Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Ὅταν ὁ σκοπός “βουλιάζει” στό μέσο

Πρωτοπρεσβύτερου π. Θωμά Βαμβίνη

Πρίν λίγες μέρες μέ ἐνθουσιασμό ὁ ἐκφωνητής ἑνός ραδιοφωνικοῦ σταθμοῦ σχολίαζε τήν φωτογραφία ἑνός ἀμερικάνου μαθητῆ, πού δημοσιεύθηκε σέ μεγάλη κυριακάτικη ἐφημερίδα. Τόν παρουσίαζε μέσα στήν τάξη του, ἡ ὁποία δέν θύμιζε σέ τίποτε τίς δικές μας “παραδοσιακές” τάξεις. Ὁ χῶρος κατ’ ἀρχήν φαινόταν ὑπερβολικά περιποιημένος’ τό πιό σημαντικό, ὅμως, ἦταν ὅτι ἀπουσίαζε ἀπό αὐτήν τό γνωστό μας θρανίο καί ὁ πίνακας. Ἀντί γι’ αὐτά ὁ μαθητής εἶχε μπροστά του τό πληκτρολόγιο καί τήν ὀθόνη ἑνός ἠλεκτρονικοῦ ὑπολογιστή. Οὔτε μολύβια, οὔτε τετράδια, οὔτε βιβλία τόν ταλαιπωροῦσαν. Ὅλα τα μαθητικά ἐφόδια, πού ἔπρεπε νά κουβαλᾶ ἀπό τό σπίτι στό σχολεῖο, ἦταν ἕνα usb. Σ’ αὐτό μέσα ἦταν ἀποθηκευμένα τά πάντα. Μέ αὐτό μποροῦσε νά μαθαίνει καί νά ἐλέγχη τίς γνώσεις του.

Οἱ ἀμερικάνοι στό σχολεῖο αὐτό πειραματίζονται σέ ἕνα νέο τρόπο διδασκαλίας, στόν ὁποῖο πρωτεύοντα ρόλο –ἀπό τεχνικῆς πλευράς– παίζει ὁ ἠλεκτρονικός ὑπολογιστής. Ὁ ρόλος τοῦ δασκάλου σέ αὐτήν τήν μαθησιακή διαδικασία εἶναι διαφορετικός ἀπό τόν συνηθισμένο. Εἶναι ἀκόμη ἀναγκαῖος, δέν ἐξαφανίζεται, θά μποροῦσε, ὅμως, νά πῆ κανείς ὅτι ἀφυδατώνεται, γιατί χάνει ὅλα τα θετικά καί ὅλα τα ἀρνητικά στοιχεῖα τῆς προσωπικῆς σχέσης πού ἀναπτύσσεται μέ τόν μαθητή κατά τήν διάρκεια τῆς “παραδοσιακής” διδασκαλίας. Ὁ ὑπολογιστής οὐδετεροποιεῖ τήν σχέση μέ τόν δάσκαλο. Ὁ λόγος τοῦ δασκάλου πλέον ἐξαντλεῖται σέ ὑποδείξεις γιά τήν χρήση τοῦ ὑπολογιστῆ καί τοῦ προγράμματος πού “τρέχει”. Δέν ἔχει ζεστασιά, οὔτε ἔνταση. Βέβαια, τέτοιου εἴδους παρατηρήσεις, γιά τήν ἀλλαγή τῆς σχέσης τοῦ δασκάλου μέ τόν μαθητή, θεωροῦνται στήν ἐποχή μας ὅτι κινοῦνται στήν σφαίρα τοῦ ρομαντισμοῦ. Τώρα δίνεται προτεραιότητα σέ πρακτικότερα πράγματα. Καί εἶναι γεγονός ὅτι μέσα ἀπό τά ἕτοιμα προγράμματα, πού προβάλλονται στήν ὀθόνη μέ εἰκόνα, ἦχο καί κίνηση, οἱ μαθητές μαθαίνουν γρηγορότερα, καλύτερα καί ἐγκυρότερα.

Ἡ χρήση τοῦ ὑπολογιστῆ μπορεῖ νά ἀργήση νά κατακτήση τό ἑλληνικό σχολεῖο, ὅμως, δέν πρέπει νά ἀφήσουμε ἀνεξέταστες τίς μέχρι τώρα ἐφαρμογές τους. Ἄλλωστε, τά βασικά προβλήματα πού ἀπασχολοῦν σήμερα τήν ἐκπαίδευση, θά τήν ἀπασχολοῦν καί στό “ἠλεκτρονικό” τhς μέλλον.

Τό πρῶτο πρόβλημα πού πρέπει νά ἀντιμετωπίσουμε ἀπό τώρα εἶναι ἡ ψευδαίσθηση, ὅτι μέ τούς ἠλεκτρονικούς ὑπολογιστές θά ἔχουμε καλύτερη παιδεία. Σέ παλαιότερο ἄρθρο τοῦ Μητροπολίτου μας, ἀπό τίς στῆλες τῆς Παρέμβασης, ἀναλύθηκε ἡ διαφορά μεταξύ παιδείας καί ἐκπαίδευσης. Τονίσθηκε σ’ αὐτό ὅτι ἡ παιδεία δέν ταυτίζεται μέ τήν ἐκπαίδευση. Ἡ ἐκπαίδευση εἶναι ἡ μέθοδος, ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο μεταδίδεται ἡ παιδεία. Ὡς μέθοδος καί ὡς τρόπος, ἡ ἐκπαίδευση, συνδέεται μέ τήν τεχνική ὑποδομή τῶν σχολείων, μέ τά ἀναλυτικά προγράμματα, μέ τήν κατάρτιση καί τήν διαρκῆ ἐνημέρωση τῶν ἐκπαιδευτικῶν, καί ὅπως εἶναι φυσικό μέ τούς νόμους τοῦ κράτους. Ἡ παιδεία εἶναι ἡ ἀνάπτυξη καί ὡρίμανση τοῦ ἀνθρώπου σέ ὅλες τίς πτυχές τῆς προσωπικότητός του. Συνδέεται μέ τήν διανοητική, τήν συναισθηματική καί τήν πνευματική ἐξέλιξή του. Δέν ἐξαντλεῖται στήν ἀποστήθιση κάποιων μαθημάτων ἤ στήν ἀπόκτηση κάποιων δεξιοτήτων. Ἀποτέλεσμα ὁλοκληρωμένης παιδεία εἶναι, γιά παράδειγμα, ἡ εὐαισθησία ἀπέναντι στόν ἀνθρώπινο πόνο, στήν κοινωνική ἀδικία καί, ἀκόμη, ἀπέναντι στό βιασμό τῆς φύσης. Μέ αὐτά τά λίγα πιστεύω ὅτι γίνεται φανερό ὅτι ἡ χρήση τῶν ἠλεκτρονικῶν ὑπολογιστῶν εἶναι ἕνα στοιχεῖο πού θά διευκολύνη πολύ τήν ἐκπαιδευτική διαδικασία, ἀλλά δέν ἐξαρτᾶται ἀπό αὐτό ἡ ποιότητα καί τό περιεχόμενο τῆς παιδείας πού θά μεταδίδεται.

Εἶναι γεγονός ὅτι πολλές φορές δίνουμε σημασία στό “περιτύλιγμα” καί ὄχι στό περιεχόμενο. Διακατεχόμαστε ἀπό τό “φαρισαϊκό συνδρομο”, πού θέλει ὅλα νά φαίνονται ὡραία καί καλά, ἀνεξάρτητα ἀπό τό τί στήν πραγματικότητα εἶναι. Ἔτσι, δίνουμε προτεραιότητα στή μέθοδο καί στά μέσα διδασκαλίας καί ὄχι πρωτίστως σ’ αὐτά πού διδασκόμαστε. Κολακευόμαστε ἀπό τήν χρήση τῶν ἄρτιων τεχνολογικά μέσων καί παραθεωροῦμε τόν λόγο γιά τόν ὁποῖο τά χρησιμοποιοῦμε. Αὐτό εἶναι μιά ἀρρώστια πού παρουσιάζει συμπτώματα σέ ὅλες τίς πτυχές τοῦ ἀνθρώπινου βίου. Εἰσέρχεται ἀκόμη καί στό χῶρο τῆς ποιμαντικῆς διακονίας, ὁ ὁποῖος, εἶναι κατανοητό, ὅτι δέν πρέπει νά μένη ἀμέτοχός των ἀγαθῶν της σύγχρονης τεχνολογίας. Ἄλλο, ὅμως χρήση καί ἄλλο ὑποδούλωση στό μέσο της διακονίας. Εἶναι γεγονός ὅτι ἡ νοοτροπία πού χαρακτηρίζει τό “φαρισαϊκό συνδρομο” τρέφεται καί ἐνισχύεται στίς μέρες μας ἀπό τίς ὑπερβολές τῶν διαφημίσεων, οἱ ὁποῖες μας μαθαίνουν νά ὡραιοποιοῦμε καί τίς πιό μεγάλες ἀσχήμιές μας.

Ἀπό ὅλα αὐτά φάνηκε καθαρά ὅτι τό βασικό πρόβλημα πού πρέπει πάντα νά μας ἀπασχολεῖ εἶναι τό περιεχόμενο τῆς παιδείας μας, ἡ ὁποία πρέπει νά ἀνταποκρίνεται στή φύση καί τίς “προδιαγραφές” τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι θεμιτό –καί θά ἔλεγα ἀναγκαῖο– νά ἐπιθυμῆ καί νά ἐπιδιώκη κανείς τήν ἄρτια τεχνολογική ὀργάνωση τῶν σχολείων μας. Θά πρέπη, ὅμως, νά ξέρουμε ὅτι αὐτό δέν εἶναι τό πᾶν. Γιατί μέ τίς ἴδιες ἠλεκτρονικές καί ἄλλες σύγχρονες μεθόδους μπορεῖ νά διδαχθῆ ἡ ἀλήθεια καί τό ψέμα, ὁ ἐθελοντισμός καί ὁ φιλοτομαρισμός, ἡ ἀγάπη καί τό ἔγκλημα. Δέν χρειάζεται νά φέρη κανείς παραδείγματα. Ἀρκεῖ μιά “περιήγηση” στίς σελίδες τοῦ διαδικτύου γιά νά βρῆ μόνος ὅσα θέλει.
Κλείνοντας αὐτές τίς σκέψεις, πού διατυπώθηκαν μέ ἀφορμή τόν ἐνθουσιασμό τοῦ ἐκφωνητῆ γιά τήν φωτογραφία τοῦ ἀμερικάνου μαθητῆ μέσα στήν τάξη του, πρέπει νά σημειώσουμε ὅτι ὅσο τέλεια καί ἄν εἶναι ὀργανωμένη ἡ κρατική ἐκπαίδευση καί ὅσο ὁλοκληρωμένη, στό πλαίσιο τοῦ οὐμανισμοῦ, καί ἄν εἶναι ἡ παιδεία, πού μέσα ἀπό αὐτήν παρέχεται, ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκη ἀπό τήν “θεανθρώπινη παιδεία” τῆς Ἐκκλησίας. Γιατί αὐτή περνᾶ σέ περιοχές ἄβατες γιά τόν ἄνθρωπινο λόγο. Ἀρκεῖ νά τοῦ προσφέρεται μέ ἐκκλησιαστικό τρόπο, δηλαδή, μέ ἁπλότητα, ἀγάπη καί διάκριση.

Ὁ Σεφέρης σ’ ἕνα ποίημά του γράφει: “Δέ θέλω τίποτε ἄλλο παρά νά μιλήσω ἁπλά, νά μοῦ δοθεῖ ἐτούτη ἡ χάρη. / Γιατί καί τό τραγούδι τό φορτώσαμε μέ τόσες μουσικές πού σιγά σιγά βουλιάζει / καί τήν τέχνη μας τή στολίσαμε τόσο πολύ πού φαγώθηκε ἀπό τά μαλάματα τό πρόσωπο της”. Τό ἴδιο, δυστυχῶς, συμβαίνει κάποιες φορές μέ τόν ποιμαντικό λόγο καί τίς “ὑποστηρικτικές μεθόδους” τῆς ποιμαντικῆς διακονίας. “Βουλιάζει” ὁ σκοπός στά μέσα’ “φαγώνεται” (καλύπτεται) ἡ εἰκόνα τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τά “μαλάματα” σύγχρονων μεθόδων προσέγγισης τῆς νεολαίας. Εἶναι χαρακτηριστική μιά εἰκόνα πού χρησιμοποιεῖ ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος σέ ἕνα ποίημά του, ἡ ὁποία μπορεῖ νά προσαρμοστῆ στή δική μας περίπτωση. Γιά νά ἀνάβη ἡ θρυαλλίδα στό καντήλι χρειάζεται νά ὑπάρχη λάδι. Ὅταν τελειώνη τό λάδι ἡ φλόγα σβήνει. Εἶναι ἐνδεχόμενο, ὅμως, ἡ φλόγα νά σβήση, ἄν ἡ θρυαλλίδα βυθισθεῖ μέσα στό λάδι. Σάν λάδι μποροῦμε νά θεωρήσουμε τίς ποιμαντικές καί, γενικά, τίς ἐκπαιδευτικές μεθόδους καί σάν φλόγα τό περιεχόμενο τῆς θεανθρώπινης παιδείας. Οἱ μέθοδοι πού τρέφουν τήν φλόγα τῆς παιδείας, ἄν ὑπερτονισθοῦν καί ἀπολυτοποιηθοῦν, τήν σβήνουν. Ὁ σκοπός τότε “βουλιάζει” στό μέσο.