχει σε επάρκεια, χαρακτηρίζεται από την ημερότητα των ηθών, την υπέρβαση των κατωτέρων παθών, την υπερνίκηση η έστω τον περιορισμό της ιδιοτέλειας. Η δημοσιογραφική αναστάτωση των τελευταίων ημερών θέτει, πριν απ' όλα, επί τάπητος το θέμα του τι εννοούμε με τον όρο πολιτισμός.

Τα Λεξικά πάντως μας ενημερώνουν ότι η λέξη πολιτισμός σημαίνει: τον βαθμό ανάπτυξης των υλικών και πνευματικών συνθηκών της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου, το σύνολο των υλικών και πνευματικών δημιουργημάτων του σε ορισμένη χώρα και εποχή, σημαίνει, επίσης, ημερότητα ηθών στις σχέσεις των ανθρώπων. Αντίθετη έννοια είναι η βαρβαρότητα, η αγριότητα (Λεξ. Τεγόπουλου-Φυτράκη). Στο Λεξικό Μπαμπινιώτη η τελευταία σημασία της λέξης περιγράφεται ως «τα εκλεπτυσμένα ήθη και η πνευματική ανάπτυξη σαν συμπεριφορά, στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, σαν αισθητική έκφραση, στον τρόπο ζωής ενός κοινωνικού συνόλου». Το ίδιο Λεξικό μας πληροφορεί, επίσης, ότι η αρχική σημασία της λέξης ήταν η «δημόσια διοίκηση», η διοίκηση της πόλης, των πολιτών. Στους εκκλησιαστικούς συγγραφείς σήμαινε «την ευγένεια και την κομψότητα των τρόπων των ανθρώπων της πόλης». Με την σύγχρονη σημασία της πρωτοχρησιμοποίησε την λέξη ο Κοραής. Είναι απόδοση του γαλλικού όρου civilisation.

Χρησιμοποιώντας μια σύγχρονη διάκριση ανάμεσα στα επίθετα πολιτιστικός και πολιτισμικός μπορούμε να πούμε ότι σαν χώρα πολιτιστικά κινούμαστε σε μια εξελικτική πορεία, ενώ πολιτισμικά, τα τελευταία γεγονότα δείχνουν ότι ο κόσμος μας σαν σύνολο δεν έχει φύγει πολύ μακριά από την εποχή των σπηλαίων, στην καλύτερη περίπτωση κινείται στους χρόνους της Παλαιάς Διαθήκης, χωρίς να είναι σίγουρο ότι συγκαταλέγεται στο λείμμα των εκλεκτών του Θεού. Σχετικό μ’ αυτή την παρατήρηση είναι κάποιο συμπέρασμα του Αρχιμ. Σωφρονίου, ο οποίος γράφει: «Αν και βρισκόμαστε στον εικοστό αιώνα από την ιστορία της Κ. Διαθήκης, ο κόσμος συνολικά συνεχίζει να ζη σαν να βρίσκεται στους χρόνους της Π. Διαθήκης, χωρίς ούτε την ασαφή αναμονή του ερχομού του Μεσσία». Σύμφωνα με το Λεξικό Μπαμπινιώτη το επίθετο πολιτιστικός «χρησιμοποιείται περισσότερο για τον πολιτισμό ως σύνολο δραστηριοτήτων, καθώς και για την δήλωση του τεχνικού πολιτισμού, ενώ το πολιτισμικός τείνει να δηλώσει περισσότερο την αφηρημένη πλευρά του πολιτισμού, καθώς και τον πολιτισμό ως πνευματική καλλιέργεια». Στον τεχνικό πολιτισμό, παρά τις εγγενείς εθνικές μας δυσκολίες, διαρκώς εξελισσόμαστε. Επίσης, οι κοσμικοί καλλιτέχνες και συγγραφείς παράγουν έργα, έστω και αν δεν βοηθούν όλοι τους στην πνευματική καλλιέργεια των αναγνωστών τους. Ως προς την πνευματική μας καλλιέργεια, όμως, αν σταθούμε στην επικαιρότητα που παρουσιάζουν οι ειδήσεις, καθώς και στην προσωπική, οικογενειακή και κοινωνική ζωή που προβάλλεται από τηλεοπτικές σειρές η από κάποιες μεσημεριανές εκπομπές –μάλλον πομπές– της τηλεόρασης, τότε δεν μπορούμε να μιλάμε για εξέλιξη. Μάλλον θα πρέπη να μιλήσουμε για καθίζηση η υστέρηση.

Μέσα, λοιπόν, σ’ αυτό το κλίμα της πολιτισμικής υστέρησης είναι φυσικό φαινόμενο οι συγκρούσεις, οι διενέξεις, όλα αυτά που μονοπώλησαν τον τελευταίο καιρό τα Μ.Μ.Ε.. Η απουσία της πνευματικής καλλιέργειας διασπά την κοινωνία, αφήνει τους ανθρώπους χωρίς υψηλούς στόχους, χωρίς δυνατότητες να υπερβούν το ατομικό τους συμφέρον, χωρίς αμετακίνητη αγάπη για την αλήθεια και το δίκαιο. Εξαντλεί τον πολιτισμό τους στην τεχνολογία και στην καλύτερη περίπτωση στην αισθητική, η οποία, όμως, συνδέεται στενά με την ποιότητα της πνευματικής καλλιέργειας, γι’ αυτό βλέπουμε πολλές φορές η αισθητική να βυθίζεται στον αισθησιασμό.

Θα τολμήσουμε στη συνέχεια μια εκμετάλλευση της θεωρίας του Χάντιγκτον για την σύγκρουση των πολιτισμών, προσαρμοσμένης στις «πολιτιστικές» συγκρούσεις που βλέπουμε στην κοινωνία μας.

Ο Σάμουελ Χάντινγκτον έχει αναπτύξει μια θεωρία για την παγκόσμια πολιτική μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, στην οποία ισχυρίζεται ότι τα κύρια αίτια των πολεμικών συγκρούσεων δεν θα είναι πλέον ιδεολογικά η οικονομικά, αλλά πολιτισμικά. Περιγράφοντας μάλιστα τους πολιτισμούς που υπάρχουν στον πλανήτη, καθώς και τους γεωγραφικούς χώρους στους οποίους επικρατούν, ισχυρίζεται ότι οι μελλοντικές συγκρούσεις αναμένεται να εκδηλωθούν στα γεωγραφικά σύνορα των πολιτισμών.

Η θεωρία του Χάντινγκτον έχει δεχθή ισχυρή κριτική, αλλά μέσα σε κοινωνίες που εξαντλούν τον πολιτισμό τους στην τεχνολογία, αγνοώντας την καλλιέργεια της καρδιάς, την πνευματική ωρίμανση, την εκλέπτυνση των ηθών, που αγνοούν ακόμη την θεολογική προοπτική του ανθρώπου, παρά τις κριτικές που της έγιναν έχει δυστυχώς εφαρμογή. Διότι μέσα σ’ αυτές τις κοινωνίες –τέτοια τείνει να γίνη και η δική μας– αναπτύσσονται, χωρίς προδιαγραφές, «ατομικοί πολιτισμοί», «ιδιόρρυθμοι πολιτισμοί» και μάλιστα συγκρουόμενοι, γιατί πολλά απ' τα μέλη τους αναπτύσσονται χωρίς να τους δίνονται ισχυρά πρότυπα, χωρίς να εμπνέονται από υψηλά νοήματα και στόχους• ζουν σαν να μην έχουν γεννηθεί σε κοινότητα η πόλη με βαθιές πολιτιστικές ρίζες, με παράδοση γεμάτη ζωή.

Στο θέμα, όμως, που σχολιάζουμε είναι σημαντική η θεολογική προσέγγιση και ερμηνεία.

Κάθε πιστός που μελετά την Αγία Γραφή γνωρίζει, ότι εκεί που απουσιάζει το Πνεύμα του Θεού, βρίσκουν κατάλληλο έδαφος ο «ζήλος» (φανατισμός) και η «εριθεία» (φιλονεικία) και εκεί επικρατεί κατόπιν «ακαταστασία και παν φαύλον πράγμα». Υπάρχουν ιδιορρυθμίες, συγκρούσεις, «πνεύματα πλάνης και διδασκαλίες δαιμονίων», πολιτισμοί της εμπάθειας και της θνητότητος. Εκεί η ενότητα είναι άγνωστη• κυριαρχεί το ατομικό δικαίωμα και συμφέρον.

Στο 4ο Κεφάλαιο της προς Εφεσίους επιστολής ο απ. Παύλος αναφέρεται δύο φορές στην ενότητα. Στην μια περίπτωση μας προτρέπει «σπουδάζοντες τηρείν την ενότητα του Πνεύματος, εν τω συνδέσμω της ειρήνης». Στην άλλη λέει ότι έργο των ποιμένων και διδασκάλων της Εκκλησίας είναι ο καταρτισμός των μελών της «μέχρι καταντήσωμεν οι πάντες εις την ενότητα της πίστεως και της επιγνώσεως του Υιού του Θεού». Η ενότητα του Πνεύματος, της πίστεως, της επιγνώσεως του Χριστού απαιτεί από τα μέλη της Εκκλησίας συνεχή σπουδή, αδιάκοπο αγώνα, καταρτισμό. Γι’ αυτό και στην Θ. Λειτουργία ζητούμε από τον Θεό «...δος ημίν εν ενί στόματι και μια καρδία δοξάζειν και ανυμνείν...». Ζητούμε να μας δώση την ενότητα ως δώρο, γιατί όσοι είναι ενωμένοι μαζί Του, είναι εν Χριστώ ενωμένοι και μεταξύ τους.

Έξω από αυτήν την ενότητα αναπτύσσονται «ατομικοί πολιτισμοί», μέσα στους οποίους εξωραΐζονται συνήθως τα πάθη,γίνονται ιδεολογία και τέχνη κι’ αφήνουν χωρίς θεραπεία την παράλλογη επιθυμία και τον άκριτο θυμό. Μέσα σε τέτοιες πολιτισμικές ατμόσφαιρες είναι αναμενόμενες οι συγκρούσεις από τις εκρήξεις του θυμού και τις ενεκπλήρωτες επιθυμίες.

Δεν πρέπει, λοιπόν, να εκπλησσόμαστε από τις εντάσεις των τελευταίων ημερών, αφού και μέσα στην Εκκλησία όπου ζη η Χάρις του Θεού και οι άνθρωποι αγωνίζονται, η «ενότητα του Πνεύματος» απαιτεί ιδιαίτερη σπουδή. Είναι καρπός των «διαβεβηκότων» στην επίγνωση του Χριστού.–

ΕΠΙΚΑΙΡΟΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΙ

  • Προβολές: 2876