Skip to main content

Nicholas Franck: Βιβλιοκριτική, "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, Ἡ Ἐπιστήμη τῶν Πατέρων"

Βιβλιοκριτική

Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, Ἡ Ἐπιστήμη τῶν Πατέρων"

Ἀρχιμανδρίτου (νῦν Μήτρ.) Ἰερόθεου Βλάχου
τοῦ Nicholas Franck, Ψυχοθεραπευτή

μετάφραση: Ἀναστάσιος Φιλιππίδης

Ἡ παροῦσα βιβλιοκριτικὴ παρουσιάζεται στὸ διαδίκτυο καὶ προέρχεται ἀπὸ ἕναν ἀμερικανὸ Ψυχοθεραπευτή, Ἀναγνώστη τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ἀμερικῆς, ὁ ὁποῖος παρακολούθησε τὸ "Σεμινάριο" στὸ Βανκοῦβερ (1995) ὅπου εἶχαν μιλήσει ὁ Σεβασμιώτατος κ. Ἰερόθεος (ὡς Ἀρχιμανδρίτης) καὶ ὁ ἀείμνηστος π. Ἰωάννης Ρωμανίδης. Πρόκειται γιὰ μιὰ φωνὴ καὶ μιὰ ἄποψη τῶν πέρα τοῦ ὠκεανοῦ ὀρθοδόξων, ποὺ δείχνει τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ ἡσυχασμοῦ ἀπὸ τοὺς δυτικοὺς ἀδελφούς μας καὶ περιέχει μερικὰ σημεῖα ἐνδιαφέροντα καὶ σημαντικά, τὰ ὁποῖα φανερώνουν, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, μιὰ εὔκολη σχετικὰ κατανόηση διαφόρων πτυχῶν τοῦ θέματος ποῦ, δυστυχῶς, ἀκόμη "ταλαιπωροῦν" τόσο πολὺ τὸ μυαλὸ ἀρκετῶν ὀρθοδόξων τῆς πατρίδας μας. Α.Κ.

Ἦταν μιὰ Κυριακή, πρόσφατα. Ἀποκαρδιωμένος καὶ σὲ πνευματικὴ ἔνδεια, ἄκουγα μὲ ἀπόγνωση καθὼς ὁ πατὴρ Γεώργιος ἔψαλλε τὴν ἐπίκληση. Πῶς νὰ γινόταν τὸ Ἅγιο Πνεῦμα νὰ μεταμόρφωνε τὴν καρδιά μου σὲ δοχεῖο κατάλληλο γιὰ τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ! Σὲ τέτοιες κρίσεις, πολλὰ ἀπὸ ὅσα ἔχω μάθει εἶναι ἄχρηστα, ὄχι ὅμως ὅλα. Ἡ Καρδιακὴ Προσευχή, ὅπως ἔχω διδαχθεῖ ἀπὸ ἕναν ἀπὸ τοὺς ἐπιφανέστερους ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ τὴν ἀσκοῦν, μπορεῖ νὰ πετύχη ἀκριβῶς μιὰ τέτοια προσωπικὴ μεταμόρφωση. Τὸ πρόσωπο στὸ ὁποῖο ἀναφέρομαι εἶναι ὁ Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ἰερόθεος.

Ἡ Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία εἶναι ἕνα πιὸ περιεκτικὸ καὶ διδακτικὸ βιβλίο ἀπὸ τὰ προηγούμενα τοῦ Μητροπολίτη Ἱεροθέου, ἡ γοητεία τῶν ὁποίων βασιζόταν στὸν προσωπικὸ λυρισμό τους. Τὸ ὕφος τῆς Ὀρθόδοξης Ψυχοθεραπείας ἀντανακλᾶ μιὰ πιὸ ἀναλυτικὴ προσέγγιση καὶ προσδιορισμένους στόχους. Ἂν καὶ τὰ μοναδικὰ χαρακτηριστικὰ τῶν ἔργων τὰ ὁποῖα παρουσιάστηκαν σὲ προηγούμενες κριτικὲς δὲν ἐπιτρέπουν τὸν ἰσχυρισμὸ ὅτι κατὰ κάποιο τρόπο [τὰ παλαιότερα ἔργα] ὑποτάσσονται στὸ κείμενο τῆς Ὀρθόδοξης Ψυχοθεραπείας, μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ἡ τελευταία εἶναι μεγαλύτερη ἀπὸ τὸ ἄθροισμα τῶν προγενέστερων. Παρ' ὅλο ποὺ πιθανὸν δὲν εἶναι χωρὶς ἀτέλειες στὴ μορφή της, ἡ Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία παραμένει βάσιμα ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ σημαντικὰ ἔργα τῆς παρούσας γενιᾶς.

Μετὰ τὴν εἰσαγωγή, στὴν ὁποία θὰ ἐπιστρέψω κατὰ τὸν ἀμίμητο περίπλοκο τρόπο μου, ὁ συγγραφέας ἐξηγεῖ τὸν τίτλο καὶ τὶς συνέπειές του. Ἡ "ψυχοθεραπεία" ἀναφέρεται στὸν ἐγγενῆ καὶ ἀναπόσπαστο θεραπευτικὸ ρόλο τῆς Ἐκκλησίας καὶ παρ' ὅλο ποὺ ὑπάρχουν ἐνδιαφέρουσες συγκρίσεις ἀνάμεσα σ' αὐτὴ τὴν ἀρχαία θεία ἐντολὴ καὶ τὴ σύγχρονη ψυχιατρική, ὁ κύριος σκοπὸς τοῦ συγγραφέα δὲν εἶναι νὰ συμβιβάση τις δυό. Ἐνῷ ἀπορρίπτει τὸ θετικιστικὸ φορτίο τῆς Λατινικῆς θρησκευτικῆς φιλοσοφίας, χρησιμοποιεῖ ἀξιοθαύμαστα τὴ φιλοσοφικὴ σαφήνεια γιὰ νὰ μεταδώση τὴν κατάσταση ὑπαρξιακοῦ ἄγχους ποὺ βαραίνει τοὺς σύγχρονους φιλοσόφους. Ἡ ὑπαρξιακὴ θεραπεία εἶναι μιὰ διαδικασία προσωπικῆς ἐνδοσκόπησης καὶ ἀλλαγῆς, διαπροσωπικῆς κοινοτικῆς ἀλληλεγγύης, ποὺ κορυφώνεται στὴ Θεανθρωπικὴ κοινωνία. Ὁ συγγραφέας χρησιμοποιεῖ τοὺς πατερικοὺς ὅρους ποὺ περιγράφουν αὐτὴ τὴν προγραμματικὴ συνέχεια τῆς Ἁγίας Ἀποστολικῆς Πίστης: κάθαρση, φωτισμός, θέωση.

Ἐνῷ ἀλλοῦ ὁ Σεβασμιώτατος ἀναγνωρίζει ὡς διαλεκτικὸ τρόπο (ἀσθένεια καὶ θεραπεία τῆς ψυχῆς) τὴν πολύπλευρη γοητεία τῆς Ἐκκλησίας ὡς σημεῖο ἐκκίνησης γιὰ τὴν πνευματικὴ πορεία, ἐδῶ προσδιορίζει τὴ σωστική ["salvific"] θεραπευτικὴ ἡσυχαστικὴ διαδικασία ὡς τὸν θεμελιώδη σκοπὸ τῆς Πίστης. Ὁ ἡσυχασμὸς παρουσιάζεται ὄχι ὡς μιὰ πλευρὰ τῆς Ὀρθόδοξης θεολογίας, ἀλλὰ ὡς ἡ ἐνσάρκωση τῆς μυστικῆς παράδοσής της. Διαβάζοντας τὸν Ἐπίσκοπο Ἰερόθεο, καὶ μερικοὺς ἀπὸ τοὺς συγχρόνους του, μπορεῖ νὰ φανῇ στὸν ἀπρόσεκτο μαθητὴ ὅτι ὁ σωστικὸς ρόλος τῆς ἡσυχαστικῆς πρακτικῆς ἔχει τονιστεῖ σὲ βάρος τῶν κοινοτικῶν καὶ τῶν κυκλικῶν λειτουργικῶν τελετῶν, περιλαμβανόμενων τῶν Ἁγίων Μυστηρίων. Τὸ ἐπιχείρημα τοῦ κ. Ἱεροθέου εἶναι ὅτι ὁ ἡσυχαστικὸς τρόπος ζωῆς εἶναι ὁ μόνος ἱκανὸς νὰ προετοιμάση κάποιον γιὰ τὴν συμμετοχὴ στὰ Ἅγια Μυστήρια καὶ γιὰ τὴν πλήρη κατανόηση τοῦ νοήματός τους. Ἀντιστρόφως, αὐτοὶ ποὺ ἀγνοοῦν τὶς ἀλήθειες τοῦ ἡσυχασμοῦ εἶναι ποὺ εὐτελίζουν τὶς ἱερὲς ἀκολουθίες καὶ ἐξ αἰτίας αὐτοῦ βρίσκονται σὲ κίνδυνο. Οἱ φόβοι ὅτι μιὰ ἀναγέννηση τοῦ ἡσυχασμοῦ θὰ μποροῦσε νὰ συρρικνώση τὴν Ἐκκλησία σὲ ἀπομονωμένους προσευχητές, κλεισμένους σὲ μιὰ γωνιὰ μὲ τὶς εἰκόνες τους, ἀπορρίπτονται ὡς ἀβάσιμοι. Ἂν ἀφαιρεθῇ ἡ ἡσυχαστικὴ ὑπόσχεση τῆς κάθαρσης, τοῦ φωτισμοῦ καὶ τῆς θέωσης, οἱ Ἀνατολικοὶ Ὀρθόδοξοι περιορίζονται σὲ μακριὲς γενειάδες ἢ μακριὲς ρόμπες ἢ μακρὲς ἀκολουθίες, γιὰ νὰ παραφράσουμε τὸν συνάδελφο τοῦ συγγραφέα π. Ἰωάννη Ρωμανίδη. Ὁ περιγραφικὸς ὁρισμὸς τῆς Ἐκκλησίας ὡς πνευματικοῦ νοσοκομείου πρόκειται γιὰ τὸν κύριο ρόλο της καὶ ὄχι γιὰ κάποια παράξενη ἀναλογία. Μέσα σ' αὐτὸ τὸ δοχεῖο διενεργεῖται ἡ ἐπίπονη ἐργασία τῆς πνευματικῆς θεραπείας, ὅπου, χωρὶς ἐξαίρεση, ἡ διάγνωση γιὰ τοὺς ἀσθενεῖς εἶναι ὅτι πάσχουν ἀπὸ τὴν ἀσθένεια τῆς Πτώσης. Ἡ θεραπευτικὴ ἀγωγὴ ἀρχίζει μὲ τὴν προσωπικὴ ἀναγνώριση τῆς διασπασμένης φύσης μας καὶ ὁλοκληρώνεται μόνο μέσῳ τοῦ θεοτικοῦ δοξασμοῦ. Ὅσοι τὴν ἐξασκοῦν καὶ ἔχουν ὕψιστο ρόλο στὴ θεοτικὴ διαδικασία, ἀπολαμβάνουν οἱ ἴδιοι κάποιο βαθμὸ ἁγιότητας, ἢ τοὐλάχιστον ἀποσκοποῦν σὲ αὐτήν. Ὡς ἰατροὶ ἔχουν τὴν ἐντολὴ νὰ θεραπεύσουν τὸν ἑαυτό τους, καί [ἀκολουθεῖ ἀκατανόητη φράση, ἀπὸ τὴν ὁποία μᾶλλον λείπουν λέξεις. Τὸ νόημα εἶναι κάτι σάν: "ἡ ἐργασία τους εἶναι τόσο ἀπαιτητικὴ ποὺ οἱ πνευματικὰ νεκροὶ πρέπει νὰ σκάψουν οἱ ἴδιοι τοὺς τάφους τους"].

Τὸ ἰδεῶδες εἶναι οἱ χειροτονημένοι κληρικοὶ νὰ μποροῦν νὰ ἐκπληρώσουν τὸ ρόλο του θεραπευτή, μεταδίδοντας ὡς διάκονοι, πρεσβύτεροι καὶ ἐπίσκοποι καθοδήγηση πρὸς τὴν κάθαρση, τὸ φωτισμὸ καὶ τὴ θέωση. Ὡστόσο, συχνὰ τὸ ἰδεῶδες δὲν ἐκπληρώνεται καὶ παρ' ὅλο ποὺ ἀκόμη καὶ ἀνάξιοι ἱερεῖς μποροῦν νὰ τελοῦν τὴ Λειτουργία, καλῶντας τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐκ μέρους τῆς φωνῆς τοῦ λαοῦ, δὲν μποροῦν ἀπὸ τὸ ἀξίωμά τους καὶ μόνο νὰ δράσουν ὡς πνευματικοὶ ὁδηγοὶ ἢ θεραπευτές. Ὁ Σεβασμιώτατος μᾶς ὑπενθυμίζει ὅτι ἡ "βασιλικὴ ἱερωσύνη" περιλαμβάνει ὅλους τοὺς βαπτισμένους οἱ ὁποῖοι μποροῦν νὰ ἐνεργήσουν νόμιμα ὡς ἱερατικοὶ (priestly) θεραπευτές, ἂν ἔχουν τὰ ὑπόλοιπα ἀπαραίτητα προσόντα καὶ δωρεές. Ἀπαιτεῖται, γιὰ παράδειγμα, ἕνας βαθμὸς πνευματικοῦ φωτισμοῦ, καθὼς καὶ μιὰ αἴσθηση ταύτισης μὲ τὸν ἀσθενῆ. Αὐτὴ ἡ παρατήρηση ἐξηγεῖ ἱστορικὰ τὴν ἐξάπλωση τῶν μὴ χειροτονημένων οἱ ὁποῖοι τιμῶνται ὡς πνευματικοὶ διδάσκαλοι καὶ ἀπαντᾶ στοὺς θρήνους ὅσων πιστεύουν πῶς ἡ ἐποχὴ τῶν μετα-Πατερικῶν στάρετς ἔχει περάσει καὶ μαζί της καὶ ἡ ἐποχὴ τοῦ ἡσυχασμοῦ. Αὐτοὶ ποὺ παραπονοῦνται ὅτι στὶς μέρες μας εἶναι ἀδύνατο νὰ βρῇ κάποιος ἀξιοπρεπῆ πνευματικὴ βοήθεια ἴσως ψάχνουν σὲ λάθος μέρη. Ὁ ἐνοριακὸς ἱερέας κάποιου μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι οὔτε ὁ ἀπαράμιλλος γέροντας οὔτε ἡ ἐνσάρκωση τοῦ διαβόλου, ἀλλὰ ἁπλῶς ἕνας ἄμοιρος ἡσυχαστικῆς παιδείας ἢ κλήσης θεραπευτής.

Ἂν καὶ τὰ παράπονα γιὰ τὴν ἔλλειψη καλῶν πνευματικῶν θεραπευτῶν εἶναι γνώριμα, δὲν ἀπασχολοῦν ἰδιαίτερα αὐτὸν τὸν Ἀναγνώστη [=ἐμένα]. Ρώτησα τὸν π. Ἰερόθεο γιὰ τὰ πρακτικὰ προβλήματα τῆς θεραπείας, πῶς θὰ μποροῦσε ὁ ἡσυχασμὸς νὰ ἐφαρμοστῇ ἀπὸ τὶς μᾶζες τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν ποὺ ζοῦν, ἂς ποῦμε, στὸ ἀστικὸ περιβάλλον τῆς μεταβιομηχανικῆς Δύσης. Δὲν ἦταν σαφὲς σὲ μένα ἀπὸ τὰ γραπτὰ τὰ δικά του ἢ ἄλλων ποὺ ὑποστηρίζουν τὸν ἡσυχασμὸ ὡς μέσο το πῶς θὰ ἦταν ἐφικτὸς γιὰ τοὺς πολλούς, γιὰ ὁποιονδήποτε ἐκτὸς ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ἔχουν τὴ δυνατότητα νὰ συχνάζουν σὲ μοναστήρια. Ἡ ἀπάντησή του μοῦ ἔδωσε καινούργια προοπτικὴ καὶ ἐνθουσιασμὸ γιὰ τὸ ἔργο του, τὸ ὁποῖο ἀλλιῶς, τοὐλάχιστον στὰ κείμενά του ποὺ εἶναι διαθέσιμα στὰ ἀγγλικά, εἶναι σὲ μεγάλο βαθμὸ ἀφιερωμένο στὰ θεολογικὰ θεμέλια τοῦ ἡσυχασμοῦ. Ὁ (τότε) ἀρχιμανδρίτης Ἰερόθεος, ἀπὸ ὅ,τι φαίνεται, εἶναι ὁ ἴδιος του πνευματικὸς πατέρας σὲ ἕνα τεράστιο ἀριθμὸ πνευματικῶν παιδιῶν, ἰδιαίτερα (περὶ τὸ 1994) στὴν Ἀθήνα καὶ γύρω ἀπὸ αὐτήν, ἂν καὶ ἡ ἐπιρροή του εἶναι παγκόσμια. Οἱ πιὸ ὑγιεῖς πνευματικὰ ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς μεγαλύτερους [senior] ἀκολούθους, μὲ τὴν σειρά τους, δροῦν ὡς ὑποστήριξη γιὰ ἄλλους καὶ διατηροῦν ἕνα θεραπευτικὸ δίκτυο. Ἡ ἀπαγγελία τῆς καρδιακῆς προσευχῆς δὲν εἶναι ἀπαραίτητο νὰ περιοριστῇ σὲ ἕνα κελλὶ γιὰ νὰ προέλθη ὠφέλεια, ἀλλὰ μπορεῖ νὰ γίνη καὶ ἐνῷ κάποιος ὁδηγεῖ ἢ ἐπιβαίνει στὸ λεωφορεῖο ἢ κάνει διάλειμμα ἀπὸ τὴν δουλειά του. Οἱ ἀρχάριοι μποροῦν νὰ θέσουν ἕναν μετριοπαθῆ στόχο νὰ προσεύχονται 30 λεπτὰ δυὸ φορὲς τὴν ἡμέρα καὶ ὅλοι πρέπει νὰ εἶναι ρεαλιστὲς στὴν πειθαρχία τους.

Πέρα ἀπὸ τὴν θεραπεία ὡς κατάλληλο ἐκκλησιαστικὸ ὑπόδειγμα, ὁ πρόλογος δίνει ἔμφαση στὸ κεφάλαιο τὸ ὁποῖο ἀσχολεῖται μὲ τὴ φύση τῆς ψυχῆς ὡς τὸ ἑπόμενο πιὸ κρίσιμο γιὰ τὴν κατανόηση τοῦ κειμένου. Ἡ "ψυχὴ" γίνεται δεκτὴ ὡς μιὰ πλατωνικὴ σύμβαση ἡ ὁποία χρησιμοποιεῖται μόνο προσωρινὰ ὡς Χριστιανικὸ σχῆμα λόγου. Ἡ λέξη "ψυχὴ" δὲν εἶναι ἐντελῶς ἐπαρκῇς γιὰ νὰ περιγράψη τὸ Χριστιανικὸ πνευματικὸ πιστεύω καὶ δὲν εἶναι χωρὶς θεολογικὲς ἀσάφειες. Ἡ δυσκολία μὲ αὐτοὺς τοὺς ὅρους εἶναι ὅτι, ἂν ληφθοῦν πολὺ κυριολεκτικὰ ἢ μὲ φιλοσοφικὴ ἢ ψυχολογικὴ σημασία, ὑπονοοῦν ὅτι ἡ διάνοια καὶ τὸ πνεῦμα εἶναι κατὰ κάποιο τρόπο ξεχωριστὰ ἀπὸ τὸν ἑαυτό. Αὐτὸ βρίσκεται σὲ σύγκρουση μὲ τὸ σκοπὸ τῆς παραδοσιακῆς ἡσυχαστικῆς θεραπευτικῆς προσέγγισης τῆς Ἐκκλησίας περὶ τοῦ συνόλου του προσώπου. Ὁ συγγραφέας παραδέχεται ὅτι οὔτε ὁ ἴδιος οὔτε οἱ ἀρχαῖοι πατέρες ἦταν τόσο προκατειλημμένοι κατὰ τῆς φιλοσοφίας ὥστε νὰ ἀρνοῦνται νὰ συνδιαλλαγοὺν μὲ τὴν ὁρολογία της. Ἡ ἀνθρώπινη γλῶσσα συναντᾶ ὅρια στὶς προσπάθειές της νὰ ἐρμηνεύση τὰ αἰώνια μυστήρια, ἀλλὰ ἡ προτίμηση τοῦ Σεβασμιωτάτου εἶναι νὰ ἐπιλέξη τὸν ὅρο "νοῦς" ὡς τὸν πιὸ ἐφικτὸ γιὰ νὰ περιγράψη τὴν πνευματικὴ δυνατότητα κατανόησης τοῦ Θείου. Ἡ "κάθαρση" τῆς ψυχῆς εἶναι οὐσιαστικὰ ἡ κάθαρση αὐτῆς τῆς δύναμης (faculty), ἡ ὁποία ἔχει χαθῇ λόγῳ τῆς πτώσης καὶ πιθανότατα ἔχει φθαρῇ ἀπὸ μιὰ ζωὴ μὲ ἐπιλογὲς οἱ ὁποῖες ὑποκινοῦνται ἀπὸ τὴ φιλαυτία ἀντὶ γιὰ τὴ συμπόνοια. Ὁ νοῦς καὶ ἡ νοερὰ insight εἶναι τὸ ὄργανο καὶ ἡ ἀντιληπτικὴ ἱκανότητα τὰ ὁποῖα ἀκριβῶς θεραπεύει ἡ Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία. Διὰ τῆς ἡσυχαστικῆς ἀγωγῆς, ἡ προσευχὴ ἀποκαθιστᾶ αὐτὴ τὴ δύναμη (faculty) ἡ ὁποία βρίσκεται στὴ καρδιά. Ἔτσι ἐκπληρώνονται τὰ λόγια τοῦ Χριστοῦ ὅτι θὰ Τὸν δοῦν οἱ καθαροὶ στὴν καρδία.

Οἱ μαθητὲς τοῦ Ἱεροθέου Βλάχου περιλαμβάνουν τὴ μεταφράστρια του, Ester Williams, στὴν ὁποία ἀνήκει ἡ καλὴ ἀπόδοση αὐτοῦ τοῦ βιβλίου στὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα. Κάποιοι ἐπικριτὲς παρόντες στὸ ἀκροατήριο τοῦ συνεδρίου μὲ τὸν συγγραφέα ὑπέδειξαν ὅτι τὸ βιβλίο θὰ κέρδιζε μὲ περαιτέρω μοντάρισμα (editing). Διαβάζοντας τὰ εἰσαγωγικὰ σχόλια τοῦ συγγραφέα εἶναι ξεκάθαρο ὅτι ἡ διάρθρωση τοῦ μεγαλύτερου μέρους τοῦ βιβλίου εἶναι συνειδητή, ἂν καὶ κάποιες φορὲς ὁ [ὑποφαινόμενος] Ἀναγνώστης δὲν ἄντεχε τὴν ἐπιμονὴ τοῦ συγγραφέα νὰ παραθέτη τόσο πλατιὲς πατερικὲς παραπομπὲς γιὰ νὰ αἰτιολογήση κάθε σημαντικὴ ἰδέα. Ἔχοντας τὸ πλεονέκτημα τῆς προσωπικῆς γνωριμίας, τὸ ἀποδίδω αὐτὸ στὴν ἀνυπόκριτη μετριοφροσύνη του καὶ τὴν ἀφοσίωσή του στοὺς Πατέρες. Ὅπως πολλοὶ ἀπὸ αὐτούς, ἔχει τὴν τάση νὰ παραθέτη προϋποθέσεις καὶ συμπεράσματα σὲ ἕναν ἐπίτηδες τριαδικὸ τύπο. Λέγεται ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Θεραπεία (sic) γράφτηκε σὲ μιὰ χειροκίνητη γραφομηχανὴ στὴ διάρκεια μιᾶς δεκαπενθήμερης παραμονῆς στὸ διαμέρισμα ἑνὸς φίλου στὴν Ἀθήνα. Στὴν ἀρχὴ ἐξέλαβα αὐτὴ τὴν πληροφορία ὡς ἔνδειξη ἐμπνευσμένης εὐφυίας, ἀλλὰ ἴσως μιὰ ἑπόμενη ἔκδοση μπορέσει νὰ μεγαλώση τὴν ἑλκυστικότητα αὐτοῦ τοῦ βιβλίου γιὰ τὸ εὐρὺ κοινό. Ὡστόσο, δὲν ἐπιμένω σ' αὐτὸ ὡς προτεραιότητα, μιὰ καὶ θὰ λαχταροῦσα πιὸ πολὺ νὰ διαβάσω τὰ ἔργα τοῦ Σεβασμιωτάτου ποὺ δὲν ἔχουν μεταφραστεῖ ἀκόμη στὰ ἀγγλικά...

  • Προβολές: 2516