Γράφτηκε στις .

Παρουσίαση του βιβλίου «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» στην Γεωργία

Εισήγηση του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Ύστερα από μερικές αναβολές τελικά βρίσκομαι στην Γεωργία και στην Πρωτεύουσά της Τιφλίδα, με την εξαιρετική επιμονή της κ. Αικατερίνης Ντουγασβίλη, προκειμένου να παρουσιασθή το βιβλίο μου «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» στην γεωργιανή γλώσσα, το οποίο εκείνη με αγάπη και επιμέλεια μετέφρασε και εξέδωσε ο εκδοτικός οίκος Akhali Ivironi, του οποίου προΐσταται ο Πρωτοπρεσβύτερος π. Μάξιμος Chanturia και λειτουργεί με την ευλογία του Μακαριωτάτου Πατριάρχου Γεωργίας.

Χαίρομαι για την παρουσία μου στην χώρα σας και θα ήθελα να δοξάσω τον Θεό γι' αυτό, καθώς επίσης να ευχαριστήσω τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Μιτσχέτης και Καθολικό Πατριάρχη πάσης Ιβηρίας κ. Ηλία για την ευγενική του πρόσκληση και την ευχή του να πραγματοποιηθή αυτή η συνάντηση.

Άλλωστε, θεωρώ ότι η έλευσή μου στην Γεωργία θα με βοηθήση να αποκτήσω περισσότερους φίλους και αγαπητούς εν Χριστώ αδελφούς, να σας γνωρίσω από κοντά και φυσικά και εσείς να με γνωρίσετε. Ένας παλαιός απολογητής έλεγε ότι οι Χριστιανοί γνωρίζονται πριν ακόμη συναντηθούν, γιατί τους συνδέει το ίδιο Σώμα του Χριστού, η ίδια θεολογία και η ίδια μυστηριακή ζωή. Η μεγάλη ευλογία να είμαστε μέλη της Ορθοδόξου Εκκλησίας είναι πιο πάνω από την εθνικότητα καθενός.

Θα ήθελα να υπογραμμίσω μερικά σημεία που έχουν σχέση με το βιβλίο μου «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία».

1. Η αιτία συγγραφής του βιβλίου

Από την φοιτητική μου ακόμη ζωή ενδιαφέρθηκα ιδιαίτερα για την διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης, που έζησε τον 14ο αιώνα και υπήρξε εκφραστής όλης της ησυχαστικής παραδόσεως της Εκκλησίας μας, η οποία ξεκινά από τους Προφήτες περνά στους Αποστόλους και φθάνει στους Πατέρας που έζησαν σε όλους τους αιώνες. Είναι μια παράδοση κατ' εξοχήν θεραπευτική, αφού παρουσιάζει το πως δημιουργήθηκε ο άνθρωπος από τον Θεό, σε ποιά κατάσταση βρέθηκε μετά την πτώση και που πρέπει να φθάση με το έργο της ενανθρωπήσεως του Χριστού που διαφυλάσσεται μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία.

Όταν έγινα Κληρικός, ο Γέροντάς μου, μακαριστός Μητροπολίτης Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας κυρός Καλλίνικος, μου έδωσε εντολή να μελετήσω το θαυμάσιο βιβλίο του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου «Συμβουλευτικόν Εγχειρίδιον, ήτοι περί φυλακής των πέντε αισθήσεων», που κινείται μέσα στην προοπτική της διδασκαλίας της νηπτικής-ησυχαστικής παραδόσεως, όπως φαίνεται και στην διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά.

Ως Κληρικός, παράλληλα με την τέλεση του μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας, τελούσα και το μυστήριο της ιεράς Εξομολογήσεως. Πολλοί άνθρωποι έρχονταν να εξομολογηθούν τα αμαρτήματά τους, να ζητήσουν το έλεος του Θεού. Τελώντας το μυστήριο της ιεράς Εξομολογήσεως, ήλθα σε επικοινωνία με τις ψυχές των ανθρώπων, αφού οι άνθρωποι άνοιγαν όλο τους τον εαυτό και εκμυστηρεύονταν γεγονότα, πράξεις, λογισμούς και γενικά όλα τα κρυφά μέρη της ψυχής τους. Έτσι γνώρισα καλά την πτωτική κατάσταση των ανθρώπων, που έχει σχέση με τους λογισμούς, τις φαντασίες, τις κινήσεις του νου, τις επιθυμίες και τα πάθη. Επίσης, γνώρισα τις διαρκείς μεταπτώσεις του ανθρώπου, που προέρχονταν από ασθένεια του νου, της επιθυμίας, του θυμού κλπ.

Οπότε, έβλεπα τον εαυτό μου ως ένα πνευματικό ιατρό-θεραπευτή. Δηλαδή, έπρεπε να εντοπίσω την πνευματική ασθένεια, να κάνω ορθή διάγνωση, να προσφέρω την κατάλληλη θεραπεία και να επιβλέψω στην προσπάθεια θεραπείας του κάθε ανθρώπου.

Στο σημείο αυτό είδα την μεγάλη δυσκολία του Πνευματικού Πατέρα, που δεν μπορεί να κάνη το έργο του μόνο με τις ανθρώπινες δυνάμεις, αλλά χρειάζεται οπωσδήποτε και την βοήθεια του Θεού. Επίσης, στην προσπάθεια αυτή διεπίστωσα και την αξία της νηπτικής-ησυχαστικής παραδόσεως της Εκκλησίας, όπως συναντάται στην διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και του αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, των οποίων τα έργα ήδη είχα μελετήσει.

Έτσι, κατά την διάρκεια του μυστηρίου της ιεράς Εξομολογήσεως προσπαθούσα να εφαρμόσω στην πράξη, ως ένας πνευματικός ιατρός, τα όσα είχα μελετήσει από τους Πατέρας της Εκκλησίας, είχα ακούσει από πεπειραμένους αγιορείτας Πατέρας και είχα δεχθή από τους Πνευματικούς μου Πατέρας, ιδιαιτέρως από τον αείμνηστο Γέροντά μου, που μνημόνευσα προηγουμένως, και τον μεγάλο Γέροντα Θεολόγο και ησυχαστή π. Σωφρόνιο Σαχάρωφ, που με αξίωσε ο Θεός να γνωρίσω.

Παράλληλα με το μυστήριο της ιεράς Εξομολογήσεως εξασκούσα και το θείο κήρυγμα, τόσο κατά την διάρκεια της θείας Ευχαριστίας όσο και σε άλλες ιδιαίτερες συνάξεις. Θεωρούσα ότι το κήρυγμα θα έπρεπε να βοηθήση τους Χριστιανούς να θεραπευθούν από τα πάθη, να ζουν μέσα στην Εκκλησία σύμφωνα με την διδασκαλία του Χριστού και την παράδοσή της και να φθάσουν στην θέωση. Οπότε, το κήρυγμα είναι απαραίτητη συμπλήρωση του μυστηρίου της ιεράς Εξομολογήσεως και συνεχίζει δια του λόγου την θεραπευτική εργασία του μυστηρίου της Εξομολογήσεως. Διότι, δια του κηρύγματος αναλύει κανείς το όλο μυστήριο της θείας Οικονομίας, δηλαδή το τι έκανε ο Χριστός με την ενανθρώπησή Του, αλλά και όλο το μυστήριο της σωτηρίας του ανθρώπου.

Είναι φυσικό, λοιπόν, η όλη ενασχόλησή μου με την βιβλικοπατερική παράδοση και με την ποιμαντική διακονία μου μέσα στην Εκκλησία να δημιουργήσουν όλο εκείνο το πλαίσιο και τις προϋποθέσεις για να γραφή το βιβλίο «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» και παρόμοια άλλα βιβλία.

2. Ο τίτλος και ο υπότιτλος του βιβλίου

Το βιβλίο «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» εξεδόθη το 1986, δηλαδή πριν από 23 χρόνια. Θα ήθελα να σας δώσω μερικές διευκρινίσεις για τον τίτλο και τον υπότιτλο.

Ο τίτλος «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» αποτελείται από δύο λέξεις, την λέξη Ορθόδοξη και την λέξη Ψυχοθεραπεία.

Το επίθετο «ορθόδοξη» χαρακτηρίζει αυτόν που έχει ορθή δόξα, δηλαδή την ορθή διδασκαλία, και κατ' επέκταση που δηλώνει την ορθόδοξη θεολογία. Με αυτό το επίθετο ήθελα να δηλώσω ότι τα όσα γράφονται στο βιβλίο διαφέρουν σαφέστατα από άλλες θεολογίες και ψυχολογίες δυτικού και ανατολικού τύπου.

Το ουσιαστικό «ψυχοθεραπεία» δηλώνει την θεραπεία της ψυχής, που επεκτείνεται και στον όλο άνθρωπο, διότι ο άνθρωπος δεν αποτελείται μόνον από ψυχή, αλλά και από σώμα. Με τον όρο αυτόν δεν εννοείται μια ψυχοθεραπεία δυτικού τύπου. Διότι στην Δύση αναπτύχθηκε η ψυχολογία, η ψυχοθεραπεία, η ψυχανάλυση, αλλά με τους όρους αυτούς ως ψυχή νοείται απλώς οι νοητικές και συναισθηματικές ενέργειες του ανθρώπου. Για μας όμως τους ορθοδόξους η ψυχή είναι το πνευματικό στοιχείο της υπάρξεως του ανθρώπου. Οπότε, πρόκειται για ένα οντολογικό γεγονός που υπάρχει ακόμη και μετά την έξοδο της ψυχής από το σώμα. Δηλαδή, για μας η ψυχή δεν είναι κάτι που συνδέεται με την βιοχημικές διεργασίες στον εγκέφαλο, τους νευροδιαβιβαστές και τα συναισθήματα, αλλά είναι ένα ιδιαίτερο πνευματικό στοιχείο που ενώνεται με το σώμα, χωρίς να ταυτίζεται απόλυτα με αυτό και υπάρχει και όταν εξέλθη από το σώμα.

Έτσι, ο τίτλος «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» δηλώνει την διδασκαλία και την πράξη της Εκκλησίας για την θεραπεία του ανθρώπου που είναι διαφορετική από τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται οι δυτικοί Χριστιανοί και οι ανατολίτες Ινδουϊστές. Είναι γνωστόν ότι η σχολαστική θεολογία της Δύσεως έχει αναπτύξει την άποψη ότι ο Λόγος του Θεού έγινε άνθρωπος για να εξιλεώση την θεία δικαιοσύνη, ωσάν ο Θεός να ήταν οργισμένος, δηλαδή άρρωστος και να χρειαζόταν θεραπεία! Επίσης, η προτεσταντική ηθική δεν κάνει λόγο για θεραπεία του ανθρώπου, αλλά για μια αναγέννηση, η οποία είναι επιφανειακή, συναισθηματική ηθική κλπ.

Ακόμη, για να προσδιορίσω ακόμη περισσότερο το θέμα της Ορθόδοξης Ψυχοθεραπείας έθεσα και τον υπότιτλο «Πατερική θεραπευτική αγωγή».

Η λέξη «πατερική» δηλώνει ότι πρόκειται για την διδασκαλία των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας, οι οποίοι είναι διάδοχοι των αγίων Αποστόλων και είναι η γέφυρα που μεταφέρει την διδασκαλία των αγίων Πατέρων σε κάθε εποχή, όπως έλεγε και ο αείμνηστος Γεώργιος Φλωρόφσκυ.

Η λέξη «θεραπευτική» δηλώνει ότι η διδασκαλία των Αποστόλων και των Πατέρων δεν είναι εγκεφαλική, νοησιαρχική, ηθική, αλλά καθαρά θεραπευτική, δηλαδή πνευματική ιατρική. Άλλωστε, στην Αγία Γραφή και τους Πατέρας της Εκκλησίας βλέπουμε ότι χρησιμοποιούνται πολλοί ιατρικοί όροι για να δηλώσουν την σχέση του Χριστού προς τον άνθρωπο και του ανθρώπου προς τον Θεό.

Επισης, η λέξη αγωγή δηλώνει την μέθοδο την οποία έχει η Εκκλησία και την έχουν εντοπίσει οι Προφήτες, οι Απόστολοι και οι Πατέρες στα κείμενά τους, με την οποία ο άνθρωπος αποκτά την θεραπεία. Σε πολλά έργα των Αποστόλων και των Πατέρων χαρακτηρίζεται η Εκκλησία ως θεραπεία, οι Κληρικοί ως Πνευματικοί ιατροί και οι άνθρωποι ως πνευματικά άρρωστοι που πρέπει να αγωνισθούν για να αποκτήσουν θεραπεία, που είναι η ένωσή τους με τον Χριστό. Άλλωστε, ο Χριστός είναι και ο ιατρός, και το φάρμακο και ο τρόπος θεραπείας.

Επομένως, ο τίτλος «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» και ο υπότιτλος «πατερική θεραπευτική αγωγή» δηλώνει ότι η Εκκλησία είναι θεραπευτικό «φροντιστήριο» και μέσα σε αυτήν υπάρχουν τα μυστήρια και η ασκητική ζωή, με τα οποία όλος ο άνθρωπος μπορεί να θεραπευθή.

3. Οι συζητήσεις για το περιεχόμενο του βιβλίου

Η κυκλοφορία του βιβλίου στην ελληνική γλώσσα έκανε μεγάλη εντύπωση. Δημιούργησε πολλές συζητήσεις, θετικές και αρνητικές και ως προς τον τίτλο του και ως προς το περιεχόμενό του. Ο τίτλος προξένησε εντύπωση για το ότι πολλοί ομιλούσαν την εποχή εκείνη για ψυχολογία και ψυχοθεραπεία δυτικού τύπου, αλλά και το περιεχόμενο προκάλεσε μεγάλη εντύπωση, διότι έβλεπαν ότι η Εκκλησία δεν είναι απλώς μια ηθική οργάνωση και μια απλή θρησκεία, αλλά είναι κάτι περισσότερο• Θεραπευτήριο, Νοσοκομείο.

Η εντύπωση που προκάλεσε, οι συζητήσεις που έγιναν με βοήθησαν και μένα να δω το θέμα πλατύτερα και να το επεκτείνω. Έτσι, ένα χρόνο μετά την έκδοση του βιβλίου «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία», δηλαδή το 1987, εξεδόθη το βιβλίο «Θεραπευτική Αγωγή», με υπότιτλο «Προεκτάσεις στην ορθόδοξη ψυχοθεραπεία», όπου αναπτύσσονταν πολλά επί μερούς πρακτικά ζητήματα για τα ιδιαίτερα πάθη και την θεραπεία τους κλπ. Έναν χρόνο μετά, δηλαδή το 1988, εξεδόθη και το τρίτο βιβλίο με τίτλο «Συζητήσεις για την Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία», στο οποίο αναλύονταν θέματα που προκάλεσαν ιδιαίτερη εντύπωση. Ένα έτος μετά, δηλαδή το 1989, εξεδόθη άλλο βιβλίο με τίτλο «Ψυχική ασθένεια και υγεία», στο οποίο με απλό και διαλογικό τρόπο, που είναι πιο επαγωγικός, παρουσιάσθηκε όλο το περιεχόμενο των προηγουμένων βιβλίων, για την Ορθοδοξία ως θεραπευτική επιστήμη, την ασθένεια και την θεραπεία της ψυχής, την γνώση του Θεού, τον ορθόδοξο μοναχισμό και την ορθόδοξη παράδοση. Μέσα σε τέσσερα χρόνια παρουσίασα την διδασκαλία της Εκκλησίας για την θεραπεία του ανθρώπου.

Πρόσφατα, όμως, ήτοι το 2009, τα δύο προηγούμενα βιβλία, ήτοι «Θεραπευτική Αγωγή» και «Συζητήσεις για την "Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία"» ενοποιήθηκαν σε ένα βιβλίο με τίτλο «Ιατρική εν Πνεύματι επιστήμη», στο οποίο έγιναν πολλές συντμήσεις, επεκτάσεις και διευκρινίσεις του όλου θέματος. Ο τίτλος «Ιατρική εν Πνεύματι επιστήμη» προέρχεται από τον ρβ (102) κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου, που εκλαμβάνει την αμαρτία ως ασθένεια και την προσπάθεια του Πνευματικού Πατέρα να βοηθήση τον άνθρωπο ως θεραπεία.

Βεβαίως, το όλο θέμα περί της θεραπείας του ανθρώπου με απησχόλησε και στην μεταγενέστερη συγγραφική μου δραστηριότητα, γι' αυτό και κατά καιρούς ασχολούμουν και με το θέμα αυτό πέρα απ' όλες τις άλλες θεολογικές μελέτες μου. Μέσα στο πλαίσιο αυτό μπορεί να εντάξη κανείς το βιβλίο «Ορθόδοξη ψυχοθεραπεία και υπαρξιακή ψυχολογία», στο οποίο ανέλυσα την λογοθεραπεία του Βίκτωρ Φράνκλ (Victor Frankl) που προσεγγίζει κάπως την θεραπευτική της Εκκλησίας μας• το βιβλίο «Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ως Αγιορείτης», στο οποίο παρουσιάζεται η νηπτική διδασκαλία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και η ουσία της αγιορειτικής ζωής• το βιβλίο «Ησυχία και Θεολογία», όπου περιγράφεται όλη η ησυχαστική παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ως μέθοδος αποκτήσεως της αληθινής θεολογίας• το βιβλίο «Ορθόδοξος Μοναχισμός ως προφητική, αποστολική και μαρτυρική ζωή» κλπ.

Τα βιβλία αυτά προκάλεσαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και σε Ορθοδόξους Χριστιανούς εκτός Ελλάδος και άρχισαν να μεταφράζονται σε διάφορες γλώσσες, περίπου 19, με πολλές εκδόσεις κάθε μια από αυτές.

Εκτός από την έκδοση των βιβλίων αυτών κλήθηκα σε πολλά Συνέδρια για να αναλύσω την προοπτική αυτή της Ορθοδόξου Εκκλησίας και νομίζω ότι έγινε μια προσπάθεια να κατανοηθή η Εκκλησία όχι μέσα από θρησκευτικές, πολιτιστικές, στοχαστικές και ηθικολογικές αναλύσεις, αλλά μέσα από την διαχρονική παράδοση της θεραπείας.

4. Η «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» από ψυχολογικής πλευράς

Μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ότι η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, που δίνει τις κατευθύνσεις σε χιλιάδες ψυχολόγους για να αντιμετωπίσουν θέματα ψυχολογικών ασθενειών, αναφέρθηκε και στο φαινόμενο της θρησκευτικής ψυχοθεραπείας και στην βοήθεια που μπορεί να προσφέρουν οι θρησκείες πάνω στο θέμα της Ψυχοθεραπείας. Επειδή παρατηρήθηκαν εκδηλώσεις που άθεοι ψυχίατροι υποτιμούσαν το θρησκευτικό θεραπευτικό υλικό, γι' αυτό η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία προσπάθησε να δη τις θρησκείες μέσα από την προοπτική της ψυχοθεραπείας.

Σε ένα ογκώδες βιβλίο με τίτλο «Εγχειρίδιο ψυχοθεραπείας και θρησκευτικής ποικιλομορφίας» μελετά το περιεχόμενο του Βουδισμού, του Ιουδαϊσμού, του Χριστιανισμού και του Μωαμεθανισμού από πλευράς Ψυχολογίας και Ψυχοθεραπείας (Handbook of Psychotherapy and Religious Diversity, edited by P. Scott Richards and Allen E. Bergin, American Psychological Association, Washington, DC, first Edit. 1995, fourth Edit. 2006).

Στο κεφάλαιο με τίτλο «Ψυχοθεραπεία με ανατολικούς ορθοδόξους Χριστιανούς», που γράφεται από τον Tonny Young γίνεται ευρύτατη ανάλυση των στοιχείων ψυχοθεραπείας, που βρίσκονται στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Σε ένα υποκεφάλαιο με τίτλο ψυχολογικές παρεμβάσεις κατάλληλες για την Ορθοδοξία, καταγράφει αρκετά ενδιαφέροντα σημεία.

Το ένα σημείο είναι ότι γίνεται αναφορά στο ψυχοθεραπευτικό υλικό που διαθέτει η Ορθόδοξη Εκκλησία και κυρίως στην εξομολόγηση και την προσευχή, η οποία μπορεί να έχη ηρεμιστικά αποτελέσματα. Γράφεται:

«Πολλές από τις πνευματικές πρακτικές και πεποιθήσεις της Ανατολικής Ορθοδοξίας μπορούν να έχουν θετικό συναισθηματικό ή ψυχολογικό αποτέλεσμα. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι δεν έχουν σχεδιαστεί για την ψυχολογική αλλά για την πνευματική υγεία. Ίσως οι δυό σπουδαιότερες από αυτές τις πρακτικές είναι το Μυστήριο της Εξομολόγησης και η ευχή του Ιησού. Τα οφέλη της εξομολόγησης είναι ευρύτερα γνωστά και μάλιστα έχουν αποτυπωθεί στην λαϊκή φράση "η εξομολόγηση κάνει καλό στην ψυχή". Η ευχή του Ιησού, εκτός από το ότι επικεντρώνει το μυαλό και την καρδιά στο Θεό και ωθεί τον άνθρωπο να ζη λεπτό προς λεπτό στην συνειδητοποίηση της Παρουσίας Του, έχει και ένα ηρεμιστικό αποτέλεσμα. Οδηγεί τον άνθρωπο σε καλύτερη επίγνωση του εαυτού του και των παθών του και σε αυτογνωσία».

Το δεύτερο σημείο είναι η επισήμανση ότι συνήθως όσοι είναι ψυχολογικά άρρωστοι επισκέπτονται τον Ιερέα τους πριν από τον Ψυχίατρο. Γράφεται:

«Πολλοί, αν όχι οι περισσότεροι, Ορθόδοξοι ασθενείς, θα έχουν συζητήσει με τον ιερέα τους για τα ψυχολογικά τους προβλήματα πριν κλείσουν ραντεβού με έναν ψυχοθεραπευτή. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο ιερέας θα έχει ήδη δώσει τις συμβουλές του στον πελάτη. Οι συμβουλές θα έχουν καλύψει τόσο τις ψυχολογικές όσο και τις πνευματικές πλευρές της κατάστασης».

Το τρίτο σημείο είναι ότι ο αμερικανός συγγραφέας συνιστά στον κάθε επιστήμονα ψυχοθεραπευτή να σέβεται τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των ασθενών και να συζητά με τον Εφημέριο του ασθενούς, γιατί αυτό θα βοηθούσε τον ψυχοθεραπευτή. Γράφεται:

«Ο ψυχοθεραπευτής θα ήταν προτιμότερο να σκεφθή προσεκτικά τις παρεμβάσεις που αποσκοπούν στον επηρεασμό των θρησκευτικών πεποιθήσεων του ασθενούς, όπως άλλωστε θα έκανε και με ασθενείς οποιασδήποτε παράδοσης. Μια συζήτηση με τον εφημέριο της ενορίας του ασθενούς, εννοείται με την άδεια του ασθενούς, θα βοηθούσε κάθε ψυχοθεραπευτή να σχεδιάση καλύτερες και πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις».

Όπως επίσης γράφεται:

«Οι περισσότεροι Ορθόδοξοι δεν θα ανταποκριθούν καλά σε πνευματικές παρεμβάσεις κατά την ψυχοθεραπεία ή τη συμβουλευτική. Θα έχουν την τάση να θεωρούν το χώρο της πνευματικής καθοδήγησης ή ανάπτυξης ως αποκλειστικό πεδίο του ιερέα τους. Σίγουρα, πριν από τη χρησιμοποίηση μιας συμπεριφορικής συνταγής ή υπόδειξης για πνευματική πρακτική ως μέρους της θεραπείας, ο ψυχοθεραπευτής θα έκανε καλά να συζητήσει πλήρως τη συγκεκριμένη παρέμβαση με τον ασθενή και ίσως με τον ιερέα του ασθενούς».

Το γενικό συμπέρασμα του συγγραφέως είναι το ακόλουθο:

«Γενικά, είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι οι Ορθόδοξοι κληρικοί είναι ανοικτοί και πρόθυμοι να συνεργαστούν με τους ψυχοθεραπευτές. Αρκετοί κληρικοί έχουν εξασκηθεί στην ψυχοθεραπεία και πολλοί είναι κλινικοί ψυχολόγοι. Ωστόσο, οι Ορθόδοξοι ιερείς μπορεί να είναι πιο ζηλότυποι από τους ιερείς στις Δυτικές εκκλησίες, δηλαδή μπορεί να αισθάνονται μεγαλύτερη ευθύνη για τα μέλη του ποιμνίου τους από ο,τι άλλοι πάστορες. Καθώς οι περισσότερες εκκλησίες είναι μικρές, οι ενορίτες και οι οικογένειές τους πιθανότατα είναι πολύ γνωστοί του ιερέα. Αυτό δεν χρειάζεται να εμποδίση τον ψυχοθεραπευτή και δεν θα τον εμποδίση, αν ο ιερέας έχει εμπιστοσύνη στον ψυχοθεραπευτή, και αν διατηρηθή ένα επίπεδο επαφής και κατανόησης κατάλληλο για την συγκεκριμένη περίπτωση».

Στο άρθρο αυτό δίνονται και δύο παραδείγματα κληρικών που ασχολήθηκαν με την ψυχοθεραπεία από ορθοδόξου πλευράς. Το ένα είναι του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου (του Παλαιού Εορτολογίου), Καθηγητού στο Πρίνστον της Αμερικής, που παρουσίασε τις θέσεις του στα τέσσερα βιβλία του για την ταπείνωση, την υπακοή, την μετάνοια και την αγάπη, που ασχολούνται «με θέματα ορθόδοξης πατερικής ψυχολογίας». Το δεύτερο παράδειγμα εκλαμβάνεται από το δικό μου βιβλίο με τίτλο «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» που μεταφράσθηκε στα αγλλικά και κάνει μια πολύ συνοπτική, αλλά ουσιαστική παρουσίαση της θεραπείας που έχει η Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως αναλύεται στο βιβλίο. Γράφει ο Tonny Young:

«Ο Αρχιμανδρίτης Ιερόθεος, ιερέας και ψυχοθεραπευτής, σε πολλά γραπτά έργα του έχει συστηματοποιήσει τις ιδέες των Πατέρων της Εκκλησίας πάνω στις θεραπευτικές πλευρές, τους στόχους και τις πρακτικές τις οποίες εκπροσωπεί η Ορθόδοξη πνευματική παράδοση (Vlachos, 1993, 1994a, 1994b). Θεωρεί ότι ο πρωταρχικός θεραπευτικός σκοπός της Ορθοδοξίας είναι η θεραπεία του νου, εννοώντας την υψηλότατη δύναμη (faculty) στους ανθρώπους, δια της οποίας γνωρίζεται ο Θεός όταν αυτή έχει καθαρθεί και θεραπευτεί. Ο νους διακρίνεται από τη λογική, το συναίσθημα και τη διανοητική γνώση. Αν και ορισμένες φορές μεταφράζεται ως intellect (διάνοια), είναι διαφορετικό από αυτό που κανονικά θεωρούμε εξυπνάδα. Ο νους θεωρείται το υψηλότατο τμήμα της ψυχής, ο οφθαλμός της ψυχής. Όταν καθαρθεί, ο νους έχει τη δυνατότητα της άμεσης εμπειρίας του Θεού, σε αντίθεση με την εμπειρία απλών ιδεών ή εννοιών περί του Θεού. Άλλοι τρόποι για να εκφραστεί αυτή η κατάσταση είναι το να γίνουμε Χριστομιμητές και καθαροί στην καρδιά (Ματθ. ε , 8, Ρωμ. ιβ , 2, και β’ Κορ. ε , 17).

Χρησιμοποιώντας τη μεταφορά της Εκκλησίας ως νοσοκομείο, η παθολογία του ανθρώπου είναι τα πάθη. Ως πάθη οι Πατέρες εννοούν αυτό που σκοτίζει την ψυχή ή το νου, και αυτά θεωρούνται διαστροφές αυτού που είναι φυσικό και αγαθό στις δυνάμεις και δυνατότητες της ψυχής του ανθρώπου. Μερικοί Πατέρες θεωρούν ότι τα πάθη είναι εγγενώς κακά, ενώ άλλοι θεωρούν ότι τέθηκαν εξαρχής στον άνθρωπο από το Θεό, και συνεπώς είναι καλά αλλά διαστρεβλωμένα από την αμαρτία. Σύμφωνα με τον Αρχιμανδρίτη Ιερόθεο (1994b), ορισμένα πάθη σημειώνονται από τους Πατέρες ως κεντρικά ή ως οδηγούντα σε όλα τα υπόλοιπα: η φιλαυτία, η φιλοδοξία, η πνευματική άγνοια, η λήθη (του Θεού), η οκνηρία και η φιλοκτημοσύνη θεωρούνται ότι οδηγούν σε μια μακρά λίστα ασθενειών και αμαρτημάτων της ψυχής.

Η θεραπεία των παθών και η μεταμόρφωσή τους είναι ο προτελευταίος στόχος της Ορθόδοξης πίστης. Ο απώτερος στόχος είναι η κοινωνία με το Θεό και η θεωρία του Θεού. Το κίνητρο για τη θεραπεία των παθών μπορεί να είναι η απαλλαγή από τα βάσανα των παθών, αλλά στην καλύτερη μορφή του είναι η αγάπη και επιθυμία για το Θεό».

Ζητώ συγγνώμη γιατί αναφέρομαι στο πρόσωπό μου, αλλά δεν ήταν δυνατόν κατά έναν διαφορετικό τρόπο να τα παρουσιάσω. Άλλωστε πιστεύω ότι ο,τι έγραψα και γράφω δεν είναι δικές μου προσωπικές απόψεις και ανακαλύψεις, αλλά η διδασκαλία της Εκκλησίας που εκφράζεται δια των αγίων της. Έτσι τελικά παρουσιάζεται το έργο της Εκκλησίας και ο τυχόν έπαινος εκ μέρους των ανθρώπων αναφέρεται σε αυτήν.

5. Βασικά σημεία της ορθοδόξου θεραπευτικής αγωγής

Η όλη διδασκαλία της Εκκλησίας αποβλέπει στην θεραπεία του ανθρώπου και στην θέωσή του. Η Εκκλησία δεν είναι μια ανθρώπινη οργάνωση, αλλά το Θεανθρώπινο Σώμα του Χριστού μέσα στο οποίο ο άνθρωπος εντάσσεται και ζη με τα μυστήρια, ήτοι το Βάπτισμα, το Χρίσμα και την θεία Ευχαριστία. Το Βάπτισμα είναι το εισαγωγικό μυστήριο, με το Χρίσμα ο άνθρωπος λαμβάνει τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος και με την θεία Κοινωνία του Σώματος και του Αίματος του Χριστού ενώνεται με τον Χριστό. Χωρίς μυστήρια δεν νοείται ορθόδοξη ζωή, ιδιαιτέρως χωρίς το μυστήριο της θείας Ευχαριστίας που είναι το κέντρο της εκκλησιαστικής ζωής.

Η μετοχή, όμως, των Χριστιανών στα μυστήρια της Εκκλησίας δεν γίνεται χωρίς προϋποθέσεις. Κατά τον άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη και τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, που τον ερμηνεύει, ο Χριστός γίνεται κάθαρση των καθαιρομένων, έλλαμψη των φωτιζομένων και θέωση των θεουμένων. Αυτό σημαίνει ότι καθένας ανάλογα με την πνευματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται λαμβάνει ιδιαίτερη Χάρη από τον Θεό η μάλλον η Χάρη του Θεού ενεργεί ανάλογα με την πνευματική κατάσταση του ανθρώπου και τον ανυψώνει πολύ περισσότερο, τον ανεβάζει πνευματικά. Αν κάτω από τις ακτίνες του ηλίου τοποθετήσουμε δύο διαφορετικά αντικείμενα, δηλαδή την λάσπη και το κερί, τότε θα δούμε ότι οι ίδιες ακτίνες του ηλίου την λάσπη την σκληραίνουν και το κερί το λιώνουν. Κατά τρόπο ανάλογο λειτουργεί και η Χάρη του Θεού στους ανθρώπους.

Αυτό σημαίνει ότι μαζί με τα μυστήρια της Εκκλησίας πρέπει να συνδέεται και η ασκητική ζωή, που ερμηνεύεται ως η εφαρμογή των εντολών του Χριστού. Ο Χριστός μετά την Ανάστασή Του είπε στους Μαθητές Του: «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, διδάσκοντες αυτούς τηρείν πάντα όσα ενετειλάμην υμίν» (Ματθ. κη , 19-20). Δηλαδή, εδώ υπάρχουν δύο μετοχές, «βαπτίζοντες» και «διδάσκοντες». Οι άνθρωποι θα γίνονται μαθητές Χριστού από τους Αποστόλους με τα μυστήρια και την εφαρμογή των εντολών του Χριστού. Επομένως, απαιτείται μυστηριακή και ασκητική ζωή.

Όταν μιλούμε για ασκητική ζωή, εννοούμε το πως με την Χάρη του Θεού και την δική μας προσπάθεια θα αλλάξη όλη η ψυχοσωματική μας συγκρότηση μέσα από την μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, πως από την πτώση θα οδηγηθούμε στην ένωση με τον Χριστό, πως θα αναγεννηθούμε πνευματικά. Δηλαδή, πρόκειται για μια αναγέννηση, η οποία έχει αρχή και συνέχεια. Όπως το έμβρυο γεννιέται, αλλά θα πρέπει να τρώγη για να μεγαλώση, έτσι και ο άνθρωπος αναγεννιέται με το Βάπτισμα, αλλά θα πρέπει συνεχώς να μεγαλώνη και να αναπτύσσεται πνευματικά. Και επειδή θα πρέπει να ομοιωθούμε με τον Χριστό και ο Χριστός είναι τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος, γι' αυτό και η πορεία της αναγεννήσεως είναι μια διαρκής κίνηση.

Για να δώσω κάποιο συγκεκριμένο παράδειγμα που συνιστά την θεραπευτική ζωή της Εκκλησίας, θα σημειώσω την θεραπεία του νου, καθώς επίσης και την θεραπεία των παθών.

Κατά την διδασκαλία των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας ο νους είναι ο οφθαλμός της ψυχής, είναι μια ενέργεια διαφορετική από την ενέργεια της λογικής. Πρώτα ο νους ασθενεί και στην συνέχεια συμπαρασύρει στην διάπραξη της αμαρτίας και το παθητικό του ανθρώπου, δηλαδή το επιθυμητικό και το θυμικό. Έτσι, πρώτα ο νους θα πρέπει να θεραπευθή, δηλαδή να στραφή προς τον Θεό, να λάβη την Χάρη Του και να φωτισθή. Αυτό γίνεται με την προσευχή, ιδιαιτέρως με την νοερά προσευχή.

Όπως ο νους του Αδάμ που σκοτίσθηκε παρέσυρε το επιθυμητικό και το θυμικό στην διάπραξη της αμαρτίας και αιχμαλωτίσθηκε όλος ο άνθρωπος, έτσι και ο φωτισμένος νους ελευθερώνει το παθητικό μέρος της ψυχής, δηλαδή την επιθυμία και τον θυμό και τα στρέφει προς τον Θεό. Παράλληλα, όμως, πρέπει και ο άνθρωπος να εφαρμόση τις εντολές του Θεού για να θεραπεύση την επιθυμία και τον θυμό. Εάν συνδέση το επιθυμητικό με την εγκράτεια και το θυμικό με την αγάπη και παράλληλα το νοερό ασχολείται με την προσευχή, τότε γίνεται αυτή η μεταστροφή της ψυχής του ανθρώπου προς τον Θεό.

Αυτή η μεταστροφή του νοερού και του παθητικού μέρους της ψυχής προς τον Θεό έχει συνέπειες και στην λειτουργία του σώματος, επειδή η ψυχή συνδέεται στενά με το σώμα, αφού το νοερό, το επιθυμητικό και το θυμικό εκφράζονται δια του σώματος, οπότε και το σώμα μετασκευάζεται, ανακαινίζεται, αναγεννάται. Γι' αυτό στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν δεχόμαστε την πλατωνική αντίληψη περί του ανθρώπου και του σώματός του, ότι δηλαδή το σώμα είναι φυλακή της ψυχής και πρέπει η ψυχή να απελευθερωθή από αυτό.

Το συμπέρασμα είναι ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει μια ολοκληρωμένη θεραπευτική αγωγή και κυρίως η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι το Σώμα του Χριστού, η πνευματική κοινότητα και η πνευματική οικογένεια, η οποία βοηθά στην θεραπεία του ανθρώπου. Όταν εκλάβουμε την Ορθόδοξη Εκκλησία ως πνευματικό θεραπευτήριο που έχει ιατρούς και θεραπευτική μέθοδο, αλλά και ως πνευματική οικογένεια που έχει πατέρα, μητέρα και αδελφούς, τότε μπορούμε να καταλάβουμε τι θα πη «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία».

Παρακαλώ να κρατήσετε αυτό το πέμπτο σημείο της ομιλίας μου, που δείχνει ποιά είναι η ορθόδοξη θεραπευτική αγωγή της Εκκλησίας, και πιθανόν να ξεχάσετε ο,τι ανέφερα σχετικά με την συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου και τις συγγραφικές επιδόσεις.

Δοξάζω τον Θεό που είμαι μέλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και παρακαλώ πολύ να εύχεσθε όχι μόνο να γράφω για την Εκκλησία και την θεραπεία που διαθέτει, αλλά να ζω πραγματικά μέσα στον χώρο της Εκκλησίας και να αξιωθώ και της Βασιλείας του Θεού.–