Γράφτηκε στις .

Κύριο ἄρθρο: Οἱ Ὀρθόδοξοι στὴν Εὐρώπη

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Σύμφωνα μὲ τὴν Παγκόσμια Χριστιανικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια τὸ 1990 στὴν Εὐρώπη τῶν «12» τὸ 86,86% τῶν Εὐρωπαίων ἦταν Χριστιανοὶ ὅλων τῶν ὁμολογιῶν, τὸ 11,50% ἄθεοι, τὸ 1,50% Μωαμεθανοὶ καὶ τὸ 0,50 Ἑβραῖοι. Δὲν διαθέτω πληροφορίες γιὰ τὰ ἀντίστοιχα ποσοστὰ τῆς Εὐρώπης τῶν «15» ἢ τῶν «25» Κρατῶν. Τὸ βέβαιο εἶναι ὅτι στὴν Εὐρώπη πλεονάζουν οἱ πολῖτες ποὺ εἶναι βαπτισμένοι Χριστιανοί. Ἐννοοῦμε τὰ στατιστικὰ στοιχεῖα καὶ ὄχι τὰ ὑπαρξιακά.

Ὅμως, καίτοι τὰ στατιστικὰ αὐτὰ στοιχεῖα ὑποδηλώνουν τὸν κυρίαρχο χριστιανικὸ χαρακτῆρα τῆς Εὐρώπης, ἐν τούτοις ἀκούγονται φωνὲς ποὺ δηλώνουν ὅτι ἡ Εὐρώπη ἐκφράζει τὸν λεγόμενο ἀποχριστιανισμὸ ἢ ἔχει εἰσέλθει στὴν μεταχριστιανικὴ κοινωνία. Καὶ αὐτὸ γιατί ὁ Χριστιανισμὸς στὴν Εὐρώπη ἔχει ἀλλοτριωθῇ καὶ ἐκκοσμικευθῇ. Ὑπάρχουν στοιχεῖα ἀληθείας, ὅσο κι' ἂν φαίνεται περίεργο, στὸν λόγο τοῦ Εὐδοκίμωφ: «ὁ ἀθεϊσμὸς εἶναι καθαρὰ μιὰ χριστιανικὴ αἵρεσις» καὶ «ὁ λανθάνων ἀθεϊσμὸς τῶν μέσων πιστῶν» εἶναι τὸ μεγάλο πρόβλημα τοῦ Χριστιανισμοῦ.

Ἡ πλειοψηφία τῶν Χριστιανῶν τῆς Εὐρώπης ἐνῷ πιστεύει στὸν Χριστό, ἀντὶ τοῦ Μωάμεθ καὶ τοῦ Βούδα, ἐν τούτοις σὲ ἐκδηλώσεις τῆς καθημερινῆς ζωῆς ἔχει κοινὰ σημεῖα μὲ τὰ ἄλλα θρησκεύματα. Τὰ κοινὰ αὐτὰ σημεῖα εἶναι ἡ ἑρμηνεία τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ ἀνθρώπου μέσα ἀπὸ τὴν ἔννοια τῆς ἀτομοκρατίας, ἡ ἀπώλεια τοῦ προσωπικοῦ στοιχείου, ἡ ἰδεολογία τῆς πίστης, ἡ ἀπόκτηση καὶ βίωση τῆς εὐδαιμονίας, ἡ λογικοκρατικὴ καὶ πολιτικὴ «διαχείριση» τῶν συναισθημάτων, ἡ φονταμενταλιστικὴ καὶ ἐθνικιστικὴ προοπτική, ἡ ἰδεολογία τοῦ ἱεροῦ πολέμου, κλπ. Τὸ ἴδιο, βέβαια, παρατηρεῖται καὶ στὸν Χριστιανισμὸ τῆς Ἀμερικῆς. Δὲν πρέπει νὰ μᾶς παραπλανᾶ τὸ ἑορταστικὸ κλίμα τῶν Χριστουγέννων μὲ τὸ Χριστουγεννιάτικο δένδρο, γιατί ἐνῷ ἡ γιορτὴ τοῦ δένδρου πέρασε ἀπὸ τὸν παγανισμὸ στὸν Χριστιανισμό, ἐν τούτοις σὲ πολλοὺς Χριστιανοὺς διατηρεῖται ἀκόμη τὸ παγανιστικὸ στοιχεῖο.

Ὁ Χριστιανισμὸς τῆς Δύσεως, τῆς Εὐρώπης κατ' ἀρχὰς καὶ τῆς Ἀμερικῆς στὴν συνέχεια, πιστεύει στὸν Χριστό, ἀλλὰ ἔχει συνδέσει αὐτὴν τὴν πίστη μὲ τὸν σχολαστικισμὸ καὶ τὴν νοησιαρχία, τὸν ἠθικισμὸ καὶ τὸν ψυχολογισμό, τὴν μεταφυσικὴ καὶ τὴν ἰδεολογία, τὴν φεουδαρχία καὶ τὸν νομικισμό. Ἀντίδραση ἐναντίον αὐτοῦ τοῦ Χριστιανισμοῦ εἶναι ἡ ἐμφάνιση διαφόρων ἄλλων ρευμάτων ὅπως τῆς ἀναγέννησης, τοῦ διαφωτισμοῦ, τοῦ ρομαντισμοῦ, τῆς νεωτερικότητας, τοῦ ἀγνωστικισμοῦ, τῆς μετανεωτερικότητας καὶ μιᾶς ἰδιότυπης θρησκευτικῆς ἀθεΐας. Τὰ συνθήματα τοῦ Φόϋερμπαχ πρωταρχικὰ καὶ τοῦ Μὰρξ στὴν συνέχεια, ὅτι ἡ θρησκεία εἶναι τὸ ὄπιο τοῦ λαοῦ, τοῦ Ρουσσὼ ὅτι πρέπει νὰ ἐπανέλθουμε στὴν φύση, ἀποβάλλοντας ἀπὸ τὴν ζωή μας κάθε μεταφυσικὴ ἰδέα, τοῦ Νίτσε ὅτι ὁ θεὸς ἀπέθανε καὶ μάλιστα «ἐμεῖς τὸν σκοτώσαμε» κλπ. ἦταν καρποὶ ἑνὸς Χριστιανισμοῦ ποὺ εἶχε ἐκκοσμικευθῇ.

Ἔχοντας ὑπ' ὄψη μας ὅλα αὐτὰ δὲν μποροῦμε νὰ χαρακτηρίζουμε τὴν Εὐρώπη ὡς χριστιανικὴ μὲ τὴν ἀληθινὴ ἔννοια τοῦ ὅρου. Ἄλλωστε ὅλος ὁ τρόπος διοργανώσεως καὶ λειτουργίας τῆς Εὐρώπης διαπνέεται ἀπὸ τὶς διαφωτιστικὲς ἀρχές, ὅπως καὶ τὸ κλίμα ποὺ ἐπικρατεῖ στὴν Ἀμερικὴ εἶναι ἕνα συνονθύλευμα μεταρρυθμιστικῶν, διαφωτιστικῶν καὶ ρομαντικῶν ἀρχῶν.

Σὲ αὐτὸν τὸν ποικιλόμορφο κόσμο ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει νὰ προσφέρη πολλά. Σήμερα ὅσοι Ὀρθόδοξοι γνωρίζουν τὴν ὀρθόδοξη θεολογία στὴν θεωρία καὶ τὴν πράξη πρέπει νὰ ἀπαντήσουν στὶς ἀγωνιώδεις ἀναζητήσεις τῶν Δυτικῶν ἀνθρώπων πάνω στὰ θεολογικά, ἀνθρωπολογικὰ καὶ ὑπαρξιακὰ ζητήματα. Σὲ ἐπίσκεψή μας στὶς Βρυξέλλες μας εἶπαν ὅτι ἡ Εὐρώπη σήμερα περιμένει νὰ ἀκούση τὶς θεολογικὲς "θέσεις" τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας πάνω σὲ κρίσιμα ὀντολογικά, κοσμολογικά, ἀνθρωπολογικὰ καὶ κοινωνικὰ θέματα ποὺ τὴν ἀπασχολοῦν.

Νομίζω ὅτι ἡ ἐποχή μας ὁμοιάζει πολὺ μὲ τὸν τέταρτο αἰῶνα μ.Χ., στὸν ὁποῖο ἔζησαν οἱ μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Τότε οἱ ἅγιοι Πατέρες γνώριζαν πολὺ καλὰ τὶς ἀναζητήσεις τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, καὶ προσέφεραν τὸν λόγο τῆς ἀποκαλυπτικῆς ἀλήθειας, ἀπαντῶντας στὰ ἐρωτήματα τους. Καὶ εἶναι γνωστὸν ὅτι ἕνας πολιτισμὸς καὶ μιὰ θεωρία ἔχει ἀξία ὅταν ἔχη τὴν δυνατότητα νὰ προσλαμβάνη τὴν ἀγωνία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὰ στοιχεῖα τοῦ πολιτισμοῦ ποὺ συναντᾶ καὶ νὰ τὰ γονιμοποιῇ δημιουργικά. Αὐτὸ ἔκανε πάντα ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ αὐτὸ πρέπει νὰ εἶναι καὶ σήμερα τὸ μεταμορφωτικό της ἔργο.

Κλήθηκα νὰ ὁμιλήσω σὲ διάφορα Χριστιανικὰ Συνέδρια στὴν Ἀμερικὴ καὶ εἶδα ὅτι τὰ θέματα ποὺ τοὺς ἀπασχολοῦν εἶναι ἡ θεολογία τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ, κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ, ἡ ἡσυχαστικὴ μέθοδος τῶν νηπτικῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ἡ θεραπευτικὴ διδασκαλία τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας ὅπως ἐφαρμόζεται στὸν ἐνοριακὸ καὶ μοναστικὸ χῶρο, ἡ ζωὴ καὶ ἡ θεολογία ποὺ ἐπικρατεῖ στὸ Ἅγιον Ὅρος. Τοὺς ἐντυπωσιάζουν θέματα ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὸ πρόσωπο καὶ τὴν ὕπαρξη, τὸν θάνατο καὶ τὴν ζωὴ καὶ αὐτὰ θεωροῦνται πολὺ σύγχρονα θέματα. Τοὺς ἐνδιαφέρουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, ὁ ἅγιος Συμεῶν ὁ νέος Θεολόγος, ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, οἱ νηπτικοὶ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας.

Ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία γιὰ τὸ ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι ἔρωτας ποὺ κινεῖται καὶ ἐραστὸ ποὺ ἑλκύει πρὸς τὸν ἑαυτό του τὰ δεκτικὰ τοῦ ἔρωτος· ἡ διδασκαλία ὅτι ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι ἕνα ἁπλὸ βιολογικὸ ὅν, ἀλλὰ εἰκονικὸ ὅν, ἔχοντας νοερὸ καὶ αὐτεξούσιο· ἡ θεωρία τῆς ἐξελίξεως τοῦ ἀνθρώπου ὄχι ἁπλῶς ἀπὸ τῆς βιολογικῆς, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τῆς ὑπαρκτικῆς καὶ ὑπαρξιακῆς ἀπόψεως –δηλαδὴ ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἕνα ὃν ποὺ πορεύεται ἀπὸ τὸν βιολογικὸ στὸν ὑπαρξιακὸ «χῶρο» καὶ ἀπὸ τὸ ψυχολογικὸ στὸ ὀντολογικὸ καὶ θεολογικό– ἡ ζωὴ ὄχι ἁπλῶς ὡς ἐπιβίωση, ἀλλὰ ὡς ὑπέρβαση τοῦ θανάτου· ἡ ἀγάπη ὡς ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὸν ἀσφυκτικὸ κλοιὸ τῆς φιλαυτίας κλπ., εἶναι θέματα ποὺ ἀπασχολοῦν τὸν δυτικὸ ἄνθρωπο πέρα καὶ πάνω ἀπὸ τὰ κοινωνικά, γενετικὰ καὶ οἰκολογικὰ θέματα.

Ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι ζοῦμε σὲ μιὰ ἐποχὴ ἀναζωογονήσεων καὶ ἀνακατατάξεων, ἀναζητήσεων καὶ ἀγωνιῶν, γι' αὐτὸ καὶ δὲν μποροῦμε ἁπλῶς νὰ ὑπερασπιζόμαστε τὸν Χριστιανισμὸ τοῦ παρελθόντος ποὺ ἀπογοήτευσε τοὺς δυτικοὺς ἀνθρώπους, μὲ τὰ λάθη του καὶ τὶς ἀδυναμίες του, ἀλλὰ θὰ πρέπη νὰ προσφέρουμε τὴν πλούσια θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, μακρυὰ ἀπὸ φονταμενταλισμοὺς καὶ ἐθνικισμούς. Γιατί θεωρῶ ὅτι τὸ μεγάλο πρόβλημα εἶναι ἡ ἄγνοια τόσο τῆς ἐσωτερικῆς διαστάσεως τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας ὅσο καὶ τῆς ἀγωνίας τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου. Καὶ τὸ σημαντικὸ ἐμπόδιο γιὰ νὰ προσφερθῇ ἡ ὀρθόδοξη θεολογία στὸν δυτικὸ κόσμο, εἶναι ὁ «χριστιανικὸς» φονταμενταλισμὸς ποὺ σχετίζεται μὲ τὸν προτεσταντικὸ καὶ μουσουλμανικὸ φονταμενταλισμό, καὶ ὁ "χριστιανικὸς" ἐθνικισμὸς ποὺ ὁμοιάζει μὲ τὸν ἰουδαϊκὸ ἐθνικισμὸ τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ.

Τὰ Χριστουγεννιάτικα δένδρα μὲ τὰ λαμπερὰ λαμπιόνια εἶναι ἕνα φαντασμαγορικὸ θέαμα ποὺ λειτουργεῖ αἰσθητικὰ καὶ ψυχολογικά, ἀλλὰ τελικὰ τὸ θέμα εἶναι τὸ ποιός θὰ προσφέρη στοὺς σύγχρονους ἀνθρώπους τὸ δένδρο τῆς Ζωῆς, γιὰ νὰ ὑπερβοῦν τὴν ἀσφυκτικὴ φυλακὴ τῆς βιολογικῆς ζωῆς καὶ τοῦ βιολογικοῦ, ἀλλὰ καὶ ὑπαρξιακοῦ θανάτου, καὶ νὰ ξεπεράσουν τὴν καθημερινὴ προθανάτια ἐμπειρία ποὺ εἶναι ἕνας μακροχρόνιος ὑπαρξιακὸς ἐπιθανάτιος ρόγχος.

Τελικά, ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος πρέπει «νὰ ἀποκρυπτογραφήση τὸ νόημα τῆς ὑπάρξεως», νὰ προχωρήση ἀπὸ τὸ «ἔχειν» στὸ «εἶναι», ὁπότε δὲν θὰ αἰσθάνεται, κατὰ τὸν Σάρτρ, ὅτι εἶναι "καταδικασμένος στὴν ἐλευθερία", ἀλλὰ θὰ ἐκλαμβάνη τὸ δῶρο τῆς ἐλευθερίας ὡς ἀφορμὴ ἀναδημιουργίας.

ΚΥΡΙΟ ΑΡΘΡΟ