Τί σημαίνει «Καλή Παναγιά»;

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἡ ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου εἶναι μεγάλη Θεομητορική ἑορτή πού γίνεται στό μέσον τοῦ Καλοκαιροῦ, καί μάλιστα ὁ Φώτης Κόντογλου τήν ὀνόμασε «Πάσχα τοῦ Καλοκαιριοῦ».

Γενικά ἡ Παναγία μας εἶναι τό ὑπέρλαμπρο πρόσωπο μέσα στήν ἱστορία, ἀφοῦ ἀπό αὐτήν γεννήθηκε ὁ Χριστός, ἀπό αὐτήν προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση καί ἔγινε ἡ μητέρα τοῦ Θεοῦ καί ἡ μητέρα τοῦ Φωτός.

Ἔχουμε τήν δυνατότητα νά ἐξυμνοῦμε τήν Παναγία μας σέ ὅλες τίς Θεομητορικές ἑορτές, στίς ἀκολουθίες τῶν Χαιρετισμῶν πού ψάλλουμε κατά τήν περίοδο τῆς Τεσσαρακοστῆς καί στίς ἀκολουθίες τῶν Παρακλήσεων τοῦ Δεκαπενταυγούστου. Ἀκόμη, τήν ἐξυμνοῦμε σέ ὅλα τά Θεοτοκία τῶν ἀκολουθιῶν.

Μέ ἀξίωσε ὁ Θεός νά γράψω ἕνα ὁλόκληρο βιβλίο, 531 σελίδων, μέ τίτλο «Οἱ Θεομητορικές ἑορτές», στό ὁποῖο προσπάθησα νά ἀναλύσω θεολογικά τήν ζωή τῆς Παναγίας μας, χρησιμοποιώντας χωρία ἀπό τίς ὁμιλίες τῶν Ἁγίων Πατέρων καί τήν ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτό τό θεώρησα ἰδιαίτερο δῶρο τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου.

Καθ’ ὅλη τήν διάρκεια τῆς ἱερατικῆς καί ἐπισκοπικῆς μου διακονίας, πάνω ἀπό μισό αἰώνα, ἔκανα ἑκατοντάδες καί ἴσως χιλιάδες κηρύγματα ἐξυμνώντας τό Πρόσωπό της καί τό ἔργο της μέσα στήν ἱστορία, προσπαθώντας νά τό κάνω θεολογικά.

Αὐτό ἔκανα καί ἐφέτος κατά τήν διάρκεια τοῦ Δεκαπενταυγούστου. Κάθε ἡμέρα ἤμουν σέ διαφορετικό Ἱερό Ναό, ἔψαλα κατά τίς Ἱερές Παρακλήσεις καί ἀπηύθυνα στό ἐκκλησίασμα σύντομο θεολογικό κήρυγμα.

Μέσα σέ αὐτά τά πλαίσια τήν 12η Αὐγούστου -ἐφέτος- συμμετεῖχα στόν Ἑσπερινό καί τήν Ἱερά Παράκληση τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου στό Ἀντίρριο καί ἐκφώνησα ἐντός τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ ὀλιγόλεπτον κήρυγμα. Στό Δελτίο Τύπου πού ἐξέδωσε ἡ Ἱερά Μητρόπολη ἐκείνη τήν ἡμέρα γράφεται:

«Ὁ Σεβασμιώτατος στό κήρυγμά του ἀναφέρθηκε σέ μιά φράση τοῦ ἁγίου Μεθοδίου Ὀλύμπου, ὁ ὁποῖος ἐμαρτύρησε ἀρχές τοῦ 4ου αἰῶνος μ.Χ., στήν Παναγία ὅτι εἶναι "Λαβίς τοῦ καθαρτικοῦ ἄνθρακος".

Αὐτήν τήν εἰκόνα ἔλαβε ἀπό τόν Προφήτη Ἡσαΐα πού εἶδε ἕνα Σεραφείμ τό ὁποῖο κρατοῦσε ἕναν ἀναμμένο ἄνθρακα πού πῆρε μέ λαβίδα ἀπό τό θυσιαστήριο. Αὐτόν τόν ἄνθρακα ἔβαλε στά χείλη τοῦ Προφήτου καί τοῦ εἶπε: Αὐτό ἄγγιξε τά χείλη σου καί ἀφήρεσε τίς ἀνομίες σου καί καθάρισε τίς ἁμαρτίες σου (Ἡσ. στ΄, 6-7).

Αὐτή ἡ εἰκόνα δείχνει τό ἔργο τῆς Παναγίας. Εἶναι ἡ λαβίδα πού μετέφερε τήν Θεότητα, ὅπως ψάλλουμε στήν Ἐκκλησία. "Ἡ λαβίς ἡ μυστική ἡ τόν ἄνθρακα Χριστόν συλλαβοῦσα ἐν γαστρί σύ ὑπάρχεις Μαριάμ". Αὐτό τό πῦρ μᾶς καθαρίζει ἀπό τίς ἁμαρτίες μας καί μᾶς φωτίζει. Πρῶτα αἰσθάνεται κανείς τήν καύση, ἔπειτα τό φῶς. Ὁ Χριστός εἶναι «πῦρ καταναλίσκον διά τό « ἔτι ἐλλιπές τῆς καθάρσεως», καί φῶς πού «φωτίζει, διά τό μέτρον τῆς τελειότητος», κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Σιναΐτη.

Βέβαια, αὐτό παραπέμπει καί στήν θεία Κοινωνία τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Γι’ αὐτό καί ἡ θεία Κοινωνία εἶναι προσφορά τῆς Παναγίας• καί τό Σῶμα καί τό Αἶμα τοῦ Χριστοῦ καθαρίζει καί φωτίζει τόν ἄνθρωπο πού προσέρχεται ἀξίως νά κοινωνήση.

Κατέληξε ὅτι πρέπει νά προετοιμασθοῦμε γιά τήν ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ὥστε μέ τήν θεία Κοινωνία νά καθαρισθῆ καί νά φωτισθῆ ἡ ψυχή μας».

Ἀμέσως μετά τήν ἀκολουθία ἔγινε λιτάνευση τοῦ ἱεροῦ Ἐπιταφίου τῆς Παναγίας. Γράφεται στό Δελτίον Τύπου:

«Στήν συνέχεια λιτανεύθηκαν πέριξ τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ οἱ εἰκόνες τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου καί τῆς Παναγίας Βηματάρισσας συνοδευόμενες ἀπό τήν Φιλαρμονική τοῦ Ἀντιρρίου "Ἀπόλλων".

»Ὁ Σεβασμιώτατος εὐχαρίστησε τόν Ἐφημέριο τοῦ Ναοῦ, Ἀρχ. π. Πρόδρομο Ἀσημακόπουλο, τό Ἐκκλησιαστικό Συμβούλιο, τόν «Σύνδεσμο ἀγάπης» τοῦ Ναοῦ, τούς ἱεροψάλτες, τήν φιλαρμονική, τούς Ἄρχοντες καί εὐχήθηκε νά ἑορτάσουμε μέ ὑγεία τήν ἑορτή τῆς Παναγίας.

»Παρευρέθηκαν ὁ Ἀντιδήμαρχος Ἀντιρρίου, Χαράλαμπος Καραδήμας, ὁ Πρόεδρος τῆς Τοπικῆς Κοινότητος, Γεώργιος Παπαδόπουλος καί πολλοί πιστοί».

Στό τέλος τοῦ Ἑσπερινοῦ καί τῆς Λιτανείας, ἀφοῦ εὐχαρίστησα ὅλους τούς παρευρισκομένους, εὐχήθηκα νά ἑορτάσουν μέ ὑγεία τήν ἑορτή τῆς Παναγίας μας. Παριστάμενος δημοσιογράφος μαγνητοσκόπησε αὐτά πού εἶπα. Κατά ἀπομαγνητοφώνηση εἶπα τά ἑξῆς:

«Εὔχομαι Καλό Δεκαπενταύγουστο. Νά πῶ καί κάτι. Ἐπεκράτησε μία μόδα τά τελευταῖα χρόνια. Δέν τά ξέραμε αὐτά• τώρα τά τελευταῖα χρόνια ἐπεκράτησε αὐτή ἡ μόδα. Λέει, τό λένε στά νησιά• καί τί σημαίνει τό λένε στά νησιά; Λέει "Καλή Παναγιά", τί θά πῆ "Καλή Παναγιά"; Λέμε "Καλό Χριστό"; Ἐμεῖς λέμε "Καλά Χριστούγεννα"• τά Χριστούγεννα εἶναι γεγονός, δέν εἶναι πρόσωπο• λέμε "Καλό Πάσχα", εἶναι γεγονός. Τί θά πῆ "Καλή Παναγιά"; Δέν λέει τίποτα τό "Καλή Παναγιά". "Καλό Δεκαπενταύγουστο", "Καλή ἑορτή τῆς Παναγίας μας"• ἔτσι ξέραμε παλιά. Ἐγώ τώρα τελευταῖα ἄκουσα νά λένε "Καλή Παναγιά", "Καλή Παναγιά", σάν νά λέμε "Καλό Χριστό", "Καλό Ἅγιο", "Καλό Ἅγιο Νικόλαο"• τί θά πῆ; Ἄλλο τά πρόσωπα, ἄλλο τά γεγονότα. Τό γεγονός ἐδῶ δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ Παναγία, εἶναι ἡ Κοίμηση τῆς Παναγίας. "Καλό Δεκαπενταύγουστο", "Καλή ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Παναγίας μας", ὄχι "Καλή Παναγιά". Ποῦ τά βρῆκαν αὐτά;

»Τό λέω αὐτό γιατί δέν στέκεται οὔτε καί λεκτικά οὔτε καί θεολογικά. Θεολογικά φυσικά δέν στέκεται μέ τίποτα, οὔτε καί λογικά στέκεται.

»Νά εἶστε καλά καί εὔχομαι νά ἔχετε "Καλή ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Παναγίας μας" μέ χαρά, μέ ἐσωτερική εἰρήνη, καί ἡ Παναγία νά μᾶς σκεπάζη καί ἐμᾶς καί τήν ἐνορία σας τήν εὐλογημένη αὐτή τοῦ Ἀντιρρίου• νά σκεπάζη καί ὅλη τήν περιφέρειά μας, νά προστατεύη καί τήν κοινωνία μας καί τίς οἰκογένειές σας• ὄχι τήν Ἑλλάδα ἁπλῶς, ἀλλά ὅλο τό Γένος μας καί ὅλο τό Ἔθνος, ὁπουδήποτε εἶναι Ἕλληνες-Ρωμηοί».

Αὐτές οἱ δηλώσεις μου παρερμηνεύθηκαν καί ἀποσπασματικά καί στό σύνολό τους.

Θά ἤθελα νά δώσω μερικές διευκρινίσεις.

1. Τά ὅσα εἶπα δέν ἦταν κατά τήν διάρκεια τοῦ κηρύγματος ἐντός τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, ἡ δέ Ἱερά Μητρόπολη ἔχει ἀναρτήσει τό κήρυγμα τῆς ἡμέρας ἐκείνης στήν ἱστοσελίδα της. Ἀλλά ἦταν κάποια αὐθόρμητα λόγια ἔξω ἀπό τόν Ἱερό Ναό τοῦ ἁγίου Νικολάου Ἀντιρρίου Ναυπακτίας στούς Χριστιανούς πού ἐπέστρεψαν ἀπό τήν λιτανεία στόν Ἱερό Ναό, γιά νά τούς εὐχαριστήσω καί νά τούς εὐχηθῶ, καί ὄχι σέ Ναό τῆς Τοποτηρητείας. Ἄλλωστε, τό συγκεκριμένο βίντεο αὐτό δείχνει.

Δέν μαγνητοφώνησε αὐτόν τόν μικρό σχολιασμό ὑπεύθυνος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως οὔτε τό διακίνησε ἡ Ἱερά Μητρόπολη. Μάλιστα, ὅταν διαδόθηκε σέ πολλές ἱστοσελίδες ἀπό παρόντα εἰκονολήπτη, μοῦ τηλεφώνησαν πολλοί δημοσιογράφοι νά συνομιλήσω στίς ἐκμπομπές τους καί στίς Εἰδήσεις τῶν Σταθμῶν καί τό ἀρνήθηκα, γιατί δέν τό θεωροῦσα ὡς σημαντικό θέμα γιά νά ὁμιλήσω δημοσίως.

2. Καίτοι ὁ λόγος μου ἐκείνη τήν ἡμέρα ἦταν αὐθόρμητος, ἐν τούτοις δέν ἦταν πρόχειρος, ἄν καί δέν ὑπῆρχε δυνατότητα νά ἀναλυθῆ ὅπως θά ἔπρεπε, ἀφοῦ μέ ἀπασχόλησε κατά καιρούς αὐτή ἡ εὐχή «Καλή Παναγιά», ἐπειδή τήν θεωροῦσα ὡς ὀθνεία παράδοση καί ὑποτιμητική γιά τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, πού εἶναι «ἡ τιμιωτέρα τῶν Χερουβείμ καί ἐνδοξοτέρα ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ, ἡ ἀδιαφθόρως Θεόν Λόγον τεκοῦσα, ἡ ὄντως Θεοτόκος», κατά τό Μεγαλυνάριο πού ψάλλουμε στήν ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου. Εἶναι τό «μεθόριον μεταξύ κτιστοῦ καί ἀκτίστου φύσεως», κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, «ἡ Θεός μετά Θεόν, τά δευτερεῖα τῆς Τριάδος κατέχουσα», κατά τήν ἱερά ὑμνογραφία.

Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ἀπό τά μικρά μου χρόνια στά Ἰωάννινα καί ἀπό τά ἔτη πού σπούδαζα στήν Θεσσαλονίκη, καί τά ἔτη πού ὑπηρετοῦσα ἐκκλησιαστικά στήν Ἱερά Μητρόπολη Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας, πάντοτε ἄκουγα τήν εὐχή «Καλό Δεκαπενταύγουστο», «Καλή ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Παναγίας μας», «Καλό Πάσχα τοῦ Καλοκαιριοῦ», ποτέ δέν εἶχα ἀκούσει τήν εὐχή «Καλή Παναγιά».

Πρώτη φορά ἄκουσα αὐτήν τήν εὐχή, ὅταν μετατέθηκα ὡς Ἱεροκήρυξ καί Διευθυντής Νεότητος τό 1988 στήν Ἱερά Ἀρχιεπισκοπή Ἀθηνῶν, καί κυρίως ὅταν ἄρχισε νά λειτουργῆ τό 1989 ὁ Ραδιοφωνικός Σταθμός τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, τοῦ ὁποίου ἤμουν ἀπό τήν ἀρχή τῆς λειτουργίας του συνεργάτης, παραγωγός καί ἕνα διάστημα καί μέλος τῆς Ἐπιτροπῆς Καταρτίσεως τοῦ Προγράμματός του. Τότε κάποιοι παραγωγοί εὔχονταν «Καλή Παναγιά» τόν Δεκαπενταύγουστο, καί ὅταν τούς ρώτησα γιατί διατυπώνουν αὐτήν τήν εὐχή, μοῦ εἶπαν ὅτι τήν ἄκουσαν σέ κάποια νησιά τοῦ Αἰγαίου Πελάγους.

3. Ὅπως ἦταν ἑπόμενο μέ ἀπασχόλησε αὐτό τό θέμα καί τό συζητοῦσα μέ διαφόρους λέγοντας τίς σκέψεις μου. Δηλαδή, ὅσοι μέ γνωρίζουν ξέρουν ὅτι αὐτό τό σχολίαζα κατά καιρούς.

Τά ἐπιχειρήματά μου ἦταν τά ἀκόλουθα:

Κατ’ ἀρχάς ἡ λέξη Παναγία δέν καλύπτει ὅλο τό ἔργο τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου. Τόν 4ο αἰώνα μ. Χ. ἔγιναν πολλές θεολογικές συζητήσεις γιά τό πῶς θά χαρακτηρίζεται ἡ Μητέρα τοῦ Χριστοῦ καί διάφοροι ὑποστήριζαν ὀνόματα, ἀνάλογα μέ τήν ἄποψη πού εἶχαν γιά τόν Χριστό, ἄν, δηλαδή, εἶναι Θεός ἤ ἄνθρωπος. Ἔτσι, ἡ Γ΄ Οἰκουμενική Σύνοδος ἀποφάνθηκε ὅτι ἡ Μητέρα τοῦ Χριστοῦ εἶναι καί πρέπει νά λέγεται Θεοτόκος. Καί ὅπως γράφει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός ὁ ὅρος Θεοτόκος «ἅπαν τό μυστήριον τῆς θείας Οἰκονομίας συνίστησι». Ὁπότε ἡ καλύτερη θεολογική φράση εἶναι «Ὑπεραγία Θεοτόκος» καί αὐτή περιλαμβάνει ὅλες τίς ἄλλες ὀνομασίες.

Ἔπειτα, συνήθως στίς εὐχές χρησιμοποιοῦμε κάποιες φράσεις οἱ ὁποῖες καί παραπέμπουν στά ἰδιαίτερα γεγονότα πού ἑορτάζουμε καί στό χρονικό διάστημα πού ἑορτάζονται. Γιά παράδειγμα, τό «Καλές Ἑορτές» εἶναι ἀόριστος ἔκφραση καί μπορεῖ νά ἐκφράση τόν σχετικισμό. Ἔτσι, ὅπως λέμε «Καλά Χριστούγεννα», «Καλό Πάσχα», ἔτσι μποροῦμε νά λέμε, ὅπως ἤξερα ἀπό τά παιδικά μου χρόνια «Καλό Δεκαπενταύγουστο» ἤ «Καλή ἑορτή τῆς Παναγίας μας ἤ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου».

Ἀκόμη, ὅπως δέν μποροῦμε νά ποῦμε «Καλό Χριστό», «Καλό ἅγιο Γεώργιο» κλπ., δηλαδή νά ἀναφερόμαστε σέ ὄνομα, ἔτσι δέν μποροῦμε νά λέμε «Καλή Παναγιά».

Ἀκόμη, ὅταν σκεφθῆ κανείς τί ἐννοεῖ ὁ κόσμος μέ τό «Καλή Παναγιά», τότε ἐκφράζει ἔντονο σκεπτικισμό. Ὅταν κανείς εὔχεται μέ τό «Καλή Παναγιά», καί ἐννοεῖ καλή συμμετοχή στό μυστήριο τῆς θείας Λειτουργίας, καί τῆς θείας Κοινωνίας, ἤ καλή ἀγρυπνία ὅλη τήν νύκτα γιά νά τιμηθῆ ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος, ὑπάρχει συγκατάβαση στόν ὅρο. Ὅταν ὅμως μέ τήν εὐχή αὐτήν, κατά τό πλεῖστον, ἐννοῆ ἐκδρομές, διασκεδάσεις μέ κατάλυση τῆς νηστείας ἀκόμη καί τήν παραμονή τῆς ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, μέ ὁλονύκτια κραιπάλη καί μέθη καί ὅλα τά συμπαρομαρτοῦντα, τότε ἀγανακτεῖ ἐσωτερικά. Προσωπικά, δέν θά χρησιμοποιῶ ποτέ τήν εὐχή «Καλή Παναγιά».

Θά πῆ κανείς ὅτι τό ἴδιο γίνεται μέ τήν εὐχή «Καλά Χριστούγεννα», καί «Καλό Πάσχα». Ὅμως, ὑπάρχει οὐσιαστική διαφορά, γιατί αὐτές οἱ φράσεις δηλώνουν χρονική περίοδο ἑορτῶν, ὄχι τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, δηλαδή εἶναι φοβερό νά διασκεδάζη κανείς μέ κραιπάλη καί μέθη ἐν ὀνόματι τοῦ Χριστοῦ ἤ τῆς Παναγίας.

Βέβαια, μπορεῖ κανείς νά χρησιμοποιήση διάφορα ἀντιεπιχειρήματα, γλωσσικά, πολιτιστικά ἴσως καί θεολογικά, ἄλλωστε «λόγῳ παλαίει πᾶς λόγος», καί νά ἐνεργήση κατά τήν «συνείδησή» του, ὅπως τήν ἔχει διαμορφώσει πολιτιστικά καί ἀτομικιστικά. Ἀλλά κανείς δέν μπορεῖ νά ἀμφισβητήση τήν ἀγάπη μου πρός τόν Χριστό, τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο καί τήν Ὀρθόδοξη θεολογία, ὅπως ἐκφράζεται ἀπό τό «consensus patrum», δηλαδή τήν κοινή συμφωνία τῶν Πατέρων τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων.

«Ὅσο ζῶ καί ἀναπνέω» θά ἀγαπῶ τήν Ὑπεραγία Θεοτόκο, ὅπως θεολόγησαν οἱ ἅγιοι Πατέρες, δηλαδή ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία, θά ὑμνῶ τά μεγαλεῖα της, θά δοξάζω τό ἁγιασμένο ὄνομά της, ὡς Ὑπεραγία Θεοτόκο, καί θά τήν παρακαλῶ μέ δάκρυα κατά τήν εὐχή τοῦ Ἀποδείπνου:

«Καί πάρεσό μοι ἀεί ὡς ἐλεήμων καί συμπαθής καί φιλάγαθος• ἐν μέν τῷ παρόντι βίῳ θερμή προστάτις καί βοηθός, τάς τῶν ἐναντίων ἐφόδους ἀποτειχίζουσα καί πρός σωτηρίαν καθοδηγοῦσα με, καί ἐν τῷ καιρῷ τῆς ἐξόδου μου, τήν ἀθλίαν μου ψυχήν περιέπουσα, καί τά σκοτεινάς ὄψεις τῶν πονηρῶν δαιμόνων πόῤῥω αὐτῆς ἀπελαύνουσα• ἐν δέ τῇ φοβερᾷ ἡμέρᾳ τῆς κρίσεως, τῆς αἰωνίου με ῥυομένη κολάσεως, καί τῆς ἀπορρήτου δόξης τοῦ σοῦ Υἱοῦ καί Θεοῦ ἡμῶν κληρονόμον ἀποδεικνύουσα».

Ἐπίσης, θά τήν παρακαλῶ νά πρεσβεύη στόν Υἱό της καί Θεό της νά μήν τήν ὑβρίζουν χρησιμοποιώντας τό ὄνομά της, ὄχι γι’ αὐτήν, ἀφοῦ δέν ἔχει καμμιά ἀνάγκη, ἀλλά γιά τούς ὑβριστές της πού θά ὑποστοῦν τήν δικαία κρίση τοῦ Υἱοῦ της.