Ναυπάκτου Ἱερόθεος: Μικρασιατική Ἐκστρατεία καί Καταστροφή

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Διάβασα προσεκτικά τό βιβλίο τῶν Πανεπιστημιακῶν Ἄγγελου Συρίγου καί Εὐάνθη Χατζηβασιλείου μέ τίτλο «Μικρασιατική Καταστροφή, 50 ἐρωτήματα καί ἀπαντήσεις», ἐκδ. Πατάκη. Ἔπειτα ἔγραψα τίς ἐντυπώσεις μου σέ ἕνα μικρό κείμενο μέ τίτλο «Μικρασιατική καταστροφή», πού δημοσιεύθηκε στήν Ἐφημερίδα «Ἐκκλησιαστική Παρέμβαση» καί ἀναρτήθηκε σέ διάφορες ἱστοσελίδες.

Ὅμως, ἔκανα καί μιά σύντομη περίληψη τῶν ἀπαντήσεων τῶν συγγραφέων στίς 50 ἐρωτήσεις πού ἀφοροῦν τήν Μικρασιατική Καταστροφή.

Ὅπως γίνεται ἀντιληπτό, ἡ περίληψη τῶν 50 ἀπαντήσεων, οἱ ὁποῖες ἐκτείνονται σέ 255 σελίδες τοῦ βιβλίου εἶναι δύσκολη ὑπόθεση καί ἴσως καί ἐπικίνδυνη. Εἶναι, ὅμως, ἐνδεικτική καί ἴσως ἐπιλεκτική, πού πρέπει νά δώσουν ἀφορμή στόν ἀναγνώστη νά διαβάση τό ἴδιο τό βιβλίο γιά νά λάβη γνώση τοῦ ὅλου προβλήματος τῆς Μικρασιατικῆς Καταστροφῆς.

 ***

Ἐρώτημα 1. Πότε προέκυψε τό ἐνδιαφέρον τῆς Ἑλλάδας γιά τή Μικρά Ἀσία;

Ἀπάντηση: Τό ἐνδιαφέρον τῆς Ἑλλάδας γιά τήν Μικρά Ἀσία προέκυψε μετά τούς Βαλκανικούς Ἀγῶνες καί μετά τήν λήξη τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καί δημιουργήθηκε ὁ Συνασπισμός «τῆς Συνεννοήσεως» (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία). Μάλιστα, ἡ Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία ἐξοπλιζόταν ἐντατικά γιά νά ἐπανακτήση τά νησιά τοῦ Ἀνατολικοῦ Αἰγαίου μέ ἕναν νέο πόλεμο.

Ἐρώτημα 2. Ἦταν οἱ Ἕλληνες πλειοψηφία στίς περιοχές τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας στίς ὁποῖες διαβιοῦσαν;

Ἀπάντηση: Οἱ Ἕλληνες δέν ἦταν παντοῦ πλειοψηφία. Οἱ Ἕλληνες ἀποτελοῦσαν τόν μισό πληθυσμό στήν Σμύρνη καί τά περίχωρά της, ὅπως στήν Χερσόνησο τῆς Ἐρυθραίας. Σέ ἄλλες περιοχές (Θράκη, Κωνσταντινούπολη, Πόντος, Κεντρική καί Ἀνατολική Μικρά Ἀσία) ἀποτελοῦσαν μειοψηφία. Ἡ Ἑλληνική Ἡγεσία ἀποφάσισε τήν διεκδίκηση τῆς Ἰωνίας.

Ἐρώτημα 3. Γιατί ἔκρινε ἡ ἑλληνική ἡγεσία ἀπαραίτητη τήν διεκδίκηση τῆς Ἰωνίας;

Ἀπάντηση: Γιά τήν προστασία τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ ἀπό γενοκτονία καί ἐθνοκάθαρση.

Ἐρώτημα 4. Ποιά ἦταν ἡ διαφωνία Βενιζέλου-Κωνσταντίνου στόν Πρῶτο Παγκόσμιο Πόλεμο;

Ἀπάντηση: Καί οἱ δύο ὑπεύθυνοι ἄνδρες εἶχαν δύο διαφορετικές ἐκτιμήσεις-ἀναλύσεις γιά τό ποιοί θά εἶναι οἱ νικητές. Ὁ Βενιζέλος θεωροῦσε ὅτι θά ἐπικρατοῦσε ἡ «Τριπλῆ Συνεννόηση» (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία), ἐνῶ ὁ Κωνσταντῖνος ἦταν βέβαιος ὅτι δέν θά μποροῦσε νά ἡττηθῆ ὁ γερμανικός στρατός στό πεδίο τῆς μάχης.

Ἐρώτημα 5. Ποιά ἦταν ἡ στάση τῆς ἀντιβενιζελικῆς παρατάξεως ἔναντι τῆς διεκδικήσεως τῆς Μικρᾶς Ἀσίας;

Ἀπάντηση: Οἱ δύο παρατάξεις εἶχαν κοινούς στόχους στήν ἐξωτερική πολιτική γιά τήν προστασία τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ τῆς Ἰωνίας, ἀλλά εἶχαν διαφορετική τακτική καί δέν μποροῦσαν νά συνεργασθοῦν λόγῳ τοῦ Διχασμοῦ, μεταξύ Βενιζελικῶν καί Βασιλικῶν.

Ἐρώτημα 6. Πῶς ἐξελίχθηκαν οἱ διαπραγματεύσεις στό Παρίσι μέ τήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία, ἕως τή σύναψη τῆς Συνθήκης τῶν Σεβρῶν;

Ἀπάντηση: Μέ τήν Συνθήκη τῶν Σεβρῶν ἔγινε διαμελισμός τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Οἱ Γάλλοι, οἱ Ἄγγλοι καί οἱ Ἰταλοί εἶχαν δικά τους συμφέροντα. Ἡ Γαλλία ἐνδιαφερόταν γιά τόν οἰκονομικό ἔλεγχο τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Ἐπίσης, οἱ Γάλλοι καί οἱ Ἰταλοί ἤθελαν νά μειώσουν τήν ἑλληνική ἐπιρροή στήν περιοχή τῆς Σμύρνης καί νά ἀποσύρουν τά ξένα στρατεύματα ἀπό τήν Μικρά Ἀσία, γιά νά ἐξευμενίσουν τούς Τούρκους.

Ἐρώτημα 7. Ποιά ἦταν ἡ πολιτική κατάσταση στήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία μετά τό τέλος τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου;

Ἀπάντηση: Ὑπῆρξε καί στήν Ὀθωμανική Αυτοκρατορία διχασμός. Ὁ Σουλτάνος ὑποστήριζε ὅτι ἔπρεπε νά συμμορφωθῆ μέ τίς ἀποφάσεις τῶν νικητῶν στόν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ἐνῶ ὁ Μουσταφᾶ Κεμάλ ἔκρινε τήν ἀντίσταση. Ἔτσι, ὑπῆρξαν δύο κέντρα ἀποφάσεων, ἕνα ἀπό τήν σουλτανική Κυβέρνηση στήν Κωνσταντινούπολη καί ἕνα ἀπό τήν Κυβέρνηση τοῦ Κεμάλ στήν Ἄγκυρα.

Ἐρώτημα 8. Τί ἦταν τό τουρκικό «Ἐθνικό Συμβόλαιο»;

Ἀπάντηση: Τό τουρκικό «Ἐθνικό Συμβόλαιο» ἦταν ἕνα κείμενο πού υἱοθετήθηκε τόν Ἰανουάριο τοῦ 1920 ἀπό τό τελευταῖο Ὀθωμανικό Κοινοβούλιο. Ἦταν κείμενο πού ἦταν ρεαλιστικό καί δέν ἐλήφθη ὑπ’ ὄψη κατά τήν Συνεδρίαση τῆς Εἰρήνης στό Παρίσι τό 1919-1920. Ὅμως, ἔγινε τελικά ἀποδεκτό στήν πράξη ἀπό τούς Συμμάχους τό 1923 στήν Συνθήκη τῆς Λωζάνης, μέ ἐξαίρεση τῶν περιοχῶν πού τελοῦσαν ὑπό αἵρεση δημοψηφισμάτων.

Ἐρώτημα 9. Τί ἦταν ἡ ἐκστρατεία στή Μεσημβρινή Ρωσία (Κριμαία) τό 1919;

Ἀπάντηση: Ἐπρόκειτο γιά συμμαχική ἐκστρατεία στήν Μεσημβρινή Ρωσία, ὅπως λεγόταν τότε ἡ Οὐκρανία. Ἦταν μιά ἀπό τίς περιορισμένες ἐπεμβάσεις στά ἐδάφη τῆς τότε Ρωσίας γιά νά βοηθήσουν τίς δυνάμεις πού ἀντιμάχονταν τούς μπολσεβίκους. Συμμετεῖχαν οἱ Ἕλληνες στήν πλευρά τῶν Γάλλων στήν Κριμαία γιά νά ἔχουν τήν ὑποστήριξή τους στίς διεκδικήσεις τους στήν Θράκη καί τήν Μικρά Ἀσία. Ὁ πόλεμος αὐτός ἀπέτυχε, ἀλλά ἔγινε ἀπό τούς Συμμάχους ἀποδεκτή ἡ ἀπόβαση τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ στήν Σμύρνη.

Ἐρώτημα 10. Γιατί ἔστειλε ὁ Βενιζέλος τόν στρατό στήν Ἰωνία;

Ἀπάντηση: Ἀπέστειλε στρατό στήν Ἰωνία γιά νά μή ἐξοντωθῆ ὁ Ἑλληνισμός. Τό δίλημμα ἐτέθη: ἤ θά πήγαινε ὁ ἑλληνικός στρατός ἐκεῖ γιά νά ἐπιβιώσουν οἱ Ἕλληνες ἤ θά ἔμεναν ἀνυπεράσπιστοι ἔναντι τῆς βεβαίας ἐξοντώσεως ἤ ἐκδιώξεώς τους. Ἄν ὁ Βενιζέλος δέν ἔστελνε στρατό, θά ἐξοντωνόταν ὁ Μικρασιατικός Ἑλληνισμός καί θά τόν θεωροῦσαν προδότη.

Ἐρώτημα 11. Γιατί ἡ Ἐλλάδα διεκδίκησε τή Σμύρνη καί ὄχι τήν Κωνσταντινούπολη στό Συνέδριο τῆς Εὐρώπης;

Ἀπάντηση: Ἡ διεκδίκηση τῆς Σμύρνης ἦταν πιό ἐπιτεύξιμη ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη, γιατί στήν Κωνσταντινούπολη συνέκλιναν οἱ γεωπολιτικές βλέψεις τῶν μεγάλων δυνάμεων, οἱ ὁποῖες δέν θά ἄφηναν τήν Ἑλλάδα νά ἔχη τόν ἔλεγχο μιᾶς περιοχῆς (μέ τά στενά) μέ τέτοια μεγάλη γεωπολιτική σημασία. Ὁ Βενιζέλος ὡς ρεαλιστής γνώριζε ὅτι δέν μποροῦσε νά διεκδικήση ταυτόχρονα καί τήν Σμύρνη καί τήν Πόλη.

Ἐρώτημα 12. Ἦταν ἡ ἀποστολή στρατοῦ στήν Ἰωνία καί ἡ μικρασιατική ἐκστρατεία ἕνας ἑλληνικός ἰμπεριαλιστικός πόλεμος;

Ἀπάντηση: Ἡ μικρασιατική ἐκστρατεία δέν ἦταν ἰμπεριαλιστική, ἀλλά ἀπελευθέρωση τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων, ἐντασσόταν στήν Μεγάλη Ἰδέα καί στήν ὁλοκλήρωση τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821.

Ἐρώτημα 13. Τί προέβλεπε ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν;

Ἀπάντηση: Ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν ἐπιχειροῦσε τήν ἐπίλυση τοῦ Ἀνατολικοῦ ζητήματος, τήν διάλυση καί διαδοχή τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας καί τήν δημιουργία καινούργιων Κρατῶν. Ἡ Συνθήκη αὐτή ὑπογράφηκε, ἀλλά δέν ἐπικυρώθηκε ποτέ. Οἱ Σύμμαχοι ἄφησαν μόνους τούς Ἕλληνες γιά νά πολεμήσουν ὡς «πληρεξούσιοι» τῶν Βρετανῶν.

Ἐρώτημα 14. Πῶς κατάφερε ὁ Βενιζέλος νά εἶναι τόσο ἐπιτυχής ἡ παρουσία του στή Συνδιάσκεψη τῆς Εἰρήνης;

Ἀπάντηση: Ὁ Βενιζέλος ἦταν ρεαλιστής πολιτικός, μέ ὅραμα, ἀνοικτούς ὁρίζοντες καί σκληρή δουλειά. Κρατοῦσε τό μυαλό του καθαρό, δέν παρασυρόταν ἀπό ὅ,τι ἤθελε ὁ ἴδιος καί ὁ λαός του, καί ἐπεδίωκε πάντοτε νά πάρη ὅ,τι μποροῦσε νά πάρη. Στήν συνάντησή του μέ τόν Ἀμερικανό Πρόεδρο Οὐΐλσον μίλησε γιά τήν πρότασή του γιά τήν ἵδρυση τῆς Κοινωνίας τῶν Ἐθνῶν, πού τόν ἐνδιέφερε, χωρίς νά μιλήση γιά τίς ἑλληνικές διεκδικήσεις, καί τελικά ἔλαβε τήν ὑποστήριξή του γιά τίς διεκδικήσεις αὐτές.

Ἐρώτημα 15. Ἦταν ἐφικτή ἡ διατήρηση τῆς Ἰωνίας; Ἦταν ἀναπόφευκτη ἡ ἧττα;

Ἀπάντηση: Ἦταν δύσκολο νά κρατηθοῦν αὐτές οἱ περιοχές στήν κυριαρχία τῶν Ἑλλήνων, ἀλλά μέ τόν Βενιζέλο στήν Κυβέρνηση θά γινόταν καλύτερη διαχείριση τοῦ θέματος, καί μετά τήν ἧττα τοῦ 1922. Οἱ ἔριδες μεταξύ Βρετανίας καί Γαλλίας καί ἡ ἀντιπαλότητα τῆς Ἰταλίας μποροῦσαν νά ὑποσκάψουν τήν ἑλληνική διπλωματική καί στρατιωτική θέση. Ὁ Βενιζέλος θά ἔκανε καλή διαχείριση τοῦ ζητήματος.

Ἐρώτημα 16. Μποροῦσε ὁ ἑλληνικός στρατός νά ἐπιχειρήση στόν Πόντο;

Ἀπάντηση: Ἦταν ἀνεδαφική ἡ ἐνδεχόμενη ἐκστρατεία στόν Πόντο καί τήν Τραπεζοῦντα γιά πολλούς λόγους, γι’ αὐτό καί δέν ἐπιχειρήθηκε.

Ἐρώτημα 17. Ποιός ἦταν ὁ σχεδιασμός τοῦ Βενιζέλου γιά τόν Πόντο;

Ἀπάντηση: Ὁ Βενιζέλος ἐπεδίωκε τήν Ποντοαρμενική Ὁμοσπονδία, διότι οἱ Πόντιοι δέν ἦταν πλειοψηφία στήν περιοχή αὐτή.

Ἐρώτημα 18. Γιατί ὁ Βενιζέλος δέν διεκδίκησε τήν Κύπρο στό Συνέδριο τῆς Εἰρήνης; Τί προέβλεψε γιά τά Δωδεκάνησα;

Ἀπάντηση: Ὁ Βενιζέλος γνώριζε ὅτι δέν μποροῦσε νά διεκδικήση τήν Κύπρο, γιατί ἦταν κάτω ἀπό τόν Βρετανικό ἔλεγχο, καί ἡ Βρετανία ἦταν ἀπό τούς νικητές τοῦ πολέμου. Γιά τά Δωδεκάνησα ἔκανε συμφωνία μέ τόν Ἰταλό ὑπουργό Ἐξωτερικῶν Τομάζο Τιττόνι νά παραχωρήση ἡ Ρώμη τά Δεδεκάνησα, πλήν τῆς Ρόδου, στήν Ἑλλάδα. Τελικά, ἡ Ἰταλία εἶχε δυσαρεστηθῆ πού ἐκχωρήθηκε ἡ διοίκηση τῆς ζώνης τῆς Σμύρνης στήν Ἑλλάδα, ἀλλά καί ἡ νέα Ἰταλική Κυβέρνηση, τό Καλοκαίρι τοῦ 1920, ἀρνήθηκε νά ἐπικυρώση τήν συμφωνία αὐτή.

Ἐρώτημα 19. Γιά ποιό λόγο δέν ἐφαρμόστηκε ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν;

Ἀπάντηση: Ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν ὑπογράφηκε, ἀλλά δέν ἐφαρμόσθηκε ποτέ. Ἄλλο ἡ ὑπογραφή τῆς Συνθήκης καί ἄλλο ἡ ἐπικύρωσή της. Ἡ μή ἐπικύρωση τῆς Συνθήκης ὀφείλεται στήν τουρκική ἀντίδραση πού ἐκφράσθηκε μέ τόν Κεμάλ, ἀλλά καί στίς ἀλλαγές τῶν συσχετισμῶν δυνάμεων. Ἡ Γαλλία καί ἡ Ἰταλία ἐπέλεξαν νά ἀποχωρήσουν ἀπό τήν Συμφωνία καί ἡ Ἑλλάδα ἀγωνιζόταν μόνη της, ἰδίως μετά τίς ἐκλογές τόν Νοέμβριο 1920 καί τήν ἐπάνοδο τοῦ Βασιλιά Κωνσταντίνου. Δηλαδή, ἡ ἧττα Βενιζέλου στίς ἐκλογές τοῦ Νοεμβρίου 1920 καί ἡ ἐπαναφορά τοῦ Βασιλέως Κωνσταντίνου ἔδωσε τό πρόσχημα στήν Γαλλία καί τήν Ἰταλία νά ὑπαναχωρήσουν ὡς πρός τήν Συνθήκη γιά τήν Σμύρνη.

Ἐρώτημα 20. Γιατί ἔκανε ὁ Βενιζέλος τίς ἐκλογές τοῦ 1920; Ἤθελε νά τίς χάση; Γιατί δέν «συνέχισε τόν πόλεμο» χωρίς ἐκλογές;

Ἀπάντηση: Ὁ Βενιζέλος εἶχε δεσμευθῆ νά κάνη ἐκλογές μετά τήν λήξη τοῦ Α΄Παγκοσμίου Πολέμου καί τήν συμφωνία εἰρήνης μέ τήν συνθήκη τῶν Σεβρῶν. Ἦταν φιλελεύθερος πολιτικός καί δέν ἤθελε νά παρατείνη τήν «Βουλή τῶν Λαζάρων», ὅπως εἶχε ἀποκληθῆ τότε ἡ Βουλή. Μάλιστα, ἤλπιζε ὅτι θά κέρδιζε τίς ἐκλογές μετά τήν ἐπιτυχία τῆς Συνθήκης τῶν Σεβρῶν.

Ἐρώτημα 21. Ὑποσχέθηκαν οἱ ἀντιβενιζελικοί στίς ἐκλογές τοῦ 1920 ὅτι θά ἀπέσυραν τόν στρατό ἀπό τήν Ἰωνία;

Ἀπάντηση: Ὄχι, δέν ὑποσχέθηκαν οἱ ἀντιβενιζελικοί νά τερματίσουν τόν πόλεμο, ἀφοῦ ὁ πόλεμος ἐθεωρεῖτο ὅτι εἶχε λήξει μέ τήν Συνθήκη τῶν Σεβρῶν. Δέν θά ἀνεκαλεῖτο ὁ στρατός ἀπό τήν Μικρά Ἀσία. Ὁ Ἐθνικός Διχασμός συνδέθηκε καί μέ τήν μαύρη προπαγάνδα.

Ἐρώτημα 22. Γιατί ἡττήθηκε ὁ Βενιζέλος στίς ἐκλογές τοῦ 1920; Μήπως πλειοψήφησε στή λαϊκή ψῆφο, ἀλλά ἔχασε λόγῳ κατανομῆς τῶν ἑδρῶν;

Ἀπάντηση: Ὑπῆρξαν πολλοί λόγοι πού ἔχασε τίς ἐκλογές ὁ Βενιζέλος. Πρῶτον, ἡ ἐξουσία πού ἐξασκοῦσαν οἱ Βενιζελικοί τό διάστημα πού ὁ Βενιζέλος ἔλειπε στίς διαπραγματεύσεις (1917-1920) ἦταν σκληρή. Δεύτερον, ἡ γεωγραφική κατανομή τῶν ψήφων δέν εὐνοοῦσε τούς Φιλελεύθερους. Τρίτον, στίς ἐκλογές αὐτές συγκρούσθηκαν οἱ ὑποστηρικτές τοῦ Βενιζέλου καί οἱ ὑποστηρικτές τοῦ Κωνσταντίνου, δηλαδή τό ἐρώτημα πού ἐτέθη ἦταν: «Βενιζέλος Πρωθυπουργός ἤ Κωνσταντῖνος Βασιλεύς;». Καί ὁ Κωνσταντῖνος γιά πολλούς λόγους εἶχε ἔρεισμα στόν λαό.

Ἐρώτημα 23. Ποιές ἦταν οἱ συνέπειες τῶν ἐκλογῶν τοῦ 1920 στό διεθνές ἐπίπεδο;

Ἀπάντηση: Μετά τίς ἐκλογές τίς ὁποῖες ἔχασε ὁ Βενιζέλος καί ἐπανῆλθε ὁ Βασιλεύς Κωνσταντῖνος, πού ἦταν «τό κόκκινο πανί» γιά τούς Γάλλους, ἡ Ἑλλάδα ἀπομονώθηκε ἀπό τούς Συμμάχους της. Οἱ Γάλλοι καί οἱ Ἰταλοί ἀποστασιοποιήθηκαν ἀπό τούς Ἕλληνες. Τό διεθνές μέτωπο στό ὁποῖο εἶχε στηριχθῆ ὁ Βενιζέλος διαλύθηκε, καί αὐτό πού ὑπῆρχε προηγουμένως ὡς τάση, ἔγινε μετά τίς ἐκλογές, γι’ αὐτό μέσα σέ ἕναν χρόνο οἱ Σύμμαχοι ἀνεφοδίαζαν τόν Κεμάλ.

Ἐρώτημα 24. Βοήθησαν τόν Κεμάλ οἱ Γάλλοι;

Ἀπάντηση: Οἱ Γάλλοι βοήθησαν τόν Κεμάλ μέ μυστικές συμφωνίες, παραβιάζοντας τίς συμμαχικές ὑποχρεώσεις τους ἔναντι τῆς Ἑλλάδος. Προτίμησαν συμβιβασμό μέ τόν Κεμάλ ἔναντι ἰσχυρῶν οἰκονομικῶν ἀνταλλαγμάτων καί προνομίων, ἐπιβεβαίωσαν ὅτι ἔπρεπε νά ἐπιδιώξη συμβιβασμό, μετά τήν μάχη τοῦ Σαγγαρίου οἱ Γάλλοι ἐκκένωσαν τήν περιοχή τῆς Κιλικίας καί ἔδωσαν τόν βαρύ γαλλικό ὁπλισμό στόν Κεμάλ, παραβιάζοντας τίς ὑποχρεώσεις τους ἔναντι τῆς Ἑλλάδας.

Ἐρώτημα 25. Βοήθησαν τόν Κεμάλ οἱ Ἰταλοί;

Ἀπάντηση: Οἱ Ἰταλοί βοήθησαν τόν Κεμάλ, γιατί κατ’ ἀρχάς οἱ Σύμμαχοι εἶχαν ὑποσχεθῆ νά δώσουν τήν Σμύρνη σέ αὐτούς καί ἀργότερα τήν ἔδωσαν στήν Ἑλλάδα, πράγμα πού τούς ἐνόχλησε. Οἱ Ἰταλοί ἦλθαν σέ συμφωνία μέ τόν Κεμάλ καί τοῦ διοχέτευαν πολεμικό ὑλικό, ἀπαγορεύοντας συγχρόνως στήν Ἑλλάδα νά ἐλέγχη τά πλοῖα πού τό μετέφεραν μέσα ἀπό τήν δική της ἐπικράτεια, μέ τήν δικαιολογία ὅτι ἦταν σύμμαχοι.

Ἐρώτημα 26. Βοήθησαν τόν Κεμάλ οἱ Σοβιετικοί;

Ἀπάντηση: Οἱ Σοβιετικοί βοήθησαν τόν Κεμάλ γιατί, ὅπως ὑποστήριζαν, ἦταν ἐναντίον τῶν ἰμπεριαλιστῶν (Γαλλίας, Ἰταλίας, Βρετανίας, Ἑλλάδας) καί ἔκαναν συμφωνίες μέ τόν Κεμάλ στέλλοντας σέ αὐτόν χρυσά ρούβλια σέ ράβδους χρυσοῦ καί ὁπλισμό.

Ἐρώτημα 27. Ποιά ἦταν ἡ στάση τῆς Βρετανίας ἔναντι τῆς μικρασιατικῆς ἐκστρατείας μετά τίς ἐκλογές τοῦ Νοεμβρίου τοῦ 1920;

Ἀπάντηση: Οἱ Βρετανοί πίστευαν ὅτι γιά νά ἐφαρμοσθῆ ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν ἔπρεπε νά ἡττηθῆ ὁ Κεμάλ, καί ἡ μόνη δύναμη πού ἐκαλεῖτο νά ἐπιβάλη τούς ὅρους τῆς εἰρήνης ἦταν ἡ Ἑλλάδα. Ἡ Βρετανία ὑποστήριζε τήν Ἑλληνική πλευρά, χωρίς νά δώση οὐσιαστική οἰκονομική καί στρατιωτική βοήθεια. Θεωροῦσε ὅτι προηγεῖτο ἡ ἀσφάλεια καί σταθερότητα στήν Εὐρώπη καί προέκρινε τήν λύση ἑνός εἰρηνευτικοῦ διακανονισμοῦ μέ τούς Τούρκους σέ βάρος τῆς Συνθήκης τῶν Σεβρῶν καί σέ βάρος τῶν ἑλληνικῶν συμφερόντων.

Ἐρώτημα 28. Πόσο ἐπηρέασε ὁ Ἐθνικός Διχασμός τήν τελική κατάληξη τοῦ πολέμου τό 1922;

Ἀπάντηση: Ὁ Ἐθνικός Διχασμός ἦταν μιά βαθιά κρίση ὄχι μόνον πολιτική, ἀλλά καί ψυχολογική. Ἐπικρατοῦσε διχασμός καί στόν στρατό μέ τίς ἀποτάξεις τῶν μέν ἔναντι τῶν δέ. Οἱ δύο πολιτικές παρατάξεις δέν εἶχαν καμμιά ἐπικοινωνία μεταξύ τους καί δέν ἐμπιστεύονταν ἡ μία τήν ἄλλη.

Ἐρώτημα 29. Ποιά ἦταν ἡ διαφορά στή στρατηγική τοῦ Βενιζέλου καί τῶν ἀντιβενιζελικῶν ὡς πρός τή στρατιωτική παρουσία στή Μικρά Ἀσία;

Ἀπάντηση: Βασική ἀρχή τοῦ Βενιζέλου ἦταν «ποτέ μόνοι». Οἱ ἀντιβενιζελικοί δέν ἦταν πολιτικά ἄπειροι καί ἀνίκανοι, ἀλλά δέν γνώριζαν πῶς λειτουργεῖ τό διεθνές σύστημα καί προχώρησαν στήν ἐκστρατεία «μόνοι», γιά νά καταστρέψουν τόν στρατό τοῦ Κεμάλ. Ὁ Βενιζέλος προσκαλοῦσε τίς διεθνεῖς στηρίξεις, οἱ ἀντιβενιζελικοί τίς ἔχασαν. Ὁ Βενιζέλος ἦταν σκληρός, ἀλλά ρεαλιστής καί ἀποτελεσματικός, ἐνῶ οἱ ἀντιβενιζελικοί ἦταν καί συναισθηματικοί καί ἰδεαλιστές καί φοβικοί ἔναντι τῶν διεθνῶν ἐξελίξεων, εἶχαν ἀδιέξοδη στρατηγική.

Ἐρώτημα 30. Ποιές ἦταν οἱ ἀπόψεις τοῦ Μεταξά γιά τή μικρασιατική ἐκστρατεία;

Ἀπάντηση: Ὁ Μεταξάς ὡς στρατιωτικός σέ διάφορες στιγμές ἦταν μακράν ὁ καλύτερος στρατιωτικός σχεδιαστής τῆς χώρας, ἐξέφραζε τίς ἀντιρρήσεις του γιά τήν στρατιωτική ἐμπλοκή στήν Μικρά Ἀσία καί τήν διεκδίκηση ἐδαφῶν ἐκεῖ. Τά ἐπιχειρήματά του ἦταν ἰσχυρά. Ἀλλά ὡς πολιτικός ἦταν ἀφελής, πιστεύοντας στήν ἀποχώρηση τοῦ Στρατοῦ ἀπό τήν Σμύρνη μέ τήν ἀπόκτηση τῆς αὐτονομίας της στό νεοτουρκικό Κράτος.

Ἐρώτημα 31. Ἦταν ἐφικτή μιά ἐπιλογή «ἡ Πόλη ἀντί τῆς Σμύρνης» τό 1922;

Ἀπάντηση: Ἡ ἀλλαγή στρατηγικῆς ἀπό τήν Ἰωνία στήν Κωνσταντινούπολη τό 1922 δέν ἦταν ρεαλιστική. Ἦταν ἕνα σενάριο ἀπόγνωσης παρά σοβαρῆς πρακτικῆς ἐπιλογῆς.

Ἐρώτημα 32. Γιατί κατέρρευσε τόσο γρήγορα τό ἑλληνικό μέτωπο τόν Αὔγουστο τοῦ 1922;

Ἀπάντηση: Ὁ Ἑλληνικός στρατός ἀπό τά 23.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα πού ἦταν στήν ἀρχή, ἔφθασε στά 80.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Εἶχε εἰσέλθει σέ βάθος 350 χιλιόμετρα ἀπό τίς Μικρασιατικές ἀκτές. Ἡ γραμμή μετώπου ἐπεκτεινόταν σέ 713 χιλιόμετρα, εἶχε 220.000 ἄνδρες, ἀπό τούς ὁποίους οἱ 80.000 ἦταν μάχιμοι.

Ὑπῆρχαν πολλά αἴτια τῆς καταστροφῆς, ἤτοι ἡ ἔλλειψη στόχου, τό ἠθικό τοῦ στρατοῦ μας, ἡ μεγάλη ἀνάπτυξη τοῦ μετώπου, ὁ Διχασμός στούς ἀξιωματικούς, ὑπῆρχε πρόβλημα στήν ἀνώτατη στρατιωτική ἡγεσία, ὑπῆρξαν σημαντικές στρατιωτικές ἀπώλειες, ἔλλειψη ἰσχυρῆς ἐφεδρείας, ὑπῆρχαν προβλήματα στίς συγκοινωνίες καί τηλεπικοινωνίες, τό ὁδικό δίκτυο ἦταν ὑποτυπῶδες, καί πολλά ἄλλα προβλήματα.

Ἔπειτα, οἱ Τοῦρκοι εἶχαν καλύτερο ἠθικό καί ὡς ἐπιτιθέμενοι καθόριζαν τόν τόπο πού θά συγκεντρώνουν δυνάμεις, εἶχαν νέους ἀξιωματικούς μέ νέες τακτικές, καί εἶχαν συγκεκριμένο στόχο, πού ἦταν ἡ ἀνατροπή τῆς διαλύσεως τῆς χώρας τους, πού θά γινόταν μέ τήν ἐνδεχόμενη ἐπικύρωση τῆς Συνθήκης τῶν Σεβρῶν.

Ἐρώτημα 33. Ποιά στάση κράτησε τό ΚΚΕ στή μικρασιατική ἐκστρατεία;

Ἀπάντηση: Τό Κομμουνιστικό Κόμμα Ἑλλάδος συντονίσθηκε μέ τήν πολιτική τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης, δηλαδή ἦταν ἐναντίον τῆς Μικρασιατικῆς ἐκστρατείας ὡς δῆθεν ἰμπεριαλιστικῆς, καί προσπαθοῦσαν νά ὑπονομεύσουν τήν ἐκστρατεία, ἀποσιωπώντας τήν ὕπαρξη 2.000.000 Ἑλλήνων στήν Ἀνατολική Θράκη καί τήν Μικρά Ἀσία.

Ἐρώτημα 34. Ὑπῆρξε ἀπόφαση τῆς ἑλληνικῆς κυβερνήσεως νά ἀπαγορευθῆ ἡ ἔλευση προσφύγων πρός τήν Ἐλλάδα τό καλοκαίρι τοῦ 1922;

Ἀπάντηση: Ὄχι, ἀλλά ὁ νόμος πού ψηφίσθηκε δέν ἀφοροῦσε τούς Μικρασιάτες πρόσφυγες, ἀλλά τούς Ποντίους πού ἦταν πρόσφυγες στόν Καύκασο καί ἤθελαν νά ἔλθουν στήν Ἑλλάδα.

Ἐρώτημα 35. Ποιός ἦταν ὁ ρόλος τοῦ ὕπατου ἁρμοστή Ἀριστείδη Στεργιάδη;

Ἀπάντηση: Ὁ Ἀριστείδης Στεργιάδης πού ἦταν ὕπατος ἁρμοστής τῆς Ἑλλάδος στήν Σμύρνη, ὑπῆρξε ἀντιδημοφιλής μεταξύ τῶν Ἑλλήνων τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, καί ἐθεωρεῖτο φιλότουρκος. Ἦταν σκληρός, ἀλλά ἄμεσος συνεργάτης τοῦ Βενιζέλου καί προσπαθοῦσε μέ αὐστηρότητα νά τηρήση τήν πολιτική τοῦ Βενιζέλου νά ὑπάρχη ἰσονομία μεταξύ Ἑλλήνων καί Τούρκων. Ἦταν ὀπαδός τῆς εὐτάκτου ἀποχωρήσεως καί ὅταν κατέρρευσε τό μέτωπο, φρόντισε νά σταλῆ μέ ἀσφάλεια στήν Ἑλλάδα ὅλο τό ἀρχεῖο τοῦ Κράτους.

Ἐρώτημα 36. Ποιά στάση κράτησε τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο κατά τή διάρκεια τῆς μικρασιατικῆς ἐκστρατείας καί Καταστροφῆς;

Ἀπάντηση: Τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο εἶδε ἀπό τό 1913 τό ποίμνιό του νά ἀντιμετωπίζη διωγμό ἀπό τό Ὀθωμανικό Κράτος καί σέ ὅλα αὐτά τά τραγικά γεγονότα παρασύρθηκε σέ πράξεις πού τό ἐξέθεσαν. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι, ὅταν τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1922 ὁ Πατριάρχης Μελέτιος ἔμαθε τόν μαρτυρικό θάνατο τοῦ φίλου του Μητροπολίτου Σμύρνης Χρυσοστόμου, ἔπιασε τό κεφάλι του συγκλονισμένος καί εἶπε: «Ἡμάρτομεν ἅπαντες, ἅγιοι ἀδελφοί».

Ἐρώτημα 37. Τί ἦταν ἡ «Ἐθνική Ἄμυνα Κωνσταντινουπόλεως» καί ἡ «Μικρασιατική Ἄμυνα»;

Ἀπάντηση: Οἱ σκοποί τους δέν ἦταν σαφεῖς. Ἡ «Ἐθνική Ἄμυνα Κωνσταντινουπόλεως» εἶχε σκοπό νά ἐπαναλάβη ὅ,τι ἔγινε στήν Θεσσαλονίκη τό 1917. Ἡ «Μικρασιατική Ἄμυνα» εἶχε σκοπό νά δημιουργήση στήν Σμύρνη ἕνα αὐτόνομο «Ἰωνικό Κράτος», πού θά τελοῦσε ὑπό τήν κυριαρχία τοῦ Σουλτάνου. Τό ὑποστήριζε ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Μελέτιος καί ὁ Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Οἱ πολιτικοί, τόσο ὁ Βενιζέλος ὅσο καί ἡ Κυβέρνηση τῶν Ἀθηνῶν, τό θεωροῦσαν αὐτό οὐτοπικό, δηλαδή ὄχι ρεαλιστικό, μέ τήν ἐξέλιξη τῶν γεγονότων. Ἡ Βρετανία ἀποφάνθηκε ὅτι δέν θά εἶχε τήν στήριξή της.

Ἐρώτημα 38. Ἔγινε γενοκτονία ἤ ἐθνοκάθαρση εἰς βάρος μουσουλμανικοῦ ἄμαχου πληθυσμοῦ ἀπό τόν ἑλληνικό στρατό κατά τήν μικρασιατική ἐκστρατεία;

Ἀπάντηση: Ἀπό πλευρᾶς Ἑλλήνων στρατιωτῶν ἔγιναν ἐγκλήματα πολέμου, ἀλλά δέν ἔγιναν ὀργανωμένες ἐθνοκαθάρσεις. Καί τά ἐγκλήματα πού διεπράχθησαν δέν ἔγιναν ὕστερα ἀπό ἐπίσημες ἀποφάσεις, ἦταν ἀντίποινα πού, δυστυχῶς, συνοδεύουν τήν κτηνωδία τοῦ πολέμου. Ἀντίθετα, ἡ ἐπίσημη ἡγεσία τά κατεδίκαζε.

Ἐρώτημα 39. Ποιός ἔκαψε τή Σμύρνη καί γιατί;

Ἀπάντηση: Τήν Σμύρνη τήν ἔκαψαν Τοῦρκοι στρατιῶτες. Ἦταν ἔγκλημα γενοκτονίας. Καταστράφηκαν 55.000 σπίτια ἀπό τά ὁποῖα τά 43.000 ἦταν Ἑλλήνων, τά 10.000 ἦταν ἀρμενικά καί τά 2.000 ἦταν ξένων ὑπηκόων. Οἱ Τοῦρκοι ἔκλεισαν τήν προκυμαία περιμετρικά μέ ἁλυσίδες γιά νά ἐμποδίσουν τόν κόσμο νά φύγη καί ἔριχναν κηροζίνη στούς δρόμους γιά νά τούς κάψουν.

Ἐρώτημα 40. Ὑπάρχουν κάποιοι ξένοι πού πρέπει νά μνημονεύουμε γιά τή βοήθεια πού προσέφεραν στούς Ἕλληνες κατά τή Μικρασιατική Καταστροφή;

Ἀπάντηση: Πολλοί Ὀργανισμοί βοήθησαν, ἀλλά καί ὁ Ἀμερικανός Πρόξενος τῶν Η.Π.Α. στήν Σμύρνη Τζώρτζ Χόρτον. Σημαντική βοήθεια προσέφεραν ὁ Ἀμερικανός μεθοδιστής Πάστορας Ἄισα Τζένινγκς καί ὁ Νορβηγός Φρίντχοφ Νάνσεν, πού ἔλαβε καί βραβεῖο γιά τήν προσφορά του.

Ἐρώτημα 41. Πῶς ἔληξαν οἱ πολεμικές συγκρούσεις;

Ἀπάντηση: Οἱ Γάλλοι καί οἱ Ἰταλοί εἶχαν στηρίξει τόν Κεμαλικό στρατό μέ ἐφόδια ἀπό τό 1921, ἐνῶ ἡ Βρετανία ἀπέμεινε μόνη ἀπό τούς συμμάχους νά ἀντιμετωπίζη ἐχθρικά τόν Κεμάλ. Μέ τήν ἀνακωχή τῶν Μουδανιῶν τερματίζονταν οἱ ἐχθροπραξίες μεταξύ Ἑλλήνων καί τουρκικῶν στρατευμάτων, οἱ Ἕλληνες θά ἀποχωροῦσαν ἀπό τήν Ἀνατολική Θράκη, καί θά ἀποσύρονταν στήν δυτική ὄχθη τοῦ ποταμοῦ Ἔβρου καί τά συμμαχικά στρατεύματα θά παρεμβάλλονταν μεταξύ τῶν δύο στρατῶν.

Ἐρώτημα 42. Γιατί παραχωρήσαμε τήν ἀνατολική Θράκη, ἐνῶ ὁ πόλεμος δέν εἶχε φθάσει ἀκόμη ἐκεῖ;

Ἀπάντηση: Οἱ Σύμμαχοι κράτησαν αὐτά πού ἤθελαν, δηλαδή τήν στρατιωτική κατοχή τῶν Στενῶν. Οἱ Ἕλληνες ὡς ἡττημένοι δέν μποροῦσαν νά ἀντισταθοῦν στήν συμφωνία, γιατί διαφορετικά θά ἐκαλοῦντο νά καταβάλουν ἰλιγγιώδεις πολεμικές ἀποζημιώσεις πού διεκδικοῦσαν οἱ Τοῦρκοι, μαζί μέ τήν παράδοση τοῦ ἑλληνικοῦ στόλου.

Ὁ Βενιζέλος ἦταν ἀπό τούς σημαντικότερους πολιτικούς τῆς νεωτέρας Ἑλλάδος, εἶχε πλεονεκτήματα καί μειονεκτήματα, εἶχε αὐταρχικό χαρακτήρα, ἀλλά κλήθηκε νά λάβη σοβαρές ἀποφάσεις μέ τίς ἐξαιρετικές διπλωματικές ἱκανότητες πού εἶχε καί τό διεθνές κῦρος πού ἀπέκτησε.

Ἐρώτημα 43. Ἡ Μικρασιατική Καταστροφή ἦταν ἡ μοιραία συνέπεια ἑνός πολέμου ἤ γενοκτονία;

Ἀπάντηση: Ἡ Μικρασιατική Καταστροφή ἦταν μοιραία συνέπεια μιᾶς γενοκτονίας, ὅπως ὁ ὅρος γενοκτονία καθιερώθηκε ἀργότερα ἀπό τήν Σύμβαση τοῦ ΟΗΕ τό ἔτος 1998. Λέγεται «Μικρασιατική Καταστροφή», ἀλλά εἶναι γενοκτονία, ὅπως τό Ἑβραϊκό «ὁλοκαύτωμα» λέγεται ὁλοκαύτωμα, ἀλλά εἶναι γενοκτονία. Αὐτό φαίνεται στίς μαζικές συλλήψεις καί ἐκτοπισμούς Ἀρμενίων, στίς Ἐθνοτικές ἐκκαθαρίσεις, στά καταναγκαστικά ἔργα, στήν πυρπόληση τῆς Σμύρνης, στίς μαζικές σφαγές ἑλληνικῶν πληθυσμῶν, στήν μαζική ἔξοδο. Ὅλα αὐτά δέν ἦταν μοιραία συνέπεια τοῦ αἱματηροῦ ἑλληνοτουρκικοῦ πολέμου, ἀφοῦ ἡ γενοκτονία ἀπαγορεύεται σέ περιόδους πολέμου καί εἰρήνης.

Ἐρώτημα 44. Ποιές ἦταν οἱ ἀνθρώπινες ἀπώλειες τῆς Μικρασιατικῆς Καταστροφῆς;

Ἀπάντηση: Ὁ ἀκριβής ἀριθμός Ἑλλήνων πού χάθηκαν στήν Μικρασιατική Καταστροφή παραμένει ἄγνωστος. Ὑπολογίζεται ὅτι κυμαίνεται γύρω στίς 500.000 ἄτομα.

Ἐρώτημα 45. Ὑπῆρξε ἀντιπαράθεση Βρετανῶν μέ Τούρκους κατά τή Μικρασιατική Καταστροφή;

Ἀπάντηση: Οἱ Γάλλοι καί οἱ Ἰταλοί βοηθοῦσαν κατά καιρούς τόν Κεμάλ. Οἱ Βρετανοί (Λόουδ Τζώρτζ) βοήθησαν, ὁ ἴδιος ὁ Πρωθυπουργός ἦταν φίλος τοῦ Βενιζέλου καί ἤθελε νά βοηθήση, ἀλλά συνάντησε ἀντίδραση ἀπό τούς Βουλευτές του, δέν ἐπανεξελέγη ποτέ Πρωθυπουργός, καί ἡ Μικρασιατική Καταστροφή κατέστρεψε καί τήν πολιτική του σταδιοδρομία.

Ἐρώτημα 46. Ποιές πολιτικές ἐξελίξεις σημειώθηκαν στήν Ἑλλάδα μετά τή Μικρασιατική Καταστροφή;

Ἀπάντηση: Μετά τήν Μικρασιατική Καταστροφή ἔγινε ἡ πρώτη δικτατορία στήν Ἑλλάδα ἀπό τόν Νικόλαο Πλαστήρα, ἡ ἀντίσταση τῶν ἀντιβενιζελικῶν κατέρρευσε, ὁ Βασιλεύς Κωνσταντῖνος ἀνακοίνωσε τήν παραίτησή του ἀπό τόν θρόνο. Τό νέο Καθεστώς πρόβαλε τήν θέση ὅτι ὁ στρατός «δέν νικήθηκε, ἀλλά προδόθηκε» καί διεξήγαγε τίς εἰρηνευτικές διαπραγματεύσεις στήν Λωζάνη, ἀναθέτοντας τήν διεξαγωγή τους στόν Βενιζέλο. Ἐπίσης, τό Καθεστώς παρέδωκε τήν ἐξουσία σέ πολιτική Κυβέρνηση μετά τίς ἐκλογές τόν Δεκέμβριο 1923, οἱ ὁποῖες ἐκλογές ἦταν μονόπλευρες, ἐπειδή ἀπεῖχαν οἱ ἀντιβενιζελικοί, καί οἱ πολιτικές ἐξελίξεις στήν Ἑλλάδα γιά πολλά χρόνια μετά δέν ἦταν ὁμαλές.

Ἐρώτημα 47. Ἦταν πράγματι ἔνοχοι ἐσχάτης προδοσίας αὐτοί πού δικάστηκαν κι ἐκτελέστηκαν στή Δίκη τῶν Ἕξ;

Ἀπάντηση: Πρόκειται γιά μιά παρωδία δικαστικῆς διαδικασίας πού ὁδήγησε σέ μιά «δικαστική δολοφονία». Δέν εἶχαν δόλο νά χάσουν τόν πόλεμο οὔτε ἐπέτρεψαν εἴσοδο ξένων στρατιωτῶν σέ Ἐθνική Ἐπικράτεια, ὅπως ἦταν τό κατηγορητήριο. Ἦταν ἀπόφαση ἐξευμενισμοῦ τοῦ λαοῦ.

Ἐρώτημα 48. Τί προέβλεπε ἡ Συνθήκη τῆς Λωζάννης;

Ἀπάντηση: Ὅπως προαναφέρθηκε ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν ὑπογράφηκε ἀπό τούς νικητές τοῦ Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ἀλλά δέν ἐπικυρώθηκε ποτέ. Ἡ Συνθήκη τῆς Λωζάννης (Νοέμβριος 1923) ἀκύρωσε τήν Συνθήκη τῶν Σεβρῶν. Μέ τήν Συνθήκη τῆς Λωζάννης οἱ Σύμμαχοι προσπάθησαν νά κατοχυρώσουν τά συμφέροντά τους, καθορίσθηκαν τά σύνορα καί οἱ οἰκονομικές καί ἄλλες ἐκκρεμότητες. Μέ τίς ἀποφάσεις αὐτές ἔγινε ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν. Γιά τό θέμα τῆς ἀνταλλαγῆς τῶν πληθυσμῶν ἡ Συνθήκη ἦταν «μιά σύμβαση ἀνήθικη καί γιά τοῦτο μή ἔγκυρη ἀπό ἄποψη διεθνοῦς δικαίου». Στήν οὐσία αὐτή ἡ Συνθήκη ἦταν μιά ἑλληνική ἀναγκαστική προσαρμογή στήν ἧττα καί ὄχι ἐπιλογή.

Ἐρώτημα 49. Μποροῦσε νά εἶχε ἀποτραπεῖ ἡ ἧττα τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ τό 1922 καί συνακόλουθα ἡ Μικρασιατική Καταστροφή;

Ἀπάντηση: Αὐτά τά ἐρωτήματα δέν μποροῦν νά ἀπαντηθοῦν, γιατί, ἄν ἀπαντηθοῦν, θά ἀνακύψουν καί ἄλλα ἐρωτήματα. Τό βέβαιο εἶναι ὅτι μέ τόν Ἐθνικό Διχασμό γίναμε ἐμεῖς αἰτία τῆς Καταστροφῆς, ἀφοῦ «οἱ Ἕλληνες κάναμε πραγματικά ὅ,τι μπορούσαμε γιά νά ὁδηγηθοῦν τά πράγματα στήν ἧττα καί στήν Καταστροφή».

Ἐρώτημα 50. Τί σήμανε γιά τήν Ἑλλάδα ἡ Μικρασιατική Καταστροφή; Τί ἄλλαξε στούς στόχους τῆς ἑλληνικῆς πολιτικῆς ἡ Μικρασιατική Καταστροφή;

Ἀπάντηση: Μέ τήν Μικρασιατική Καταστροφή χάθηκε ἡ Μεγάλη Ἰδέα καί περιορίστηκε τό Ἑλληνικό Κράτος μέ τόν καθορισμό τῶν ὁρίων του. Οἱ Ἕλληνες ἀποδέχθηκαν τό ὑπάρχον ἐδαφικό καθεστώς καί τήν διεθνῆ νομιμότητα. Τό θετικό ἐπίτευγμα εἶναι ὅτι τό Ἑλληνικό Κράτος ἐξουθενωμένο καθώς ἦταν, πού ἀποτελοῦνταν ἀπό τέσσερα ἑκατομμύρια πληθυσμό, ἀπορρόφησε ἑνάμιση ἑκατομμύριο πρόσφυγες. Αὐτό θεωρεῖται μεγαλύτερο ἐπίτευγμα ἀπό τούς προηγούμενους πολέμους πού νίκησε ἡ Ἑλλάδα, καί μεγαλύτερο καί ἀπό τήν ἔνταξη τῆς Ἑλλάδος στήν Εὐρώπη.

Εἴμαστε ἀπόγονοι τῆς Μικρασιατικῆς Καταστροφῆς καί ἀντικαταστήσαμε τήν Μεγάλη Ἰδέα μέ τήν οἰκονομική ἀνάπτυξη στήν Ἑνωμένη Εὐρώπη, εἴμαστε Εὐρωπαῖοι Ἕλληνες ὡς σύνολο, γηγενεῖς καί πρόσφυγες. Οἱ παπποῦδες μας εἶχαν τήν δύναμη νά ξεπεράσουν τήν Μικρασιατική Καταστροφή «νά ἀναπτύξουν τήν Χώρα καί νά πᾶνε μπροστά».

* * *

Αὐτό εἶναι τό συμπέρασμα τῶν συγγραφέων τοῦ βιβλίου Ἄγγελου Συρίγου καί Εὐάνθη Χατζηβασιλείου. Οἱ ἐκτιμήσεις ὅλου τοῦ προβλήματος μέ ἐντυπωσίασαν.

Ὅμως, τελειώνοντας τήν ἀνάγνωση δικαίωσα πλήρως τόν π. Ἰωάννη Ρωμανίδη, ὅτι τόσο ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσταση τοῦ 1821, ὅσο καί ἡ Μικρασιατική Καταστροφή τοῦ 1922 ἦταν ἐπιδίωξη τῶν Εὐρωπαίων Φράγκων γιά νά περιορίσουν τό Ἑλληνικό Κράτος στά ὅρια τῆς Ἑλλάδος, νά ἀφανίσουν τόν Ρωμαίϊκο πληθυσμό ἀπό τήν Μικρά Ἀσία, τόν Πόντο, τήν Καππαδοκία καί τήν Θράκη καί νά προσανατολίσουν τό Ἑλληνικό Κράτος στήν Δύση, ἀποδεσμευμένο ἀπό τούς Ρωμηούς προγόνους του, καί ἁπλῶς συνδεδεμένο μέ τούς ἀρχαίους Ἕλληνες.

Ἦταν μιά ἐσκεμμένη ραδιουργία καί ὄχι ἁπλῶς μιά προδοσία τῶν Εὐρωπαίων σέ βάρος τῆς Ἑλλάδος. Ἔτσι, ἡ Μεγάλη Ἰδέα τῆς Ρωμηοσύνης, ἔγινε μικρή ἰδέα γιά ἕνα Εὐρωπαϊκό Κράτος, γιά τήν λεγομένη οἰκονομική ἀνάπτυξη καί τήν ἀπόλυτη ἐξάρτηση μέ ἀποδέσμευση ἀπό τό ἐγγύς παρελθόν.

Σέ αὐτό τό συμπέρασμα μέ ὁδηγοῦν ὅλα τά γεγονότα, πού οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες δέν θέλουν νά τό δοῦν, διότι βλέπουν τήν ἱστορία μέσα ἀπό δυτικές διόπτρες πού δέν θέλουν νά βλέπουν τήν Χριστιανική Ρωμανία.