Στυλιανοῦ Γερασίμου: Ἡ λατρεία στὴν μεγάλη τεσσαρακοστὴ "τὸ μέγα ἀπόδειπνο"

Στυλιανοῦ Γερασίμου

Σὲ ὅλη τὴν πορεία τῆς ζωῆς του ὁ Χριστιανὸς ἔχει στραμμένη τὴν προσοχή του στὸν Θεὸ καὶ καταγίνεται σὲ μία κοινωνία μαζὶ Τοῦ μέσῳ τῆς προσευχῆς. Γι' αὐτό, ὅπως τονίζει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος: "Μνημονευτέον γὰρ Θεοῦ ἢ ἀναπνευστέον".

Ἡ προσευχὴ εἶναι τὸ αἰσθητὸ ἐκεῖνο μέσο ὅπου ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται στὴν καρδιά του τὶς ἐνέργειες τοῦ Ἀπείρου Θεοῦ νὰ τὸν ἐπισκέπτονται. Ὅλη αὐτὴ ἡ προσευχητικὴ κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου κορυφώνεται κατὰ τὴν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Σὲ αὐτὸ τὸ γεγονὸς βοηθάει ἡ Ἐκκλησία μὲ τὶς συχνὲς λατρευτικὲς Ἀκολουθίες της.

Τὸ πρωΐ ψάλλουμε μιὰ πολὺ μακρὰ ἀκολουθία ποὺ περιλαμβάνει τὸ Μεσονυκτικό, τὸν Ὄρθρο, τὶς Ὧρες καθὼς καὶ τὸν Ἑσπερινὸ τῆς ἑπομένης ἡμέρας. Ἀκόμη τὸ Μέγα Ἀπόδειπνο, τὴν Θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων Δώρων καὶ τὸν Μέγα Κανόνα. Κάθε Κυριακὴ πρωΐ τελεῖται ἡ Θεία Λειτουργία τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, ἐνῷ τὸ ἀπόγευμα ὁ Κατανυκτικὸς Ἑσπερινός. Τέλος, κάθε Παρασκευὴ ψάλλουμε τοὺς Χαιρετισμοὺς στὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο.

Καὶ βέβαια δὲν εἶναι ἐφικτὸ νὰ ἀναλύσουμε ὅλες τὶς λατρευτικὲς Ἀκολουθίες σὲ μία μόνο μελέτη. Γι' αὐτὸ θὰ περιοριστοῦμε στὸν σχολιασμὸ τοῦ Μεγάλου Ἀποδείπνου.

Ἡ διάρκεια τῆς νύκτας ἀποτελοῦσε πάντοτε μιὰ εὐκαιρία σχέσεως καὶ ἐπικοινωνίας τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό. Κι αὐτὸ γιατί ὁ ἄνθρωπος ἐκείνη τὴ στιγμὴ περιέρχεται σὲ μιὰ δυνατότητα ἀπομάκρυνσης ἀπὸ τὴν γῆ, ὥστε νὰ ἀναπτύξη τὴν πορεία του στὸν οὐρανό. Καὶ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος πολλὲς φορὲς προσευχόταν τὸ βράδυ "καὶ ἥν διανυκτερεύων ἐν τῇ προσευχῇ τοῦ Θεοῦ" (Λούκ.,β.12). Ἔτσι ἡ Ἐκκλησία ἀντιλαμβανομένη αὐτὴν τὴν ἀνάγκη τοῦ ἀνθρώπου τοποθέτησε δίπλα στὴν προσωπικὴ προσευχὴ μιὰ κοινὴ προσευχή, ποὺ ὀνομάζεται Ἀπόδειπνο. Ὀνομάστηκε Ἀπόδειπνο, γιατί καθορίστηκε νὰ τελεῖται μετὰ τὸ βραδινὸ δεῖπνο.

Μετὰ τὸν ΙΔ` αἰῶνα φάνηκε ἐπιτακτικὴ ἡ ἀνάγκη συντόμευσης τοῦ Ἀποδείπνου, ποὺ μὲ τὴν πάροδο τῶν χρόνων καὶ μὲ τὴν συνεχῆ προσθήκη εὐχῶν ἀπέκτησε πλέον μεγάλη διάρκεια. Τελικὰ ἐπικράτησε ἡ Ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Ἀποδείπνου, τὸ ὁποῖο διαβάζεται κατὰ τὸ μεγαλύτερο διάστημα τοῦ ἔτους. Ἡ παλαιότερη καὶ ἐκτενέστερη Ἀκολουθία ἐπικράτησε νὰ διαβάζεται κατὰ τὴν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς καὶ ὀνομάζεται Μέγα Ἀπόδειπνο. Καὶ ἐπειδὴ ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστὴ εἶναι κατανυκτικότερη, ἡ Ἀκολουθία αὐτὴ "συνιστᾶ δέηση γιὰ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν τῆς ἡμέρας καὶ τὴν ἀσκανδάλιστη διέλευση τῆς νύχτας".

Τὸ Μέγα Ἀπόδειπνο ἀναγινώσκεται τὸ βράδυ τῆς Δευτέρας, Τρίτης, Πέμπτης, στὴν διάρκεια τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Τὸ ἀπόγευμα τῆς Τετάρτης τελεῖται ἡ Θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων Δώρων, ἐνῷ τὴν Παρασκευὴ τὸ ἀπόγευμα, ὅπως εἴπαμε καὶ παραπάνω, ψάλλονται οἱ Χαιρετισμοὶ στὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο. Τὸ βράδυ τοῦ Σαββάτου τελεῖται τὸ Μικρὸ Ἀπόδειπνο. Στὰ Μοναστήρια τὸ Μικρὸ Ἀπόδειπνο διαβάζεται στὸν νάρθηκα τοῦ Καθολικοῦ. Τὸ Μεγάλο Ἀπόδειπνο σὲ ὅλη τὴ διάρκεια διαβάζεται στὸν κυρίως Ναό.

Ὁ πιστὸς μὲ τὴν βοήθεια τῶν Ψαλμῶν καὶ τῶν εὐχῶν τοῦ Μεγάλου Ἀποδείπνου κάνει κάποιον ἀπολογισμὸ τῶν γεγονότων τῆς ἡμέρας ποὺ πέρασε. Αὐτὴ ἡ αὐτοκριτικὴ θὰ τὸν βοηθήση νὰ συντριβῆ καὶ νὰ μετανοήση γιὰ τὶς πνευματικές του ἀστοχίες: "Λούσω καθ' ἑκάστην νύκτα τὴν κλίνην μου, ἐν δάκρυσί μου τὴν στρωμνήν μου βρέξω". (Ψάλμ.στ`)

Στὴ διάρκεια τοῦ Μεγάλου Ἀποδείπνου ψάλλουμε δύο ἀρχαίους ὕμνους τῆς Ἐκκλησίας μας: "Μεθ' ἡμῶν ὁ Θεὸς γνῶτε ἔθνη καὶ ἡττᾶσθε ὅτι μεθ' ἡμῶν ὁ Θεός", προέρχεται ἀπὸ τὴν ὠδή του Ἠσαΐα, ποὺ βρίσκεται στὸ 9ο κεφάλαιο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ἀκόμη ψάλλουμε τὸ παρακάτω ποίημα: "Ἡ ἀσώματος φύσις τὰ Χερουβείμ, ἀσιγήτοις σὲ ὕμνοις δοξολογεῖ.." Πρόκειται γιὰ μιὰ δοξολογία πρὸς τὸν Θεὸ Πατέρα, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ ἔκφραση τῆς ψυχικῆς ἀνάτασης τοῦ ἀνθρώπου στὸν Θεό. Ὁ ἄνθρωπος μὲ αὐτὸ τὸ δοξολογικὸ ποίημα αἰσθάνεται πλέον ἐγκαταλελειμμένος στὴ χάρη καὶ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ.

Παρατηροῦμε, λοιπόν, ὅτι ἡ ἄφατος φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ ἐπεκτείνεται ἀκόμη καὶ ὅταν ὁ ἄνθρωπος κοιμᾶται. Αὐτὴν τὴν πραγματικότητα τονίζει καὶ ἡ παρακάτω εὐχή: "Κύριε, Κύριε, ὁ ρυσάμενος ἡμᾶς ἀπὸ παντὸς βέλους πετομένου ἡμέρας....καταξίωσον ἡμᾶς καὶ τὸ νυκτερινὸν στάδιον ἀμέμπτως διελθεῖν".

Γιατί μόνον ὁ Θεὸς μπορεῖ νὰ ἐξασφαλίση τὴν πραγματικὴ ἀρωγὴ στὸ πλάσμα του σὲ ὅλα τὰ στάδια καὶ εἰδικὰ ὅταν δοκιμάζεται. Γιατί ὁ ἄνθρωπος δοκιμάζεται καὶ θλίβεται ἡμέρα καὶ νύκτα, ὥστε νὰ προσφωνῇ: "Κύριε τῶν δυνάμεων μεθ' ἡμῶν γενοῦ, ἄλλον γὰρ ἐκτὸς Σοῦ βοηθὸν ἐν θλίψεσιν οὐκ ἔχομεν, Κύριε τῶν δυνάμεων ἐλέησον ἡμᾶς".