Γράφτηκε στις .

Ἐπίλογος Ἐκδήλωσης «Ἑάλω ἡ Πόλις»

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Πνευματικό Κέντρο Ἱερᾶς Μητροπόλεως, 29 Μαΐου 2018

(ἀπομαγνοφωνημένος)

Δεῖτε ἐδῶ τὸ video μὲ τὸν ἐπίλογο τῆς ἐκδήλωσης

Ἐπίλογος Ἐκδήλωσης «Ἑάλω ἡ Πόλις»Θά ἤθελα νά σᾶς εὐχαριστήσω θερμά καί αὐτούς πού θά τό δοῦν ἀπό τό διαδίκτυο, γιατί τώρα ἡ ἐκδήλωση αὐτή θά προσφερθῆ, θά ἀνεβῆ στό διαδίκτυο καί θά τό δοῦν χιλιάδες ἄνθρωποι σέ ὅλον τόν κόσμο. Αὐτή εἶναι ἡ δυνατότητα τήν ὁποία ἔχουμε καί ἡ σύγχρονη προσφορά μέ τά μέσα ἐπικοινωνίας. Μία ἐκδήλωση πού γίνεται σέ ἕναν ὁρισμένο τόπο, θά ἔχη τήν δυνατότητα κανείς νά τή δῆ σέ ὅλη τήν Ἑλλάδα καί ἐκτός Ἑλλάδος.

Σᾶς εὐχαριστῶ, λοιπόν, θερμά γιά τήν παρουσία σας: τόν κ. Δήμαρχο Ναυπακτίας Παναγιώτη Λουκόπουλο, τόν κ. Δήμαρχο Δωρίδος Γεώργιο Καπετζώνη, τόν Διευθυντή τοῦ Λυκείου κ. Πέτρο Πιτσιάκκα, τόν δημοτικό σύμβουλο κ. Γ. Ράπτη, τούς πατέρες καί ὅλους ἐσᾶς.

Ὅταν παρακολουθῆ κανείς μία ἐκδήλωση, ὅπως ἡ σημερινή, κάνει διάφορες σκέψεις, διότι συνεχῶς κινεῖται ἡ μνήμη, κινεῖται τό μυαλό τῶν ἀνθρώπων, καί κάνει διάφορες σκέψεις. Ὁ θεατής δέν κάθεται ἀκίνητος, βλέπει, ἀκούει, ἡ καρδιά κινεῖται, συγκινεῖται, ἐνθουσιάζεται, λυπᾶται, ἡ μνήμη καί ἡ λογική θυμᾶται διάφορα γεγονότα, καί ἑπομένως δέν εἶναι ἕνας σιωπηλός θεατής αὐτός πού συμμετέχει σέ μία ἐκδήλωση. Εἶναι ἐκεῖνος πού συμμετέχει, ἀντιδρᾶ ἐσωτερικά, ἀντιδρᾶ γιά τά γεγονότα τά θετικά καί τά ἀρνητικά. Ἔτσι καί ἐγώ πού ἤμουν σήμερα ἐδῶ σέ αὐτήν τήν ἐκδήλωση θυμήθηκα πάρα πολλά.

Πρῶτα-πρῶτα σήμερα εἶναι Τρίτη 29 Μαΐου, εἶναι ἡ ἴδια μέρα πού κατελήφθη ἡ Πόλις μέ τήν κραυγή «ἑάλω ἡ Πόλις», τήν 29 Μαΐου ἡμέρα Τρίτη τοῦ ἔτους 1453.

«Ἀποφράς ἡμέρα», ἔτσι τήν λένε, μία ἡμέρα ἡ ὁποία δημιουργεῖ μία ἀποφορά, ἀφοῦ καταργήθηκε μία ὁλόκληρη Αὐτοκρατορία, ἡ Ρωμανία, ἡ Χριστιανική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, ὄχι τό Βυζάντιο. Δέν ὑπῆρχε Βυζάντιο τότε. Ἡ λέξη Βυζάντιο χρησιμοποιήθηκε ἑκατό χρόνια μετά τήν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τό 1562. Οἱ δυτικοί τό ὀνόμασαν Βυζάντιο καί τό πήραμε καί ἐμεῖς καί τό λέμε Βυζάντιο. Δέν ὑπῆρχε Βυζάντιο. Δηλαδή, ἄν ξυπνοῦσε κάποιος ἀπό αὐτούς τούς μαχητές τῆς Πόλης, ἄν ἀνασταινόταν καί τοῦ λέγαμε: «Πές μας τί ἔγινε, τί κάνατε ἐσεῖς οἱ Βυζαντινοί;», θά πῆ: «Ποιοί Βυζαντινοί; Δέν εἴμαστε Βυζαντινοί, ἀλλά Ρωμαῖοι». Τό Βυζάντιο ἦταν τήν ἀρχαία ἐποχή μία πόλη τήν ὁποία ἵδρυσε ὁ Βύζας ὁ Μεγαρεύς. Ὅταν ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος τήν ἔκανε πρωτεύουσα τοῦ ρωμαϊκοῦ Κράτους, τότε λέγεται Νέα Ρώμη, λέγεται Χριστιανική Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία, λέγεται Ρωμανία, αὐτή εἶναι μέχρι τέλους. Καί ὁ Βασιλεύς ὑπέγραφε Βασιλεύς Ρωμαίων. Ὁπότε, λέμε ὅτι εἶναι μία ἀποφράς ἡμέρα ἡ 29η Μαΐου, ἡμέρα Τρίτη τοῦ 1453.

Ὅμως, μέσα μου σκεφτόμουν κάποιες ἄλλες ἀποφράδες ἡμέρες. Εἶναι πάρα πολλές οἱ ἡμέρες ἐκεῖνες οἱ ἀποφράδες πού προηγήθηκαν καί ἐκεῖνες πού ἀκολούθησαν μετά τήν πτώση καί τήν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως.

Σκεφτόμουν τήν ἀποφράδα ἐκείνη ἡμέρα τοῦ ἔτους 1071, πού ἔγινε ἡ περίφημη μάχη τοῦ Ματζικέρτ στήν Μικρά Ἀσία. Ὁ Ρωμανός ἦταν ὁ Αὐτοκράτωρ τότε, ὑπέστη ταπεινωτική ἧττα καί ἔγινε ἡ αἰτία ἀπό τότε οἱ Τοῦρκοι νά ἀρχίσουν νά καταλαμβάνουν σιγά-σιγά ὅλη τήν Μικρά Ἀσία. Ἀποτέλεσμα τῆς ἧττας πού ὑπέστησαν τότε ἦταν καί διάφορα δικά τους ἐσωτερικά προβλήματα. Ματζικέρτ 1071. Θεωρεῖται ἡ ἀρχή τῆς πτώσεως τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας.

Δέν εἶναι καθόλου παράδοξο ὅτι λίγα χρόνια μετά, τό 1096, ἀρχίζει ἡ πρώτη Σταυροφορία τῶν δυτικῶν, τῶν Παπῶν. Εἶδαν ἐνδεχομένως ὅτι ἐξασθένησε ἡ Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία καί ἤθελαν νά πάρουν καί αὐτοί μερίδιο, ὅ,τι εἶχε ἀπομείνει ἀπό αὐτήν. Μέ ἀποτέλεσμα στίς 13 Ἀπριλίου τοῦ 1204 –καί αὐτή εἶναι μία ἀποφράς ἡμέρα– ἡ τετάρτη Σταυροφορία μέ ἐντολή τοῦ Πάπα πορευόταν πρός τά Ἱεροσόλυμα, δῆθεν ἔκαναν μία παρέκκλιση καί κατέλαβαν τήν Κωνσταντινούπολη.

Μπεῖτε στό διαδίκτυο καί βάλτε τήν φράση «ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως τό 1204» γιά νά δῆτε τί ἔγινε, χειρότερα ἀπό ὅ,τι ἔκανε ὁ Μωάμεθ. Ὑπάρχουν καταπληκτικές περιγραφές ἀπό τόν Κωνσταντῖνο Παπαρηγόπουλο, τόν Ράνσιμαν καί ἄλλους. Οἱ Παπικοί πῆραν ὅλους τούς θησαυρούς, κατέκαψαν τήν πόλη, κατέλαβαν τά πάντα καί ἀπό τότε ἄρχισε ἡ Φραγκοκρατία καί ἡ Ἑνετοκρατία. Καί ἐδῶ στήν περιοχή μας εἴχαμε Ἑνετοκρατία. Ἄρχισε, λοιπόν, ἡ Φραγκοκρατία.

Μετά ἀπό λίγα χρόνια ἀνέκτησαν οἱ Ρωμηοί βέβαια τήν Πόλη, ἀλλά δέν ἦταν πλέον ἐκείνη ἡ Ρωμαϊκή Αὐτοκρατορία καί οὔτε ἡ Κωνσταντινούπολη ἡ πόλη πού ἦταν, γιατί ἀποδυναμώθηκε τελείως. Ἄρα, θεωρῶ ὅτι ἡ κυρίως ἅλωση τῆς Πόλης καί γενικότερα τῆς Χριστιανικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας ἔγινε στίς 13 Ἀπριλίου 1204.

Ἄλλη ἡμερομηνία εἶναι τό 1438-1439, πού ἔγινε ἡ Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας. Βλέποντας οἱ δικοί μας ὅτι ὑπάρχει πρόβλημα ἀπό τούς Τούρκους ζήτησαν βοήθεια ἀπό τούς δυτικούς καί ὁ Πάπας τούς παρήγγειλε νά ὑποταχθοῦν ἐκκλησιαστικά καί θεολογικά. Πῆγαν νά κάνουν Σύνοδο, καί δέν θέλω νά χρησιμοποιήσω βαριά λέξη, ἀλλά λέω ἁπλά ὅτι ἐκχώρησαν τήν Ὀρθόδοξη θεολογία στούς Παπικούς. Ἔγινε ἡ περίφημη Σύνοδος τῆς Φερράρας-Φλωρεντίας, κατά τήν ὁποία δέν ὑπέγραψε ὁ ἅγιος Μάρκος ὁ Εὐγενικός καί ὁ ἀδελφός του ὁ Ἰωάννης ὁ Εὐγενικός.

Διαβάστε τήν ἱστορία αὐτῆς τῆς Συνόδου γιά νά δῆτε τί ἐκβιασμοί ἔγιναν ἐναντίον τοῦ Πατριάρχου, τοῦ Αὐτοκράτορα καί τῆς συνοδείας τους. Τέτοιες ἦταν οἱ πιέσεις καί οἱ ἐκβιασμοί πού ἐξαναγκάστηκαν νά πωλοῦν ἀκόμη καί τά ἄμφιά τους γιά νά ζήσουν, γιά νά ὑπογράψουν τήν «ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν», καί τήν ὑπέγραψαν. Ὁ Ἰωάννης ὁ Εὐγενικός πρίν τελειώση ἡ Σύνοδος, βλέποντας ποῦ πήγαιναν τά πράγματα ἔφυγε κρυφά, πῆγε στήν Πόλη καί προετοίμασε τόν λαό ἐνημερώνοντάς τον ὅτι πωλοῦνται τά ἱερά καί τά ὅσια, ὅτι κινδυνεύει ἡ Ὀρθοδοξία. Καί ξεσηκώθηκε ὁ λαός, Καί ὅταν ἐπέστρεψε ἡ ἀντιπροσωπεία ἀπό τήν Σύνοδο, ὁ λαός διαμαρτυρόταν: «Τί κάνατε, προδώσατε τήν πίστη»; Καί φυσικά ἡ βοήθεια δέν ἦλθε ἀπό τήν Δύση.

Ἀκόμη, διαβάστε τά ἔργα τοῦ Ἰωσήφ τοῦ Βρυέννιου. Λίγα χρόνια πρίν τήν Ἅλωση, γύρω στό 1419, στό παλάτι γίνεται ἡ ἀκολουθία τήν Μεγάλη Παρασκευή πρωΐ καί ἐκφωνεῖ ἕναν πανηγυρικό λόγο ἐνώπιον τοῦ Αὐτοκράτορος καί τῆς Συγκλήτου καί διεκτραγωδεῖ τήν κατάσταση, ὅτι ἔτσι πού πᾶνε τά πράγματα ὁ Θεός θά πάρη τήν Χάρη Του καί θά ὑποδουλωθοῦν στούς Τούρκους. Διασώζεται αὐτή ἡ ὁμιλία. Καί λέει ὅτι προσευχήθηκε στόν Θεό καί τοῦ ἀποκάλυψε γιατί συμβαίνουν ὅλα αὐτά. Ἤδη εἶχε καταληφθῆ ὅλη ἡ Μικρά Ἀσία, οἱ Τοῦρκοι εἶχαν καταλάβει πολλά μέρη τῆς Θράκης καί ἔμενε μόνο ἡ Κωνσταντινούπολη.

Ἀνοίγω παρένθεση γιά νά σᾶς πῶ ὅτι τίς ἡμέρες τῆς Ἁλώσεως τῆς Πόλεως, στήν Πόλη ὑπῆρχαν ἑβδομήντα περίπου χιλιάδες (70.000) ἄνθρωποι, καί ἀπό αὐτούς μόνο 7.000 ἦταν οἱ μαχητές. Ὅταν ἔδωσε ἐντολή ὁ Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος στόν Φραντζῆ νά καταμετρήση πόσοι ἦταν οἱ μαχητές, τοῦ ἀνακοίνωσε ὅτι ἦταν περίπου 7.000 μαχητές μαζί μέ μερικούς ξένους, 5.000 περίπου οἱ Ρωμηοί καί 2000 οἱ ξένοι. Καί ὁ Κωνσταντῖνος διέταξε νά μή τό μάθη ὁ λαός, γιά νά μήν πέση τό ἠθικό του. Ἀπό τήν ἄλλη μεριά, οἱ ἐχθροί ἦταν περίπου 150.000 φανατικοί.

Ὁ Κωνσταντῖνος Παπαρρηγόπουλος, ὁ ἐθνικός μας ἱστορικός, λέει ὅτι οἱ περισσότεροι ἀπό αὐτούς τούς φανατισμένους πού πολιορκοῦσαν τήν Πόλη ἦταν ἐξισλαμισμένοι Χριστιανοί. Καί μπῆκαν μέσα στήν Πόλη καί κατέσφαξαν τούς Ρωμηούς, λεηλάτησαν καί κατέστρεψαν τά πάντα. Οἱ περισσότεροι ἀπό αὐτούς ἦταν οἱ γενίτσαροι, ὅπως τούς ἔλεγαν ἀργότερα, δηλαδή ἐξισλαμισμένοι Χριστιανοί μέ μίσος.

Γιατί τόσο μίσος; Διότι, μεταξύ τῶν ἄλλων, ὅλη αὐτήν τήν περίοδο, λίγα χρόνια πρίν τήν Ἅλωση, γίνονταν ὄργια στήν Πόλη. Οἱ ἄρχοντες ἐπέβαλαν βαρεῖς φόρους στόν λαό, οἱ κληρικοί πωλοῦσαν τά ἱερά καί τά ὅσια. Πήγαινε ὁ ἄλλος νά κοινωνήση καί ἔδινε χρήματα γιά νά πάρη τήν θεία Κοινωνία. Τά γράφει αὐτά ὁ Ἰωσήφ ὁ Βρυέννιος.

Οἱ μοναχοί εἶχαν χάσει τήν ὀρθόδοξη παράδοση τοῦ μοναχισμοῦ καί ἔπαιζαν μέ ἑταιρεῖες, μέ τά λεγόμενα «ἀδελφάτα» καί ἐκμεταλλεύονταν τόν λαό καί εἶχε ἀγανακτήσει ὁ κόσμος ἐναντίον τῶν Μοναστηριῶν μέ τά σωματεῖα, θά λέγαμε σήμερα, καί τίς ἐπενδύσεις, τά λεγόμενα «ἀδελφάτα». Καί ἔλεγε αὐτά ὁ Ἰωσήφ ὁ Βρυέννιος: «Μετανοεῖτε, ἀλλάξτε, γιατί ἔλαβα πληροφορία ὅτι θά συμβαίνουν κακά γιά τίς ἁμαρτίες μας».

Καί δεῖτε, παραμονές τῆς Ἁλώσεως τί γινόταν ἀπό ἐκκλησιαστικῆς πλευρᾶς ἀπό τό 1450 ἕως τό 1453. Ὑπάρχει σύγχυση καί διχογνωμία μεταξύ τῶν ἱστορικῶν γιά τό ἄν ὑπάρχη Πατριάρχης τήν περίοδο μεταξύ τοῦ 1450 καί τοῦ 1453 (βλ. Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαιδεία, τόμ. 1 στ. 518, λῆμμα Ἀθανάσιος ὁ Β’). Πολλοί εἶχαν πουλήσει τήν Ὀρθοδοξία καί ἔγιναν Οὐνίτες. Τήν 12η Δεκεμβρίου 1452 ἔγινε λειτουργία στόν Ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας ἀπό τόν καρδινάλιο Ἰσίδωρο, στήν ὁποία παρεβρέθηκαν ὁ Αὐτοκράτωρ καί ἄλλοι πολιτικοί ἄρχοντες.

Ἀλλά ὑπῆρχε καί μεταξύ τοῦ λαοῦ μία φαγομάρα, μία γκρίνια: «Τί συμβαίνει; Πουλᾶμε τήν Ὀρθοδοξία; Ἀφήνουμε τήν Ἐκκλησία; Ποῦ θά πᾶμε, πῶς θά ζητήσουμε τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ;»

Ἱστορικοί λένε, ὅπως καί ὁ Ράνσιμαν πού ἔγραψε ἕνα βιβλίο γιά τήν ἅλωση τῆς Πόλεως, ὅτι συναδελφώθηκαν τό τελευταῖο βράδυ μέ τήν θεία Λειτουργία πού ἔγινε στήν Ἁγία Σοφία καί ὁ Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος ζήτησε συγνώμη ἀπό τόν λαό καί ζήτησε τήν βοήθειά του καί τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Τήν ἡμέρα ἐκείνη ἑόρταζε καί ἡ ἁγία Θεοδοσία, τήν ὁποία τιμοῦσαν πάρα πολύ καί εἶχαν ναό της, πῆγαν νά παρακαλέσουν καί τόν Θεό καί τήν Παναγία καί τήν ἁγία Θεοδοσία νά μή γίνη αὐτό τό κακό. Καί ἔγινε, βέβαια, τό κακό.

Οἱ Ρωμηοί ἔπαθαν σόκ, ἀλλά πολύ γρήγορα τό ξεπέρασαν, καί ἄρχισε νά διοργανώνεται ἡ Ἐκκλησία, καί εἰσῆλθε ἡ ἡσυχαστική παράδοση, ὁ ἡσυχασμός σέ ὅλη τήν ζωή της. Ἀνεδείχθησαν Πατριάρχες πού γνώριζαν ἀπό προσευχή, ἀπό ἱερά ἡσυχία, αὐτό πού λέμε Φιλοκαλία, καί αὐτό περασε σέ ὅλη τήν Τουρκοκρατία, τήν λεγόμενη Πονεμένη Ρωμηοσύνη, ὅπως τήν χαρακτήριζε ὁ Φώτης Κόντογλου. Περνᾶ αὐτό τό ἡσυχαστικό πνεῦμα, τό πνεῦμα τῆς προσευχῆς, τό πνεῦμα τῆς νηστείας, τό πνεῦμα τῆς παραδόσεως, τό πνεῦμα τῆς Ὀρθοδοξίας.

Λίγα χρόνια μετά τήν πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, συνῆλθε Σύνοδος τό 1484, καί ἀπεκήρυξε τήν Σύνοδο τῆς Φερράρας-Φλωρεντίας, στήν ὁποία ἔγινε ἡ λεγομένη «ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν», σέ βάρος, βέβαια, τῆς Ὀρθοδοξίας. Καί ἀρχίζει ἡ Ἐκκλησία νά διοργανώνεται, νά διοργανώνονται οἱ κοινότητες, νά ὑπάρχη πληθυσμός, ξαναμπαίνουν πάλι μέσα στήν Πόλη –γιατί μέ ὅλο τό κακό πού ἔγινε εἶχαν φύγει– καί ἡ Πόλη διοργανώνεται, ὄχι ὅτι ἦταν καλά, ἀλλά μέσα ἀπό τίς στάχτες ἀνέτειλε μία ὁλόκληρη ζωή.

Καί ἀνέδειξε μάρτυρες, τούς Νεομάρτυρες, καί αὐτή ἡ περίοδος –ὄχι ὅτι καί ἀναπολοῦμε πού ἤμασταν σκλαβωμένοι–, ἀλλά ἀνέδειξε Νεομάρτυρες. Δέν ὑπῆρχε πόλη πού δέν εἶχε Νεομάρτυρα, οἱ ὁποῖοι ἔδιναν τήν ὁμολογία, τῆς πίστη τους στόν Θεό καί ἀκολουθοῦσε τό μαρτύριο. Σέ ὅποια πόλη καί νά πᾶτε θά δῆτε Νεομάρτυρες, μέ πρωτεύοντα τόν ἅγιο Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό, τόν μέγα αὐτόν Ἱερομάρτυρα.

Καί ἐπειδή ἄρχισα μέ ἡμερομηνίες, πρέπει νά τελειώσω μέ μία ἄλλη ἡμερομηνία, τό 1922. Αὐτή εἶναι κυριολεκτικά ἡ κατάργηση τῆς «Πονεμένης Ρωμηοσύνης», κατάργηση τῆς Ρωμηοσύνης γιά τά μέρη ἐκεῖνα. Ἔγινε ἡ Μικρασιατική καταστροφή μέ τίς μυστικές συμφωνίες πού ἔκανε ὁ Κεμάλ μέ τούς Γάλλους, τούς Γερμανούς καί τούς Ἰταλούς, γιά νά καταργήσουν τήν συνθήκη τῶν Σεβρῶν. Αὐτό ἔγινε μέ τίς μυστικές αὐτές συμφωνίες καί τά λάθη τῶν δικῶν μας πολιτικῶν, τά μεγάλα λάθη τά ὁποῖα ἔκαναν. Καί ὁ λαός ὁ ὁποῖος δέν καταλάβαινε, ἀκολουθοῦσε τούς δημαγωγούς. Γιατί, δυστυχῶς, πάντοτε ὑπάρχουν σέ κάθε Κράτος οἱ δημαγωγοί, οἱ ὁποῖοι ἐκμεταλλεύονται τό συναίσθημα τοῦ λαοῦ γιά νά τόν ἐξεγείρουν σέ μία κατεύθυνση. Καί ἦρθε μετά ἡ καταστροφή.

Ἑνάμιση ἑκατομμύριο πρόσφυγες ἀπό τήν Μικρά Ἀσία ἦρθαν στήν Ἑλλάδα. Πόσο νά ἀντέξη αὐτή ἡ Ἑλλάδα; Ἄδειασαν ὅλες αὐτές οἱ περιοχές. Κοιτάξτε νά δῆτε ὅτι μετά τήν πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως παρέμεινε ὅλος ὁ ρωμαίϊκος πληθυσμός, ὑπῆρχαν κέντρα, ὑπῆρχε παράδοση, ὑπῆρχε Ἐκκλησία, ὑπῆρχαν σχολεῖα, ὅσο μποροῦσαν νά ὑπάρχουν σχολεῖα, στήν Σμύρνη, γιά παράδειγμα, ὑπῆρχαν σχολεῖα πού προσέφεραν μεγάλη μόρφωση. Καί ὅλα αὐτά καταστράφηκαν μέ τήν Μικρασιατική Καταστροφή πού ἔγινε τό 1922 καί τήν ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν τό 1924. Ἐκεῖ πιά ἦταν τό ἀποτελείωμα.

Ἑπομένως, λέμε πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως τοῦ 1453. Ἐντάξει, εἶναι μία ἀποφράς ἡμέρα. Ὅμως γιατί ξεχνᾶμε τά προηγούμενα πού ἔγιναν, γιατί ξεχνᾶμε τά ἑπόμενα, γιατί ξεχνᾶμε τήν Μικρασιατική Καταστροφή, γιατί ξεχνᾶμε αὐτήν τήν ὑποδούλωση τῆς παραδόσεώς μας, γιατί ξεχνᾶμε αὐτήν τήν ἐκκοσμίκευση πού μπῆκε μέσα στήν Ἐκκλησία, γιατί ξεχνᾶμε ὅλη αὐτήν τήν δυτική προοπτική πού μπῆκε μέσα στό χῶρο μας, γιατί ξεχνᾶμε ὅλη αὐτή τήν σχολαστική θεολογία, πού ἅλωσε τήν θεολογία πού ὑπῆρχε καθ’ ὅλη τήν διάρκεια τῆς τουρκοκρατίας;

Καθ’ ὅλη τήν διάρκεια τῆς Τουρκοκρατίας ὑπῆρχε μία θεολογία μέ δυσκολίες, μέ μαρτύριο, ἀλλά ὑπῆρχε μία θεολογία ζωντανή. Τώρα ἁλώθηκε αὐτή ἡ θεολογία εἴτε ἀπό τήν σχολαστική δυτική θεολογία εἴτε ἀπό τήν προτεσταντική θεολογία εἴτε ἀπό τόν γερμανικό ἰδεαλισμό εἴτε ἀπό τόν ὑπαρξισμό εἴτε ἀπό τήν δυτική φιλοσοφία, ἀλλοιώθηκε ὅλη αὐτή ἡ ὀρθόδοξη παράδοση, τήν ὁποία εἴχαμε τότε πού ἤμασταν σκλαβωμένοι.

Ἄρα, ἀποφράς ἡμέρα ἡ 29 Μαΐου τοῦ 1453, ἀλλά μήν ξεχνᾶμε οὔτε ἐκεῖνα πού προηγήθηκαν οὔτε ἐκεῖνα πού ἀκολούθησαν.

Καί τώρα τί θά κάνουμε; Ἦταν πολύ ὡραῖος ὁ ἐπίλογος τόν ὁποῖον ἔκανε ἡ κυρία Βάσω Χαραλαμποπούλου, ὅτι πρέπει νά ἀντισταθοῦμε σέ ὁποιεσδήποτε ἄλλες ἐσωτερικές ἁλώσεις καί πρέπει νά κρατήσουμε τήν παράδοσή μας, τήν ζωντανή παράδοσή μας καί ἰδιαίτερα τήν Ὀρθοδοξία. Διότι ὅλα αὐτά τά τραγούδια ἔχουν μέσα τήν ὀρθόδοξη παράδοση, τήν ὀρθόδοξη μουσική, τήν ὀρθόδοξη γλώσσα.

Νά μήν πουλᾶμε τήν Ὀρθοδοξία μας καί αὐτό πού λέμε Ρωμηοσύνη. Γιατί, ὅπως ἔλεγε ὁ Νικηφόρος Βρεττάκος, «οὐκ ἑάλω ἡ πόλις, οὐκ ἑάλω τό φῶς». Τό φῶς ὑπῆρχε μυστικά σέ ὅλη τήν Μικρά Ἀσία, ἀκόμη καί αὐτοί πού ἐξαναγκάστηκαν νά ἐξισλαμιστοῦν μυστικά συνέρχονταν καί λειτουργοῦσαν, ἦταν οἱ λεγόμενοι Κρυπτοχριστιανοί. Ἔχουν γραφῆ μελέτες πού ἀναλύουν αὐτό τό φαινόμενο τῶν Κρυπτοχριστιανῶν, πού ἐξωτερικά ἐξισλαμίστηκαν, ἀλλά ἐσωτερικά κρατοῦσαν ἀναμμένο τό λυχνάρι τῆς πίστεως καί τῆς Ὀρθοδοξίας.

Ἐκεῖνο τό ὁποῖο πρέπει νά παραμείνη ἀπό τήν σημερινή ἐκδήλωση εἶναι αὐτό: Νά κρατήσουμε τήν Ἁγία Σοφία τῆς καρδιᾶς μας, γιατί ὑπάρχει ἡ Ἁγία Σοφιά, τό Μέγα Μοναστήρι, στήν Κωνσταντινούπολη, ἀλλά αὐτό ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς ὀρθόδοξης καρδιᾶς, τῆς Ἁγίας Σοφίας πού ἦταν μέσα στήν καρδιά μας. Καί Ἁγία Σοφία δέν εἶναι τίποτα ἄλλο, παρά ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ, ὁ Χριστός. Αὐτή εἶναι ἡ Ἁγία Σοφία. Νά κρατήσουμε, λοιπόν, τήν Ἁγία Σοφία τῆς ἀμωμήτου πίστεώς μας, τῆς παραδόσεώς μας μέσα στήν καρδιά μας. Αὐτό εἶναι τό νόημα καί αὐτῆς τῆς ἐπετειακῆς ἀναμνήσεως.

Νά συγχαρῶ ὅσους βοήθησαν γιά τήν ἐκδήλωση αὐτή, καί νά εὐχηθῶ νά ζοῦμε μέσα σέ αὐτό τό φῶς τῆς Ἑλληνορθόδοξης παραδόσεώς μας.