Κύριο ἄρθρο: Esther Williams

Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιεροθέου

Πρόσφατα κοιμήθηκε η Esther Williams σε ηλικία 90 ετών και η εξόδιος ακολουθία της, κατά την επιθυμία της, έγινε στην Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας), της Ιεράς Μητροπόλεως Θηβών και Λεβαδείας, όπου και ετάφη. Με το κείμενό μου αυτό θα ήθελα να καταγράψω μερικά σχόλια για ένα μέρος της ζωής της.

Πριν δέκα περίπου χρόνια, όταν υπηρετούσα ως Ιεροκήρυκας και Διευθυντής Νεότητος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, δέχθηκα ένα τηλεφώνημα από κάποιον κύριο που μου είπε ότι δύο αγγλίδες θέλουν να με επισκεφθούν και να μου δώσουν κάτι.

Πράγματι με επισκέφθηκαν δύο κυρίες μεγάλης ηλικίας, η μία ήταν η Esther Williams και η άλλη ήταν η στενή της φίλη και βαπτιστικιά Mary Rosslyn και μου ανεκοίνωσαν ότι η πρώτη μετέφρασε στα αγγλικά το βιβλίο μου “Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία” και ήθελε να μου το παραδώση. Η μόνη της επιθυμία ήταν να κυκλοφορήση, αν θεωρούσα καλό το κείμενο, για να ωφεληθή ο αγγλόφωνος πληθυσμός και γενικότερα ο δυτικός κόσμος, όπως ωφελήθηκε η ίδια.

Μου έκανε τεράστια εντύπωση το γεγονός αυτό, γιατί ποτέ δεν είχα ενδιαφερθή και δεν είχα παρακαλέσει κάποιον να μεταφράση κάποιο από τα βιβλία μου. Οπότε, όπως ήταν φυσικό, της έκανα μια βασική ερώτηση για το που βρήκε το βιβλίο αυτό και γιατί το επέλεξε να το μεταφράση. Μου απάντησε με απλότητα ότι σε μια από τις τακτικές ελεύσεις της στην Ελλάδα και τις επισκέψεις της στα Βιβλιοπωλεία της Αθήνας, της έκανε εντύπωση αυτό το βιβλίο, την ενδιέφερε δε και το θέμα, και για δική της χρήση το μετέφρασε, ασχολούμενη με την μετάφραση σχεδόν έναν χρόνο. Και στην έκπληξή μου για το ότι ενδιαφέρθηκε για την μετάφραση χωρίς εγώ να το επιδιώκω, μου απάντησε αφοπλιστικά: “Εσείς δεν το επιδιώξατε, αλλά εργάσθηκε ο άγγελός σας για σάς”.

Την εποχή εκείνη, που μετέφρασε το πρώτο αυτό βιβλίο, βρισκόταν στην ηλικία των 80 ετών. Έκτοτε γνωρισθήκαμε αρκετά. Και με την νεανική διάθεση που είχε, παρά τα 80 της χρόνια, μετέφρασε συνολικά οκτώ βιβλία μου, από τα πιο βασικά και πολυσέλιδα, όπως, “Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία”, “Η ζωή μετά τον θάνατον”, “Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ως αγιορείτης”, “Το εκκλησιαστικό φρόνημα”, “Το πρόσωπο στην ορθόδοξη παράδοση”, “Εποπτική κατήχηση”, “Οι δεσποτικές εορτές” και “Η αποκάλυψη του Θεού” που δεν έχει κυκλοφορήσει ακόμη.

Τα βιβλία αυτά κυκλοφόρησαν στον αγγλόφωνο πληθυσμό και οι δημοσιευθείσες σελίδες ανέρχονται στις δυόμιση χιλιάδες (2.500) περίπου. Και όταν πια δεν μπορούσε προς το τέλος της ζωής της να μεταφράζη, όταν πλησίαζε τα 90 της χρόνια, μου ζητούσε συγγνώμη -άν είναι δυνατόν!- γιατί δεν συνέχισε αυτό το έργο που το θεωρούσε βασικό για την ζωή της.

Θα ήθελα, ως ένα μνημόσυνο γι' αυτήν, να υπογραμμίσω μερικά σημεία που έχουν σχέση με την ζωή της.

Το πρώτο είναι ότι η Esther Williams καταγόταν από επιφανή οικογένεια και είχε πολλά διανοητικά χαρίσματα. Ο πατέρας της Πέτρος Bassqe γεννήθηκε στην Νορβηγία το 1874 και κοιμήθηκε το 1945 στην Evanston της Αμερικής. Σπούδασε Ιατρική στο Σικάγο το 1893 όπου και παντρεύτηκε την παιδίατρο Μίριαμ Gardener από την Καλλιφόρνια. Διετέλεσε καθηγητής νευροχειρουργικής και προϊστάμενος σε όλα τα Νοσοκομεία του Σικάγο και της Evanston. Επισκέφτηκε πάρα πολλά Πανεπιστήμια όπως της Πράγας, Heidelberg, Montpellier, του Βερολίνου, των Παρισίων και του Λονδίνου για μεγαλύτερη έρευνα τα έτη 1900-1906. Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο είχε έντονη δράση στην “Ιατρική Συμβουλευτική Επιτροπή”, στις “Νευροψυχιατρικές επιτροπές” και ως καθηγητής στην Νευροχειρουργική Σχολή. Εξασκούσε το επάγγελμα της ιατρικής μέχρι τον θάνατό του. Συνέγραψε αναρίθμητα άρθρα και το ετήσιο βιβλίο “of Nervous and Mental Diseases”, για τα Νεύρα, που διαβαζόταν από νευρολόγους όλου του κόσμου. Επίτιμο μέλος της Νορβηγικής Νευρολογικής Εταιρείας, της Σουϊδικής και της Minnesota ως και Πρόεδρος διαφόρων οργανισμών.

Η Esther γεννήθηκε στο Σικάγο της Αμερικής στίς16-2-1914. Το 1936 έλαβε το Master στην Γεωλογία από το Πανεπιστήμιο της Columbia και το 1949 έλαβε το Master στα Παιδαγωγικά. Είχε μια ικανότητα στο να μαθαίνη ξένες γλώσσες, γι’ αυτό και γνώριζε γύρω στις δέκα γλώσσες. Τα ελληνικά μπορούσε να τα διαβάζη και μάλιστα γνώριζε πολύ καλά την αρχαία ελληνική γλώσσα με την γραμματική και το συντακτικό της όπως την διδάχτηκε στο Γυμνάσιο, σύμφωνα με δική της επιλογή. Κατά καιρούς δίδαξε ψυχολογία, θρησκειολογία, φιλοσοφία και αγγλική γλώσσα στην Φινλανδία όπου έγινε και υπήκοος.

Το δεύτερο είναι ότι η Esther Williams δεν γεννήθηκε ορθόδοξη, αλλά έγινε ορθόδοξη ύστερα από προσωπική αναζήτηση. Ανήκε στην προτεσταντική αίρεση των Κουάκερων. Η αίρεση αυτή είναι καρπός του πουριτανισμού και δημιουργήθηκε από τον Γεώργιο Φόξ, το 1643, του οποίου η διδασκαλία ήταν μυστικοπαθής και τόσο αυτός όσο και όλοι όσοι συμμετείχαν στην ομάδα αυτή επεδίωκαν τον ατομικό τους αγιασμό, έξω από την λατρεία της Εκκλησίας και τα μυστήριά της. Οι ίδιοι αυτοχαρακτηρίζονταν “φίλοι”, ή “τέκνα της αληθείας” ή “τέκνα του Φωτός”. Ο χαρακτηρισμός quakers (κουάκεροι) δόθηκε από έναν δικαστή. Κατά την διάρκεια μιας δίκης ο Γεώργιος Φόξ εξόρκισε τον δικαστή να “τιμά τον Θεό και να τρέμη ενώπιον του Λόγου του” και εκείνος του απάντησε αποκαλώντας τον quaker (κουάκερ) -τρέμοντα- οπότε χαρακτηρίσθηκαν με αυτό το όνομα όλοι οι οπαδοί του.

Η Esther Williams ανήκοντας σε αυτήν την ομάδα αγάπησε την εσωτερική εργασία, ασκήθηκε στον αγώνα για την προσωπική της πρόοδο με την προσευχή, αναζητώντας προσωπική σχέση με τον Θεό. Άλλωστε από μικρή είχε διδαχθή από τον πατέρα της να προσεύχεται κάθε βράδυ για αρκετή ώρα. Όλα αυτά την οδήγησαν διαδοχικά στην αγάπη της προς την ησυχία και την νήψη, την προσευχή και τελικά την ορθόδοξη ζωή.

Μόλις ανακάλυψε την νηπτική παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας και ότι αυτή η νηπτική θεολογία δημιουργούσε μια ισορροπία, μια πνευματική υγεία, εγκατέλειψε την προτεσταντική αίρεση των κουάκερων και βαπτίσθηκε το 1963 Ορθόδοξη καί, βεβαίως, συνέχισε να ζη την ησυχαστική παράδοση, περνώντας πολύ καιρό στα Ορθόδοξα Μοναστήρια, κυρίως στην Φινλανδία, όπου ήταν η νονά της, η μοναχή Πελαγία, αφού πλέον συνδεόταν με την λατρευτική και μυστηριακή ζωή της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ασχολείτο με την προσευχή και μάλιστα την καλουμένη νοερά-καρδιακή προσευχή, διαβάζοντας νηπτικά-ησυχαστικά βιβλία. Ακριβώς αυτό ήταν εκείνο που την ήλκυε στα βιβλία που αναλύουν αυτήν την ησυχαστική διδασκαλία των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας. Ακόμη είχε επικοινωνία με τον Αρχιεπίσκοπο των Ρώσων στην Αγγλία, Αντώνιο Μπλούμ, παρακολουθούσε τις ομιλίες του, και από τις σημειώσεις που κρατούσε κυκλοφόρησαν διάφορα βιβλία του μεταξύ των οποίων το γνωστό στον ελληνικό χώρο “Μάθε να προσεύχεσαι”. Μετέφρασε δε πάρα πολλά ορθόδοξα βιβλία από τα φιλανδέζικα, τα ρωσικά και τα ελληνικά στα αγγλικά.

Όλα αυτά δείχνουν την μεγάλη σημασία την οποία έχει για την σύγχρονη εποχή η νηπτική-ησυχαστική παράδοση, συνδεδεμένη στενά με τα μυστήρια της Εκκλησίας, ιδιαιτέρως με την θεία Ευχαριστία και ότι όλη αυτή η παράδοση μπορεί να βοηθήση τον σύγχρονο άνθρωπο. Και βέβαια, πρέπει να σημειωθή ότι πολλοί από μάς, που έχουμε το προνόμιο να έχουμε αυτόν τον πλούτο στην γλώσσα μας, αλλά και να βιώνεται κυρίως εμπειρικώς στο Άγιον Όρος και τα Ορθόδοξα παραδοσιακά Μοναστήρια, δεν μπορούμε να το εκτιμήσουμε.

Το τρίτο σημείο είναι ότι για την μετάφραση των οκτώ (από τα ένδεκα συνολικά) βιβλίων μου στην αγγλική γλώσσα εργάσθηκε σκληρά. Όταν άρχισε την μετάφραση του πρώτου με τίτλο “Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία”, βρισκόταν στην ηλικία των ογδόντα (80) ετών. Και η μετάφραση είναι δύσκολο έργο, ιδίως σε θεολογικά κείμενα.

Η μία δυσκολία ήταν ότι έπρεπε να κάθεται ολόκληρες ώρες στον ηλεκτρονικό υπολογιστή για να μεταφράζη. Αυτό ήταν δύσκολο γιατί υπέφερε από την σπονδυλική της στήλη για την οποία είχε κάνει και εγχείριση, αφού πριν χρόνια είχε φθάσει σε ολική σχεδόν αναπηρία και θεραπεύτηκε με θαυματουργική ενέργεια. Είχε, λοιπόν, τον υπολογιστή δίπλα στο κρεβάτι της καί, όταν κουραζόταν, ξάπλωνε. Μετά την ξεκούραση συνέχιζε την μετάφραση. Και αυτό γινόταν σχεδόν όλη την ημέρα. Γενικά όπως η ίδια έλεγε, ποτέ η υγεία της δεν ήταν καλή. Είχε υποστή πολλές και σοβαρές εγχειρίσεις (καρκίνο εντέρου, κεφαλή μηρού, στους οφθαλμούς-είχε τυφλωθή).

Η άλλη δυσκολία προέρχεται από το ότι τα βιβλία μου που μετέφρασε, επειδή είναι θεολογικά έχουν ορολογία εξειδικευμένη, η οποία ορολογία αφ' ενός μεν ήταν δύσκολο να κατανοηθή από τον αγγλόφωνο πληθυσμό, αφ’ ετέρου δε είχε αποδοθή στην αγγλική γλώσσα από διάφορους μεταφραστές πατερικών βιβλίων διαφορετικά, όπως συνέβη για τους όρους νούς, καρδία, πρόσωπο, υπόσταση, υποστατικό ιδίωμα, σύνθετη υπόσταση κλπ.

Επίσης, τρίτη δυσκολία ήταν το ότι αυτά τα βιβλία μου είχαν παραπομπές στους Πατέρες της Εκκλησίας, ιδίως το βιβλίο “Ορθόδοξη Ψυχοθεραπεία” είχε περίπου 1.100 παραπομπές. Αυτό σήμαινε ότι τα κείμενα των αγίων Πατέρων, που χρησιμοποιούσα, έπρεπε να αποδοθούν σωστά στην αγγλική γλώσσα και να γίνουν οι παραπομπές σε αγγλικές μεταφράσεις των έργων, εάν βεβαίως είχαν μεταφρασθή τα συγκεκριμένα έργα στην αγγλική γλώσσα. Έτσι αγόρασε όλα τα κείμενα των συγκεκριμένων Πατέρων και αναζητούσε στην Βρετανική Βιβλιοθήκη τα τυχόν μεταφρασμένα βιβλία των Πατέρων στην αγγλική γλώσσα, οπότε με αυτόν τον τρόπο και πιστότερη μετάφραση των πατερικών κειμένων έκανε, αλλά και παρέπεμπε για το αγγλόφωνο αναγνωστικό κοινό σε κείμενα προσιτά σε αυτό. Επίσης, τα ποιήματα του αγίου Συμεών του νέου Θεολόγου τα απέδωσε με ακρίβεια και με ποιητικό ύφος. Και αυτό το έκανε ενώ βρισκόταν στην όγδοη δεκαετία της ζωής της, από τα ογδόντα έως τα ογδονταέξι της χρόνια.

Βέβαια, είναι γνωστόν ότι η μετάφραση είναι μια δημιουργική δουλειά, δυσκολότερη από το να γράφη κανείς πρωτοτύπως δικές του σκέψεις, και μάλιστα από το να αφηγήται, γιατί το μεταφραστικό έργο απαιτεί να κατανοήση κανείς πλήρως το κείμενο του συγγραφέα και στην συνέχεια να προσπασθή να μεταφέρη το ακριβές αυτό νόημα στην αγγλική νοοτροπία της γλώσσας και των ανθρώπων. Αυτή η εργασία απαιτεί μια εργώδη προσπάθεια για να μην προδώση κανείς το κείμενο, και μάλιστα ένα θεολογικό κείμενο. Επίσης προϋποθέτει μια ακμαιότητα δυνάμεων, νηφαλιότητα, προσοχή, και δύναμη θελήσεως, τα οποία συνήθως δεν διαθέτει εκείνος που βρίσκεται στην μέση ηλικία ή και σε προχωρημένη, ιδιαιτέρως στην ηλικία των ογδόντα ετών. Η αείμνηστη αντιμετώπισε όλες αυτές τις δυσκολίες με δύναμη νεανική, επιστημονική ακρίβεια και φλόγα ιεραποστολική.

Η προσφορά της είναι μεγάλη, γιατί, κάνοντας την μετάφραση των οκτώ αυτών βιβλίων μου στην αγγλική γλώσσα, έδωσε την δυνατότητα να μεταφρασθούν αυτά και σε άλλες γλώσσες, από ανθρώπους που γνώριζαν την αγγλική γλώσσα. Και έτσι το μεταφραστικό της έργο έχει μια οικουμενική αξία και σπουδαιότητα.

Το τέταρτο σημείο είναι ότι είχε πολλά χαρίσματα που ήταν έκδηλα στο πρόσωπό της και την όλη της αναστροφή και τα αντιλαμβανόταν κανείς όταν την συναντούσε και συζητούσε μαζί της. Θα ήθελα να αναφέρω μερικά από αυτά τα μεγάλα χαρίσματα που είχε.

Είχε μια απλότητα μικρού παιδιού, αλλά και την σοφία μιας μεγάλης γυναίκας, που είχε πολλές εμπειρίες στην ζωή της. Γελούσε και αντιδρούσε με το χαρακτηριστικό αυτό γνώρισμα της παιδικότητος. Εκτός από την εκμάθηση ξένων γλωσσών, αγαπούσε πολύ την μουσική και τα ταξείδια. Είχε φοβερό ζήλο για μάθηση μέχρι τα βαθειά γηρατειά της.

Διακρινόταν από μια βαθειά ταπείνωση. Ενώ όσοι την γνώριζαν εκπλήσσονταν από την προσφορά της και το έργο της, εκείνη δεν υπερηφανευόταν, αλλά το αισθανόταν φυσικό. Έλεγε ότι μετέφραζε για την δική της ωφέλεια. Μάλιστα το θεωρούσε τιμή και ευχαριστιόταν που τυπώνονταν και κυκλοφορούσαν τα βιβλία αυτά στην αγγλική γλώσσα. Χαιρόταν σαν μικρό παιδί. Είχε δε την ταπείνωση να εμπιστεύεται και να παρακαλή την Έφη Μαυρομιχάλη να διαβάζη την μετάφρασή της, επειδή είχε γνώση των θεολογικών όρων που χρησιμιποιούσα στην αγγλική γλώσσα και να επιφέρη όσες διορθώσεις ήθελε.

Η ανιδιότελειά της ήταν σε μεγάλο βαθμό. Δεν έκανε το έργο αυτό για να αποκτήση χρήματα, μάλιστα δεν ήθελε να λάβη τα μεταφραστικά της δικαιώματα ή μέρος από αυτά, γιατί αισθανόταν, όπως έλεγε, ότι ανήκε στην οικογένεια της Ιεράς Μονής Γενεθλίου της Θεοτόκου που εξέδιδε τα έργα και γι’ αυτό δεν ήθελε να λάβη κάποια αμοιβή γι’ αυτό που έκανε. Αρκείτο στην μικρή σύνταξη την οποία ελάμβανε και μπορώ να προσθέσω ότι ζούσε πτωχικά και εκοιμήθη με άκρα πτωχεία. Μάλιστα, είχε εγγραφή σε ασφαλιστική Εταιρεία ώστε μετά τον θάνατό της να μεταφέρουν το σκήνωμά της στην Ελλάδα και να ενταφιασθή στην Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου, της Ιεράς Μητροπόλεως Θηβών και Λεβαδείας, με την οποία είχε συνδεθή στενά.

Η πίστη της στον Θεό ήταν μεγάλη και ανέμενε την απόλαυση της Βασιλείας του Θεού. Η νοσταλγία της ήταν ο ουρανός και η κοινωνία των αγίων.

Αισθάνομαι βαθύτατη ευγνωμοσύνη στην μεγάλη αυτή γυναίκα που έζησε σχεδόν άγνωστη, αλλά ήταν και είναι γνωστή στον Θεό και συγχρόνως ωφέλησε πολύ τους ανθρώπους με την ανιδιοτελή της προσφορά. Και τώρα προγεύεται της αληθινής ζωής, χωρίς να κουράζεται για να μεταφράση κείμενα για την ησυχία και την προσευχή, αλλά ζη τον θείο σαββατισμό και προσεύχεται με την αγαπητή της καρδιακή-νοερά προσευχή.

Τελειώνοντας θα ήθελα δημοσίως να διατυπώσω μια εξομολόγησή μου.

Πολλές φορές, καθώς συζητούσα με την αείμνηστη Esther Williams και ξεδιπλωνόταν μπροστά μου το ψυχικό της μεγαλείο, ελεγχόμουν υπερβολικά και αισθανόμουν ότι θα δώσω φρικτό λόγο στον Θεό. Εκείνη θεωρούσε μεγάλη τιμή και ευγνωμοσύνη στον Θεό που με συνάντησε και μετέφρασε τα βιβλία μου, αλλά εγώ αισθανόμουν ότι βρισκόμουν μπροστά σε μια γυναίκα με μεγάλη διάθεση, υψηλή αναζήτηση και μεγάλη θυσία. Με δίδασκε και με ήλεγχε η όλη της προσωπικότητα. Ζητώ τις προσευχές και εκείνης και όλων των αναγνωστών αυτού του μικρού σχολίου.

Εύχομαι, ο Θεός να την αναπαύση εν σκηναίς δικαίων. Και εμένα να με αξιώση να την συναντήσω στην άλλη ζωή όχι για να μεταφράση κάποιο έργο –δέν θα χρειάζεται πιά, αφού εκεί θα υπάρχη ο προσωπικός λόγος και θα γίνεται η άκτιστη λατρεία- αλλά για να δοξολογούμε τον Τριαδικό Θεό με την καινή γλώσσα και τον καινό τρόπο ζωής.