Βιβλιοπαρουσίαση: «Μεταπατερικὴ θεολογία καὶ ἐκκλησιαστικὴ πατερικὴ ἐμπειρία»

Περίληψη

Κατὰ καιροὺς παρατηροῦμε ὅτι ἀσκεῖται μιὰ κριτικὴ στὰ ἔργα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ πολλοὶ ἀρνοῦνται τὴν ἰσχὺ τῶν λόγων τους γιὰ τὴν ἐποχή μας, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἀφήνεται ἐλεύθερος ὁ χῶρος σὲ κάθε στοχασμὸ καὶ συγκρητισμό.

Ὁ ἀναγνώστης μελετῶντας τὰ κείμενα τοῦ νέου βιβλίου Μεταπατερικὴ θεολογία καὶ ἐκκλησιαστικὴ πατερικὴ ἐμπειρία, τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου, κ. Ἱεροθέου, θὰ κατανοήση τὸν σκοπό, τὴν ἀγωνία καὶ τὴν εὐθύνη ἑνὸς Ποιμένα τῆς Ἐκκλησίας προκειμένου νὰ προσανατολίση τὸν ἀναγνώστη στὰ αὐθεντικὰ ὀρθόδοξα κριτήρια τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ἐκφράζει τὶς ἀνησυχίες του γιατί, ὅπως γράφει, «οἱ μεταπατερικὲς ἰδέες, ὅπως πρὶν μερικὰ χρόνια οἱ νεορθόδοξες καὶ παλαιότερα οἱ βαρλααμιστικές, ἔχουν εἰσχωρήσει στὸν ἀκαδημαϊκὸ χῶρο καὶ παραθεωροὺν τὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας».

Τὰ πρῶτα κεφάλαια ἀναφέρονται στὴν λεγομένη μεταπατερικὴ θεολογία ἡ ὁποία προσπαθεῖ νὰ ἀποδεσμευθῇ ἀπὸ τὴν ὁρολογία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ γι’ αὐτὸ εἶναι ξένη πρὸς τὴν ὀρθόδοξη διδασκαλία καὶ ζωή. Ὑπάρχουν, ὅμως, καὶ ἄλλα κεφάλαια ποῦ ἀναφέρονται στὴν ἐμπειρία καὶ τὴν διδασκαλία τῶν Πατέρων ποῦ εἶναι ἡ ἐμπειρία καὶ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας.

Ὀνομάζει τὴν μεταπατερικὴ θεολογία κυοφορούμενη αἵρεση, διότι:

Ἐπιδιώκει μὲ τὸν στοχασμὸ καὶ τὴν ἠθικολογία νὰ παραθεωρήση τὴν ἐκκλησιαστικὴ θεολογία.
Συνδέει τὴν θεολογία μὲ τὸν πολιτισμό, ἐνῷ ἀγνοεῖ τὸν ἀγῶνα τοῦ ἀνθρώπου ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας, τοῦ διαβόλου καὶ τοῦ θανάτου καὶ ὑποτιμᾶ ἢ καὶ ἀρνεῖται τὴν νηπτική-ἡσυχαστικὴ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας ποῦ εἶναι ἡ βάση καὶ ἡ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας.
Ἑρμηνεύει τὴν ἐκκλησιολογία καὶ τὴν ἀνθρωπολογία μὲ βάση τὴν Τριαδολογία καὶ ὄχι τὴν Χριστολογία.
Ἔχει λανθασμένη θεωρία γιὰ τὴν ἔννοια τοῦ προσώπου.
Διασπᾶ τὸ μυστήριο μεταξὺ τοῦ μυστηρίου τοῦ Σταυροῦ καὶ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ.
Ὁμιλεῖ γιὰ εὐχαριστιακὴ ἐκκλησιολογία ποῦ ξεχωρίζει τὴν θεία Εὐχαριστία ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὴν ὅλη ἐκκλησιαστικὴ ζωή.
Ὁ συγγραφέας ὑπογραμμίζει τὶς προϋποθέσεις τοῦ ὀρθοδόξως θεολογεὶν ὅπως τὶς βίωσαν καὶ τὶς κατέγραψαν οἱ ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας καὶ εἶναι ἀπαραίτητες γιὰ τὴν ἱερὰ ἡσυχία. Σὲ εἰδικὸ κεφάλαιο:«Η γλῶσσα» τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ γλῶσσα τῶν ἀνθρώπων» ἀναλύεται ἡ διάκριση μεταξὺ ἀρρήτων ρημάτων καὶ κτιστῶν ρημάτων καὶ νοημάτων ποῦ εἶναι σημαντικὴ γιὰ τὴν ὀρθόδοξη θεολογία, ὥστε νὰ μὴ γίνεται σύγχυση ποῦ θὰ ἔχη συνέπειες στὴν πνευματικὴ ζωή. Ὁ Θεὸς εἶναι ὑπεράνω τῶν ρημάτων καὶ δὲν ἀποκαλύπτεται στὴν λογικὴ τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ στὴν καρδιά του.

Μελετῶντας γιὰ Τὰ φυσικά, τὴν μεταφυσικὴ καὶ τὴν ὀρθόδοξη θεολογία γνωρίζουμε ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἀποδοκίμασαν ὅλες τὶς θεωρίες τῶν μεταφυσικῶν ποῦ συνδέονται μὲ τὴν φαντασία καὶ τὸν στοχασμό. Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία συνδέεται μὲ τὴν ἰατρική, τὴν φυσικὴ ἐπιστήμη καὶ τὰ μαθηματικὰ καὶ ὄχι μὲ τὴν μεταφυσικὴ καὶ τὴν φιλοσοφία. Ἐπίσης ὡς πρὸς τὴν μεθοδολογία της ἡ ὀρθόδοξη θεολογία ὁμοιάζει μὲ τὴν σύγχρονη ἐπιστήμη καὶ ὄχι μὲ τὴν φιλοσοφία καὶ τὴν διαλεκτική. Ἡ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ἐμπειρικὴ καί, ὅταν χρειασθῇ νὰ διατυπωθῇ, τότε χρησιμοποιοῦνται ἀποδεικτικοὶ συλλογισμοί.

Ἕνα ξεχωριστὸ κεφάλαιο ἀσχολεῖται μὲ τὴν θεολογία τοῦ προσώπου μέσα ἀπὸ τὴν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας κάνοντας ἔμμεση κριτικὴ σὲ ἀπόψεις ποῦ ἔχουν διατυπωθῇ ἀπὸ σύγχρονους θεολόγους. Καταγράφοντας ὁ συγγραφέας τὶς Ἐνστάσεις τοῦ γιὰ τὴν ὀντολογία τοῦ προσώπου, καὶ παρουσιάζοντας τὸ χρονικὸ μιᾶς ἔρευνας γιὰ τὸ συγκεκριμένο θέμα, μᾶς ἐξηγεῖ ὅτι ἡ ὀντολογία τοῦ προσώπου γιὰ τὸν Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο εἶναι μιὰ μεταπατερικὴ θεολογία καὶ δημιουργεῖ σύγχυση στὴν Ἐκκλησία.

Μᾶς ἐκθέτει τοὺς λόγους γιὰ τοὺς ὁποίους δὲν μποροῦμε νὰ ὁμιλοῦμε γιὰ κοινωνία προσώπων στὸν Τριαδικὸ Θεό, στὸν Θεάνθρωπο Χριστό, καὶ στὸν ἄνθρωπο. Γράφει ὅτι τὰ δογματικὰ θέματα, ἰδιαιτέρως ἡ σχέση τῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος, εἶναι θέμα ἀποκαλύψεως καὶ ἐμπειρίας καὶ ὄχι στοχασμῶν διότι ὁ Θεὸς γνωρίζεται στὴν θεοπτία. Γίνεται ἀναφορὰ στὸ θέμα τῆς ἐλευθερίας τῆς βούλησης, ἢ τῆς ἐλευθερίας τοῦ προσώπου, ὅπως παρουσιάζεται στὶς μέρες μᾶς• δὲν στηρίζεται στὴν πατερικὴ ὀρθόδοξη θεολογία, ἀλλὰ στὴν σύγχρονη φιλοσοφία. Ποιά εἶναι, ὅμως, ἡ ἔννοια τῆς θέλησης στὴν ὀρθόδοξη θεολογία καὶ σὲ τί διαφέρει ἀπὸ τὴν προαίρεση; Ποιά εἶναι τὰ ὅρια τῆς ἀνθρώπινης ἐλευθερίας καὶ πῶς λειτουργεῖ ἡ ἐλευθερία στοὺς ἁγίους; Ποιὲς οἱ συνέπειες τοῦ περσοναλισμοῦ στὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωή, καὶ ποῦ μποροῦμε νὰ ὁδηγηθοῦμε ἐπιμένοντας στὴν λανθασμένη ἑρμηνεία περὶ προσώπου;

Στὰ τελευταῖα κεφάλαια φανερώνεται ὅλος ὁ πλοῦτος καὶ ἡ δόξα τῆς ὀρθόδοξης πατερικῆς θεολογίας. Παρουσιάζεται ἡ δημιουργία καὶ ἀναδημιουργία τοῦ ἀνθρώπου κατὰ τὴν φιλοκαλία τῶν ἱερῶν νηπτικῶν. Ἀναφερόμενος στὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ καὶ στὸν ἅγιο Νικόδημο τὸν ἁγιορείτη γράφει ὅτι ἡ θεολογία τους εἶναι ἀπόσταγμα πνευματικῆς πείρας καὶ ὅτι ἡ οὐσία τῆς πνευματικῆς ζωῆς εἶναι ἡ μέθεξη τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Βλέπουμε μὲ ποιόν τρόπο οἱ ἅγιοι Πατέρες καὶ συγκεκριμένα ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καὶ ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ ἁγιορείτης καθόρισαν τὶς προϋποθέσεις ποῦ ἔχει ἡ πορεία πρὸς τὴν θέωση. Ἐπίσης ὑπογραμμίζεται ὅτι ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἡ φιλοκαλικὴ ἡσυχαστικὴ παράδοση εἶναι ἡ βάση τῆς ἐκκλησιαστικῆς θεολογίας. Γράφοντας γιὰ τὴν ἄκτιστη θεία Λειτουργία στὸν ἄκτιστο ναό, σύμφωνα μὲ τὴν Ἀποκάλυψη τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου, προσεγγίζουμε στὴν ἐμπειρία τοῦ Εὐαγγελιστοῦ ὁ ὁποῖος μετέφερε τὴν ἄκτιστη πραγματικότητα μὲ κτιστὰ ρήματα. Βλέπουμε ὅτι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας προσάρμοσαν τὴν θεία Λειτουργία ποῦ τελοῦμε στοὺς Ἱεροὺς Ναοὺς πρὸς τὴν ἄκτιστη θεία Λειτουργία, ὅπως τὴν περιγράφει ὁ Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης.

Μὲ τὴν μελέτη τῶν κειμένων θὰ κατανοήση ὁ ἀναγνώστης ὅτι ἡ ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δὲν στηρίζεται στὴν νοησιαρχία καὶ τὸν ἠθικισμό, ἀλλὰ στὴν ἀποκαλυπτικὴ ἐμπειρία τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν ἁγίων Πατέρων. Ἡ πατερικὴ περίοδος, ὅπως σημειώνει ὁ συγγραφέας στὴν εἰσαγωγὴ τοῦ βιβλίου, δὲν περατώθηκε γιατί δὲν τελείωσε καὶ ἡ ἐκκλησιαστικὴ ζωή. Ἡ διαφοροποίηση ἀπὸ τοὺς Πατέρες συνιστᾶ ἀπόκλιση ἀπὸ τὴν θεολογία καὶ τὴν ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας.