Γράφτηκε στις .

Από τήν συζήτηση μέ τούς Φοιτητές τής Θεολογικής Ακαδημίας Μόσχας: Γιά τήν θεραπεία τής θελήσεως

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Δημοσιεύουμε σέ συνέχειες τήν πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση τού Σεβασμιωτάτου μέ τούς Φοιτητές τής Θεολογικής Ακαδημίας Μόσχας, στήν Λαύρα τού Αγίου Σεργίου (βλ. τεύχος 158). Στό παρόν τεύχος δημοσιεύουμε τήν τρίτη από τίς δεκαπέντε ερωτήσεις καί απαντήσεις.

***

Ερώτηση: Στήν «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» εσείς μιλάτε γιά τό πώς γίνεται η αποκατάσταση τού νού τού ανθρώπου. Ήθελα νά ρωτήσω πώς μπορεί νά θεραπευθή η θέληση τού ανθρώπου, ιδιαίτερα όταν πρόκειται γιά τήν ναρκομανία, όταν η βούληση τού ανθρώπου είναι καταβεβλημένη. Καί στό βιβλίο σας «Η ζωή μετά τόν θάνατο» γράφετε ότι θά γίνη η αποκατάσταση τού ανθρώπου εκτός από τήν θέληση καί ότι η καταπιεσμένη θέληση δέν μπορεί νά θεραπευθή.

Απάντηση: Τό βιβλίο «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία», καθώς επίσης καί μερικά επόμενα βιβλία πού έχουν τό ίδιο θέμα, ήταν καρπός τής ποιμαντικής μου διακονίας. Υιοθέτησα τόν όρο "ψυχοθεραπεία", πού τόν χρησιμοποιούν οι ψυχοθεραπευτές, αλλά εγώ συνέδεσα τόν όρο αυτόν μέ τήν λέξη "Ορθόδοξη".

Πρόσφατα σέ ένα βιβλίο, τό οποίο εξεδόθη από τήν Αμερικανική Εταιρεία Ψυχολογίας, έγινε αποδεκτός αυτός ο όρος –Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία– καί μάλιστα γράφεται ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία μέ τήν προσευχή καί τήν άσκηση θεραπεύει τήν κατάθλιψη.

Βασικό θέμα τού βιβλίου μου «Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία» είναι ότι ο νούς τού ανθρώπου τραυματίσθηκε, σκοτίσθηκε καί αυτός πρέπει νά θεραπευθή καί νά αποκατασταθή. Στήν πραγματικότητα πρέπει νά θεραπευθή ολόκληρος ο άνθρωπος, πού αποτελείται από ψυχή καί σώμα.

Κατά τόν φιλόσοφο Πλάτωνα η ψυχή τού ανθρώπου έχει λογιστικό καί παθητικό. Τό λογιστικό είναι τό κύριο χαρακτηριστικό τής ψυχής τού ανθρώπου καί τό παθητικό (επιθυμικό καί θυμικό) συνδέεται μέ τό σώμα. Έτσι, κατ' αυτόν, πρέπει νά νεκρωθή τό παθητικό μέρος τής ψυχής καί τελικά η ψυχή πρέπει νά απαλλαγή από τό σώμα. Τέτοιες απόψεις είχε καί ο Βαρλαάμ καί γι' αυτό καί ισχυριζόταν ότι τό σώμα είναι κακό, πρέπει νά νεκρωθή τό παθητικό μέρος τής ψυχής καί η λογική νά έχη μνήμη τού Θεού.

Όμως, οι Πατέρες τής Εκκλησίας διδάσκουν ότι μέσα στόν άνθρωπο δέν υπάρχουν κακές δυνάμεις, οι οποίες πρέπει νά νεκρωθούν, αλλά υπάρχουν δυνάμεις πού έχουν διαστραφή από τήν αμαρτία καί πρέπει νά μεταμορφωθούν. Γιά παράδειγμα, η αγάπη είναι μιά ενέργεια τής ψυχής, τήν οποία πρέπει νά στρέψουμε πρός τόν Θεό. Δέν πρέπει νά νεκρώσουμε τήν αγάπη, αλλά νά τήν μεταμορφώσουμε. Τό ίδιο συμβαίνει καί μέ τό θυμικό μέρος τής ψυχής.

Τό παθητικό μέρος τής ψυχής θεραπεύεται μέ τήν τήρηση τών εντολών τού Χριστού καί τήν όλη εκκλησιαστική ζωή. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς λέγει ότι στό λογιστικό θέτουμε τήν προσευχή, στό επιθυμητικό μέρος τήν εγκράτεια καί στό θυμικό μέρος τήν αγάπη.

Βέβαια, η όλη θεραπεία τού ανθρώπου δέν είναι μιά ατομική πράξη, αλλά γίνεται μέσα στήν Εκκλησία μέ τά Μυστήρια καί τήν άσκηση. Ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας, μιλώντας γιά τήν καθιέρωση τού Ιερού Ναού, λέγει ότι υπάρχουν τρία σημεία: ο Επίσκοπος πού κάνει τήν τελετή, τό Θυσιαστήριο πού αγιάζεται καί τά λείψανα τών Αγίων πού τίθενται κάτω από τήν Αγία Τράπεζα. Αυτοί οι τρείς άξονες συνιστούν τό εκκλησιαστικό φρόνημα καί τήν εκκλησιαστική ζωή, πού σώζει τόν άνθρωπο.

Είναι πάρα πολύ σημαντική αυτή η σχέση μεταξύ Επισκόπου, Θυσιαστηρίου καί Αγίων. Άν κάποιος πή ότι εγώ κάθε Κυριακή κοινωνώ, αλλά δέν αναγνωρίζω τόν Επίσκοπο ούτε τούς Αγίους, αυτός δέν έχει εκκλησιαστικό φρόνημα. Άν κάποιος άλλος πή ότι εγώ σέβομαι καί αναγνωρίζω μόνο τούς Αγίους, αλλά δέν κοινωνώ ούτε αναγνωρίζω τόν Επίσκοπο καί αυτός δέν έχει εκκλησιαστικό φρόνημα. Καί άν κάποιος πή ότι σέβομαι μόνο τόν Επίσκοπο, αλλά δέν εκκλησιάζομαι ούτε κοινωνώ, ούτε αναγνωρίζω τούς Αγίους καί αυτός δέν έχει εκκλησιαστικό φρόνημα. Νομίζω ότι καθένας θεραπεύεται μέσα στήν Εκκλησία στηριζόμενος στούς τρείς αυτούς άξονες τής πνευματικής ζωής.

Γιά νά θεραπευθούμε δέν πρέπει απλώς νά βρούμε έναν Πνευματικό Πατέρα γιά νά μάς βοηθήση, αλλά θά πρέπει νά κάνουμε υπακοή στόν Στάρετς καί ο πραγματικός Στάρετς σέβεται τήν παράδοση καί τόν θεσμό τής Εκκλησίας, καθώς επίσης νά χρησιμοποιήσουμε καί τόν τρόπο θεραπείας πού έχει καθιερωθή από τούς Πατέρες μας. Κανένας πραγματικός Στάρετς δέν θά σάς πή: "μήν κάνετε υπακοή στόν Επίσκοπο".

Έτσι, όταν ζή κανείς μέσα στήν Εκκλησία, σιγά-σιγά μεταμορφώνεται. Γιά παράδειγμα, ένα μικρό έμβρυο πού κυοφορείται μέσα στήν κοιλιά τής μητέρας του αναπτύσσεται φυσιολογικά, δηλαδή μεγαλώνει σιγά-σιγά παραμένοντας μέσα στήν μήτρα καί τρεφόμενο μέ τό αίμα τής μητέρας του. Θά έρθη στιγμή πού θά βγή από τήν μήτρα. Νά υποθέσετε ότι αυτή η πνευματική μήτρα είναι η Εκκλησία. Εμείς είμαστε τά έμβρυα καί καθόμαστε εκεί καί μεγαλώνουμε. Άν κάποιο έμβρυο πή: «Εγώ δέ θέλω νά μείνω στήν μήτρα, πρέπει νά βγώ από αυτήν», τότε θά πεθάνη. Πρέπει νά έρθη η ώρα του γιά νά γεννηθή.

Πήγε κάποιος δυτικός Χριστιανός στό Άγιον Όρος καί είπε σέ κάποιον μοναχό: «Δέν μπορώ νά καταλάβω τί κάνετε εσείς οι μοναχοί. Κάθεστε τόσες ώρες μέσα στόν Ιερό Ναό. Γιατί χάνετε τόν καιρό σας;». Εκείνη τήν ώρα σκέφτηκε ο μοναχός: «Τί νά τού απαντήσω, τί θά καταλάβη αυτός;». Καί τού είπε τό εξής: «Είμαστε πνευματικά έμβρυα καί καθόμαστε μέσα στήν μήτρα τής Εκκλησίας μας, στίς ακολουθίες πού έχει η Εκκλησία, καί περιμένουμε κάποτε νά γεννηθούμε».

Ένα άλλο παράδειγμα είναι από τήν τροφή πού λαμβάνουμε. Τρώμε πρωΐ, μεσημέρι, βράδυ καί η τροφή αυτή πηγαίνει στό στομάχι, στό πεπτικό σύστημα καί από κεί διά τού αίματος τρέφεται όλο τό σώμα. Δέν μπορεί κάποιος νά πή ότι μέ τό φαγητό τής σημερινής ημέρας θά τραφή τό δεξί μου πόδι καί αύριο τό αριστερό μου πόδι καί τίς άλλες ημέρες κάθε χέρι ξεχωριστά. Τό σώμα μεγαλώνει σιγά-σιγά καί όλο μαζί. Έτσι καί ο άνθρωπος μεγαλώνει μέσα στήν Εκκλησία, μέ τά Μυστήριά της σιγά-σιγά, καλλιεργώντας όλες τίς αρετές.

Βέβαια, αυτό έχει σχέση μέ τήν ενέργεια τού Θεού καί τήν συνέργεια τήν δική μας. Τά πάντα είναι θέμα θεολογικής συνέργειας. Γιατί ο Θεός μάς σώζει, όταν θέλουμε καί εμείς. Έχουμε έναν τέτοιο μεγάλο Θεό πού σέβεται τήν ελευθερία μας καί δέν μάς σώζει χωρίς τήν θέλησή μας.

Έτσι, η θεραπεία τού ανθρώπου είναι αποτέλεσμα δύο παραγόντων, τού Θεού καί τού ιδίου τού ανθρώπου. Στήν θεολογία τής Εκκλησίας κάνουμε λόγο γιά τήν συνέργεια, δηλαδή ο Θεός ενεργεί καί ο άνθρωπος συνεργεί. Ο Θεός δέν παραβιάζει ποτέ τήν ελευθερία τού ανθρώπου. Μιά σωτηρία χωρίς ελευθερία δέν είναι σωτηρία.

Αυτό σημαίνει ότι η θεραπεία τών ανθρώπων, πού έχουν υποδουλωθή στά ναρκωτικά, γίνεται μέ τήν όλη εκκλησιαστική ζωή, τά Μυστήρια, τήν προσευχή, τήν προσπάθεια τηρήσεως τών εντολών τού Χριστού. Όποιος λαμβάνει ναρκωτικά έχει εξάρτηση, δηλαδή η θέληση τού ανθρώπου έχει ασθενήσει, γι' αυτό ο ναρκομανής γιά νά θεραπευθή χρειάζεται νά συναντήση πολύ μεγάλη αγάπη από τούς ανθρώπους, αλλά, συγχρόνως, νά κάνη καί ασκήσεις γιά νά ενισχύση τήν θέλησή του. Όπως απαιτείται φυσιοθεραπεία γιά ένα μέρος τού σώματος πού έχει ατροφήσει καί αγκυλωθή, τό ίδιο γίνεται καί μέ τήν θέληση. Η θέληση πού έχει αρρωστήσει, πρέπει νά θεραπευθή.

Πρέπει νά καταλάβουμε ότι η θεραπεία γίνεται στήν Εκκλησία μέ τά Μυστήριά της, μέ τό θεσμό τής Εκκλησίας καί τήν όλη ασκητική ζωή.

Γιά τό τί θά γίνη στήν ζωή μετά τόν θάνατο, ο άγιος Μάξιμος έχει μιά θεωρία ότι θά γίνη αποκατάσταση τής φύσεως, αφού θά νικηθή ο θάνατος, καί όλοι θά αναστηθούν, δίκαιοι καί αμαρτωλοί, αλλά δέν θά γίνη αποκατάσταση τής θελήσεως, πού σημαίνει ότι ό,τι κάνει ο άνθρωπος από τήν ζωή αυτή θά έχη αιώνιες συνέπειες. Γι' αυτό από τώρα χρειάζεται νά προσφέρουμε τήν θέλησή μας στήν ενέργεια τού Θεού γιά νά θεραπευθή.