Παναγιώτη Μελικίδη: Παλαιὰ Διαθήκη καὶ Γνωστικισμός

Παναγιώτη Μελικίδη, Θεολόγου

Πρόσφατα στὴν πόλη τῆς Θεσσαλονίκης διοργανώθηκε συνέδριο ποὺ εἶχε ὡς θεματικὴ τὸ φαινόμενο τῆς Νεοειδωλολατρείας καὶ τῆς ὑποτίμησης τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Πράγματι ἀπὸ τὰ ΜΜΕ ἐμφανίζονται κάποιοι, οἱ ὁποῖοι θεωροῦν τοὺς ἑαυτούς τους "Ὀρθοδόξους" ἀλλὰ δὲν δέχονται τὴν θεοπνευστία τῆς Π.Δ. θεωρῶντας τὴν ἁπλῶς ὡς ἑβραϊκὴ μυθολογία. Σκοπός μας, λοιπόν, δὲν εἶναι νὰ σχολιάσουμε τὸ ἄτοπον ἀπὸ θεολογικῆς πλευρᾶς τῆς ἄποψης αὐτῆς, ὅσο νὰ ἐντοπίσουμε τὶς ρίζες της.

Ἡ παρεξήγηση τῆς Π.Δ. καὶ οἱ ἀπόψεις ποὺ ἐπικρατοῦν γι' αὐτὴν καὶ σήμερα δὲν εἶναι καινούργιες. Τὶς ἐντοπίζουμε ἱστορικὰ στὴν αἵρεση τοῦ γνωστικισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἀντέταξε στὴν πίστη τῆς Ἐκκλησίας τὴν λυτρωτικὴ ἐγκεφαλικὴ γνώση, ποὺ ὑπερβαίνει τὴν ἁπλὴ πίστη. Οἱ πρόδρομοι τῶν γνωστικῶν συστημάτων ἐμφανίζονται ἤδη πρὶν τὸ 70μ.Χ καὶ αὐτοὺς ἀντικρούει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος (πρὸς Κολοσσαείς, πρὸς Τιμόθεον, πρὸς Τίτον κλπ.). Ὑπάρχουν ποικίλα γνωστικὰ συστήματα, ὅμως οἱ διδασκαλίες τους ἔχουν κάποια κοινὰ σημεῖα. Σύμφωνα μὲ τοὺς αἱρετικοὺς γνωστικιστὲς ὁ ἀγαθὸς θεὸς εἶναι ὑπερβατικός, ἄρρητος καὶ ἄγνωστος. Ἀπὸ αὐτὸν προῆλθε μιὰ σειρὰ αἰώνων, ποὺ ἀποτελεῖ τὸ Πλήρωμα. Μὲ τὴν πτώση ὅμως κάποιου αἰῶνα δημιουργήθηκε μιὰ ἄλλη σειρὰ αἰώνων τοῦ κατώτερου κόσμου, ἀνώτερος τῶν ὁποίων εἶναι ὁ Δημιουργός. Ὁ Δημιουργὸς θεὸς εἶναι πονηρός, κακός, αὐστηρὸς καὶ ταυτίζεται μὲ τὸν θεὸ τῆς Π.Δ. (ἀντιϊουδαϊσμός). Ὁ κόσμος καὶ ὁ ἄνθρωπος εἶναι δημιουργήματα τοῦ θεοῦ τῆς Π.Δ. καὶ ὄχι τοῦ ἀγαθοῦ θεοῦ, γιατί ἡ ὕλη εἶναι καθ' ἑαυτὴν κακὴ (δυαλισμός). Παρ' ὅλα αὐτά, ὁ ἀγαθὸς θεὸς ἔθεσε φωτεινοὺς σπινθῆρες, οἱ ὁποῖοι εἶναι δέσμιοι τῆς ὕλης, ἀλλὰ ἀποτελοῦν τὴ βάση τῆς λύτρωσης. Ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖται ἀπὸ πνεῦμα, ψυχὴ καὶ ὕλη. Ἡ λύτρωση εἶναι ἐφικτὴ μόνο διὰ τῆς γνώσεως τοῦ ἀγαθοῦ θεοῦ καὶ ἡ γνώση αὐτὴ πραγματοποιεῖται ἐν Χριστῷ ὁ ὁποῖος εἴτε, σύμφωνα μὲ μερικοὺς γνωστικούς, ὡς ἀγαθὸς θεός, εἴτε σύμφωνα μὲ ἄλλους, ὡς ἕνας ἀπὸ τοὺς ἀνώτερους αἰῶνες, ἦρθε στὴ γῆ ὄχι ὡς ἀληθινὸς ἄνθρωπος. Φαινομενικὰ κατοίκησε στὸν υἱὸ τῆς Μαρίας καὶ τοῦ Ἰωσὴφ κατὰ τὸ βάπτισμα, φαινομενικὰ ἔπαθε καὶ φαινομενικὰ ἀναστήθηκε (δοκητισμός). Ὁ Χριστὸς ἐπανῆλθε ἀπαθὴς στὸ Πλήρωμα. Ἡ λύτρωση συνίσταται, ὅπως σημειώσαμε, στὴν γνώση τοῦ ἀγαθοῦ θεοῦ καὶ περιορίζεται σ' αὐτοὺς ποὺ ἔχουν τοὺς φωτεινοὺς σπινθῆρες (ἀπόλυτος προορισμὸς) τοῦ ἀγαθοῦ θεοῦ (πνευματικοὶ) καὶ σ' αὐτοὺς ποὺ γνωρίζουν τὸ μυστήριο τοῦ Χριστοῦ (ψυχικοί). Οἱ ὑλικοὶ ποὺ δὲν ἔχουν τοὺς φωτεινοὺς σπινθῆρες καὶ αὐτοὶ ποὺ ἀγνοοῦν τὸ μυστήριο τοῦ Χριστοῦ θὰ καταστραφοῦν μαζὶ μὲ τὴν ὕλη. Γιὰ νὰ λυτρωθῇ, λοιπόν, ὁ ἄνθρωπος, θὰ πρέπη νὰ ἄπαλλαγὴ ἀπὸ τὴν σωματικότητα καὶ τὸ σαρκικὸ φρόνημα, γι' αὐτὸ καὶ μερικὰ γνωστικὰ συστήματα υἱοθέτησαν τὸν ἀκραῖο ἀσκητισμὸ καὶ ἄλλα τάχθηκαν ὑπὲρ τῆς ἀχαλίνωτης ἀνηθικότητας τοῦ βίου (νικολαϊτισμός), προκειμένου νὰ ἐξασθενίση ἡ σάρκα. Οἱ ἐσχατολογικὲς ἀπόψεις τῶν γνωστικῶν τείνουν στὴν ἰδέα τῆς ἀποκατάστασης τῶν πάντων μὲ τὴν ἐπιστροφὴ τῶν πνευματικῶν ἀνθρώπων καὶ αὐτῶν ποὺ ἀπελευθερώθηκε ἡ ψυχή τους ἀπὸ τὴν ἄγνοια στὸ Πλήρωμα καὶ τῆς διὰ πυρὸς καταστροφῆς τῆς ὕλης (ἐκπύρωση) καὶ τῶν ὑλικῶν ἀνθρώπων.

Κλείνοντας νὰ παρατηρήσουμε ὅτι οἱ περισσότεροι ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ ἀμφισβητοῦν τὴν Π.Δ. υἱοθετοῦν σὲ γενικὲς γραμμὲς τὸν δυαλισμὸ μεταξὺ θεοῦ τιμωροῦ τῆς Π.Δ. καὶ ἀγαθοῦ θεοῦ τῆς Κ.Δ. Στὴν οὐσία υἱοθετοῦν τὶς αἱρετικὲς καὶ ἐπικίνδυνες γιὰ τὴν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου θέσεις τῆς αἵρεσης τοῦ γνωστικισμοῦ γιατί "ὅταν μεταβάλλεται ἡ δογματικὴ συνείδηση, τότε αὐτὸ ἔχει συνέπειες στὴν πνευματικὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου καί, βεβαίως, ὅταν ἀλλοιώνεται ἡ πνευματικὴ ζωή, τότε αὐτὸ συνεπάγεται τὴν ἀλλοίωση καὶ τῆς δογματικῆς συνειδήσεως" (Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγ. Βλασίου Ἱεροθέου: Ὁ Ὀρθόδοξος Μοναχισμὸς ὡς προφητική, ἀποστολικὴ καὶ μαρτυρικὴ ζωή).