Ο Αρχιεπίσκοπος Επίτιμος Διδάκτορας τής Θεολογικής Σχολής τού Πανεπιστημίου Αθηνών (6 Ιουλίου 2010)

Αποσπάσματα από τήν ομιλία Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου επί τή αναγορεύσει του εις επίτιμον Διδάκτορα τής Θεολογικής Σχολής τού Πανεπιστημίου Αθηνών (6 Ιουλίου 2010).

*

«Επέλεξα ως θέμα τής σημερινής μου ομιλίας «Ένα Βοιωτικό Μοναστήρι - Μάρτυρας μιάς Νεοελληνικής Νοοτροπίας». Πρόκειται γιά τό Μοναστήρι τών Παμμεγίστων Ταξιαρχών τού Δήμου Θίσβης Βοιωτίας. Χτίστηκε ανάμεσα σέ άλλα Μοναστήρια στή Νότια πλευρά τού Ελικώνα, πού καταλήγει στά δαντελωτά παράλια τού Κορινθιακού κόλπου...

Στόχος μου σήμερα δέν είναι ούτε η αρχιτεκτονική ούτε η εικονογραφική ούτε κάν η καθόλου αρχαιολογική μελέτη καί ανάπτυξη τού αξιόλογου αυτού μνημείου, αλλά η έκφραση τού παραπόνου του, καθώς μένει μόνο σκέλεθρο στή μανία τής φύσεως, κτυπημένο από τήν φθορά τού χρόνου, τίς ιστορικές περιπέτειες, τήν απληστία καί τήν άγνοια τών ανθρώπων καί περισσότερο από τήν σύγχρονη νοοτροπία τής εγωπάθειας τού ατομισμού καί τού βολέματος τού νεοέλληνα.

...

Η παράδοση θέλει τήν ανέγερση τού μοναστηριού στόν 12ον μ.χ. αιώνα. Φαίνεται ότι τούτο έχει δόση αληθείας, όπως αποδεικνύεται από τό μικρό μαρμαροθέτημο πού διασώθηκε στό δάπεδο τής πλευράς τού διακονικού.

Καταστράφηκε όμως ο αρχικός ναός καί στήν θέση του καί μάλιστα πάνω στά θεμέλια του κτίσθηκε ο σημερινός...

Τό έτος τής ανεγέρσεως καί αγιογραφήσεως τού καθολικού δηλ. τό 1766, τά μέσα περίπου τού 18ου φαίνεται, ότι η περιοχή πού είναι αποκεκομμένη από τήν άλλη Βοιωτία, λόγω τού ορεινού όγκου τού Ελικώνα παρουσιάζει μίαν άνθηση. Ανεγείρονται Μοναστήρια καί Μετόχια, όλα φροντισμένα: μέ αγιογραφίες, κειμήλια, εικόνες καί πλούσιες βιβλιοθήκες μέ χειρόγραφα, κώδικες καί εκδόσεις Βενετίας.

Τούτο φαίνεται καλύτερα από τό σωσμένο τούρκικο χοτζέτι τού έτους 1764 πού καθορίζει μέ λεπτομέρεια τά όρια τής περιουσίας καί ιδιόκτητης περιοχής τού γειτονικού Μοναστηριού τού οσίου Σεραφείμ πού λέγεται Δομπός.

Απέραντοι ελαιώνες, πλούσια κτηνοτροφία, άλλες γεωργικές καλλιέργειες, επικοινωνία μέ δικά τους πλωτά μέσα μέ τήν απέναντι πελοποννησιακή γή, ιδιωτικός αρσανάς (λιμάνι). Όλα αυτά θά εξελιχθούν σέ υποδομή καί στήριξη τού αγώνα στή Ρούμελη κατά τού Κατακτητή.

...

Ο Ναός ήταν κατάγραφος μέ καλή τέχνη τοιχογραφίας, πού έχει όμως υποστεί φοβερή καταστροφή από τήν υγρασία καί τίς φωτιές πού άναβαν τούς χειμώνες μέσα στόν ναό.

...

Στόν ξεσηκωμό του Γένους κατά τού Τούρκου κατακτητή οι νεώτεροι πατέρες τής Μονής μαζί μέ άλλους τών γειτονικών μοναστηριών ακολούθησαν τούς οπλαρχηγούς καί μετά τήν απελευθέρωση καί ανασυγκρότηση τού Κράτους επέστρεψαν ελάχιστοι.

Η έλευσις τού νεαρού Βασιλέως Όθωνος καί κυρίως η Αντιβασιλεία αυτού, έφεραν μαζί τους καί τό δήθεν «ανανεωμένο πνεύμα τής Δύσεως». Τό από 25 Σεπ. (7 Οκτ.) 1833 διάταγμα σήμανε τήν καταστροφή όχι τόσο τήν οικονομική όσο τήν πολιτισμική τών Μοναστηριών καί τής χώρας μας.

ΟΘΩΝ

"Α'. Όλα τά εγκαταλελειμμένα ήδη καί έρημα μοναστήρια καί μοναστηριακά κτήματα θέλουν εισοδεύεσθαι από τού νύν διά τών γενικών Εφόρων εις λογαριασμόν τού δημοσίου καί πρός τήν σκοπουμένην βελτίωσιν τών Εκκλησιαστικών καί τής Παιδείας.

Β'. Υπό τήν αυτήν κατηγορίαν υπάγονται καί τά εν τώ υπό γράμμα Β καταλόγω τής Συνόδου σημειούμενα μοναστήρια, εν οίς ολίγοι τινές μονάζουν ακόμη καί νύν, όχι πλέον τών 6 μοναχών, αφού ούτοι μετατεθώσιν εις άλλα μοναστήρια.

...."

Στά «Σωζόμενα» τού Κωνσταντίνου Οικονόμου καί στήν περιγραφή του διασώζεται τό έργο τών Νομαρχών καί τών εφόρων:

"Ο τοίνυν κατά χώραν Νομάρχης ή Έπαρχος... επήρχετο καθ' έκαστον (μοναστήριον) εκτελέσων τό διατεταγμένον? συνεπήγετο δέ καί σφριγώντων υπηρετών ακολουθίαν πολλήν (ανθρώπων αγροίκων καί μηδόλως ειδότων διαστέλλειν μεταξύ βεβήλου καί ιερού).

Καί τήν αναίρεσιν καί καταγραφήν τών τού μοναστηρίου πραγμάτων εποιείτο τοιουτοτρόπως:

Πρώτον μέν εισήει κατ' ευθείαν εις τόν ναόν? οι δέ περί αυτόν οι μέν τινες εισπίπτοντες, άλλοθεν άλλοι, ανέδην εις τά άδυτα τού ιερού θυσιαστηρίου, συνήρπαζον από τής προθέσεως καί τής αγίας Τραπέζης τά τε ζωοδόχα Δισκοπότηρα καί τά Ευαγγέλια καί τό Αρτοφόριον. Καί τάλλα τά ιερά σκεύη καί κειμήλια συναφήρπαζον, οίον σταυρούς, περιζώνια, καί στολάς ιερατικάς καί πάντα τά εντός τού θείου Βήματος, λωποδητούντες, καί αυτάς τάς αγίας Τραπέζας τάς ενδυτάς. Οι δέ ετέρωθεν ησχολούντο περί τάς αγίας εικόνας, απάσας αποσπώντες από τε τών ιερών κιγκλίδων (τού τέμπλου) καί όπου ήσαν αλλαχού καί συστοιβάζοντες ως βεβήλους σανίδας αλλεπαλλήλους? καί τάς κρεμαμένας δέ τάς, είτε αργυράς είτε ορειχαλκίνας κανδήλας ελάμβανον καθαιρούντες? συνήγον δέ καί αυτάς τάς βίβλους τών προσευχών? καί ταύτα πάντα συμφορούντες αθρόα συνεσώρευον εν τώ μέσω τού ναού ή καί τού νάρθηκος Έπειτα πάλιν λαμβάνοντες ένα καθ' έν ανεδείκνυον, αίροντες εις ύψος, καί ο Έπαρχος αποβλέπων κατέγραφεν? αυτοί δέ πάλιν απέρριπτον έκαστον τών καταγραφομένων εις άλλον σωρόν, ως έτυχον εκτινάσσοντες? καί ήν ιδείν ώδε μέν τό Ποτήριον τής Ζωής καί τό Αρτοφόριον κυλιόμενον επί τού εδάφους, εκεί δέ τό Ιερόν Δισκάριον σφενδονιζόμενον καί τόν Αστερίσκον, αλλαχού δέ τήν αγίαν Λόγχην καί τήν Λαβίδα καί τό Μυροδόχον σκεύος, καί τά Ιερά Καλύματα συρόμενα κατά γής καί καταπατούμενα ...

Οι δέ μοναχοί μακρόθεν αφεστηκότες, οι μέν παρά τάς θύρας τού σεσυλημένου ναού, ο δέ τις αλλαχού τού μοναστηρίου εθρήνουν, εκόπτοντο, εθεοκλύτουν εις μάτην ολοφυρόμενοι καί βοώντες . . .»

Τήν τύχη αυτή τής λεηλασίας είχε καί η Μονή Ταξιαρχών, η οποία κτυπημένη καί από τήν περιφρονητική συμπεριφορά τού πνεύματος τού 19ου αιώνος, θά δεχθή τό τελευταίο κτύπημα μέ τήν απαλλοτρίωση όλων τών κτημάτων της μέ τήν υπ' αριθ. 2/τής 19ης Μαρτίου τού 1927 απόφαση τής Επιτροπής Απαλλοτριώσεων Λιβαδειάς.

Κατά τό κείμενον τής απαλλοτριωτικής αποφάσεως ολόκληρον τό κτήμα αποτελείται από 19.641 στρ. καί 125 μέτρα σύμφωνα μέ τό επίσημο σχεδιάγραμμα τού Υπουργείου Γεωργίας: Αγροί, ελαιώνες, αμπέλια, βοσκότοπους, οι οποίοι διανεμήθησαν εις 191 οικογένειες τών Χωστίων τού σημερινού Προδρόμου. Μεταξύ τών διανεμηθέντων κτημάτων συμπεριλαμβάνεται καί ο μεγάλος ελαιώνας στόν κόλπο τού σημερινού «Σαράντη», ο οποίος ελαιώνας μοιράσθηκε ως οικόπεδα καί σήμερα ευτυχώς έγινε ένα ωραίο θέρετρο μέ καταπληκτικές κατοικίες.

...

Ασφαλώς θά έπρεπε νά ενισχυθούν οι κάτοικοι τής περιοχής, θά έπρεπε όμως νά ληφθή πρόνοια καί γιά τήν επιβίωση καί τήν ανάδειξη τής Μονής ως κέντρο εθνικής καί θρησκευτικής παραδόσεως, ως μαρτυρία πολιτισμικής διαδρομής. Οι πρόγονοί μας πολλές φορές έκαναν λόγο γιά τήν αξία τού ΜΕΤΡΟΥ στή ζωή μας. Καί ετόνισαν ότι όταν τό ΜΕΤΡΟ περιφρονείται ακολουθεί η ΥΒΡΙΣ.

Δέν έχω τήν εντύπωση ότι έκανα σήμερα ενώπιόν σας μιά επιστημονική αρχαιολογική ανάπτυξη, πιστεύω όμως ότι σάς έκανα κοινωνούς τού παραπόνου ενός ιστορικού Μνημείου τής Βοιωτικής γής μέ τήν προτροπή όχι άλλους βανδαλισμούς καί προσπάθεια έστω καί τώρα γιά επανόρθωση τών λαθών μας.