Γεγονός καὶ Σχόλιο: Νοῦς ὑγιής καί σῶμα ὑγιές

Συνήθως, πολλοί ἄνθρωποι πού ἀσχολοῦνται μέ τήν ἐκγύμναση τοῦ σώματος χρησιμοποιοῦν ἕνα χωρίο, τό ὁποῖο, ὅπως ἰσχυρίζονται, εἶναι ἀπόφθεγμα τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, ἤτοι “νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεί”. Ὅμως ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι τό ἀπόφθεγμα αὐτό δέν προέρχεται ἀπό κάποιον ἀρχαῖο Ἕλληνα φιλόσοφο, ἀλλά ἐλέχθη ἀπό τόν Λατίνο σατυρικό ποιητή Ἰουβενάλιο (1ος-2ος αἰω. μ.Χ.) καί μάλιστα ἐλέχθη ὄχι σέ αὐτήν τήν ἀπόλυτη βάση καί τό γενικό ἀξίωμα, ἀλλά ὡσάν νά εἶναι μιά ἰδανική κατάσταση.

Τό πλῆρες χωρίο τοῦ λατίνου ποιητοῦ ἔχει ὡς ἑξῆς: “orandum est ut sit mens sana in corpore sano” πού σημαίνει “εὐκταῖον εἶναι νά ὑπάρχη ὑγιής νοῦς εἰς ὑγιές σώμα” (Μιχαήλ Ἰατροῦ: Πόθεν καί διατί, εἰδική Ἐγκυκλοπαίδεια, Ἀθήνα 1972, σέλ. 488-489). Δηλαδή, τῆς φράσεως “mens sana in corpore sano” (“νοῦς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεί”), προηγεῖται ἡ φράση “orandum est ut sit” (“εὐκταῖον θά ἦταν νά ὑπάρχη”).

Ἑπομένως τό χωρίο αὐτό παρουσιάζεται σήμερα ἀποκεκομμένο, ὡσάν νά θέλη νά πῆ ὅτι ὁ ὑγιής νοῦς βρίσκεται σέ ὑγιές σῶμα καί αὐτό προεκτείνεται στό ὅτι τό ὑγιές σῶμα ἔχει ὑγιῆ νοῦ, πράγμα τό ὁποῖο ἀποκλείει το νά βρίσκεται ὑγιής νοῦς σέ ἕνα μή ὑγιές σῶμα. Ἔτσι τό χωρίο αὐτό ἀποκεκομμένο ἀπό τό νόημά του ὁδηγεῖ τήν σκέψη μας σέ μιά σωματολατρεία. Ὅμως, ὅπως εἴδαμε, τό νόημα τοῦ χωρίου εἶναι “μακάρι (εἴθε) νά ὑπῆρχε ὁ ὑγιής νοῦς σέ ὑγιές σώμα”, χωρίς νά ἀποκλείη τήν δυνατότητα νά ὑπάρχη ὑγιής νοῦς σέ ἀσθενές σῶμα, ἤ ἀκόμη καί νά ὑπάρχη ἀσθενής νοῦς σέ ὑγιές σῶμα.

Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες δέν ταύτιζαν ἀπόλυτα τήν ὑγεία τοῦ νοός (τῆς ψυχῆς) μέ τήν ὑγεία τοῦ σώματος. Ὁ Πλάτων στόν “Πρωταγόρα” τοῦ γράφει ὅτι στέλνουν τούς νέους σέ σχολεῖο γυμναστού (παιδοτρίβου) “ἴνα τά σώματα βελτίω ἔχοντες ὑπηρετῶσι τή διανοία χρηστή οὔση”. Δηλαδή, πρέπει νά γυμνάζονται τά σώματα, ὥστε τά εὔρωστα σώματα νά ἐξυπηρετοῦν τήν διάνοια ὅταν εἶναι ὑγιής. Ὁ ρήτωρ Λυσίας στόν λόγο τοῦ “ὑπέρ τοῦ ἀδυνάτου” γράφει: “τά τοῦ σώματος δυστυχήματα τοῖς τῆς ψυχῆς ἐπιτηδεύμασιν ἰάσθαι”, δηλαδή θεραπεύουμε τά δυστυχήματα τοῦ σώματος μέ τίς ἀρετές τῆς ψυχῆς. Καί ὁ Δημοκριτος γράφει: “ψυχῆς μέν γάρ τελεότης σκήνεος μοχθηρίην ὀρθοί, σκήνεος δέ ἰσχύς ἄνευ λογισμοῦ ψυχήν οὐδέν τί ἀμείνω τίθησιν”, δηλαδή “ἡ τελειότης τῆς ψυχῆς ἀποκαθιστᾶ τά ἐλαττώματα τοῦ σώματος, ἐνῶ ἡ σωματική δύναμις ἄνευ ὀρθοφροσύνης οὐδέν προσθέτει καλύτερον εἰς τήν ψυχήν” (ἔνθ. ἀνωτ.).

Ἑπομένως, εἶναι καλό νά συνδέεται ἡ ὑγιής ψυχή μέ τό ὑγιές σῶμα, ἀλλά αὐτό δέν εἶναι ἀπόλυτο, ἀφοῦ ὑπάρχει τό ἐνδεχόμενο ἡ ὑγιής ψυχή νά βρίσκεται σέ ἀσθενές σῶμα, ὅπως ἀποδεικνύουν καί οἱ παραολυμπιακοί ἀγῶνες, καθώς ἐπίσης εἴνα δυνατόν ἀσθενής ψυχή νά βρίσκεται σέ ὑγιές σῶμα, ὅπως ἀποδεικνύουν πολλά παραδείγματα ἀπό τούς Ὀλυμπιακούς Ἀγῶνες.

Ν.Ι.