Ὑπάρχουν ὅρια στήν διάθεση τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος;

 Θεολογική καί ἐπιστημονική προσέγγιση

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ.Ἱερόθεος στις 30-03-2018 συμμετεῖχε στήν Διημερίδα Βιοηθικῆς, πού διοργανώθηκε ἀπό τά Ἀρσάκεια Σχολεῖα Πατρῶν σέ συνεργασία μέ τό Τμῆμα Φιλοσοφίας τοῦ Πανεπιστημίου Πατρῶν. Στήν συνέχεια δημοσιεύουμε τήν εἰσήγηση τοῦ Σεβασμιωτάτου.

Τό θέμα πού μοῦ δόθηκε νά ἀναπτύξω στήν Διημερίδα αὐτή Βιοηθικῆς εἶναι: «Ὑπάρχουν ὅρια στήν διάθεση τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος; Θεολογική καί ἐπιστημονική προσέγγιση». Ὅπως ἀντιλαμβάνεσθε τό θέμα αὐτό εἶναι μεγάλο καί θά ἀρκεσθῶ σέ μερικές ἀπαραίτητες ἐπισημάνσεις.

Κατ’ ἀρχάς διαβάζοντας τήν ἐρωτηματική πρόταση καί τήν καταφατική πρόταση πού μοῦ δόθηκε, ἀντιλαμβάνομαι ὅτι ἀπό ἐμένα θέλετε νά σᾶς πῶ γιά τήν «διάθεση τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος», δηλαδή τίς μεταμοσχεύσεις, γιά τό ἄν «ὑπάρχουν ὅρια» σέ αὐτήν τήν διάθεση καί ποιά εἶναι αὐτά, καθώς ἐπίσης νά κάνω μιά μικρή θεολογική καί ἐπιστημονική προσέγγιση τοῦ σοβαροῦ αὐτοῦ θέματος καί ὅλα αὐτά σέ χρονικό διάστημα εἴκοσι λεπτῶν.

Ἐν πάσῃ περιπτώσει θά τονίσω μερικά σημεῖα καί στήν συζήτηση πού θά γίνη θά δώσω εὐρύτερες ἐξηγήσεις. Στήν ἀρχή θά τονίσω τά θεωρητικά καί μετά τά πρακτικά.

1. Μερικές βασικές θεολογικές ἀρχές γιά τήν ζωή καί τόν θάνατο

Ἐπειδή εἶμαι Κληρικός καί θεολόγος πρέπει νά τονίσω τίς βασικές θεολογικές ἀρχές γιά τήν ζωή καί τόν θάνατο.

Πρώτη βασική θεολογική ἀρχή εἶναι ὅτι, κατά τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ζωή τοῦ ἀνθρώπου εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος τό τονίζει αὐτό ἐπιγραμματικά: «Τό τεκεῖν ἄνωθεν ἔχει τήν ἀρχήν, ἀπό τῆς τοῦ Θεοῦ προνοίας, καί οὔτε γυναικός φύσις, οὔτε συνουσία, οὔτε ἄλλο οὐδέν αὔταρκες πρός τοῦτο ἐστίν». Αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ ζωή δέν εἶναι ἰδιοκτησία κανενός, δέν ἔχουμε ἀποκλειστική κατοχή πάνω σέ αὐτήν. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός κάνει τήν διάκριση μεταξύ τοῦ «ἐφ’ ἡμῖν», δηλαδή τοῦ αὐτεξουσίου καί τοῦ «οὐκ ἐφ’ ἡμῖν», στό ὁποῖο ὑπάγονται ὅσα ἀνήκουν στόν Θεό, ἤτοι ἡ ζωή καί ὁ θάνατος, ὅπως καί ἀπό τά γινόμενα ἄλλο εἶναι στήν ἐξουσία μας καί ἄλλο δέν εἶναι. Γιά παράδειγμα, δέν εἶναι στήν ἐξουσία μας καί στήν θέλησή μας νά δημιουργήσουμε ἕνα Σύμπαν.

Δεύτερη θεολογική ἀρχή εἶναι ὅτι ἡ ψυχή συνδέεται μέ τήν ζωή, ὁπότε δέν ὑπάρχει ζωή στόν ἄνθρωπο χωρίς ψυχή, οὔτε, βέβαια, προϋπῆρχε ἡ ψυχή πρίν τήν σύλληψη. Ἀμέσως μέ τήν σύλληψη τοῦ ἀνθρώπου, ὑπάρχει καί ψυχή. Αὐτό στόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό λέγεται ὅτι ἡ ψυχή ὑπάρχει «ἐξ ἄκρας συλλήψεως» καί ὅτι «ἅμα τῇ συλλήψει ἐμψύχωται».

Αὐτό σημαίνει ὅτι ἀπό τήν πρώτη στιγμή πού γονιμοποιεῖται τό ὠάριο ἀπό τό σπερματοζωάριο καί δημιουργεῖται τό ζυγωτό, ὑπάρχει ψυχή. Γνωρίζουμε ἀπό τήν βιολογία ὅτι ἀμέσως μετά τήν γονιμοποίηση τοῦ πρώτου κυττάρου, τά βλαστοκύτταρα πολλαπλασιάζονται χωρίς νά διαφοροποιοῦνται. Ἡ διαφοροποίηση τῶν βλαστοκυττάρων ἀρχίζει τήν 14η ἡμέρα ἀπό τήν σύλληψη. Ἀμέσως μετά τήν πρώτη διαφοροποίηση ἀρχίζουν νά δημιουργοῦνται οἱ ἱστοί, γιά νά γίνουν τά ὄργανα, ὁ ἐγκέφαλος, ἡ καρδιά καί ὁλόκληρο τό σῶμα. Ὅμως, ἀπό τήν πρώτη στιγμή πρίν διαφοροποιηθοῦν τά βλαστοκύτταρα, πρίν σχηματισθοῦν τά ὄργανα, ὑπάρχει ἡ ψυχή μέσα στό ζυγωτό. Αὐτό εἶναι ἄκρως σημαντικό γιά τίς μεταμοσχεύσεις, ὅπως θά δοῦμε.

Τρίτη βασική θεολογική ἀρχή εἶναι ὅτι ἡ ψυχή εἶναι μία, ἀλλά εἶναι πολυδύναμη. Οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ ζωτική ἐνέργεια πού δίνει ζωή στό σῶμα, ἡ θρεπτική ἐνέργεια πού τρέφει τό σῶμα, ἡ αὐξητική πού αὐξάνει τό σῶμα, ἡ συντηρητική πού τό συντηρεῖ, ἡ λογική πού ἐνεργεῖ στόν ἐγκέφαλο καί ἡ νοερά πού εἶναι αὐτοτελής οὐσία πού δέν ἔχει κάποιο ὀργανο γιά νά ἐνεργήση. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς θά πῆ ὅτι ἡ ψυχή «πανταχοῦ τοῦ σώματος ἐστί» καί ἐνεργεῖ διαφοροτρόπως. Αὐτό σημαίνει ὅτι τό σῶμα δέν τρέφεται, αὐξάνεται, συντηρεῖται, σκέπτεται μέ τά κύτταρα ἁπλῶς, ἀλλά μέ τήν ζωή πού ὑπάρχει σέ αὐτά καί τήν ψυχή πού εἶναι στενά συνδεδεμένη μέ τήν ζωή. Γι’ αὐτό ὅσοι ἐπιστήμονες δέν πιστεύουν στήν ψυχή δέν μποροῦν νά ὁρίσουν τί εἶναι ἡ ζωή, ἁπλῶς ὁμιλοῦν γιά μιά vis vitalis.

Ἔτσι, δέν συγκρατεῖ τό σῶμα τήν ψυχή, ὅπως ἔλεγε ὁ Πλάτων, οὔτε ὑπάρχει ποιητική καί παθητική ψυχή, ὅπως ἔλεγε ὁ Ἀριστοτέλης, ἀλλά ἡ ψυχή ζωογονεῖ καί τρέφει τό σῶμα. Ὁπότε, ὅταν μερικά κύτταρα, ἱστοί, ὄργανα πάθουν κάποια ζημία, δέν ἐνεργεῖ σέ αὐτά ἡ ψυχή, ἀλλά ἐνεργεῖ στά ἄλλα πού λειτουργοῦν. Ὁπότε, ἡ ψυχή ὑπάρχει ἐκεῖ πού ὑπάρχει ἡ ζωή.

Αὐτό σημαίνει ὅτι, στήν περίπτωση πού μᾶς ἐνδιαφέρει, ὅταν ὑπάρχη νέκρωση τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους, ὁ λεγόμενος ἐγκεφαλικός θάνατος, τότε δέν ἐνεργεῖ στόν ἐγκέφαλο ἡ λογική ἐνέργεια τῆς ψυχῆς, ἀλλά ὑπάρχει ἡ νοερά ἐνέργεια καί ἔχει ὁ ἄνθρωπος ἐπικοινωνία μέ τόν Θεό, ὅπως λειτουργοῦν οἱ ἄλλες ἐνέργειες τῆς ψυχῆς, ἤτοι ἡ θρεπτική, ἡ αὐξητική, ἡ συντηρητική, γι’ αὐτό καί ὁ ὀργανισμός τοῦ ἐγκεφαλικά νεκροῦ τρέφεται καί συντηρεῖται, ὅπως ἐπίσης ἐνεργεῖ ἡ ζωτική ἐνέργεια τῆς ψυχῆς στήν καρδιά στίς λεγόμενες φυσικές λειτουργίες της, ὅπως τόν κόμβο Ταβάρα, τόν κόμβο τοῦ Χείθ καί τό δεμάτιο τοῦ Χίς. Βεβαίως, στήν περίπτωση τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου τίθεται ἡ μηχανική ὑποστήριξη τῆς ἀναπνοῆς, ἀλλά ἄν δέν ὑπάρχη στίς «φυσικές» μπαταρίες τῆς καρδιᾶς ἡ ζωτική ἐνέργεια τῆς ψυχῆς, δέν θά μπορεῖ νά λειτουργήση ἡ καρδιά.

Τέταρτη βασική θεολογική ἀρχή εἶναι ὅτι τό δικαίωμα στόν θάνατο τοῦ ἀνθρώπου ἀνήκει ἀποκλειστικά στόν Θεό. Ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά ἀποφασίση νά δώση τήν ζωή του γιά τόν Θεό καί τούς συνανθρώπους του, γιά μεγάλα καί ὑψηλά ἰδανικά, ὅπως τό ὑπέδειξε ὁ Χριστός μέ τόν ἑκούσιο θάνατό Του στόν Σταυρό, πού ἀγάπησε τούς Μαθητές Του καί ὅλους τούς ἀνθρώπους «μέχρι τέλους», ἀλλά δέν μπορεῖ νά γίνη ἀποδεκτή ἡ αὐτοχειρία, οὔτε ἡ στέρηση τῆς ζωῆς του ἀπό κάποιους ἄλλους, χωρίς τήν θέλησή του.

Αὐτές τίς τέσσερεις βασικές θεολογικές ἀρχές πρέπει νά τίς συγκρατήσετε γιά νά δοῦμε τό θέμα τῶν μεταμοσχεύσεων ἀπό πλευρᾶς θεολογικῆς καί Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

2. Οἱ μεταμοσχεύσεις ἀπό θεολογικῆς προοπτικῆς

Ὅταν κάνουμε λόγο γιά μεταμοσχεύσεις, ἐννοοῦμε τήν ἀφαίρεση τοῦ μοσχεύματος, δηλαδή κάποιου ὀργάνου ἤ ἱστοῦ, ἀπό ἕναν ἄνθρωπο καί τήν ἐμφύτευσή του σέ ἄλλον ἄνθρωπο. Στήν περίπτωση αὐτή εἶναι ὁ δότης, πού δίνει τά ὄργανα, ὁ λήπτης πού τά λαμβάνει καί ἡ μεταμοσχευτική ὁμάδα πού κάνει αὐτό τό λεπτό καί δύσκολο ἔργο.

Ἐπίσης, διακρίνονται δύο μορφῶν μεταμοσχεύσεις.

Ἡ πρώτη εἶναι ὅταν λαμβάνωνται μοσχεύματα ἀπό ζωντανούς δότες, δηλαδή, ἐάν ἕνας ἄνθρωπος θέλη νά δώση κάποιο διπλό ὄργανό του, ὅπως ἕναν νεφρό, ἕναν ὀφθαλμό, τό δέρμα, χωρίς αὐτό νά συντελέση στόν θάνατό του, ἤ νά γίνη μετάγγιση αἵματος, ἀφοῦ τό αἷμα εἶναι ρευστός ἱστός. Αὐτό τό κάνουν μερικές φορές οἱ γονεῖς στά παιδιά τους, ὅπως σημειώνεται στήν βιβλιογραφία, οἱ γυναῖκες γιά τούς ἄνδρες τους, σπάνια δέ οἱ ἄνδρες γιά τίς γυναῖκες τους. Αὐτό γίνεται γιατί αὐτή ἡ πράξη δέν ἀπαιτεῖ μόνον ἀνδρεία, ἀλλά εὐαισθησία, καρδιά, ἀγάπη.

Αὐτό δέν ἀπαγορεύεται ἀπό πλευρᾶς βιοθεολογίας, ἀρκεῖ νά γίνεται μέ ὁρισμένες προϋποθέσεις πού θά τονισθοῦν πιό κάτω.

Ἡ δεύτερη μορφή μεταμοσχεύσεων εἶναι ὅταν δίνωνται μοσχεύματα ἀπό λεγόμενους πτωματικούς δότες. Γιά παράδειγμα, ὅταν μποροῦν νά λάβουν ὄργανα ἀμέσως μετά τόν βιολογικό θάνατο τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως τόν κερατοειδῆ χιτώνα.

Ἐκεῖνο πού ἐπικρατεῖ σήμερα εἶναι ὅτι θεωρεῖται συνήθως ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος, δηλαδή ἡ νέκρωση τοῦ ἐγκεφαλικοῦ στελέχους (προμήκης μυελός) ὡς βιολογικός θάνατος.

Στήν περίπτωση αὐτή τίθενται τρεῖς βασικές προϋποθέσεις γιά νά ληφθοῦν ὄργανα. Ἡ πρώτη νά γίνη πιστοποίηση ἐγκεφαλικοῦ θανάτου, ἀπό συγκεκριμένες κλινικές καί ἐργαστηριακές ἐξετάσεις καί μέ τήν παρέλευση συγκεκριμένων ὡρῶν. Ἡ δεύτερη προϋπόθεση νά ὑπάρχη ἔγγραφη ἐλεύθερη συγκατάθεση τοῦ δότη ὅσο εἶναι ζωντανός. Εἶναι εὐνόητον ἀπό πλευρᾶς ὀρθοδόξου θεολογίας δέν μποροῦμε νά ἀποδεχθοῦμε τήν «εἰκαζόμενη συναίνεση» ἤ τήν ἀντικατάσταση τῆς συναίνεσης τοῦ ἐγκεφαλικά νεκροῦ ἀπό τήν συναίνεση τῶν συγγενῶν. Καί ἡ τρίτη προϋπόθεση εἶναι νά μή γίνη τό μόσχευμα ἀντικείμενο ἐμπορικῶν συναλλαγῶν, καί φυσικά νά τηροῦνται οἱ προϋποθέσεις τῆς ἐπιλογῆς τῶν ὑποψηφίων γιά τήν λήψη τοῦ μοσχεύματος.

Αὐτές οἱ τρεῖς προϋποθέσεις εἶναι ἀναγκαῖες γιά τήν λήψη τῶν ὀργάνων τῶν ἐγκεφαλικά νεκρῶν, σέ περίπτωση πού θεωρεῖται ὅτι ταυτίζεται ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος μέ τόν βιολογικό θάνατο. Βέβαια, στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά σημειωθῆ ὅτι ἄλλαξαν πολλές φορές τά κριτήρια τοῦ θανάτου καί αὐτό δημιουργεῖ προβληματισμό.

Ἀπό πλευρᾶς ὀρθοδόξου θεολογίας ὑφίσταται στό σημεῖο αὐτό ἕνα καίριο ἐρώτημα: Εἶναι ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος βιολογικός θάνατος;

Διατυπώθηκαν πολλές ἀπόψεις πάνω στό ἐρώτημα αὐτό. Ἡ μία ἀπάντηση εἶναι ὅτι στήν ἰατρική κοινότητα ἔγινε κατά βάση ἀποδεκτό ὅτι ταυτίζεται ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος μέ τόν βιολογικό θάνατο, ἀφοῦ στόν ἐγκεφαλικά νεκρό δέν ὑπάρχει ἀναστρεψιμότητα, οὔτε γίνεται μεταμόσχευση ἐγκεφάλου, οὔτε μπορεῖ ὁ ἐγκεφαλικά νεκρός νά ζήση χωρίς μηχανική ὑποστήριξη τῆς ἀναπνοῆς (ἀναπνευστήρα). Μιά ἄλλη ἄποψη εἶναι ὅτι ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος εἶναι μία «ἰατρογενής ἔννοια», πού εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς τεχνολογίας καί ὄχι τῆς φυσιολογικῆς ἐξελίξεως τοῦ ἀνθρώπινου ὀργανισμοῦ, καί πάντως δέν εἶναι θέμα τῶν ἰατρῶν νά θεολογήσουν πότε ἐξέρχεται ἡ ψυχή ἀπό τό σῶμα, ὁπότε αὐτό ἀφήνεται στίς θρησκευτικές, φιλοσοφικές καί θεολογικές ἀρχές τοῦ ἐγκεφαλικά νεκροῦ ἀνθρώπου. Ἐπίσης, δέν εἶναι ἀπόλυτο ὅτι ὁ ἐγκεφαλικά νεκρός εἶναι καί βιολογικά νεκρός, διότι οἱ ἐγκεφαλικά νεκροί, πού ζοῦν μέ μηχανική ὑποστήριξη τῆς ἀναπνοῆς, ἔχουν στοιχεῖα ζωῆς, ἀφοῦ εἶναι θερμά, ἔχουν καρδιακό παλμό καί αἱματική ροή, παράγουν οὖρα καί ἀπορροφοῦν καί μεταβολίζουν τίς τροφές, ἀναφέρθηκαν δέ στήν βιβλιογραφία καί περιπτώσεις πού ἔγκυες γυναῖκες κυοφοροῦν (περίπτωση Susan Torres, πού ἔμεινε ἐγκεφαλικά νεκρή 3 μῆνες, πού κυοφοροῦσε καί ὕστερα ἀπό τήν γέννηση τῆς κόρης της, ἀποσυνέδεσαν τήν μηχανική ὑποστήριξη τῆς ἀναπνοῆς). Ὁπότε, ἕναν ἄνθρωπο πού παράγει οὖρα, τρέφεται, συντηρεῖται καί κυοφορεῖ δέν μπορεῖ κανείς νά τόν θεωρήση βιολογικά νεκρό.

Ἀπό πλευρᾶς θεολογίας ἐδῶ ὑπάρχει ἔντονος προβληματισμός. Θυμηθῆτε τήν βασική θεολογική ἀρχή πού σᾶς ἐξέθεσα στήν ἀρχή τῆς εἰσηγήσεώς μου, ὅτι ἡ ψυχή ὑπάρχει ἀπό τήν πρώτη στιγμή τῆς συλλήψεως τοῦ ἐμβρύου πρίν διαφοροποιηθοῦν τά βλαστοκύτταρα, πρίν σχηματισθοῦν οἱ ἱστοί καί τά ὄργανα, πρίν σχηματισθῆ ὁ νευρικός ἱστός πού θά γίνη ἐγκέφαλος πού διαφοροποιεῖται ἀπό τήν 14 ἡμέρα ἀπό τήν σύλληψη, πρίν ἀρχίσουν νά λειτουργοῦν τά κύτταρα πού θά γίνουν καρδιά καί αὐτό γίνεται τήν τρίτη ἑβδομάδα ἀπό τήν σύλληψη τοῦ ἐμβρύου. Δηλαδή, τό ἔμβρυο, ὁ ἄνθρωπος ἀπό πλευρᾶς ὀρθοδόξου θεολογίας, ὑφίσταται «ἐξ ἄκρας συλλήψεως» ἀπό τήν πρώτη στιγμή τῆς σύλληψης.

Εἶμαι σίγουρος, ὅτι θά ἔχετε τήν ἐρώτηση τελικά ποιά εἶναι ἡ ἄποψη τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας γιά τίς μεταμοσχεύσεις; Τίς ἀποδέχεται ἤ τίς ἀπορρίπτει;

Ἡ Ἐκκλησία δέν ἔχει ἠθικό πρόβλημα μέ τούς ζωντανούς δότες, ἀρκεῖ νά τηροῦνται οἱ ἀπαραίτητες προϋποθέσεις ὅτι δίνονται μέ ἐλεύθερη συγκατάθεση καί τά μοσχεύματα δέν θά εἶναι ἀντικείμενα ἐμπορικῶν συναλλαγῶν. Γιά τούς λεγόμενους «πτωματικούς δότες» μπορεῖ νά ἀποδεχθῆ τήν προσφορά τους ὅταν γίνεται μέ ἐλεύθερη συγκατάθεση, ὅταν εἶχαν σώας τάς φρένας, ὅταν τό εἶχαν δηλώσει, καί δέν μπορεῖ νά ἀποδεχθῆ τήν εἰκαζόμενη συναίνεση, γιατί καταργεῖται τό βασικό γνώρισμα τοῦ ἀνθρώπου πού εἶναι τό αὐτεξούσιο, ἡ προαίρεση καί ἡ ἐλευθερία, καί ὅταν αὐτή ἡ προσφορά τεθῆ στήν προοπτική τῆς θυσίας ὡς προσφορᾶς καί ὄχι μέ τήν προοπτική ὅτι ὁ ἐγκεφαλικός θάνατος εἶναι συγχρόνως καί βιολογικός θάνατος.

Πρέπει νά ἀναφερθῆ ὅτι ἐκτός τῶν ἄλλων κειμένων πού ἔχω γράψει γιά τό θέμα αὐτό, ἔκανα μία εἰσήγηση στήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μέ τίτλο «οἱ μεταμοσχεύσεις ἀπό ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστική πλευρά». Στήν εἰσήγηση αὐτή ἀφοῦ ἀναφέρθηκα στήν πολυποίκιλη, πολυεπίπεδη καί πολυσήμαντη ἀντιμετώπιση τῶν μεταμοσχεύσεων ἀπό πλευρᾶς κοινωνικῆς, βιοηθικῆς, νομικῆς καί ἰατρικῆς καί ἀφοῦ προσδιόρισα τίς θεολογικές σχέσεις γιά τό πρόβλημα τῶν μεταμοσχεύσεων καί τήν ποιμαντική ἀντιμετώπιση τοῦ θέματος κατέληξα σέ μιά συγκεκριμένη πρόταση, ἡ ὁποία ἔγινε ἀποδεκτή ἀπό τήν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Καταγράφω αὐτήν τήν πρόταση.

«1. Σεβόμαστε τήν ἰατρική ἐπιστήμη καί ἐπικροτοῦμε κάθε προσπάθεια γιά τήν θεραπεία τῶν ἀσθενῶν καί τήν παράταση τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων, ἡ ὁποία ζωή ἔχει μεγάλη σημασία γιά τήν πνευματική ὁλοκλήρωση τοῦ ἀνθρώπου. Ἀρκεῖ, βέβαια, καί ἡ ἰατρική ἐπιστήμη, καθώς ἐπίσης καί οἱ ἰατρικές ἔρευνες νά κινοῦνται μέσα στά πλαίσια τῶν ἰατρικῶν καί βιοηθικῶν δεοντολογικῶν κανόνων, καί οἱ ὁποῖοι κανόνες προστατεύουν τόν ἄνθρωπο ὡς προσωπικότητα (πρέπει νά γίνεται κλινική καί ἐργαστηριακή διαπίστωση τοῦ θανάτου). Καί οἱ ἰατροί πρέπει νά ἐργάζωνται μέ ταπείνωση καί βαθυτάτη αἴσθηση ὅτι εἶναι ὄργανα τοῦ Θεοῦ γιά τήν ἐξυπηρέτηση τοῦ ἀνθρώπου.

2. Σεβόμαστε τήν ἐλευθερία τῶν ἀνθρώπων ἐκείνων πού, γιά διαφόρους λόγους, δέν ἐπιθυμοῦν νά γίνουν δότες ὀργάνων τοῦ σώματός τους, καθώς ἐπίσης σεβόμαστε καί τήν ἐλευθερία τῶν ἰατρῶν ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἀπό εὐαισθησία καί λόγους συνειδήσεως δέν ἐπιθυμοῦν νά συμβάλλουν στήν θανάτωση ζωντανῶν ὑπάρξεων, γιά νά ἐξυπηρετήσουν κάποια ἄλλη ὕπαρξη (πρέπει νά καταργηθῆ τό σχετικό ἄρθρο τοῦ νέου νόμου).

3. Σεβόμαστε τήν ἐλεύθερη ἐπιθυμία (προσωπική συναίνεση) ἐκείνων πού ἐπιθυμοῦν νά γίνουν δότες ὀργάνων τοῦ σώματός τους, ἀρκεῖ βέβαια αὐτό νά γίνεται μέσα στό πνεῦμα τῆς αὐτοθυσίας καί τῆς ὁλοκληρωτικῆς ἀγάπης καί ὄχι γιά ἄλλους σκοπούς (ἐμπορικές συναλλαγές).

4. Σεβόμαστε τήν ἐπιθυμία τῶν ἀσθενῶν ἐκείνων, πού μέ τήν λήψη μοσχευμάτων ἐπιθυμοῦν νά παρατείνουν τόν χρόνο τῆς βιολογικῆς τους ζωῆς, μέ τήν προϋπόθεση ὅτι θά συντελέση στήν πνευματική τους ὁλοκλήρωση καί τήν ἐπίτευξη τοῦ σκοποῦ τῆς ὑπάρξεώς τους.

5. Γενικά, ἡ ποιμαντική τῆς Ἐκκλησίας πρός τούς δότες, τούς λῆπτες καί τούς ἰατρούς πρέπει νά εἶναι τέτοια, ὥστε μέ ὅλους αὐτούς τούς τρόπους νά δοξάζεται ὁ Θεός, νά ὁλοκληρώνωνται πνευματικά οἱ ἄνθρωποι, καί ἡ ἀσθένεια ἤ ἡ παράταση ζωῆς νά γίνουν προϋπόθεση γιά τήν ἐκπλήρωση τοῦ βαθυτέρου σκοποῦ τῆς δημιουργίας».

(Μεταξύ δύο αἰώνων, σελ. 167-168).

Αὐτή εἶναι καί ἡ ἐπίσημη ἀπόφαση τῆς Ἐκκλησίας πάνω στό θέμα τῶν μεταμοσχεύσεων. Ὅπως ἀντιλαμβάνεσθε ἡ ἀπόφαση αὐτή δέν κινεῖται σέ ἀρνητική προοπτική, οὔτε σέ μιά ἠθικιστική καί πατροναλιστική νοοτροπία, ἀλλά ὁμιλεῖ μέ θετικό τρόπο, θέτοντας κάθε φορά τίς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις. Μέ τόν τρόπο αὐτόν ἡ Ἐκκλησία ἀσκεῖ ποιμαντική στά τέκνα της καί ἔτσι ἐπιλύει δύσκολα ζητήματα, χωρίς νά ἀπαγορεύη, ἀλλά θέτει τίς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις καί τίς οὐσιαστικές μεθοδολογικές ἀρχές καί ἀσκεῖ εὐαίσθητη ποιμαντική διακονία. Ἄρα ὑπάρχουν κάποια θεολογικά ὅρια τά ὁποῖα ὑπερβαίνονται μέ τήν ἐθελούσια προσφορά, τήν κενωτική ἀγάπη μέσα στό πλαίσιο τοῦ αὐτεξουσίου τοῦ ἀνθρώπου.

3. Μιά σύγχρονη μαρτυρία ἀναισθησιολόγου ἰατροῦ

Πρόσφατα μοῦ ἐστάλη ὡς ἐπιστολή ἕνα κείμενο πού εἶναι γραμμένο ἀπό Ἰατρό Ἀναισθησιολόγο, ὁ ὁποῖος ἐργάσθηκε πάνω ἀπό τριάντα (30) χρόνια σέ μονάδα ἐντατικῆς θεραπείας στήν Γερμανία, καί κατέληξε νά εἶναι διευθυντής στήν μονάδα αὐτή, καί ἑπομένως ἔχει μεγάλη πείρα πάνω στά θέματα αὐτά.

Στό κείμενο αὐτό γράφονται πολλά ἐνδιαφέροντα σημεῖα γιά τήν θέσπιση τοῦ ἐγκεφαλικοῦ θανάτου, γιά «τό μεγάλο φάσμα καί ἐλαστικότητα» πού παρατηρεῖται σχετικά μέ τήν συζήτηση «γιά μερικό καί ὁλικό θάνατο γιά κριτήρια τοῦ θανάτου» καί ὅτι «ὅλοι αὐτοί οἱ ὁρισμοί εἶναι σχετικά ἀσαφεῖς καί παρουσιάζουν μιά ρευστότητα ὥστε εὔκολα νά μεταβαίνει ἡ μιά κατάσταση στήν ἄλλη ἀνάλογα μέ τίς ἀνάγκες». Ἐπίσης, τίθεται τό θέμα ὅτι ὁ θάνατος «εἶναι ἕνα μυστήριο, καί ἡ παγκόσμια πολυφωνία δηλώνει ἄγνοια καί ἀδιαφορία τῶν ἐπιστημῶν». Σέ αὐτήν τήν ἀναζήτηση τοῦ ὁρισμοῦ τοῦ θανάτου δέν πρέπει νά εἶναι μόνη ἡ ἰατρική ἐπιστήμη πού θά ὁρίση τόν θάνατο. Ἀκόμη, στό κείμενο αὐτό τίθενται διάφορα ζητήματα τῶν ὁποίων ὁ συγγραφεύς ἀπέκτησε γνώση ἀπό προσωπική ἐμπειρία γιά τόν «νόμο τῆς ἀγορᾶς, προσφορᾶς καί ζήτησης» ὀργάνων, γιά τήν λίστα ἀναμονῆς πού εἶναι ἐλαστική κατά περίπτωση, τήν ἐξαφάνιση φοιτητῶν καί πώληση στήν μαύρη ἀγορά ὀργάνων, γιά τά οἰκονομικά προβλήματα πού τίθενται, γιά τό ὅτι «ἡ ὑγεία ἔχει γίνει ἐμπόρευμα, ὁ ἀσθενής πελάτης καί σκοπός τό κέρδος» κ.ἄ.

Ἀπό ὅλα ὅσα ἐνδιαφέροντα γράφει σημειώνω δύο.

Τό πρῶτον, τά ὅσα ἀναφέρονται στόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο λαμβάνονται τά ὄργανα γιά μεταμόσχευση ἀπό τόν δότη. Γράφει:

«Ὁ δότης πρέπει νά εἶναι τόσο νεκρός ὅσο εἶναι ἀναγκαῖο, καί τόσο ζωντανός ὅσο εἶναι δυνατό. Κατ’ ἀνάγκη νεκρός, κατά δύναμη ζωντανός. Ἔχει καρδιοαναπνευστικό σύστημα πού λειτουργεῖ ἔστω καί μέ διαρκῆ ὑποστήριξη, παραμένει ζεστός μέ πλήρη ἤ μερική λειτουργία τῶν ὀργάνων. Ἀντιδρᾶ κατά τήν διάρκεια τῆς ἐκτομῆς τῶν ὀργάνων μέ ταχυκαρδία, αὔξηση τῆς ἀρτηριακῆς πίεσης, ἐφίδρωση καί κινητικότητα. Ὁρισμένοι τά ἑρμηνεύουν σάν ἀντανακλαστικές ἀντιδράσεις, ἄλλοι σάν ἐκδηλώσεις πόνου. Αὐτό δείχνει, ὅπως καί ἡ πείρα, ὅτι ὑπάρχουν πολλές ἀντιδράσεις ἤ καί πλάνες ὅσον ἀφορᾶ στό θέμα τῆς διαγνώσεως τοῦ ἐγκεφαλικά νεκροῦ».

Γι’ αὐτό ἡ ἀφαίρεση τῶν ὀργάνων γίνεται μέ ἀναισθησία.

Τό δεύτερο σημεῖο ἀναφέρεται στό ὅτι ἡ προσφορά ὀργάνων μπορεῖ νά γίνεται ἀπό ἐλεύθερη ἀπόφαση τοῦ δότη, ὕστερα ἀπό ἐνημέρωση καί ὄχι μέσα ἀπό ἀσαφεῖς ὁρισμούς περί ἐγκεφαλικοῦ θανάτου. Γράφει:

«Ποιός εἶναι ἆραγε ὁ πληρεξούσιος τῆς ζωῆς; Ὅλα εἶναι ρευστά. Ἕνα μένει ἄθικτο, τό αὐτεξούσιο, ἡ ἐλεύθερη ἀπόφαση τοῦ δότη, ἡ ὁποία εἶναι ὀρθό νά λαμβάνεται σέ εὔθετο χρόνο μετά ἀπό πολύπλευρη ἐνημέρωση. Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τά προβλήματα τῆς Μ.Ε.Θ. Σέ ἕνα εἶδος ταυτότητος τεκμηριώνεται ἡ ἐπιθυμία τοῦ δότη ἡ ὁποία μᾶς ἀπαλλάσσει ἀπό πολλούς πονοκεφάλους. Ὁ δότης καί μόνο αὐτός ἀποφασίζει μετά ἀπό ἀντικειμενική πληροφόρηση, χωρίς πιέσεις καί ἐπιρροές. Ἡ ἀπόφαση αὐτή ὄχι μόνο εἶναι σεβαστή, ἀλλά πρέπει καί νά προστατευθῆ. Ἡ καλή πληροφόρηση ἐπιβάλλεται, ἡ ἐπιβολή ἀπαγορεύεται. Οἱ καιροί εἶναι πονηροί. Σέ λίγο ὁ μή τεκμηριωμένος μή δότης θεωρεῖται αὐτόματα δότης μέ συνέπεια τήν ἀφαίρεση τῶν ὀργάνων του».

Ὁ ἐπιστήμονας αὐτός ἀναισθησιολόγος καταλήγει τίς σκέψεις του: «Ἡ πείρα μου στίς Μ.Ε.Θ. πάνω ἀπό τριάντα (30) χρόνια μέ ἐδίδαξε μεταξύ ἄλλων τήν ἀδυναμία μου, περιορισμός γνώσεων, τήν ματαιότητα τοῦ κόσμου καί ὅτι ὁ θάνατος εἶναι μεγάλος παιδαγωγός».

Τελικά, οἱ μεταμοσχεύσεις εἶναι ἕνα σοβαρό ζήτημα τό ὁποῖο πρέπει νά μελετηθῆ ἀπό πολλές πλευρές, γιατί ἀφορᾶ τήν ζωή καί τόν θάνατο καί τοῦ δότη καί τοῦ λήπτη καί ἐμπλέκονται ζητήματα βιοηθικῆς πού ἀφοροῦν τήν διαδικασία τῶν μεταμοσχεύσεων. Χρειάζεται σοβαρή ἔρευνα καί μεγάλη ὑπευθυνότητα μέ ὅλους ὅσοι ἀσχολοῦνται μέ τό σοβαρό αὐτό ζήτημα.