Κύριο ἄρθρο: Esther Williams

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Πρόσφατα κοιμήθηκε ἡ Esther Williams σὲ ἡλικία 90 ἐτῶν καὶ ἡ ἐξόδιος ἀκολουθία της, κατὰ τὴν ἐπιθυμία της, ἔγινε στὴν Ἱερὰ Μονὴ Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου (Πελαγίας), τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Θηβῶν καὶ Λεβαδείας, ὅπου καὶ ἐτάφη. Μὲ τὸ κείμενό μου αὐτὸ θὰ ἤθελα νὰ καταγράψω μερικὰ σχόλια γιὰ ἕνα μέρος τῆς ζωῆς της.

Πριν δέκα περίπου χρόνια, ὅταν ὑπηρετοῦσα ὡς Ἱεροκήρυκας καὶ Διευθυντὴς Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν, δέχθηκα ἕνα τηλεφώνημα ἀπὸ κάποιον κύριο ποὺ μοῦ εἶπε ὅτι δύο ἀγγλίδες θέλουν νὰ μὲ ἐπισκεφθοῦν καὶ νὰ μοῦ δώσουν κάτι.

Πράγματι μὲ ἐπισκέφθηκαν δύο κυρίες μεγάλης ἡλικίας, ἡ μία ἦταν ἡ Esther Williams καὶ ἡ ἄλλη ἦταν ἡ στενή της φίλη καὶ βαπτιστικιὰ Mary Rosslyn καὶ μοῦ ἀνεκοίνωσαν ὅτι ἡ πρώτη μετέφρασε στὰ ἀγγλικὰ τὸ βιβλίο μου "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία" καὶ ἤθελε νὰ μοῦ τὸ παραδώση. Ἡ μόνη της ἐπιθυμία ἦταν νὰ κυκλοφορήση, ἂν θεωροῦσα καλὸ τὸ κείμενο, γιὰ νὰ ὠφεληθῇ ὁ ἀγγλόφωνος πληθυσμὸς καὶ γενικότερα ὁ δυτικὸς κόσμος, ὅπως ὠφελήθηκε ἡ ἴδια.

Μοῦ ἔκανε τεράστια ἐντύπωση τὸ γεγονὸς αὐτό, γιατί ποτὲ δὲν εἶχα ἐνδιαφερθῇ καὶ δὲν εἶχα παρακαλέσει κάποιον νὰ μεταφράση κάποιο ἀπὸ τὰ βιβλία μου. Ὁπότε, ὅπως ἦταν φυσικό, τῆς ἔκανα μιὰ βασικὴ ἐρώτηση γιὰ τὸ ποὺ βρῆκε τὸ βιβλίο αὐτὸ καὶ γιατί τὸ ἐπέλεξε νὰ τὸ μεταφράση. Μοῦ ἀπάντησε μὲ ἁπλότητα ὅτι σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς τακτικὲς ἐλεύσεις της στὴν Ἑλλάδα καὶ τὶς ἐπισκέψεις της στὰ Βιβλιοπωλεῖα τῆς Ἀθήνας, τῆς ἔκανε ἐντύπωση αὐτὸ τὸ βιβλίο, τὴν ἐνδιέφερε δὲ καὶ τὸ θέμα, καὶ γιὰ δική της χρήση τὸ μετέφρασε, ἀσχολούμενη μὲ τὴν μετάφραση σχεδὸν ἕναν χρόνο. Καὶ στὴν ἔκπληξή μου γιὰ τὸ ὅτι ἐνδιαφέρθηκε γιὰ τὴν μετάφραση χωρὶς ἐγὼ νὰ τὸ ἐπιδιώκω, μοῦ ἀπάντησε ἀφοπλιστικά: "Ἐσεῖς δὲν τὸ ἐπιδιώξατε, ἀλλὰ ἐργάσθηκε ὁ ἄγγελός σας γιὰ σᾶς".

Τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, ποὺ μετέφρασε τὸ πρῶτο αὐτὸ βιβλίο, βρισκόταν στὴν ἡλικία τῶν 80 ἐτῶν. Ἔκτοτε γνωρισθήκαμε ἀρκετά. Καὶ μὲ τὴν νεανικὴ διάθεση ποὺ εἶχε, παρὰ τὰ 80 τῆς χρόνια, μετέφρασε συνολικὰ ὀκτὼ βιβλία μου, ἀπὸ τὰ πιὸ βασικὰ καὶ πολυσέλιδα, ὅπως, "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία", "Ἡ ζωὴ μετὰ τὸν θάνατον", "Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ὡς ἁγιορείτης", "Τὸ ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα", "Τὸ πρόσωπο στὴν ὀρθόδοξη παράδοση", "Ἐποπτικὴ κατήχηση", "Οἱ δεσποτικὲς ἑορτὲς" καὶ "Ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ" ποὺ δὲν ἔχει κυκλοφορήσει ἀκόμη.

Τὰ βιβλία αὐτὰ κυκλοφόρησαν στὸν ἀγγλόφωνο πληθυσμὸ καὶ οἱ δημοσιευθεῖσες σελίδες ἀνέρχονται στὶς δυόμιση χιλιάδες (2.500) περίπου. Καὶ ὅταν πιὰ δὲν μποροῦσε πρὸς τὸ τέλος τῆς ζωῆς της νὰ μεταφράζη, ὅταν πλησίαζε τὰ 90 της χρόνια, μοῦ ζητοῦσε συγγνώμη -ἂν εἶναι δυνατόν!- γιατί δὲν συνέχισε αὐτὸ τὸ ἔργο ποὺ τὸ θεωροῦσε βασικὸ γιὰ τὴν ζωή της.

Θὰ ἤθελα, ὡς ἕνα μνημόσυνο γι' αὐτήν, νὰ ὑπογραμμίσω μερικὰ σημεῖα ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ζωή της.

Τὸ πρῶτο εἶναι ὅτι ἡ Esther Williams καταγόταν ἀπὸ ἐπιφανῆ οἰκογένεια καὶ εἶχε πολλὰ διανοητικὰ χαρίσματα. Ὁ πατέρας τῆς Πέτρος Bassqe γεννήθηκε στὴν Νορβηγία τὸ 1874 καὶ κοιμήθηκε τὸ 1945 στὴν Evanston τῆς Ἀμερικῆς. Σπούδασε Ἰατρικὴ στὸ Σικάγο τὸ 1893 ὅπου καὶ παντρεύτηκε τὴν παιδίατρο Μίριαμ Gardener ἀπὸ τὴν Καλλιφόρνια. Διετέλεσε καθηγητὴς νευροχειρουργικῆς καὶ προϊστάμενος σὲ ὅλα τὰ Νοσοκομεῖα του Σικάγο καὶ τῆς Evanston. Ἐπισκέφτηκε πάρα πολλὰ Πανεπιστήμια ὅπως τῆς Πράγας, Heidelberg, Montpellier, τοῦ Βερολίνου, τῶν Παρισίων καὶ τοῦ Λονδίνου γιὰ μεγαλύτερη ἔρευνα τὰ ἔτη 1900-1906. Κατὰ τὸν Α' Παγκόσμιο πόλεμο εἶχε ἔντονη δράση στὴν "Ἰατρικὴ Συμβουλευτικὴ Ἐπιτροπή", στὶς "Νευροψυχιατρικὲς ἐπιτροπὲς" καὶ ὡς καθηγητὴς στὴν Νευροχειρουργικὴ Σχολή. Ἐξασκοῦσε τὸ ἐπάγγελμα τῆς ἰατρικῆς μέχρι τὸν θάνατό του. Συνέγραψε ἀναρίθμητα ἄρθρα καὶ τὸ ἐτήσιο βιβλίο "of Nervous and Mental Diseases", γιὰ τὰ Νεῦρα, ποὺ διαβαζόταν ἀπὸ νευρολόγους ὅλου τοῦ κόσμου. Ἐπίτιμο μέλος τῆς Νορβηγικῆς Νευρολογικῆς Ἑταιρείας, τῆς Σουϊδικῆς καὶ τῆς Minnesota ὡς καὶ Πρόεδρος διαφόρων ὀργανισμῶν.

Ἡ Esther γεννήθηκε στὸ Σικάγο τῆς Ἀμερικῆς στίς16-2-1914. Τὸ 1936 ἔλαβε τὸ Master στὴν Γεωλογία ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο τῆς Columbia καὶ τὸ 1949 ἔλαβε τὸ Master στὰ Παιδαγωγικά. Εἶχε μιὰ ἱκανότητα στὸ νὰ μαθαίνη ξένες γλῶσσες, γι' αὐτὸ καὶ γνώριζε γύρω στὶς δέκα γλῶσσες. Τὰ ἑλληνικὰ μποροῦσε νὰ τὰ διαβάζη καὶ μάλιστα γνώριζε πολὺ καλὰ τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ γλῶσσα μὲ τὴν γραμματικὴ καὶ τὸ συντακτικό της ὅπως τὴν διδάχτηκε στὸ Γυμνάσιο, σύμφωνα μὲ δική της ἐπιλογή. Κατὰ καιροὺς δίδαξε ψυχολογία, θρησκειολογία, φιλοσοφία καὶ ἀγγλικὴ γλῶσσα στὴν Φινλανδία ὅπου ἔγινε καὶ ὑπήκοος.

Τὸ δεύτερο εἶναι ὅτι ἡ Esther Williams δὲν γεννήθηκε ὀρθόδοξη, ἀλλὰ ἔγινε ὀρθόδοξη ὕστερα ἀπὸ προσωπικὴ ἀναζήτηση. Ἀνῆκε στὴν προτεσταντικὴ αἵρεση τῶν Κουάκερων. Ἡ αἵρεση αὐτὴ εἶναι καρπὸς τοῦ πουριτανισμοῦ καὶ δημιουργήθηκε ἀπὸ τὸν Γεώργιο Φόξ, τὸ 1643, τοῦ ὁποίου ἡ διδασκαλία ἦταν μυστικοπαθὴς καὶ τόσο αὐτὸς ὅσο καὶ ὅλοι ὅσοι συμμετεῖχαν στὴν ὁμάδα αὐτὴ ἐπεδίωκαν τὸν ἀτομικό τους ἁγιασμό, ἔξω ἀπὸ τὴν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὰ μυστήριά της. Οἱ ἴδιοι αὐτοχαρακτηρίζονταν "φίλοι", ἢ "τέκνα τῆς ἀληθείας" ἢ "τέκνα τοῦ Φωτός". Ὁ χαρακτηρισμὸς quakers (κουάκεροι) δόθηκε ἀπὸ ἕναν δικαστή. Κατὰ τὴν διάρκεια μιᾶς δίκης ὁ Γεώργιος Φὸξ ἐξόρκισε τὸν δικαστὴ νὰ "τιμᾶ τὸν Θεὸ καὶ νὰ τρέμη ἐνώπιον τοῦ Λόγου του" καὶ ἐκεῖνος τοῦ ἀπάντησε ἀποκαλῶντας τὸν quaker (κουάκερ) -τρέμοντα- ὁπότε χαρακτηρίσθηκαν μὲ αὐτὸ τὸ ὄνομα ὅλοι οἱ ὀπαδοί του.

Ἡ Esther Williams ἀνήκοντας σὲ αὐτὴν τὴν ὁμάδα ἀγάπησε τὴν ἐσωτερικὴ ἐργασία, ἀσκήθηκε στὸν ἀγῶνα γιὰ τὴν προσωπική της πρόοδο μὲ τὴν προσευχή, ἀναζητῶντας προσωπικὴ σχέση μὲ τὸν Θεό. Ἄλλωστε ἀπὸ μικρὴ εἶχε διδαχθῇ ἀπὸ τὸν πατέρα της νὰ προσεύχεται κάθε βράδυ γιὰ ἀρκετὴ ὥρα. Ὅλα αὐτὰ τὴν ὁδήγησαν διαδοχικὰ στὴν ἀγάπη της πρὸς τὴν ἡσυχία καὶ τὴν νήψη, τὴν προσευχὴ καὶ τελικὰ τὴν ὀρθόδοξη ζωή.

Μόλις ἀνακάλυψε τὴν νηπτικὴ παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ ὅτι αὐτὴ ἡ νηπτικὴ θεολογία δημιουργοῦσε μιὰ ἰσορροπία, μιὰ πνευματικὴ ὑγεία, ἐγκατέλειψε τὴν προτεσταντικὴ αἵρεση τῶν κουάκερων καὶ βαπτίσθηκε τὸ 1963 Ὀρθόδοξη καί, βεβαίως, συνέχισε νὰ ζῇ τὴν ἡσυχαστικὴ παράδοση, περνῶντας πολὺ καιρὸ στὰ Ὀρθόδοξα Μοναστήρια, κυρίως στὴν Φινλανδία, ὅπου ἦταν ἡ νονά της, ἡ μοναχὴ Πελαγία, ἀφοῦ πλέον συνδεόταν μὲ τὴν λατρευτικὴ καὶ μυστηριακὴ ζωὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἀσχολεῖτο μὲ τὴν προσευχὴ καὶ μάλιστα τὴν καλουμένη νοερά-καρδιακὴ προσευχή, διαβάζοντας νηπτικά-ἡσυχαστικὰ βιβλία. Ἀκριβῶς αὐτὸ ἦταν ἐκεῖνο ποὺ τὴν ἤλκυε στὰ βιβλία ποὺ ἀναλύουν αὐτὴν τὴν ἡσυχαστικὴ διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ἀκόμη εἶχε ἐπικοινωνία μὲ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο τῶν Ρώσων στὴν Ἀγγλία, Ἀντώνιο Μπλούμ, παρακολουθοῦσε τὶς ὁμιλίες του, καὶ ἀπὸ τὶς σημειώσεις ποὺ κρατοῦσε κυκλοφόρησαν διάφορα βιβλία τοῦ μεταξὺ τῶν ὁποίων τὸ γνωστὸ στὸν ἑλληνικὸ χῶρο "Μάθε νὰ προσεύχεσαι". Μετέφρασε δὲ πάρα πολλὰ ὀρθόδοξα βιβλία ἀπὸ τὰ φιλανδέζικα, τὰ ρωσικὰ καὶ τὰ ἑλληνικὰ στὰ ἀγγλικά.

Ὅλα αὐτὰ δείχνουν τὴν μεγάλη σημασία τὴν ὁποία ἔχει γιὰ τὴν σύγχρονη ἐποχὴ ἡ νηπτική-ἡσυχαστικὴ παράδοση, συνδεδεμένη στενὰ μὲ τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, ἰδιαιτέρως μὲ τὴν θεία Εὐχαριστία καὶ ὅτι ὅλη αὐτὴ ἡ παράδοση μπορεῖ νὰ βοηθήση τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο. Καὶ βέβαια, πρέπει νὰ σημειωθῇ ὅτι πολλοὶ ἀπὸ μᾶς, ποὺ ἔχουμε τὸ προνόμιο νὰ ἔχουμε αὐτὸν τὸν πλοῦτο στὴν γλῶσσα μας, ἀλλὰ καὶ νὰ βιώνεται κυρίως ἐμπειρικῶς στὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ τὰ Ὀρθόδοξα παραδοσιακὰ Μοναστήρια, δὲν μποροῦμε νὰ τὸ ἐκτιμήσουμε.

Τὸ τρίτο σημεῖο εἶναι ὅτι γιὰ τὴν μετάφραση τῶν ὀκτὼ (ἀπὸ τὰ ἕνδεκα συνολικὰ) βιβλίων μου στὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα ἐργάσθηκε σκληρά. Ὅταν ἄρχισε τὴν μετάφραση τοῦ πρώτου μὲ τίτλο "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία", βρισκόταν στὴν ἡλικία τῶν ὀγδόντα (80) ἐτῶν. Καὶ ἡ μετάφραση εἶναι δύσκολο ἔργο, ἰδίως σὲ θεολογικὰ κείμενα.

Ἡ μία δυσκολία ἦταν ὅτι ἔπρεπε νὰ κάθεται ὁλόκληρες ὧρες στὸν ἠλεκτρονικὸ ὑπολογιστὴ γιὰ νὰ μεταφράζη. Αὐτὸ ἦταν δύσκολο γιατί ὑπέφερε ἀπὸ τὴν σπονδυλική της στήλη γιὰ τὴν ὁποία εἶχε κάνει καὶ ἐγχείριση, ἀφοῦ πρὶν χρόνια εἶχε φθάσει σὲ ὁλικὴ σχεδὸν ἀναπηρία καὶ θεραπεύτηκε μὲ θαυματουργικὴ ἐνέργεια. Εἶχε, λοιπόν, τὸν ὑπολογιστὴ δίπλα στὸ κρεβάτι της καί, ὅταν κουραζόταν, ξάπλωνε. Μετὰ τὴν ξεκούραση συνέχιζε τὴν μετάφραση. Καὶ αὐτὸ γινόταν σχεδὸν ὅλη τὴν ἡμέρα. Γενικὰ ὅπως ἡ ἴδια ἔλεγε, ποτὲ ἡ ὑγεία της δὲν ἦταν καλή. Εἶχε ὑποστῇ πολλὲς καὶ σοβαρὲς ἐγχειρίσεις (καρκίνο ἐντέρου, κεφαλὴ μηροῦ, στοὺς ὀφθαλμούς-εἶχε τυφλωθῇ).

Ἡ ἄλλη δυσκολία προέρχεται ἀπὸ τὸ ὅτι τὰ βιβλία μου ποὺ μετέφρασε, ἐπειδὴ εἶναι θεολογικὰ ἔχουν ὁρολογία ἐξειδικευμένη, ἡ ὁποία ὁρολογία ἀφ' ἑνὸς μὲν ἦταν δύσκολο νὰ κατανοηθῆ ἀπὸ τὸν ἀγγλόφωνο πληθυσμό, ἀφ' ἑτέρου δὲ εἶχε ἀποδοθῇ στὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα ἀπὸ διάφορους μεταφραστὲς πατερικῶν βιβλίων διαφορετικά, ὅπως συνέβη γιὰ τοὺς ὅρους νούς, καρδία, πρόσωπο, ὑπόσταση, ὑποστατικὸ ἰδίωμα, σύνθετη ὑπόσταση κλπ.

Ἐπίσης, τρίτη δυσκολία ἦταν το ὅτι αὐτὰ τὰ βιβλία μου εἶχαν παραπομπὲς στοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἰδίως τὸ βιβλίο "Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία" εἶχε περίπου 1.100 παραπομπές. Αὐτὸ σήμαινε ὅτι τὰ κείμενα τῶν ἁγίων Πατέρων, ποὺ χρησιμοποιοῦσα, ἔπρεπε νὰ ἀποδοθοῦν σωστὰ στὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα καὶ νὰ γίνουν οἱ παραπομπὲς σὲ ἀγγλικὲς μεταφράσεις τῶν ἔργων, ἐὰν βεβαίως εἶχαν μεταφρασθῆ τὰ συγκεκριμένα ἔργα στὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα. Ἔτσι ἀγόρασε ὅλα τὰ κείμενα τῶν συγκεκριμένων Πατέρων καὶ ἀναζητοῦσε στὴν Βρετανικὴ Βιβλιοθήκη τὰ τυχὸν μεταφρασμένα βιβλία τῶν Πατέρων στὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα, ὁπότε μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο καὶ πιστότερη μετάφραση τῶν πατερικῶν κειμένων ἔκανε, ἀλλὰ καὶ παρέπεμπε γιὰ τὸ ἀγγλόφωνο ἀναγνωστικὸ κοινὸ σὲ κείμενα προσιτὰ σὲ αὐτό. Ἐπίσης, τὰ ποιήματα τοῦ ἁγίου Συμεῶν τοῦ νέου Θεολόγου τὰ ἀπέδωσε μὲ ἀκρίβεια καὶ μὲ ποιητικὸ ὕφος. Καὶ αὐτὸ τὸ ἔκανε ἐνῷ βρισκόταν στὴν ὄγδοη δεκαετία τῆς ζωῆς της, ἀπὸ τὰ ὀγδόντα ἕως τὰ ὀγδονταέξι της χρόνια.

Βέβαια, εἶναι γνωστὸν ὅτι ἡ μετάφραση εἶναι μιὰ δημιουργικὴ δουλειά, δυσκολότερη ἀπὸ τὸ νὰ γράφη κανεὶς πρωτοτύπως δικές του σκέψεις, καὶ μάλιστα ἀπὸ τὸ νὰ ἀφηγῆται, γιατί τὸ μεταφραστικὸ ἔργο ἀπαιτεῖ νὰ κατανοήση κανεὶς πλήρως τὸ κείμενο τοῦ συγγραφέα καὶ στὴν συνέχεια νὰ προσπασθῇ νὰ μεταφέρη τὸ ἀκριβὲς αὐτὸ νόημα στὴν ἀγγλικὴ νοοτροπία τῆς γλώσσας καὶ τῶν ἀνθρώπων. Αὐτὴ ἡ ἐργασία ἀπαιτεῖ μιὰ ἐργώδη προσπάθεια γιὰ νὰ μὴν προδώση κανεὶς τὸ κείμενο, καὶ μάλιστα ἕνα θεολογικὸ κείμενο. Ἐπίσης προϋποθέτει μιὰ ἀκμαιότητα δυνάμεων, νηφαλιότητα, προσοχή, καὶ δύναμη θελήσεως, τὰ ὁποῖα συνήθως δὲν διαθέτει ἐκεῖνος ποὺ βρίσκεται στὴν μέση ἡλικία ἢ καὶ σὲ προχωρημένη, ἰδιαιτέρως στὴν ἡλικία τῶν ὀγδόντα ἐτῶν. Ἡ ἀείμνηστη ἀντιμετώπισε ὅλες αὐτὲς τὶς δυσκολίες μὲ δύναμη νεανική, ἐπιστημονικὴ ἀκρίβεια καὶ φλόγα ἱεραποστολική.

Ἡ προσφορά της εἶναι μεγάλη, γιατί, κάνοντας τὴν μετάφραση τῶν ὀκτὼ αὐτῶν βιβλίων μου στὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα, ἔδωσε τὴν δυνατότητα νὰ μεταφρασθοῦν αὐτὰ καὶ σὲ ἄλλες γλῶσσες, ἀπὸ ἀνθρώπους ποὺ γνώριζαν τὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα. Καὶ ἔτσι τὸ μεταφραστικό της ἔργο ἔχει μιὰ οἰκουμενικὴ ἀξία καὶ σπουδαιότητα.

Τὸ τέταρτο σημεῖο εἶναι ὅτι εἶχε πολλὰ χαρίσματα ποὺ ἦταν ἔκδηλα στὸ πρόσωπό της καὶ τὴν ὅλη της ἀναστροφὴ καὶ τὰ ἀντιλαμβανόταν κανεὶς ὅταν τὴν συναντοῦσε καὶ συζητοῦσε μαζί της. Θὰ ἤθελα νὰ ἀναφέρω μερικὰ ἀπὸ αὐτὰ τὰ μεγάλα χαρίσματα ποὺ εἶχε.

Εἶχε μιὰ ἁπλότητα μικροῦ παιδιοῦ, ἀλλὰ καὶ τὴν σοφία μιᾶς μεγάλης γυναίκας, ποὺ εἶχε πολλὲς ἐμπειρίες στὴν ζωή της. Γελοῦσε καὶ ἀντιδροῦσε μὲ τὸ χαρακτηριστικὸ αὐτὸ γνώρισμα τῆς παιδικότητος. Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἐκμάθηση ξένων γλωσσῶν, ἀγαποῦσε πολὺ τὴν μουσικὴ καὶ τὰ ταξείδια. Εἶχε φοβερὸ ζῆλο γιὰ μάθηση μέχρι τὰ βαθειὰ γηρατειά της.

Διακρινόταν ἀπὸ μιὰ βαθειὰ ταπείνωση. Ἐνῷ ὅσοι τὴν γνώριζαν ἐκπλήσσονταν ἀπὸ τὴν προσφορά της καὶ τὸ ἔργο της, ἐκείνη δὲν ὑπερηφανευόταν, ἀλλὰ τὸ αἰσθανόταν φυσικό. Ἔλεγε ὅτι μετέφραζε γιὰ τὴν δική της ὠφέλεια. Μάλιστα τὸ θεωροῦσε τιμὴ καὶ εὐχαριστιόταν ποὺ τυπώνονταν καὶ κυκλοφοροῦσαν τὰ βιβλία αὐτὰ στὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα. Χαιρόταν σὰν μικρὸ παιδί. Εἶχε δὲ τὴν ταπείνωση νὰ ἐμπιστεύεται καὶ νὰ παρακαλῇ τὴν Ἔφη Μαυρομιχάλη νὰ διαβάζη τὴν μετάφρασή της, ἐπειδὴ εἶχε γνώση τῶν θεολογικῶν ὅρων ποὺ χρησιμιποιοῦσα στὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα καὶ νὰ ἐπιφέρη ὅσες διορθώσεις ἤθελε.

Ἡ ἀνιδιότελειά της ἦταν σὲ μεγάλο βαθμό. Δὲν ἔκανε τὸ ἔργο αὐτὸ γιὰ νὰ ἀποκτήση χρήματα, μάλιστα δὲν ἤθελε νὰ λάβη τὰ μεταφραστικά της δικαιώματα ἢ μέρος ἀπὸ αὐτά, γιατί αἰσθανόταν, ὅπως ἔλεγε, ὅτι ἀνῆκε στὴν οἰκογένεια τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου ποὺ ἐξέδιδε τὰ ἔργα καὶ γι' αὐτὸ δὲν ἤθελε νὰ λάβη κάποια ἀμοιβὴ γι' αὐτὸ ποὺ ἔκανε. Ἀρκεῖτο στὴν μικρὴ σύνταξη τὴν ὁποία ἐλάμβανε καὶ μπορῶ νὰ προσθέσω ὅτι ζοῦσε πτωχικὰ καὶ ἐκοιμήθη μὲ ἄκρα πτωχεία. Μάλιστα, εἶχε ἐγγραφῆ σὲ ἀσφαλιστικὴ Ἑταιρεία ὥστε μετὰ τὸν θάνατό της νὰ μεταφέρουν τὸ σκήνωμά της στὴν Ἑλλάδα καὶ νὰ ἐνταφιασθῇ στὴν Ἱερὰ Μονὴ Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου, τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Θηβῶν καὶ Λεβαδείας, μὲ τὴν ὁποία εἶχε συνδεθῇ στενά.

Ἡ πίστη της στὸν Θεὸ ἦταν μεγάλη καὶ ἀνέμενε τὴν ἀπόλαυση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Ἡ νοσταλγία της ἦταν ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ κοινωνία τῶν ἁγίων.

Αἰσθάνομαι βαθύτατη εὐγνωμοσύνη στὴν μεγάλη αὐτὴ γυναῖκα ποὺ ἔζησε σχεδὸν ἄγνωστη, ἀλλὰ ἦταν καὶ εἶναι γνωστὴ στὸν Θεὸ καὶ συγχρόνως ὠφέλησε πολὺ τοὺς ἀνθρώπους μὲ τὴν ἀνιδιοτελῆ της προσφορά. Καὶ τώρα προγεύεται τῆς ἀληθινῆς ζωῆς, χωρὶς νὰ κουράζεται γιὰ νὰ μεταφράση κείμενα γιὰ τὴν ἡσυχία καὶ τὴν προσευχή, ἀλλὰ ζῇ τὸν θεῖο σαββατισμὸ καὶ προσεύχεται μὲ τὴν ἀγαπητή της καρδιακή-νοερὰ προσευχή.

Τελειώνοντας θὰ ἤθελα δημοσίως νὰ διατυπώσω μιὰ ἐξομολόγησή μου.

Πολλὲς φορές, καθὼς συζητοῦσα μὲ τὴν ἀείμνηστη Esther Williams καὶ ξεδιπλωνόταν μπροστά μου τὸ ψυχικό της μεγαλεῖο, ἐλεγχόμουν ὑπερβολικὰ καὶ αἰσθανόμουν ὅτι θὰ δώσω φρικτὸ λόγο στὸν Θεό. Ἐκείνη θεωροῦσε μεγάλη τιμὴ καὶ εὐγνωμοσύνη στὸν Θεὸ ποὺ μὲ συνάντησε καὶ μετέφρασε τὰ βιβλία μου, ἀλλὰ ἐγὼ αἰσθανόμουν ὅτι βρισκόμουν μπροστὰ σὲ μιὰ γυναῖκα μὲ μεγάλη διάθεση, ὑψηλὴ ἀναζήτηση καὶ μεγάλη θυσία. Μὲ δίδασκε καὶ μὲ ἤλεγχε ἡ ὅλη της προσωπικότητα. Ζητῶ τὶς προσευχὲς καὶ ἐκείνης καὶ ὅλων τῶν ἀναγνωστῶν αὐτοῦ τοῦ μικροῦ σχολίου.

Εὔχομαι, ὁ Θεὸς νὰ τὴν ἀναπαύση ἐν σκηναῖς δικαίων. Καὶ ἐμένα νὰ μὲ ἀξιώση νὰ τὴν συναντήσω στὴν ἄλλη ζωὴ ὄχι γιὰ νὰ μεταφράση κάποιο ἔργο –δὲν θὰ χρειάζεται πιά, ἀφοῦ ἐκεῖ θὰ ὑπάρχη ὁ προσωπικὸς λόγος καὶ θὰ γίνεται ἡ ἄκτιστη λατρεία- ἀλλὰ γιὰ νὰ δοξολογοῦμε τὸν Τριαδικὸ Θεὸ μὲ τὴν καινὴ γλῶσσα καὶ τὸν καινὸ τρόπο ζωῆς.