Γεγονὸς καὶ Σχόλιο: «Ὕβρις – τίσις»

Οἱ ἀρχαῖοι πρόγονοί μας φιλοσοφοῦσαν τά πράγματα, καί δέν εἶναι παράδοξο ὅτι σέ αὐτόν τόν τόπο ἀναπτύχθηκε ἡ φιλοσοφία, γιά τόν Θεό, τόν κόσμο, τόν ἄνθρωπο, τό νόημα τῆς ζωῆς.

Ἀκόμη, στήν ἀρχαία τραγωδία σχολιάζονταν καί καυτηριάζονταν ὅλα τά κοινωνικά καί ἀνθρώπινα γεγονότα, γι’ αὐτό καί οἱ ψυχαναλυτές βρῆκαν στήν ἀρχαία τραγωδία πολλά σημεῖα, ἀκόμη καί φράσεις, γιά νά ἐκφράσουν τίς ἐσωτερικές καταστάσεις τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου. Ἄς θυμηθοῦμε τό οἰδιπόδειο σύμπλεγμα, τόν ναρκισσισμό κ.ἄ.

Μεταξύ τῶν ἄλλων στήν ἀρχαία τραγωδία ἐπικρατεῖ τό δυαδικό σχῆμα «ὕβρις-τίσις». Ἡ ὕβρις εἶναι ἡ ἀλαζονεία τοῦ ἀνθρώπου καί ὄχι ἁπλῶς οἱ ὑβριστικοί λόγοι, τό ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἐπαίρεται ἀκόμη καί ἔναντι τοῦ Θεοῦ, καί τελικά καταλήγει σέ μιά αὐτοθέωση, σέ μιά αἴσθηση ὑπεροχῆς ἔναντι ὅλων. Ἡ τίσις εἶναι ἡ τιμωρία πού ἀκολουθεῖ τήν ἀλαζονεία, ὡς ἕνας ἀδήριτος πνευματικός νόμος, γιά νά ἐπέρχεται μιά ἰσορροπία. Αὐτήν τήν δυαδική σχέση «ὕβρις-τίσις» τήν συναντᾶμε στίς ἀρχαῖες τραγωδίες, καί θεραπεύεται μέ τήν κάθαρση.

Ἡ σύγχρονη ζωή εἶναι γεμάτη ἀπό τήν ὕβρη μέ τήν ἔννοια τῆς ἀλαζονείας, καί ἡ ἀλαζονεία δηλώνει τήν «ὑπερβολική ἔπαρση, τήν οἴηση, τήν ὑπεροψία». Αὐτή ἡ ὕβρις-ἀλαζονεία προέρχεται ἀπό ὅλα τά πάθη, ἤτοι τόν πλοῦτο, τήν ἐξουσία, τήν ὑπεροχή, τήν δύναμη πού προξενοῦν ἐκεῖνα πού θεωροῦνται ἀξίες γιά τήν σύγχρονη κοινωνία.

Ἡ συμπεριφορά τοῦ ἀλαζόνος εἶναι ἐπικίνδυνη γιά τούς ἀνθρώπους καί τήν κοινωνία, εἶναι μιά ἀντικοινωνική συμπεριφορά, εἶναι διαλυτική τῆς πολιτείας. Βέβαια, ὁ ἀλαζόνας γίνεται ἕνα ἀποκρουστικό στοιχεῖο, προκαλεῖ ἀντιδράσεις, καί ἀπό χριστιανικῆς πλευρᾶς λέμε ὅτι αὐτοτιμωρεῖται ἀπό τόν Θεό. Ἔτσι, ἀργά ἤ γρήγορα ἐπέρχεται ἡ τιμωρία, ἡ «τίσις», ἡ ὁποία στήν πραγματικότητα γίνεται παιδαγωγός στήν κοινωνία.

Ὁ ἐκκλησιαστικός χῶρος καί ἰδιαιτέρως ὁ μοναχικός χῶρος εἶναι ἐκεῖνος στόν ὁποῖο πρέπει νά κυριαρχῆ ἡ ταπείνωση, ἡ αὐτομεμψία καί ὄχι ἡ ἔπαρση, ἡ ἀλαζονεία καί ἡ ὕβρις. Ὅταν, ὅμως, σέ ἕνα τέτοιο ἐκκλησιαστικό, χαρισματικό περιβάλλον ἀναπτύσσεται στό ἔπακρον ἡ «ὕβρις» μέ ὅλες τίς σημασίες της, τότε ἡ «τίσις» εἶναι ἀναπόφευκτη καί μεγάλη, διότι τά «πνευματικά λάθη πληρώνονται πολύ ἀκριβά». Ὁ Προφητάναξ Δαβίδ γράφει:

«Εἶδον τόν ἀσεβῆ ὑπερυψούμενον καί ἐπαιρόμενον ὡς τάς κέδρους τοῦ Λιβάνου· καί παρῆλθον, καί ἰδού οὐκ ἦν, καί ἐζήτησα αὐτόν, καί οὐχ εὑρέθη ὁ τόπος αὐτοῦ» (Ψαλμ. λστ΄, 35-36).

Ὅταν ἐπαίρεται κανείς ἀλαζονικά γιά τά ἔργα του, γιά τό πρόσωπό του, τότε ὄχι μόνον ὁ ἴδιος θά ἀφανισθῆ, ἀλλά θά ἐξαφανισθῆ καί ὁ τόπος στόν ὁποῖο βρισκόταν, καί ἐνδεχομένως γιά τόν τόπο αὐτόν ἐπαιρόταν ἀλαζονικά.

Τελικά, ἡ δυαδική σχέση «ὕβρις-τίσις» εἶναι ἕνας πνευματικός ἐξισορροπητικός νόμος. Δέν εἶναι δυνατόν τό ἄδικο νά εὐοδοῦται αἰωνίως, δέν εἶναι δυνατόν ὁ ἀλαζόνας πού διακρίνεται ἀπό τήν «ὕβριν» νά κυριαρχῆ στήν κοινωνία. Ἡ «τίσις» εἶναι εὐεργετική στήν κοινωνία, ὅπως ἡ κάθαρση στήν ἀρχαία τραγωδία. Μπορεῖ κάποιοι μέ τά χρήματα πού διαθέτουν νά ξεπερνοῦν ὅλα τά ἐμπόδια, γιατί, δυστυχῶς, ὑπάρχουν ἄρχοντες πού ὑποκύπτουν σέ πειρασμούς, ἀλλά ἀργά ἤ γρήγορα τήν «ὕβριν» θά ἀκολουθήση ἡ «τίσις».

Ὅποιος πιστεύει στόν Θεό, γνωρίζει ὅτι τελικά κατισχύει ὁ πνευματικός νόμος.

Ν.Ι.