Το μοναστήρι της Παναγιάς

τού Αρχιμ. Καλλινίκου Γεωργάτου

Αποσπάσματα από τήν εισήγηση στήν Ημερίδα μέ γενικό θέμα «Η Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Αμπελακιωτίσσης - Άγιος Πολύκαρπος στόν χώρο καί τόν χρόνο», πού διοργάνωσε η Ιερά Μητρόπολη Ναυπάκτου καί Αγίου Βλασίου στά πλαίσια τού εορταστικού τριημέρου γιά τήν καθιερωμένη έλευση τού τιμίου λειψάνου τού αγίου Πολυκάρπου στήν Ναύπακτο, 17-19 Απριλίου 2010.

*

Σεβασμιώτατε, αγαπητοί μου

Ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών καί Πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερώνυμος, τόν οποίο θά υποδεχθούμε σήμερα στήν πόλη μας καί αύριο θά τελέση τήν θεία Λειτουργία καί θά μάς ευλογήση, διακρίθηκε μεταξύ τών άλλων στήν Ιερά Μητρόπολη Θηβών καί Λεβαδείας καί γιά τήν ανοικοδόμηση καί επανίδρυση πολλών ιστορικών Ιερών Μονών τής Επαρχίας του, γιατί καί ως αρχαιολόγος καί ως ποιμένας πονούσε νά βλέπη ερειπωμένες τίς Ιερές Μονές. Αδελφότητες δέν υπήρχαν γιά νά αναλάβουν τό έργο αυτό, καί τό ανέλαβε ο ίδιος μέ τήν εξής σκέψη, όπως τόν ακούσαμε νά τήν εκφράζη προφορικά: «Είπαμε μέ τούς συνεργάτες μου: θά φτιάξουμε τίς χαλασμένες φωλιές, καί μπορεί νά έλθουν καί πάλι τά πουλιά νά τίς κατοικήσουν». Καί πράγματι, πολλές αδελφότητες «ερημικών πτηνών» πήγαν καί κατοίκησαν τίς επισκευασμένες καί ανακαινισμένες πνευματικές «φωλιές».

Μετά τήν πνευματική λαίλαπα τής προτεσταντοκρατίας στήν Ελλάδα, πού ακόμη έχει αφήσει τά σημάδια της στό σώμα τού γένους καί τής Εκκλησίας μας, λίγοι καλόγηροι σέ κάθε γενιά προσπαθούσαν νά διατηρήσουν όρθια καί τήν δική μας μισοερειπωμένη πνευματική φωλιά, τήν Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Αμπελακιωτίσσης-Άγιος Πολύκαρπος, κυρίως μέ δικά τους μέσα, μέ προσωπική εργασία καί μέ εράνους.

Στήν εισήγηση αυτή θά γίνη αναφορά στήν τελευταία ανακαίνιση τής Μονής, πού άρχισε επί αρχιερατείας τού Σεβ. Μητροπολίτου Αλεξάνδρου καί αποπερατώθηκε επί τής Αρχιερατείας τού νύν Μητροπολίτου κ. Ιεροθέου, γιά τήν οποία άλλωστε διαθέτουμε καί πλήρη στοιχεία.

Η εισήγηση περιλαμβάνει μιά γενική θεολογική εισαγωγή καί τήν παράθεση τών κτηρίων τής Μονής μέ αξιολογική ιεράρχηση. Γιά κάθε κτήριο γίνεται μιά ειδική εισαγωγή καί έπειτα παρουσιάζεται η κατάστασή του πρίν τήν ανακαίνιση, οι εργασίες πού έγιναν, οι τεχνίτες, τό κόστος καί οι δωρητές.

...

Σκοπός μιάς Ιεράς Μονής

Ο σκοπός κάθε Ιεράς Μονής είναι ένας αλλά καί πολλαπλός. Είναι πολλαπλός, άν θελήσουμε νά αναλύσουμε κάθε πλευρά τής μοναχικής ζωής, καί είναι ένας όταν ιεραρχήσουμε τούς σκοπούς αυτούς.

Ο πρωταρχικός σκοπός μιάς Ιεράς Μονής είναι νά φιλοξενή μιά κοινότητα Χριστιανών πού θέλουν νά εφαρμόσουν τήν ευαγγελική ζωή.

Αναλύοντας τόν σκοπό αυτό, θά μιλήσουμε οπωσδήποτε γιά τήν θεραπεία πού επιδιώκεται πάνω απ' όλα μέσα στήν Ιερά Μονή. Ο μοναχός πηγαίνει στό Μοναστήρι γιά νά ενωθή μέ τόν Θεό μέσα στήν πνευματική οικογένεια, καί προϋπόθεση τής ενώσεως αυτής είναι η θεραπεία. Κάθε πάθος δρά βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα ενάντια στήν ενότητα καί οδηγεί πάντα σέ τραγωδίες. Πρίν κάθε δημουργία, απαιτείται η κάθαρση, η κένωση, τό άδειασμα, η ανασύνταξη, η σιωπή. Καί πρίν τήν αναδημιουργία τού ανθρώπου, απαιτείται κάθαρση, σιωπή. Πρώτα λοιπόν ο μοναχός θά μπή σέ μιά τροχιά θεραπείας, πού διαρκεί καθ' όλη τήν διάρκεια τής ζωής του, αφού μόνον ο μελλοντικός κόσμος είναι άπτωτος.

Καλλιεργώντας λοιπόν τίς αρετές καί περικόπτοντας τά πάθη ζή μέ όλη τήν αδελφότητα μέσα στήν ευχαριστιακή ατμόσφαιρα τής θείας Λειτουργίας. Ετοιμάζεται καθημερινά γιά τήν θεία Λειτουργία καί λειτουργούμενος εν γνώσει καί επιγνώσει κατανοεί τά πάθη καί τίς αδυναμίες του. Καί όλη του τήν ζωή προσπαθεί νά τήν κάνη μιά θεία Λειτουργία, όπου κυριαρχεί η υπακοή, η ταπείνωση, η συγχωρητικότητα, η περιχώρηση, η μετάνοια, η κοινωνία, η προσευχή, η αγάπη, η οικουμενικότητα.

Η Ιερά Μονή, λοιπόν, είναι οίκος προσευχής, κοινότητα πιστών πού επιθυμούν νά ενωθούν μέ τόν Θεό διά τής προσευχής καί γιά νά γίνη η προσευχή τους δεκτή από τόν Θεό, οφείλουν πρώτα νά θεραπευθούν, δηλαδή νά αποκτήσουν ανιδιοτελή καί απαθή αγάπη μεταξύ τους καί απροσπάθεια πρός τήν κτίση. Αυτή η θεραπεία επιτυγχάνεται μέ τούς κόπους καί τούς πόνους τής όλης μοναχικής βιοτής.

Χωρίς τόν πρωταρχικό καί μοναδικό αυτό πνευματικό σκοπό δέν μπορεί νά υφίσταται ουσία Ιερά Μονή, αλλά απλώς ένα σωματείο ανθρώπων μέ κοινά συμφέροντα.

Στήν ιστορική πορεία τού μοναχισμού έχουν καταγραφή καί μπορεί νά αναφερθούν καί άλλοι δευτερεύοντες καί τριτεύοντες σκοποί, πάντα μέ τήν απαραίτητη προϋπόθεση τής εξάρτησής τους από τόν πρώτο καί μοναδικό:

–Εκκλησιαστικοί σκοποί: Δέν ξεχωρίζουμε βεβαίως τήν πνευματική από τήν εκκλησιαστική ζωή, αλλά εδώ χρησιμοποιούμε τόν όρο εκκλησιαστικοί σκοποί μέ τήν έννοια τής συμμετοχής τών Ιερών Μονών στήν εκκλησιαστική ιστορία μέ τήν προάσπιση τής ορθοδόξου πίστεως, τήν ανάδειξη Επισκόπων καί εκκλησιαστικών ηγετών, τήν συμβολή τους στήν διάρθρωση τών λατρευτικών τυπικών, τήν ιεραποστολή κλπ.

–Κοινωνικοί... –Πολιτισμικοί... -Εθνικοί σκοποί: Όχι από τήν ρατσιστική άποψη τής διαφύλαξης τής καθαρότητας τού έθνους, αλλά από τήν άποψη τής διαφύλαξης τής δυνατότητας ορθόδοξης λατρείας πρός τόν Θεό τών πατέρων μας.

Γενικά, τά ορθόδοξα Μοναστήρια δέν κτίζονται γιά νά παίρνουν από τόν λαό, αλλά γιά νά προσφέρουν δέν στηρίζονται –ποικιλοτρόπως– από τούς κοσμικούς, αλλά τούς στηρίζουν. Η οικονομική βοήθεια πού ζητούν είναι γιά νά καλύπτουν τίς βασικές τους ανάγκες καί νά μπορούν απερίσπαστοι οι μοναχοί νά προσεύχονται στόν Θεό, τά δέ περισσά τά σκορπίζουν στούς έχοντες ανάγκη. Τά Μοναστήρια δέν εμπνέονται από τόν κόσμο, αλλά τόν εμπνέουν δέν είναι κάστρα φεουδαλιστικά όπου κατοικούν οι εξουσιαστές τού λαού καί συγκεντρώνουν τά χρήματα από τήν εκμετάλλευση τού θρησκευτικού συναισθήματος τού λαού, αλλά είναι οστράκινα σκεύη μέσα στά οποία καλλιεργείται η ζωή τής αγάπης καί τής ελευθερίας, περιβάλλονται δέ από πέτρινα τείχη λόγω τής ιστορικά διαπιστωθείσης επιθετικότητας αλλόθρησκων, ασεβών καί απάνθρωπων κατακτητών. Ούτε πάλι κτίζονται σέ υψηλά μέρη γιά νά επιβλέπουν καί νά επιβάλλονται στόν περιδεή πτωχό λαό, αλλά γιά νά απομακρύνονται έστω καί συμβολικά από τήν λάσπη τής γήινης εμπαθούς ζωής καί νά αναβαίνουν πρός τόν ουρανό, όπου επικρατεί τό θέλημα τού Θεού τής ελευθερίας καί τής αγάπης. Είναι ακίνδυνες καί ειρηνικές φωλιές φιλερήμων, δηλαδή φιλοθέων καί φιλανθρώπων, πτηνών.

Η ανακαίνιση τών κτηρίων τής Ιεράς Μονής Αμπελακιωτίσσης

Τά κτήρια τής Ιεράς Μονής είναι κατασκευασμένα γιά νά υπηρετούν αυτούς τούς πρωταρχικούς σκοπούς τού μοναχισμού, επηρεασμένα οπωσδήποτε καί από ιστορικές συνθήκες καί καταστάσεις. Θά αναφερθούμε στήν ανακαίνιση τών κτηρίων τής Ιεράς Μονής Αμπελακιωτίσσης, μέ τήν ιεράρχηση καί στόν βαθμό πού εξυπηρετούν τούς ανωτέρω σκοπούς.

Τό Καθολικό

Τό Καθολικό κάθε Ιεράς Μονής είναι η καρδιά της, πού διοχετεύει αίμα σέ όλα τά μέλη-μέρη της, αφού προηγουμένως τό έχει καθαρίσει μέ τό οξυγόνο τού ουρανού, δηλαδή τήν θεία Χάρη. Μέσα στόν Ναό τελείται η καθημερινή θαυματουργία τής θείας Λειτουργίας καί εκεί λαμβάνουν τήν πνευματική τους τροφή οι μοναχοί. Κάθε ασχολία τών μοναχών έχει κέντρο τόν Ναό καί προσβλέπει σέ αυτόν. Επίσης, ο Ναός είναι τό κατοικητήριο τού Αγίου Τριαδικού Θεού, από τήν άποψη ότι εκεί μέσα γίνεται αισθητή η παρουσία Του μέ τά άγια Μυστήρια καί τήν προσευχή, καθώς καί κατοικητήριο τού Αγίου στόν οποίο είναι αφιερωμένος.

Τό Καθολικό τής Ιεράς Μονής Αμπελακιωτίσσης είναι αφιερωμένο στήν Κοίμηση τής Θεοτόκου. Έχει σχήμα τρίκλιτης τρουλαίας βασιλικής. Κτίσθηκε τό 1847 επί ηγουμενείας Θεοφίλου Παπαλόγη από τόν ηπειρώτη μάστορα Χρήστο Ιωάννου.

...

Έτσι καί ο ιερός Ναός τού ιστορικού μας Μοναστηριού έγινε ένα κόσμημα, ζεστός, κατανυκτικός, όπως ήταν καί η πρώτη επιθυμία τού Σεβασμιωτάτου, όταν είχε πρωτοεπισκεφθή τήν Ιερά Μονή.

Τό κτήριο τών κελλιών, ή κτήριο τού Ησαΐα

Είναι τό μεγαλύτερο σήμερα κτήριο τής Μονής στήν μεσημβρινή της πλευρά. Κτίσθηκε επί ηγουμενείας Ησαΐα (Παπαγεωργίου). Είναι ευήλιο καί έχει πολλούς χρήσιμους χώρους.

Μέχρι τό 2006 στό μεγάλο αυτό κτήριο κατοικούσε ο αείμνηστος π. Ραφαήλ καί ήταν τό μαγειρείο καί η τράπεζα τών μοναχών καί η βιβλιοθήκη. Όλοι οι άλλοι χώροι του ήταν αποθήκες κατ' εξοχήν άχρηστων υλικών, ενώ ήταν έντονα τά σημάδια τής φθοράς καί σέ πολλά σημεία εμφανίζονταν ρωγμές. Τά δωμάτια στόν επάνω όροφο πού χρησίμευαν άλλοτε γιά ξενώνες ήταν ακατοίκητα. Παρ' όλες τίς φθορές, ήταν αγαπητό κτήριο, γιατί ήταν φωτεινό καί ζεστό, μετά μάλιστα καί τήν τοποθέτηση κεντρικής θέρμανσης τό 2004.

...

Τό αρχονταρίκι-τράπεζα

Τό αρχονταρίκι είναι ο χώρος πού υποδέχεται τούς προσκυνητές. Παλαιότερα, εκεί ξεκουράζονταν από τήν οδοιπορεία οι «άρχοντες» –όπως θέλει η φιλόξενη παράδοσή μας τούς ξένους– πρίν εισέλθουν καί προσκυνήσουν στόν Ναό καί τά λείψανα τής Μονής. Εκεί προσφέρεται τό ρακί μέ τό λουκούμι, τούς υποδέχεται ο αρχοντάρης ή ξενάρης ή ο ίδιος ο Ηγούμενος, εκεί ακούνε τήν ιστορία τής Μονής, τά θαύματα τών Αγίων της, καί ό,τι άλλο καλό καί ωφέλιμο γιά τήν ψυχή τους. Εκεί υπάρχει συνήθως καί μιά μικρή βιβλιοθήκη μέ βιβλία πνευματικού περιεχομένου μέ ιστορίες καί συμβουλές μοναχικές. Είναι ένα ζεστό μέρος, ένας προθάλαμος πού εισάγει τόν προσκυνητή από τόν κόσμο στόν ιερό τόπο τής Μονής.

...

Τό κοιμητήριο

Τό κοιμητήριο τής Μονής είναι ένας ευλογημένος χώρος, είναι τό αποδυτήριο, όπου οι μοναχοί αποδύονται τό σώμα καί τούς δερματίνους χιτώνες μέχρι τήν κοινή ανάσταση, όταν η ψυχή θά «φορέση» καί πάλι τό σώμα, ανακαινισμένο καί αφθαρτοποιημένο. Είναι καί αυτός ένας ευλογημένος τόπος, όπως καί όλο τό συγκρότημα μιάς ιεράς Μονής, διότι η Χάρη πού έχουν λάβει οι μοναχοί μέ τήν μοναχική τους βιοτή δέν περιορίζεται μόνον στήν ψυχή, αλλά καί στό σώμα, καί αυτή η Χάρη δέν αφίσταται καί τών σωμάτων τους, ακόμη καί όταν χωρίζεται από αυτά η ψυχή. Όταν δέ η Χάρη επιπόλευε στά σώματα τών μοναχών στόν ανώτατο βαθμό καί είχαν φθάσει στήν θέωση, τότε τά σώματά τους γίνονται τίμια λείψανα καί προσκυνούνται από τούς πιστούς ως κατοικητήρια τής αγιαστικής καί ενυποστάτου Χάριτος τού Τριαδικού Θεού. Γι' αυτό καί σέ πολλά μέρη τού Αγίου Όρους, όπου έχουν ταφεί αγιασμένοι μοναχοί ο τόπος ευωδιάζει.

Επίσης, τό κοιμητήριο αποτελεί ένα μνημείο τών χαριτωμένων μοναχών πού έζησαν στήν Μονή, είναι μέρος τής ιστορίας της καί τής ιστορίας τού τόπου.

...

Ο δρόμος

Τελευταίο αφήσαμε τόν δρόμο πού οδηγεί στήν Ιερά Μονή. Δέν ανήκει βεβαίως στήν Μονή, αλλά αποτελεί μέρος της, από τήν άποψη ότι κάθε προσκυνητής αρχίζει τό προσκύνημά του από τότε πού θά αρχίση τήν πορεία του πρός τό Ιερό μέρος, στήν προκειμένη δέ περίπτωση τό ανηφόρισμά του πρός τήν ορεινή Ναυπακτία.

Εγκαταλείποντας, ο προσκυνητής, τά χαμηλά μέρη, εγκαταλείπει συνάμα καί τίς μέριμνες καί τούς λογισμούς καθώς χάνεται από τά αυτιά του τό βουητό τής πόλης καί ακούεται η συμφωνία τής φύσης, αποδιώχνει τό βουητό τών λογισμών καί ακούει τούς ύμνους πού εξέρχονται από τήν καρδιά του καί σιγοψέλνει τό στόμα του εισερχόμενος στό αιωνόβιο ελατόδασος, εισέρχεται σέ άλλη διάσταση χρόνου, όπου δέν τόν κυνηγούν τά δευτερόλεπτα, αλλά αυτός κυνηγά τήν αιωνιότητα. Αντικρύζοντας τήν Ιερά Μονή στήν πλαγιά τού Αη-Λιά, ενώ ενώπιόν του χάσκει τό φοβερό φαράγγι τού Κάκαβου, αναλογίζεται τούς κινδύνους πάσης φύσεως πού αντιμετωπίζει στήν ζωή καί πρέπει νά αποφύγη μέ διάκριση καί μέ έμπειρο καθοδηγό γιά νά φθάση διά τής Χάριτος στό απάνεμο λιμάνι τής Χάριτος. Ανεβαίνοντας δέ τήν τελευταία ανηφοριά πρός τήν Ιερά Μονή, αισθάνεται τίς αμαρτίες του πού τού βαραίνουν τήν καρδιά, αλλά καί τήν ευεργετική ευκαιρία νά τίς αποθέση στά πόδια τού Πνευματικού καί νά ελευθερωθή. «Υιοί ανθρώπων, έως πότε βαρυκάρδιοι...;».

...

Επίλογος

Η ανακαίνιση τής Μονής περατώθηκε, αλλά καί δέν περατώθηκε. Περατώθηκε ως πρός τά πλέον αναγκαία, αλλά καί δέν περατώθηκε ως πρός τήν εσωτερική διαρρύθμιση τού Ηγουμενείου, τήν ανάρτηση τών αναμνηστικών πινακίδων καί τήν ευκταία καί ποθητή επάνδρωσή της, πού θά δημιουργήση νέες απαιτήσεις. Άλλωστε, στόν κόσμον αυτόν, πάντοτε ο άνθρωπος θά παλεύη μέ τήν φθορά –αυτός είναι ο κλήρος του–, μέ τήν προοπτική όμως ο έσω άνθρωπος νά ανακαινίζεται μέρα μέ τήν ημέρα, καί τά οικήματά του καί τά κτήρια νά γίνονται οικητήρια ανθρώπων πού ποθούν τόν ουρανό.

Ο μοναχισμός είναι ευλογία γιά τήν κοινωνία, πιστεύουμε δέ ότι λύει καί πολλά, άν όχι όλα, από τά προβλήματα τής κοινωνίας μας. Άν ένα μέρος τών νέων αλλά καί τών μεγαλυτέρων πού σκοτώνουν τόν χρόνο τους σέ μάταιες ενασχολήσεις ελκύονταν από τήν ευαγγελική, αγγελική καί θυσιαστική αυτή ζωή, άν κάθε πολιτεία είχε γύρω-τριγύρω της πνευματικές σκοπιές μοναχών, πού θά μόναζαν σέ μεγαλύτερα ή μικρότερα κοινόβια καί θά καλλιεργούσαν τήν προσευχή καί τήν ησυχία, τότε πιστεύουμε ότι πολύ διαφορετικές θά ήταν καί οι πολιτείες καί πολύ παράκληση καί παρηγοριά, όχι μόνον συναισθηματική, τήν οποία δίνει η οποιαδήποτε εξόρμηση, αλλά κυρίως πνευματική αλλά καί ψυχολογική θά αρύονταν οι πολίτες, οι αχθοφόροι τής καθημερινότητας καί κυνηγοί –ασύνειδοι– τού αιωνίου.

Κατακλείοντας. Μέσα στά τελευταία δεκαπέντε χρόνια, η Ιερά Μονή τής Παναγίας μας καί τού Αγίου Πολυκάρπου ανακαινίσθηκε ριζικά. Η «φωλιά» επισκευάσθηκε καί περιμένει ερημικά πτηνά γιά νά αναπέμπουν αδιάλειπτες δεήσεις καί δοξολογίες πρός τόν Θεό υπέρ όλου τού κόσμου. Περιμένει καί εμάς νά τήν επισκεπτόμαστε καί νά ανανεωνόμαστε από τό οξυγόνο τού ουρανού, τήν Χάρη τής Παναγίας καί τού Αγίου μας.

Είθε η Χάρη τού Τριαδικού Θεού, διά τής Παναγίας καί τού Αγίου μας, νά σκεπάζη καί τούς νέους κτήτορες καί ανακαινιστές καί δωρητές καί συνδρομητές καί συντηρητές τού Ιερού αυτού προσκυνήματος, τής ιερής αετοφωλιάς τής Ναυπακτίας μας.