Ἐπίκαιροι σχολιασμοί: Ἀπὸ τὰ ρεπορτὰζ τῆς ἐπιστήμης

Πρωτοπρεσβυτέρου Θωμᾶ Βαμβίνη

Κατὰ καιροὺς δημοσιεύονται σὲ ἐφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας ἄρθρα μὲ θέματα ἀντλημένα ἀπὸ τὶς ἔρευνες τῆς σύγχρονης ἐπιστήμης. Ὁρισμένες ἐφημερίδες μάλιστα ἔχουν μόνιμες σελίδες ἀφιερωμένες στὴν σχετικὴ ἀρθρογραφία. Τὰ ἄρθρα αὐτά, ὅπως εἶναι φυσικό, προκαλοῦν τὸ ἐνδιαφέρον κάθε φιλοπερίεργου ἀναγνώστη, προπαντὸς ὅταν οἱ τίτλοι τους εἶναι προκλητικοί.

Εἶναι γνωστό, βέβαια, ὅτι οἱ σοβαρὲς ἔρευνες, ποὺ προσθέτουν κάτι καινούργιο στὴν ἀνθρώπινη ἐπιστήμη, δημοσιεύονται σὲ ἐξειδικευμένα ἐπιστημονικὰ περιοδικά, ὅπου περνοῦν ἀπὸ κρίση εἰδικῶν ἐπιστημονικῶν ἐπιτροπῶν. Τὰ ἄρθρα ποὺ δημοσιεύονται στὸν ἡμερήσιο ἡ ἑβδομαδιαῖο τύπο εἶναι συνήθως ρεπορτὰζ πάνω σὲ δημοσιευμένες ἔρευνες ἡ ἀκόμη ἐκλαϊκευμένες παρουσιάσεις σύνθετων ἐπιστημονικῶν θεμάτων ἀπὸ ἔμπειρους εἰδικοὺς ἐπιστήμονες. Τὰ «ἐπιστημονικὰ» ρεπορτάζ, ὡς καθαρὰ δημοσιογραφικὴ ἐργασία, χαρακτηρίζονται συνήθως ἀπὸ τὴν σύμφυτη μὲ τὴν δημοσιογραφία τεχνικὴ τῆς πρόκλησης τοῦ ἐνδιαφέροντος. Ἔτσι, ἀρκετὲς φορές, οἱ ἀρθρογράφοι τους βγαίνουν ἔξω ἀπὸ τὰ ὅρια τῆς αὐστηρῆς ἐπιστημονικῆς δεοντολογίας, πλατειάζουν, φιλοσοφοῦν καὶ θεολογοῦν ἡ, πιὸ σωστά, μυθολογοῦν, προκειμένου νὰ προκαλέσουν.

Οἱ συνηθισμένες προκλήσεις αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἔχουν σχέση μὲ τὴν πίστη στὸν δημιουργὸ Θεό, τὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴν κυβερνητικὴ καὶ προνοητικὴ ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ στὴν κτίση. Ὁρισμένοι ἀρθρογράφοι, λοιπόν, εἴτε ἁπλῶς γιὰ νὰ προσελκύσουν ἀναγνῶστες, εἴτε γιὰ νὰ κτυπήσουν τὴν ἐμπειρικὴ βεβαιότητα τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας, ὅτι ὁ Θεὸς δημιούργησε καὶ κυβερνᾶ τὸν κόσμο, ἀφήνουν τὴν ἐνασχόλησή τους μὲ τὸ ἐπιστητὸ τοῦ ὑλικοῦ κόσμου καὶ περνοῦν, χωρὶς τὸν κατάλληλο πνευματικὸ ἐξοπλισμό, χωρὶς «ἔνδυμα γάμου», ντυμένοι μόνο μὲ τὰ ράκη μιᾶς ἐπιστημονικοφανοῦς θρασύτητας, στὴν περιοχὴ τῆς θεολογίας.

Σχετικὰ πρόσφατα στὸ Βῆμα τῆς Κυριακῆς (27/8/2006), κάποιος ἀρθρογράφος, παρουσιάζοντας τὸν ἰσχυρισμὸ ὁρισμένων ἐρευνητῶν, ὅτι ἀνακάλυψαν τὸν μηχανισμὸ τῆς δημιουργίας τοῦ Σύμπαντος, ἔκρινε ὅτι μποροῦσε νὰ σαρκάση τὴν πίστη σὲ δημιουργὸ Θεό. Τὸ δικαίωμα αὐτὸ θέωρησε ὅτι τοῦ τὸ δίνουν ὁ Νομπουγιούκι Σακάϊ καὶ οἱ συνάδελφοί του στὸ Πανεπιστήμιο Γιαμαγκάτα τῆς Ἰαπωνίας, ποὺ «ὑποστηρίζουν ὅτι βρῆκαν τὸν τρόπο γιὰ νὰ δημιουργήσουν ἕνα ὁλοκαίνουργιο πλῆρες σύμπαν μὲ τὴ βοήθεια ἑνὸς ἐπιταχυντῆ σωματιδίων». Τὸ ἄρθρο αὐτὸ ἔχει τὸν προκλητικὸ τίτλο: «Πὼς νὰ δημιουργήσετε ἕνα σύμπαν» καὶ στὸν πρόλογό του γράφει τὰ ἑξῆς χαρακτηριστικά: «Ἕνα ἀπὸ τὰ καλά του νὰ εἶναι κανεὶς Θεὸς εἶναι ὅτι δὲν ἔχει νὰ ἀντιμετωπίσει ἰδιαίτερο ἀνταγωνισμό. Ἀπὸ ἀρχῆς κόσμου κανεὶς δὲν ἔχει ποτὲ ὑπερηφανευθεῖ ὅτι διαθέτει τὶς ἀπαραίτητες δεξιότητες γιὰ νὰ δημιουργήση ἕνα Σύμπαν. Τώρα ὅμως τὰ πράγματα ἴσως ἀλλάξουν. "Οἱ ἄνθρωποι γίνονται πιὸ ἰσχυροὶ" λέει ὁ Ἀντρέϊ Λίντε, κοσμολόγος τοῦ Πανεπιστημίου Στάνφορντ της Καλιφόρνιας. "Ἴσως ἦλθε ἡ ὥρα νὰ ἐπαναπροσδιορίσουμε τὸν Θεὸ ὡς κάτι περισσότερο ἐξελιγμένο ἀπὸ τὸ νὰ εἶναι ἁπλῶς ὁ δημιουργὸς τοῦ Σύμπαντος". Ἡ σαρκαστικὴ παρατήρηση τοῦ Λίντε ἔρχεται μετὰ τὴν ἀνακοίνωση μιᾶς ἀνακάλυψης ἡ ὁποία ἐνδέχεται νὰ προσφέρη ἕνα σημαντικὸ ὅπλο στοὺς ἐπιστήμονες». Εἶναι ἡ ἀνακάλυψη τῶν ἐρευνητῶν τοῦ Πανεπιστημίου Γιαμαγκάτα τῆς Ἰαπωνίας, τὴν ὁποία προαναφέραμε.

Ἡ δήλωση τοῦ Ἀντρέϊ Λίντε καὶ ἡ ἀτμόσφαιρα μέσα στὴν ὁποία τὴν τοποθετεῖ ὁ ἀρθρογράφος χρειάζονται σχολιασμό. Ὁ Ἀντρέϊ Λίντε εἶπε: «Ἴσως ἦλθε ἡ ὥρα νὰ ἐπαναπροσδιορίσουμε τὸν Θεὸ ὡς κάτι περισσότερο ἐξελιγμένο ἀπὸ τὸ νὰ εἶναι ἁπλῶς ὁ δημιουργὸς τοῦ Σύμπαντος». Αὐτὴ ἡ πρόταση, τοποθετημένη μετὰ ἀπὸ ὅσα ἔγραψε ὁ ἀρθρογράφος γιὰ «τὰ καλά του νὰ εἶναι κανεὶς Θεός», ὁπωσδήποτε φορτίζεται μὲ σαρκαστικὸ περιεχόμενο. Εἶναι σὰν νὰ στέκεται ἀπέναντι στοὺς πιστοὺς καὶ νὰ τοὺς λέη εἰρωνικά: «Ἂν θέλετε νὰ πιστεύετε σὲ Θεό, διαμορφῶστε κάπως ἀλλιῶς τὴν πίστη σας, γιατί αὐτὰ ποὺ μέχρι τώρα δεχόσασταν, δὲν ἰσχύουν πλέον». Προσεχτικότερη ἀνάγνωση ὅμως τῆς δήλωσης τοῦ Λίντε δὲν δείχνει σαφῆ σαρκασμὸ τῆς πίστης, ἀλλὰ μᾶλλον αὐτοσαρκασμό.

Ὁ Ἀντρέϊ Λίντε φαίνεται ὅτι ταλαιπωρεῖται ἀπὸ μιὰ νόσο ποὺ προσβάλλει κυρίως τοὺς φυσικούς –ὄχι, βέβαια, ὅλους– καὶ ἡ ὁποία ἔχει ὡς σύμπτωμα τὴν ἀδυναμία τους νὰ δεχθοῦν ὄ τιδήποτε βρίσκεται ἔξω ἀπὸ τὸ ἐπιστητό τους. Ὁ Θεὸς γι’ αὐτούς, ὅταν δὲν τὸν ἀρνοῦνται, γίνεται δεκτὸς σὰν μιὰ ἀσαφής, ἀόρατη δύναμη μέσα στὴν φύση. Ὅποιος διακατέχεται ἀπὸ μιὰ τέτοια θεολογικὴ ἀντίληψη εἶναι φυσικὸ νὰ ἔχη ἀνάγκη ἀπὸ ἕναν ἐπαναπροσδιορισμὸ τοῦ Θεοῦ, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀποδειχθῇ ἱκανὸς νὰ δημιουργήση «ἕνα ὁλοκαίνουργιο πλῆρες σύμπαν μὲ τὴ βοήθεια ἑνὸς ἐπιταχυντῆ σωματιδίων». Διότι ὁ Θεὸς πρέπει νὰ εἶναι καὶ νὰ ἔχη κάτι περισσότερο ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους.

Ὁ Λίντε φαίνεται ὅτι μιλάει κλεισμένος μέσα σὲ ἕναν ἐνδοκοσμικὸ θεολογικὸ ὁρίζοντα. Γι’ αὐτό, ἡ δήλωσή του ἂν ἀπομονωθῇ ἀπὸ τοὺς σχολιασμοὺς τοῦ ἀρθρογράφου, ἀκούγεται περισσότερο σὰν μιὰ ἔκφραση ὑπαρξιακῆς ἀγωνίας, ποὺ δὲν ἱκανοποιεῖται μέσα στὸ πλαίσιο τῆς θεολογίας ποὺ γνωρίζει καὶ λιγότερο σὰν ἕνας σαρκασμὸς τῆς πίστης. Εἶναι χαρακτηριστικὸ ὅτι μιλάει σὲ πρῶτο πληθυντικὸ πρόσωπο: «Ἴσως ἦλθε ἡ ὥρα νὰ ἐπαναπροσδιορίσουμε...». Δὲν διαχωρίζει, δηλαδή, τὸν ἑαυτό του ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ θέλουν νὰ πιστεύουν στὸ Θεό. Ἔτσι, ἡ ἄποψή του μπορεῖ νὰ γίνη δεκτὴ ἀπὸ ἕναν Ὀρθόδοξο Χριστιανό, σὰν ἀποτέλεσμα ὡρίμανσης τῆς φυσικῆς θεολογικῆς του συνείδησης. Πιθανῶς νὰ κατάλαβε αὐτὸ ποὺ δὲν ἀντιλήφθηκε ὁ ἀρθρογράφος, ὅτι, δηλαδή, ὁ Θεὸς δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἐξαρτημένος ἀπὸ τὴν δημιουργία Του, ὅτι εἶναι κάτι πέρα ἀπὸ αὐτήν. Ἂν εἶναι ἔτσι τὰ πράγματα, τότε ὁ Ἀντρέϊ Λίντε πλησιάζει ἀρκετὰ στὴν ὀρθόδοξη θεολογία, ἡ ὁποία διδάσκει ὅτι ἀνάμεσα στὸν Θεὸ καὶ τὴν δημιουργία ὑπάρχει χαώδης διαφορὰ καὶ ὅτι ἡ δημιουργία τοῦ σύμπαντος κόσμου δὲν ἐξαντλεῖ τὴν ἀνεξάντλητη ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία δὲν ἔχει μέτρο, ἀλλὰ εἶναι κάτι τὸ ἀπειροελάχιστο σὲ σχέση μὲ τὴν ἀπερινόητη δύναμή Του.

Γιὰ νὰ δοῦμε, ὅμως, τὰ πράγματα μέσα ἀπὸ τὴν δική μας ἐκκλησιαστικὴ σκοπιά, πρέπει νὰ κάνουμε δύο ἀκόμη παρατηρήσεις.

Πρῶτον• ἡ ὑπεροπτικὴ στάση τοῦ ἀρθρογράφου ἀπέναντι στὴν πίστη δὲν τὸν ἄφησε νὰ καταλάβη κάτι πολὺ ἁπλὸ γιὰ ἕναν πιστό. Αὐτὸ ποὺ ἀνακάλυψαν οἱ Ἰάπωνες ἐρευνητὲς ἦταν το πὼς πιθανῶς ὁ Θεὸς δημιούργησε τὸ Σύμπαν. Ἐπιπλέον, ἂν ὑποτεθῇ ὅτι θὰ κατορθώσουν κάποια στιγμὴ νὰ δημιουργήσουν ἕνα νέο ὁλοκαίνουργιο Σύμπαν, αὐτὸ θὰ γίνη κατὰ μίμηση τῆς δημιουργίας τοῦ Σύμπαντος ποὺ ὑπάρχει. Θὰ μιμηθοῦν, δηλαδή, τὸν Θεὸ στὴν ἀνασύνθεση κάποιων στοιχείων τῆς ὕλης, τὰ ὁποῖα Ἐκεῖνος δημιούργησε ἀπὸ τὸ μηδέν. Σημειωτέον, βέβαια, ὅτι τὰ σωματίδια στὸν ἐπιταχυντὴ δὲν εἶναι τὸ «μὴ ὀν» ἀπὸ τὸ ὁποῖο ὁ Θεὸς δημιούργησε τὸν κόσμο.

Δεύτερον• ἡ ὑπεροψία ποὺ ἐπιδεικνύουν ἀπέναντι στὴν πίστη κάποιοι ἀπὸ τοὺς ἐπιστημολογοῦντες ὀφείλεται σὲ μεγάλο βαθμὸ στὸ «πνεῦμα» τῆς σύγχρονης ἀνθρώπινης ἐπιστήμης, κυρίως τῆς φυσικῆς, ἡ ὁποία ἀσχολεῖται μὲ τὴν γνώση ἀπρόσωπων δυνάμεων καὶ μηχανισμῶν τῆς φύσεως. Αὐτὲς οἱ δυνάμεις οὔτε ἐλευθερία ἔχουν, οὔτε ἀγάπη. Στόχος, μάλιστα, τοῦ ἄνθρωπου μὲ τὴν γνώση αὐτὴ εἶναι ἡ καθυπόταξη ὅλων τῶν πραγμάτων ποὺ βλέπει ἡ ἁπλῶς αἰσθάνεται γύρω του. Δηλαδή, τὸ «πνεῦμα» αὐτῆς τῆς ἐπιστήμης εἶναι ὑπεροπτικὸ καὶ δυναστικό. Δὲν ἔχει καμμιὰ σχέση μὲ τὴν γνώση καὶ τὴν δοξολογία τοῦ Δημιουργοῦ. Γι’ αὐτό, μὲ κάθε μικρή της ἐπιτυχία ἐμφυσᾶ μεγάλη συμπλεγματικὴ ὑπεροψία σὲ ὅσους ἐρευνητές της δὲν ἔχουν πνευματικὰ ἀντίβαρα.

Δὲν εἶναι ὅμως τὰ πράγματα ἔτσι σὲ μᾶς• ἡ, πιὸ σωστά, δὲν πρέπει νὰ εἶναι. Μέσα στὴν Ἐκκλησία ἡ ἀμέριμνη ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου, «ἕνεκα τῆς εἰς Θεὸν ἐλπίδος», ἐκ φύσεως κινεῖται στὴν «κατανόηση τῶν κτισμάτων». Ὅμως, ὁ Ὀρθόδοξος ἄνθρωπος δὲν κλείνεται στὰ κτίσματα, οὔτε τὸν ἑλκύει μονομερῶς ἡ γνώση τους. Ἑλκύεται ἀπὸ τὴν γνώση τοῦ Θεοῦ, εἴτε εἶναι μορφωμένος, εἴτε ἀμόρφωτος. Κινεῖται μὲ ἁπλότητα καὶ ταπείνωση. Σκέφτεται ὅπως ὁ ὅσιος Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης, ποὺ ἔγραφε: «Ἂν ὁ Κύριος δὲν μᾶς ἔδωσε τὴ δύναμη νὰ μάθωμε πὼς ἔχουν κτισθῇ πολλὰ πράγματα τοῦ κόσμου, αὐτὸ σημαίνει πὼς αὐτὸ δὲν ἦταν ἀναγκαῖο... Ἡ ὀρθόδοξη ψυχὴ ἔχει διδαχθῇ ἀπὸ τὴν χάρη νὰ προσκολλᾶται στὸν Κύριο καὶ τὴν Ἄχραντη Μητέρα Τοῦ... Μὲ τὸν γήινο νοῦ δὲν μποροῦμε νὰ μάθωμε οὔτε πὼς ἔγινε ὁ ἥλιος. Κι ὅταν παρακαλοῦμε τὸν Θεό: "Πές μας πὼς ἔκανες τὸν ἥλιο", τότε ἀκοῦμε καθαρὰ στὴν καρδιά μας τὴν ἀπάντηση: "ταπείνωσε τὸν ἑαυτό σου καὶ θὰ γνωρίσης ὄχι μόνο τὸν ἥλιο, ἀλλὰ καὶ τὸν Δημιουργό Του"».

Ὁ στόχος τοῦ Χριστιανοῦ δὲν εἶναι ἡ καθυπόταξη τῆς δημιουργίας, ἀλλὰ ἡ ἑνότητα μὲ τὸν Δημιουργό.