Γράφτηκε στις .

Στυλιανοῦ Γερασίμου: Λειτουργική-Δογματική ἑρμηνεία τῶν Ἀναβαθμῶν (Α')

Ἀναβαθμοί

ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ, ΘΕΟΛΟΓΟΥ

Α) ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΑΒΑΘΜΩΝ.

Στόν Ὄρθρο, τήν Κυριακή, μετά τά ἀναστάσιμα Εὐλογητάρια, μετά τήν Ὑπακοή, ψάλλονται τροπάρια πού λέγονται Ἀναβαθμοί. Τά τροπάρια αὐτά ὀνομάζονται «Ἀντίφωνα» μέ κέντρο τίς ἀντιφωνές δοξολογίες, δηλαδή τίς ὠδές ἐκεῖνες πού ψάλλονταν ἀντιφωνικά ἀπό τούς δύο χορούς.

Οἱ Ἀναβαθμοί τῆς Ὀκτωήχου ἔχουν μελοποιηθῆ καί ψάλλονται στούς 8 (ὀκτώ) ἤχους τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς. Ἀποτελοῦνται ἀπό 75 τροπάρια κι ἐνῶ ὅλοι οἱ ἦχοι ἔχουν 3 ἀντίφωνα, ὁ πλάγιος του τετάρτου ἔχει 4 ἀντίφωνα καί 12 ’ἀναβαθμούς.

Ὁ Ἅγιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης ἐποίησε τούς Ἀναβαθμούς. Ὁ Ἅγιος εἶδε μερικές γυναῖκες στή θάλασσα νά πλένουν καί δημιουργήθηκαν στή σκέψη τοῦ ἄσκοποι λογισμοί. Ὅταν ἦρθε στόν ἑαυτό του, ἔγραψε τούς Ἀναβαθμούς. Ὡς πρῶτο Ἀναβαθμό ἔγραψε τόν Ἀναβαθμό τοῦ πλαγίου τετάρτου «Ἐκ νεότητός μου ὁ ἐχθρός μέ πειράζει».

Β) ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΝΑΒΑΘΜΩΝ ΤΟΥ Α` ΗΧΟΥ.

Ὁ Πρῶτος Ἀναβαθμός: «Ἐν τῷ θλίβεσθαι μέ εἰσάκουσόν μου τῶν ὀδυνῶν, Κύριε Σοί κράζω». Σύμφωνα μέ τόν Ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο, ὁ Θεός μᾶς ἀφήνει νά θλιβόμαστε γιά προσωπική μας ὠφέλεια, ὥστε νά καθαρθοῦμε. Ὁ Θεός, βέβαια, γνωρίζει πότε πρέπει νά μᾶς ἀπαλλάξη ἀπό τίς θλίψεις καί τούς πειρασμούς, ἀρκεῖ ἐμεῖς νά ζοῦμε μέ εὐλάβεια καί ἀρετή. Ὁ Ἅγιος Κύριλλος Ἀλεξανδρείας ὀνομάζει τίς θλίψεις ἅρμα τῶν δικαίων. Στόν Δεύτερο Ἀναβαθμό τοῦ Α` ἀντιφώνου: «Τά βέλη τοῦ Δυνατοῦ ἠκονημένα σύν τοῖς ἀνθραξι τοῖς ἐρημικοῖς». Ἡ ἀπάντηση σύμφωνα μέ τόν Προφητάνακτα Δαυίδ εἶναι ὅτι μόνον ὁ Δυνατός Θεός μπορεῖ νά ἀνταποδώση μέ τά δικά του τιμωρητικᾶ βέλη καί νά τιμωρήση τή δόλια γλώσσα. Καί τά βέλη τοῦ Θεοῦ μοιάζουν μέ κάρβουνα ἀπό ἄγρια ξύλα τῆς ἐρήμου πού εἶναι καυστικά.

Βέβαια ἡ λέξη «τοῖς ἐρημικοῖς» ἔχει καί κάποιο ἄλλο νόημα. Ἐπειδή ὁ Θεός εἶναι τό ἄπειρο κάλλος καί δέν μπορεῖ κανείς νά ἐννοήση τήν οὐσία Του, γι’ αὐτό καί ὁ πόθος τῶν ἐρημιτῶν καί τῶν ἀσκητῶν εἶναι ἀκατάπαυστος. Ὅσο περισσότερο ὁ ἄνθρωπος μένει στήν ἐρημία, τόσο περισσότερο καθαρίζεται ἀπό τά πάθη του. Ἀναφέρει ὁ Μ. Βασίλειος: «Ἡ ἡσυχία ἀρχή καθάρσεως τή ψυχή».

Παρακάτω το πρῶτο ἀντίφωνο τοῦ Ἀναβαθμοῦ κλείνει μέ τόν τριαδικό Ἀναβαθμό: «Ἁγίω Πνεύματι, τιμή καί δόξα ὥσπερ Πατρί, πρέπει ἅμα καί Υἱῶ, διά τοῦτο ἄσωμεν τή Τριάδι Μονοκρατορίαν». Ὁ ἄνθρωπος γιά κάθε ἐνέργειά του χρειάζεται ὄχι μόνο τή βοήθεια τοῦ Υἱοῦ, ἀλλά καί τήν χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μία εἶναι ἡ βοήθεια καί ἡ χάρη τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐξ αἰτίας τῆς ὁμοουσιότητος τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ὁ Θεός εἶναι Μονάδα στήν οὐσία καί στή φύση καί Τριάδα στίς ὑποστάσεις καί τά Πρόσωπα. Ἀσύγχυτη Μονάδα καί ἀδιαίρετη Τριάδα. Ἄρα ἐξ αἰτίας τῆς ὁμοουσιότητος τῆς Ἁγίας Τριάδος ἀποδίδεται ἡ ἴδια τιμή καί στά δύο Πρόσωπα. Λέγει ὁ Μ. Βασίλειος: «οὔτε γάρ τό κράτος σχίζεται οὔτε ἡ δόξα διαμερίζεται»

Ὁ Ἀναβαθμός τοῦ δευτέρου ἀντιφώνου ἀναφέρει: «Εἰς τά ὅρη τῶν σῶν ὑψώσας μέ νόμων, ἀρεταῖς ἐκλάμπρυνον ὁ Θεός, ἴνα ὑμνῶ Σέ» Ὁ ψαλμωδός ζητᾶ βοήθεια ἀπό τόν Θεό. Παρακαλεῖ τόν Θεό νά τόν λαμπρύνη μέ τίς ἀρετές, γιατί οἱ ἀρετές εἶναι φύσει λαμπρές, εἶναι ἀκτίνες πού ἀπορρέουν ἀπό τόν νοητό Ἥλιο καί φωτίζουν τόν ἄνθρωπο.

Ὁ δεύτερος Ἀναβαθμός τοῦ δευτέρου ἀντιφώνου «Δεξιά Σου χειρί λαβῶν Σύ Λόγε, φύλαξον μέ, φρούρησον μή πῦρ μέ φλέξη τῆς ἁμαρτίας». Ὁ μελωδός ἀπευθύνεται στόν Υἱό καί Λόγο τοῦ Θεοῦ λέγοντάς Του: Ἐνυπόστατε Λόγε τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ μέ πάρης μέ τό δεξί Σου χέρι φύλαξε μέ μέ τήν θεϊκή Σου ἐνέργεια μήπως μέ κάψη ἡ ἁμαρτία. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ὅτι μόνο στόν Θεό πρέπει νά στηρίζουμε τίς ἐλπίδες μας, γιατί Αὐτός ἔχει ἀπεριόριστη δύναμη.

Στήν προκειμένη περίπτωση νομίζω ὅτι μέ τόν Ἀναβαθμό αὐτό σχετίζεται καί ἡ δύναμη τῆς προσευχῆς. Εἶναι τό ὅπλο μέ τό ὁποῖο θά ἀποφύγη ὁ Χριστιανός τήν πτώση. Ἄλλωστε τό εἶπε καί ὁ Χριστός: «Γρηγορεῖτε καί προσεύχεσθε, ἴνα μή εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν»