Γράφτηκε στις .

Η σιωπή τής Θεοτόκου

Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Κήρυγμα τού Σεβασμιωτάτου στόν πανηγυρίζοντα Ιερό Ναό Εισοδίων τής Θεοτόκου Λεβαδείας κατά τό αρχιερατικό συλλείτουργο, προεξάρχοντος τού Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών καί Πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου (21-11-2010).

*

Η σιωπή τής Θεοτόκου.  Τὰ εἰσόδια τῆς ΘεοτόκουΚάθε Θεομητορική εορτή είναι υπόθεση χαράς γιά όλη τήν Εκκλησία καί τήν πανηγυρίζουμε λαμπρώς, μέ ύμνους καί δοξολογίες, μέ θεία Λειτουργία καί λιτανεία, μέ λόγο καί σιωπή, μέ καθαρούς λογισμούς καί καρδιακή προσευχή. Καί αυτό, γιατί η Παναγία είναι ένα δώρο τού ανθρώπου στόν Θεό καί είναι δώρο τού Θεού στόν άνθρωπο καί σέ ολόκληρο τόν κόσμο. Είναι «η θεός μετά Θεόν, τά δευτερεία τής Τριάδος κατέχουσα», όπως ψάλλουμε σέ ένα τροπάριο.

Αυτήν τήν χαρά αισθανόμαστε καί σήμερα μέ τήν εορτή τών Εισοδίων τής Παναγίας μας στά άγια τών Αγίων, μιά εορτή πού δείχνει τήν αφιέρωση τής Παναγίας στόν Ναό, τήν κατά Χάρη θέωσή της καί τήν ουσιαστική προετοιμασία της γιά τήν ενανθρώπηση τού Υιού καί Λόγου τού Θεού. Τά Άγια τών Αγίων απεδείχθησαν γιά τήν Θεοτόκο ο χώρος τής πνευματικής αναγεννήσεως, ο παραδείσιος ευλογημένος χώρος στόν οποίον έζησε ο Αδάμ καί η Εύα αμέσως μετά τήν δημιουργία τους. Καί τό εκπληκτικό είναι ότι ο Αδάμ καί η Εύα μέ τήν θανατηφόρο παρακοή στό θέλημα τού Θεού εξήλθαν από τόν ευλογημένο αυτόν χώρο, ενώ η Παναγία μέ τήν ζωοποιό της υπακοή, εισήλθε στόν παραδείσιο αυτόν χώρο, ζούσε μέσα στά Άγια τών Αγίων, όπως οι Πρωτόπλαστοι πρό τής παρακοής.

Είναι ευλογημένη αυτή η εόρτιος ημέρα γιά όλους μας. Είναι ευλογημένη η πόλη τής Λεβαδειάς, πού πανηγυρίζει αυτήν τήν Θεομητορική εορτή. Είμαστε χαρούμενοι πού έχουμε ανάμεσά μας τόν Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών καί Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο πού εκλέϊσε τήν Ιερά αυτή Μητρόπολη καί τόν καθεδρικό αυτόν Ιερό Ναό. Θεωρώ δέ τόν εαυτό μου τετιμημένο πού ο κατά πάντα άξιος Ποιμενάρχης τής Ιεράς αυτής Μητροπόλεως Θηβών καί Λεβαδείας κ. Γεώργιος, αγαπητός καί εκλεκτός αδελφός, μού ανέθεσε τήν διακονία αυτού τού κηρύγματος, καί τόν οποίον ευχαριστώ εκ καρδίας.

Εισέρχεται, λοιπόν, η Παναγία στά Άγια τών Αγίων γιά νά παραμείνη εκεί σιωπώσα καί προσευχομένη δώδεκα ολόκληρα χρόνια καί νά φθάση στήν θέωση, οπότε είλκυσε τήν αγάπη τού Θεού, γιά νά ενανθρωπήση. Ο άσαρκος Λόγος τής Παλαιάς Διαθήκης ανέμενε αιώνες τό κατάλληλο πρόσωπο γιά νά τήν καταστήση μητέρα Του, καί δι' αυτής νά εισέλθη στήν ανθρωπότητα. Οπότε, ο «άοικος» Θεός απέκτησε «οίκον», διά τής μακαρίας καί ευλογημένης αυτής γυναικός, τής αειπαρθένου Μαρίας.

Κατά τόν ιερό Νικόλαο Καβάσιλα, η Παναγία μέ τούς αγώνες της καί τήν όλη ζωή της, αλλά κυρίως μέ τήν Χάρη τού Θεού «θεόν πρός έρωτα κινεί τών ανθρώπων τώ εαυτής ελκύσασα κάλλει», δηλαδή απέκτησε μέσα στά Άγια τών Αγίων τό ψυχικό-πνευματικό κάλλος καί έτσι είλκυσε τόν έρωτα τού Θεού πρός τούς ανθρώπους. Η εικόνα αυτή από τόν επίγειο έρωτα χρησιμοποιείται εδώ γιά νά δείξη τό κάλλος τής Παναγίας, αλλά καί τόν έρωτα τού Θεού πρός τούς ανθρώπους. Τόσο τό κάλλος, όσο καί ο έρωτας προκλήθηκαν από τήν δύναμη τής εσωτερικής ζωής καί όχι από τήν δύναμη τών λόγων καί τών εξωτερικών δραστηριοτήτων. Άλλωστε, ο Χριστός υπενθύμισε στούς ακροατές Του τόν λόγο τού Προφήτου Ησαΐου: «Ούτος ο λαός τοίς χείλεσί με τιμά, η δέ καρδία αυτών πόρρω απέχει απ' εμού» (Μαρκ. ζ' 6).

Τό βάθος τής καρδιάς καί ό,τι γίνεται εκεί δημιουργούν τό κάλλος πού ελκύει τόν έρωτα τού Θεού. Οι πιό μεγάλες αγάπες είναι εσωτερικές καί μυστικές. Έτσι, όπως λέγει αλλού ο ιερός Νικόλαος Καβάσιλας, «βίος πανάμωμος (τής Παναγίας) ζωή πάναγνος, άρνησις κακίας απάσης, άσκησις αρετής απάσης, ψυχή καθαρωτέρα φωτός, σώμα διά πάντων πνευματικόν... νού πτερόν ουδενός ηττώμενον ύψους... θείος έρως τό τής ψυχής επιθυμητόν άπαν εις εαυτόν αναλύσας Θεού κατοχή, Θεού συνουσία κτιστού παντός επέκεινα λογισμού», όλες αυτές οι εσωτερικές καταστάσεις «τόν τεχνίτην αυτόν είλκυσεν εις τήν γήν καί τήν πλάττουσαν εκίνησε χείρα», δηλαδή η πνευματική κατάσταση τής Παναγίας είλκυσε τόν Τεχνίτη στήν γή καί κίνησε τήν χείρα του γιά νά αναδημιουργήση τόν άνθρωπο. Έτσι, αναπλάσθηκε τό ανθρώπινο γένος.

Η σιωπή τής Θεοτόκου.  Τὰ εἰσόδια τῆς ΘεοτόκουΌμως, τό εσωτερικό κάλλος τής Παναγίας δέν είλκυσε μόνον τόν έρωτα τού Θεού, ο οποίος Θεός «ηράσθη τού κάλλους» τής Παναγίας «καί τήν μήτρα κατώκησεν», κατά τόν ιερό υμνωδό, καί ο οποίος «επεθύμησε τού μυστικού κάλλους τής αειπαρθένου ταύτης... καί κλίνας τούς ουρανούς κατέβη», κατά τόν άγιο Γρηγόριο τόν Παλαμά, αλλά ανέδειξε ωραία καί τήν ανθρώπινη φύση. Γι' αυτό είπε ο ιερός Νικόλαος Καβάσιλας: «καί τή παρ' εαυτής ώρα καλήν τήν κοινήν απέδειξεν φύσιν», δηλαδή, η δική της ωραιότητα καί πληρότητα απέδειξε καλή καί τήν ανθρώπινη φύση. Μέ αυτήν τήν έννοια ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός θά υμνήση τήν Παναγία: «Ώ, θυγάτριον αξιόθεον, τό κάλλος τής ανθρωπίνης φύσεως».

Η Παναγία είναι τό καλύτερο δώρο πού προσέφερε τό ανθρώπινο γένος στόν Χριστό. Καί αυτό έγινε μέ τήν άκρα σιωπή της καί όχι μέ ιεραποστολές, κηρύγματα, ομιλίες καί δράση. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Παναγία δέν ανέλαβε κάποια ιεραποστολή μέσα στήν Εκκλησία, αλλά μέ τό ότι προσέφερε τόν εαυτό της στόν Θεό καί έγινε μητέρα τού Χριστού, έκανε τήν μεγαλύτερη ιεραποστολή μέσα στήν ιστορία.

Όποιος, αναλογικά καί κατά τό πρότυπο τής Παναγίας μας, κοσμεί καί ομορφαίνει μέ τήν Χάρη τού Θεού τόν εσωτερικό του κόσμο, προσελκύει τόν έρωτα τού Θεού, αλλά καί γίνεται τό κάλλος καί η ομορφιά τών ανθρώπων. Η Παναγία σέ όλη της τήν ζωή ζούσε σέ βαθυτάτη σιωπή. Ο ύμνος πού απηύθυνε μετά τήν ομολογία τής Ελισάβετ ότι είναι η «μήτηρ τού Κυρίου» –ο γνωστός ύμνος– «Μεγαλύνει η ψυχή μου τόν Κύριον» ο λόγος της στόν Χριστό μόλις τόν βρήκε δωδεκαετή στόν Ναό «τέκνον, τί εποίησας ημίν ούτως; ιδού ο πατήρ σου καγώ οδυνώμενοι εζητούμέν σε» (Λουκ. β', 48) αλλά καί η παράκληση στόν Χριστό κατά τόν γάμο τής Κανά «οίνον ουκ έχουσι», είναι τά μόνα λόγια πού διασώζονται ότι είπε η Παναγία. Μέ σιωπή έζησε στόν Ναό, μέ σιωπή μεγάλωσε τόν Χριστό, αφού «διετήρει πάντα τά ρήματα ταύτα εν τή καρδία αυτής» (Λουκ. β', 51), ζούσε στήν αφάνεια καθ' όλη τήν δράση τού Χριστού, μέ σιωπή παρέστη στόν Γολγοθά καί μέ σιωπή έζησε μέσα στήν Εκκλησία μετά τήν Πεντηκοστή. Παρά ταύτα ευεργέτησε όλον τόν κόσμο, εκόσμησε τούς ανθρώπους.

Λειτούργησε όπως λειτουργούν οι αδένες στόν ανθρώπινο οργανισμό, πού βοηθούν στήν καλή λειτουργία του. Δέν κάνουν αισθητή τήν παρουσία τους, δέν αισθάνεται κανείς πόνο από αυτούς, αλλά όταν λειτουργούν καλά, βοηθούν στήν υγεία τού οργανισμού, αντίθετα όταν δέν λειτουργούν σωστά, παραμορφώνουν τόν οργανισμό τού ανθρώπου. Η Παναγία, αλλά καί όλοι οι άγιοι τής Εκκλησίας μας, είναι οι πνευματικοί αδένες μέσα στό Σώμα τής Εκκλησίας, πού βοηθούν στήν καλή λειτουργία του.

Όλα αυτά δείχνουν ότι η ιεραποστολική δράση, πού είναι απαραίτητη μέσα στήν Εκκλησία, όταν γίνεται σωστά, δέν είναι ακτιβιστική (vita activa), δηλαδή δέν είναι μιά σειρά εξωτερικών δραστηριοτήτων χωρίς περιεχόμενο, ο λόγος δέν είναι βερμπαλιστικός καί όταν εκφέρεται έχει ουσία καί ζωή, αλλά καί η σιωπή δέν είναι αδράνεια, αφού μπορεί μερικές φορές νά είναι ισχυρότερη τού λόγου. Υπάρχουν έργα πού υπερβαίνουν τά λόγια. Όσο κανείς καταρτίζει καί εξαγιάζει τόν εαυτό του, τόσο καί βοηθά όλο τό Σώμα τής Εκκλησίας, όπως λέγει ο Απόστολος Παύλος: «καί είτε πάσχει έν μέλος, συμπάσχει πάντα τά μέλη, είτε δοξάζεται έν μέλος, συγχαίρει πάντα τά μέλη» (Α' Κορ. ιβ', 26). Η Παναγία δοξάσθηκε-θεώθηκε καί εκόσμησε όλο τό ανθρώπινο γένος.

Έτσι, η Παναγία έζησε στά Άγια τών Αγίων σέ βαθυτάτη σιωπή καί στήν συνέχεια έδωσε τήν σάρκα της στόν Λόγο Χριστό καί έγινε Μητέρα Του, οπότε μπορούμε νά πούμε ότι ο Λόγος τού Θεού, η βροντερή φωνή τού Θεού Πατρός έλαβε σάρκα από μιά ζωοποιό σιωπή στά Άγια τών Αγίων. Η έλλογη σιωπή γεννά λόγο ζωοποιό καί ο λόγος πού έχει ουσία καί αναγεννά είναι έκφραση σιωπής. Αυτό τό γνωρίζουμε καί στά ανθρώπινα δεδομένα, αφού κάθε επιτυχημένη δράση προϋποθέτει καλό σχεδιασμό καί προγραμματισμό πού γίνεται μέσα στό περιβάλλον τής σιωπής. Αλλά καί η κίνηση τού Χριστού πρός τόν άνθρωπο είναι έκφραση λόγου καί βίωση ησυχίας.

Έχουμε πολλά παραδείγματα μέσα στήν παράδοσή μας γι' αυτό. Τήν ημέρα τής Πεντηκοστής ο Απόστολος Πέτρος, αφού έζησε συνταρακτικά τό μυστήριο τού Σταυρού καί τής Αναστάσεως τού Χριστού, ομίλησε στόν λαό καί μέ ένα κήρυγμα πίστευσαν τρείς χιλιάδες άνθρωποι. Δέν γνωρίζω πόσοι σώζονται σήμερα μέ τόσες χιλιάδες βερμπαλιστικά κηρύγματα.

Μακαριώτατε,

Η σιωπή τής Παναγίας μάς διδάσκει πολύ δυνατά, γιατί προέρχεται από τό πλήρωμα τής ζωής. Ένας γνωστός ψυχολόγος καί κοινωνιολόγος έγραψε ένα βιβλίο πού τό τιτλοφορεί: «Νά έχης ή νά είσαι;» καί τό προσαρμόζει σέ όλα τά θέματα τής καθημερινότητας. Υπάρχουν δύο δυνατότητες. Η μία νά στηρίζεται κανείς στά πράγματα πού τόν περιβάλλουν, τά χρήματα, τούς ανθρώπους, τήν δόξα τού κόσμου καί τήν δύναμη τής εξουσίας, καί η άλλη νά στηρίζεται σέ αυτό πού είναι ο ίδιος, στήν πληρότητα τής εν Χριστώ ζωής του. Στήν πρώτη περίπτωση –στό "έχειν"– γρήγορα απογοητεύεται κανείς, στήν δεύτερη περίπτωση –στό "είναι"– αισθάνεται πληρότητα. Δέν φοβάται κανέναν καί είναι ελεύθερος.

Εσείς, Μακαριώτατε, αναζητάτε καί επιδεικνύετε τήν πνευματική εξουσία στό «είναι» καί όχι στό «έχειν». Δέν εξαντλείτε τό περιεχόμενο τής ζωής σας από αυτό πού έχετε, αλλά σέ αυτό πού είσθε. Δέν στηρίζεσθε στήν ανούσια επικοινωνία, αλλά στήν ουσιαστική κοινωνία. Δέν σάς ενδιαφέρει ο λογοπλοκία, αλλά τών πραγμάτων η ουσία. Γνωρίζω ότι δέν σιωπάτε, αλλά δέν μιλάτε όπως άλλοι. Ο λόγος σας δέν είναι διχαστικός, πολωτικός, αλλά ενωτικός, γι' αυτό καί σκανδαλίζει μερικούς, οι οποίοι δέν μπορούν νά καταλάβουν τήν δύναμη τής αδυναμίας, δέν μπορούν νά καταλάβουν μιά άλλη εκφορά εκκλησιαστικού λόγου ή καί βίωση σιωπής, όταν οι περιστάσεις τό απαιτούν. Τό νά καταλάβη κανείς αυτήν τήν έγκαρπη σιωπή καί τόν ενωτικό λόγο είναι υπόθεση ζωής καί εσωτερικής πληρότητας.

Όταν κανείς στηρίζεται στόν ακτιβισμό, τόν βερμπαλισμό, τόν οπορτουνισμό, σέ ένα «ψευδομόρφωμα» καί σέ μιά παραμόρφωση τού Χριστιανισμού, δέν μπορεί νά καταλάβη τήν δύναμη τής σιωπής τής Παναγίας, τήν ομορφιά τού νά παραμένη δώδεκα ολόκληρα χρόνια μόνη της, μέ τήν Χάρη τού Θεού, στά Άγια τών Αγίων. Δέν μπορεί νά καταλάβη τό πώς τό εσωτερικό κάλλος της είλκυσε τόν έρωτα τού Θεού, δέν μπορεί νά κατανοήση τήν σιωπηλή παρουσία της μέσα στήν Εκκλησία, ούτε βέβαια μπορεί νά καταλάβη τήν δύναμη τού Σταυρού, τό νά πεθαίνη κανείς μόνος του προδομένος καί εγκαταλελειμμένος, όπως τό βλέπουμε στήν ζωή τών Αποστόλων καί τών Μαρτύρων, ούτε βέβαια μπορεί νά βιώση καί τήν μυστική δύναμη τής Αναστάσεως ούτε οπωσδήποτε καί νά ζήση τά βιώματα τής Βασιλείας τού Θεού, η οποία «ουκ έρχεται μετά παρατηρήσεως» (Λουκ. ιζ' 20). Όποιος δέν μπορεί νά καταλάβη τήν θεολογία τής σιωπής, δέν μπορεί νά καταλάβη καί τήν θεολογία τού λόγου, δέν μπορεί νά αισθανθή τήν θεολογία τών ερημιτών καί τήν δύναμη τού ησυχασμού.

Γι' αυτό, Μακαριώτατε, ευχηθήτε νά μαθητεύουμε σέ αυτό τό μυστήριο τής κραυγής πού έζησε η Παναγία εν σιωπή δώδεκα χρόνια στά Άγια τών Αγίων, πού είναι δύναμη ζωής τής ακαταλύτου, νά μαθητεύουμε στήν σιωπή τής καρδίας καί τής προσευχής, πού είναι κατά τόν άγιον Ισαάκ τόν Σύρο η γλώσσα τού μέλλοντος αιώνος, καί τότε ο λόγος μας θά έχη δύναμη θαυματουργική. Αμήν.