Κύριο ἄρθρο: “Μίλα ρωμέϊκα”

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Τελευταῖα διάβασα ἕνα βιβλίο γραμμένο ἀπὸ τὸν Γιῶργο Βαλέτα μὲ τίτλο "τῆς Ρωμιοσύνης" καὶ θὰ ἤθελα νὰ παρουσιάσω μὲ συντομία τὸ πρῶτο του κείμενο μὲ τίτλο "ἡ ἀνάσταση τῆς ρωμηοσύνης", ποὺ γράφηκε πρὶν πολλὰ χρόνια καὶ τὸ ὁποῖο εἶναι χαρακτηριστικὸ καὶ καθοριστικὸ τοῦ ὅλου "πνεύματος" τοῦ συγγραφέα.

Λίγα λόγια κατ' ἀρχὰς γιὰ τὸν Γιῶργο Βαλέτα. Γεννημένος στὴν Μυτιλήνη, σπούδασε φιλολογία, ἐργάσθηκε στὴν Ἐθνικὴ Βιβλιοθήκη καὶ ὑπῆρξε συνεργάτης σὲ διάφορες ἐγκυκλοπαίδειες, διορίσθηκε καθηγητὴς στὰ Γυμνάσια, συμμετεῖχε στοὺς ἀγῶνες τοῦ λαοῦ κατὰ τὴν κατοχή, στὴν ἐθνικὴ ἀντίσταση καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτήν, ἐξορίστηκε στὴν Ἐλ Τάμπα καὶ στὰ ξερονήσια τρεῖς περιόδους, ἀπολύθηκε ἀπὸ τὴν ὑπηρεσία του. Ἐπιμελήθηκε τὴν ἔκδοση διαφόρων κειμένων τῶν μεγάλων λογοτεχνῶν, ἔγραψε, μετέφρασε κείμενα καὶ ὡς ἀριστερὸς ὑπῆρξε συνεργάτης τοῦ Κέντρου Μαρξιστικῶν Ἐρευνῶν.

Στὸ κείμενο ποὺ θὰ σχολιάσω μὲ συντομία μὲ τίτλο "ἡ ἀνάσταση τῆς Ρωμιοσύνης" ἑρμηνεύει τὸν ὅρο καὶ τὰ γνωρίσματα αὐτοῦ ποὺ καλοῦμε ρωμηοσύνη μέσα ἀπὸ τοὺς ἀγῶνες τοῦ λαοῦ, ἀλλὰ καὶ τὰ κείμενα διαφόρων ἀνθρώπων τῶν γραμμάτων καὶ τῶν λογοτεχνῶν.

1. Ὁρισμὸς τῆς Ρωμηοσύνης

Σὲ ἕνα σημεῖο τοῦ κειμένου τοῦ κάνει λόγο γιὰ τὸν ὅρο Ρωμανία. Γράφει: "Τὸ Βυζάντιο, ἀπ' τὸ ὁποῖο βγῆκε ὁ νέος ἑλληνισμὸς λεγόταν Ρωμανία καὶ οἱ κάτοικοί του Ρωμαῖοι". Ἀναφέρει μιὰ φράση ἀπὸ τὸ "Χρονικὸ τοῦ Μωρέως": "Τρία πράματα ἐχάλασαν τὴ Ρωμανίαν ὅλην ὁ φόβος, ἡ φιλαργυριὰ καὶ ἡ κενὴ ἐλπίδα". Ἐπίσης, παραθέτει τὸν λόγο τοῦ Μελετίου Πηγὰ λίγα χρόνια μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως: "Ὦ ἄνδρες Ἀδελφοί, ἄνδρες Ρωμαῖοι... ἐσεῖς εἶσθε τὸ γένος ἐκεῖνο τὸ περιφρονημένο τῶν Ρωμαίων τὸ ὁποῖον ποτε ἐκυρίευσε ὅλην τὴν οἰκουμένην μὲ τὴν δύναμιν τῶν ἁρμάτων. Ἐσεῖς εἶσθε ἐκεῖνοι τῶν ὁποίων οἱ πατέρες ἐφώτισαν τὴν οἰκουμένην. Ὦ πόλις ἐσύ, ἐσὺ ἡ Πόλις, ἡ ἐπάνω ὅρους κειμένη καὶ μὴ δυναμένη κρυβῆναι.... Μὴ ἀπελπίζου ὁ λαὸς τοῦ Θεοῦ, τὸ ἔθνος τὸ ἅγιον, βλέποντες πῶς σὲ κακουχούσιν, σκληραγωγοῦσιν οἱ ἀσεβεῖς". Ἀκόμη καταγράφει καὶ τὸν λόγο τοῦ Γερμανοῦ Βυζαντινολόγου Κρουμπάχερ ὅτι τὸ ὄνομα Ρωμηὸς διατηρήθηκε σὲ ὅλους τοὺς χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας μέχρι σήμερα, καθὼς ἐπίσης μετὰ τὸν ἐξελληνισμὸ τοῦ ρωμαϊκοῦ κράτους "Ρωμαῖος ἐσήμαινε τὸν ἑλληνόφωνο πολίτη τοῦ ρωμαϊκοῦ κράτους καὶ στὸ τέλος καθ' ὁλοκληρίαν τὸν Ἕλληνα".

Ὁ Βαλέτας λέγει ὅτι ἡ λέξη Ρωμηοσύνη εἶναι "ἐξαγιασμένη μέσα σὲ ἀγῶνες, αἵματα καὶ μαρτύρια", καὶ αὐτὸς ὁ ὅρος "ἐκφράζει ἕνα ἀπ' τὰ λαμπρότερα στάδια τῆς μακραίωνης ἱστορικῆς συνέχειας τοῦ ἑλληνισμοῦ, ποὺ σὲ σύγκριση μὲ τὰ προηγούμενα ἔχει τὸ προνόμιο καὶ τὴν ὑπεροχὴ τῆς λαογέννητης αὐτοδυναμίας, ποὺ τῆς ἐξασφαλίζει ἀντοχή, διάρκεια καὶ ἀστείρευτο ἀνανεωτικὸ δυναμισμό". "Ἡ Ρωμιοσύνη εἶναι Ἑλληνισμός, ὁ Ἑλληνισμὸς ὅμως δὲν εἶναι Ρωμιοσύνη". Ἡ Ρωμηοσύνη ἔχει "δική της ψυχολογία, δική της θρησκεία, δική της γλῶσσα, δικό της λαογέννητο πολιτισμό, κρατῶντας ὅσα στοιχεῖα της χρειαζόταν ἀπὸ τὴν Ἀρχαιότητα καὶ τὸ Βυζάντιο καὶ διασώζοντας τὴ συνείδηση τῆς ἀρχαίας τῆς καταγωγῆς".

2. Ἡ συζήτηση γιὰ τὸν ὅρο Ρωμηοσύνη

Κεντρικὸ σημεῖο τοῦ ἄρθρου τοῦ Βαλέτα εἶναι ἡ ὅλη συζήτηση ποὺ ἔγινε μετὰ τὴν δημοσίευση τοῦ βιβλίου τοῦ Ἀργύρη Ἑφταλιώτη, μὲ τίτλο "ἱστορία τῆς Ρωμιοσύνης", στὴν δημοτικὴ γλῶσσα, τὸ ὁποῖο περιέγραφε τὴν ἱστορία κατὰ τὴν διάρκεια "τοῦ Βυζαντινοῦ Ἑλληνισμοῦ", καὶ τὴν συνέχειά του μέσα στὴν Τουρκοκρατία, μέχρι τὴν ἐπανάσταση τοῦ Εἰκοσιένα.

Μετὰ τὴν δημοσίευση τοῦ βιβλίου αὐτοῦ ξεσηκώθηκε μιὰ ἀντίδραση ἀπὸ κύκλους τοῦ λεγομένου λογιωτατισμοῦ ἐναντίον τοῦ ὅρου Ρωμηοσύνη καὶ βεβαίως ἀνεδείχθησαν καὶ οἱ ὑπερασπιστὲς ὄχι μόνον τοῦ βιβλίου τοῦ Ἀργύρη Ἑφταλιώτη, ἀλλὰ καὶ τοῦ ὅρου τῆς Ρωμηοσύνης.

Τρεῖς μεγάλοι τῆς ἐπιστήμης, ὁ γλωσσολόγος Γ. Χατζιδάκης, ὁ ἱστορικὸς Γ. Σωτηριάδης καὶ ὁ λαογράφος Ν. Πολίτης "ξεσηκώθηκαν γιὰ νὰ ρίξουν τὴ Ρωμιοσύνη ἀπ' τὸ θρόνο ποὺ τὴν ἀνέβασε ὁ φωτεινὸς ἐργάτης τῆς Ἰδέας Ἀργύρης Ἑφταλιώτης", ἀλλὰ ἐμφανίσθηκαν καὶ δύο μεγάλοι λογοτέχνες μας ποὺ ὑποστήριξαν τὸν Ἑφταλιώτη, ὅπως θὰ δοῦμε στὴν συνέχεια, ἤτοι ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς καὶ ὁ Γρηγόριος Ξενόπουλος.

Ὅπως παρατηρεῖ ὁ Βαλέτας, μετὰ τὸ Εἰκοσιένα κυριάρχησαν "ὁ λογιωτατισμός, σὰν πνευματικὸ οἰκοδόμημα τοῦ μεγαλοϊδεατισμοῦ", ἀλλὰ καὶ "τῆς προγονοπληξίας", οἱ ὁποῖοι "κυνήγησαν μὲ πεῖσμα καὶ τυφλὸ φανατισμὸ τόσο τὸν ὅρο, ὅσο καὶ τὴν ἔννοια τῆς Ρωμιοσύνης". Μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο "διασποῦσε ἀνιστόρητα τὴν ἱστορικὴ συνέχεια τοῦ ἑλληνισμοῦ, καταργοῦσε τὴ ρωμαιοκρατία καὶ τὸ βυζάντιο, ἀποξένωνε τὸ νέο ἑλληνισμὸ ἀπὸ τὴν ἄμεση καταγωγή του, ἀπὸ τὶς ρίζες του, ποὺ βυθίζονται στὰ ἀπώτερα βυζαντινὰ καὶ ἑλληνιστικὰ χρόνια".

Μέσα στὸ "πνεῦμα" αὐτὸ ὁ Χατζιδάκις καὶ ὁ Σωτηριάδης, καθὼς ἐπίσης καὶ ἀργότερα ὁ Πολίτης ὑπεστήριξαν τὴν ἄποψη ὅτι τὸ ὄνομα Ἕλλην-Ἑλλάς-Ἑλληνικὸς χρησιμοποιοῦνταν πάντοτε σὲ ὅλη τὴ μακραίωνη ἑλληνιστικὴ ἱστορία καὶ ὅτι "οἱ λέξεις Ρωμιός-Ρωμιοσύνη-ρωμέϊκος εἶναι χυδαιολογίες".

Στὶς ἀπόψεις αὐτὲς ἀντέδρασε μὲ δυναμικότητα καὶ ἐπιχειρήματα ὁ μεγάλος ἐθνικός μας ποιητὴς Κωστῆς Παλαμᾶς, ποὺ ὑποστήριξε τὴν ἄποψη ὅτι ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἀπογύμνωσε τὸ ὄνομα Ρωμηὸς ἀπὸ τὴν πρώτη του σημασία καὶ ἔννοια, ὅπως αὐτὸ ἔγινε καὶ μὲ τὴν λέξη Κλέφτης καὶ τὸ χρησιμοποίησε ὡς ὄνομά του. Ἔτσι, τώρα "λεγόμαστε Ἕλληνες γιὰ νὰ ρίχνουμε στάχτη στὰ μάτια τοῦ κόσμου, πραγματικά, Ρωμιοί". Καὶ συνεχίζει στὸ ἄρθρο του: "Τὸ ὄνομα (Ρωμιοσύνη) κάθε ἄλλο εἶναι παρὰ γιὰ ντροπή. Ἂν δὲν τὸ περιζώνει ἀγριλιὰς στεφάνι ἀπὸ τὴν Ὀλυμπία, τὸ ἀνυψώνει στέμμα ἀκάνθινο, μαρτύριο καὶ θυμάρι μοσχοβολᾶ καὶ μπαρούτη". Τὸ ὄνομα Ἕλληνας εἶναι "γιορτάτικο καὶ ὄνομα" καὶ "κάπως πιὸ δυσκολορίζωτο ἀπὸ τὸ Ρωμιός". Ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς γράφει: "Ρωμιὸς καὶ Ρωμιοσύνη δὲν εἶναι καὶ τὰ δύο παρὰ τὰ νέα ὀνόματα τοῦ Ἕλληνος καὶ τοῦ Ἑλληνισμοῦ". Ἡ Ρωμιοσύνη, κατὰ τὸν Κωστῆ Παλαμᾶ ἦταν ἡ μητέρα ποὺ ἀνέστησε τὸν νέο ἑλληνισμό. Καὶ γράφει γιὰ τὴν Ρωμιοσύνη σὲ σχέση μὲ τὸν ἑλληνισμό: " Ὅμως, κάποιο ἁγνότερο καὶ πιὸ βαθὺ αἴσθημα γλωσσικό, κάτι τί ποιητικὸ καὶ μουσικὰ χρωματισμένο, κάτι τὸ φτερωτό, λεβέντικο γιὰ μᾶς καὶ ἀνάλαφρο, ποὺ νομίζω δὲν τόχει ὁ ἑλληνισμὸς μὲ ὅλη τὴ βαρειά του ἀσάλευτη μεγαλοπρέπεια". Ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς πέρασε τὸ "πνεῦμα" τῆς Ρωμηοσύνης καὶ στὰ ποιήματά του, ὅπως "ὁ Δωδεκάλογος τοῦ Γύφτου", "ἡ φλογέρα τοῦ Βασιλιᾶ" κ.λ.π.

Ὑπερασπιστὲς τοῦ ὅρου Ρωμηοσύνη ἀνεδείχθησαν πολλοὶ λογοτέχνες μας. Μαζὶ μὲ τὸν Κωστῆ Παλαμᾶ ὑπεράσπισε τὸν Ἀργύρη Ἑφταλιώτη ὁ Γρηγόριος Ξενόπουλος, ὁ ὁποῖος ὑποστήριξε τὴν ἄποψη ὅτι μὲ τὸν ὅρο Ρωμηοσύνη ἐννοεῖται ὁ νέος ἑλληνισμὸς ποὺ εἶναι ἰσοδύναμος μὲ τὸν ἀρχαῖο κόσμο, ἀλλὰ ἔχει δική του φυσιογνωμία, γλῶσσα, θρησκεία, πολιτισμό. Ἔγραφε ὁ Ξενόπουλος: ὁ Ἑφταλιώτης "θέλει νὰ παρουσιασθῶμεν, ὅτι εἴμεθα Νεοέλληνες καὶ μὲ τὸ ἀληθινὸν ὄνομά μας, δηλαδὴ Ρωμιοί. Θέλει νὰ ἀφιερωθῶμεν ἀποκλειστικῶς εἰς τὰς ἰδίας μας δυνάμεις, νὰ ἀπαλλαχθῶμεν ἀπὸ κάθε ἀρχαίαν πρόληψιν, ἀπὸ κάθε ἀνόητον ὄνειρον, νὰ ἀναπτύξωμεν ἰδίας ἀρετάς, νὰ καλλιεργήσωμεν τὴν ἐθνικήν μας γλῶσσαν, νὰ γνωρίσωμεν τὸν ἐθνικόν μας βίον, νὰ τὸν ἐγκολπωθῶμεν, νὰ τὸν ἀγαπήσωμεν, νὰ ἀπομακρύνωμεν κάθε ἐμπόδιον ἀπὸ τὴν φυσικὴν ἐξέλιξίν μας καὶ νὰ χωρήσωμεν ἀναβαπτισμένοι πρὸς τὴν πρόοδον, πρὸς τὴν ζωήν".

Ὁ Βαλέτας μνημονεύει καὶ ἄλλους ποὺ εἶχαν τὸ "πνεῦμα" τῆς Ρωμηοσύνης, ὅπως τὸν Καρκαβίτσα, τὸν Βλαχογιάννη, τὸν Παπαδιαμάντη ποὺ "ἀνασταίνουν τὸ λαϊκὸ ἱστορικὸ στοιχεῖο, οἱ δυὸ πρῶτοι τὸ ἱστορικό, τὸ Κλέφτικο καὶ Σουλιώτικο καὶ ὁ τρίτος τὸ θρησκευτικό, τὸ βαθιὰ λαϊκὸ μὲ τοὺς πανηγυριῶτες καὶ τὶς μαυρομαντηλοῦσες, στὰ φτωχὰ ξωκκλήσια καὶ στὰ ρόδινα ἀκρογιάλια". Γιατί ἡ δύναμη τῆς Ρωμηοσύνης, κατὰ τὸν Βαλέτα, ποὺ ἐκδηλώθηκε στὴν Τουρκοκρατία, κράτησε τὴν ἐθνικὴ μνήμη καὶ τὴν ἐθνικὴ συνείδηση, δημιούργησε θεσμοὺς καὶ πολιτισμὸ καὶ θαυματούργησε μὲ τὸ ἐμπόριο, τὴν ναυτιλία, τὴν κλεφτουριά, τὸ δημοτικὸ τραγούδι, ἰδίως τὸ κλέφτικο. Ἡ Ρωμηοσύνη "εἶναι ἡ γλῶσσα, τὰ ἤθη, ἡ θρησκεία". Ἐπίσης, μνημονεύει καὶ ἄλλους ποιητὲς πεζογράφους, ζωγράφους. Ἀναφέρεται στὴν ἀντίσταση τοῦ λαοῦ κατὰ τὴν Γερμανικὴ κατοχή. Διεξοδικῶς δὲ ἀναφέρεται στὸ ἔργο τοῦ Ρίτσου στὸ ὁποῖο ἐκφράζεται "ἡ ἰδέα τῆς Ρωμιοσύνης, μὲ τὴν ἔννοια τοῦ λαοῦ ποὺ ἀγωνίζεται καὶ δὲν λυγᾶ, εἶναι ἡ δύναμη ποὺ τὸ ἐμπνέει καὶ τὸ καταξιώνει".

3. Τὰ γνωρίσματα τῆς Ρωμηοσύνης

Σὲ ὅλο τὸ κείμενό του ὁ Βαλέτας περιγράφει τὰ γνωρίσματα τῆς Ρωμηοσύνης, ὅπως τὸ εἴδαμε καὶ σὲ ὅσα ἀναφέραμε πιὸ πάνω. Εἶναι τὰ ἤθη καὶ τὰ ἔθιμα τοῦ λαοῦ, οἱ παραδόσεις, ποὺ σηματοδοτοῦνται ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη πίστη καὶ τὴν ἑλληνικότητα ὅπως συνδέθηκαν κατὰ τὴν πορεία τῶν αἰώνων.

Στὴν ἀρχὴ τοῦ κειμένου τοῦ γράφει ὅτι "ἡ βαριὰ καὶ πολυσήμαντη λέξη "Ρωμιοσύνη" ποὺ γεμίζει τὸ στόμα καὶ τὴν ψυχὴ κάθε ἕλληνα, εἶναι ἡ ἐθνικολαϊκὴ συνείδηση τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ. Συμβαδίζει μὲ τὴν Πίστη. Εἶναι ὁ ἐθνισμὸς στὴ φυλετικὴ καὶ ψυχική του διάσταση. Ἀνεβαίνει τοὺς αἰῶνες μὲ τὸ φωτοστέφανο τῆς ἁγιοσύνης καὶ τὴν σπάθα τῆς παλληκαριᾶς, φορτωμένη λαϊκότητα, ἱστορία καὶ δόξα, χωρὶς ν' ἀποσταίνει, χωρὶς νὰ σταματᾶ, πληθαίνοντας σὲ κάθε σκαλὶ τῆς ἱστορίας τὶς δάφνες της καὶ πλαταίνοντας τὸ ἀγωνιστικό της ἀπολυτρωτικὸ περιεχόμενο. Ἡ Ρωμιοσύνη εἶναι ἡ φλεγόμενη βάτος τοῦ ἑλληνισμοῦ, ἀνάβει, φλογίζει, φωτίζει, λαμπαδιάζει, μὰ δὲν καίεται".

Καὶ πρὸς τὸ τέλος τοῦ κειμένου του, ἀναφερόμενος στὴν γλῶσσα του Ψυχάρη, γράφει ὅτι ἡ λέξη Ρωμηοσύνη μπορεῖ νὰ ἐκφράζη αὐτὸ ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ ἐκφράση ἡ λέξη Ἑλλάδα, ἕλληνας, ἑλληνικός. "Κι' αὐτὸ ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ ἐκφράσει εἶναι τὸ λαϊκὸ στοιχεῖο, τὴ λαϊκὴ ψυχή, τὴ λαϊκὴ συνείδηση, τὴ λαϊκὴ ζωή, τὴ λαϊκὴ γλῶσσα, τὴ φτωχολογιά, τὴν Παναγιά, τὴν τιμή, τὸ σπίτι, τὸ κριθαρένιο ψωμί, τὸ καπνισμένο τσουκάλι, τὴ λαϊκὴ ἀντίθεση καὶ ἀγωνιστικότητα μπροστὰ στὸ καταστημένο, τὸ ἐπίσημο, τὸ ἀριστοκρατικό, τὸ καλλιεργημένο, τὸ κοινωνικὰ ἀποστασιωμένο καὶ πάνω ἀπ' ὅλα τὸν καημό, τὸ πάθος τῆς Ρωμιοσύνης".

Ὁ Διονύσιος Σολωμὸς εἶδε τὴν Ρωμηοσύνη σὰν "μητέρα μεγαλόψυχη στὸν πόνο καὶ τὴν δόξα". Καὶ ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς "τὴν χαρακτηρίζει "πολύπαθη" καὶ γεννήτρα τῆς βασίλισσας τῆς ἐλευθερωμένης δηλαδὴ Ἑλλάδας" μὲ τὸ στίχο του: "Κρυμένη στὴν πολύπαθη τὴ Ρωμιοσύνη/ σὰ νὰ ξανοίγω τὴ βασίλισσα Ἑλλάδα".

Ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς ὑποστηρίζοντας τὸν Ἀργύρη Ἑφταλιώτη καὶ ἀντικρούοντας τοὺς ἀντιπάλους του, μεταξὺ τῶν ἄλλων, γιὰ νὰ παρουσιάση τὴν δύναμη τῆς Ρωμηοσύνης χρησιμοποίησε τὴν προτροπὴ τοῦ λαοῦ: "μίλα ρωμαίϊκα". Κατὰ τὸν Πολίτη ἡ φράση αὐτὴ λέγεται γιὰ νὰ διακρίνεται ἡ κοινὴ ἑλληνικὴ γλῶσσα ἀπὸ τὴν ἀρχαία.

Ὁ Βαλέτας, ὅμως, ἀναλύοντας αὐτὴν τὴν προτροπὴ τοῦ λαοῦ "μίλα ρωμαίϊκα" λέγει τὰ ἑξῆς ἀξιοπρόσεκτα:

"Ὅταν ὁ λαὸς λέγει "μίλα ρωμέϊκα", ἀναφέρεται ὄχι μόνον στὴ γλῶσσα, ἀλλὰ καὶ στὴ σαφήνεια, τὴν εἰλικρίνεια, τὴν παρρησία (ντομπροσύνη), τὴ γνησιότητα, τὴν ἀληθινὴ καὶ πηγαία χωρὶς προσποίηση, ἐπιτήδευση, περιστροφὲς ἀκκισμοὺς ἑλληνικότητα. Πὲρ' ἀπ' αὐτὰ ὅμως ἐκφράζει ἡ πολυσήμαντη, ἀναντικατάστατη καὶ ἀμετάφραστη, ὅπως εἴπαμε, αὐτὴ λέξη κάτι τὸ ἠρωϊκό, τὸ σεπτὸ καὶ τὸ ἅγιο, συμβολίζει τὴ ρίζα καὶ τὴ φύτρα τοῦ νέου ἑλληνισμοῦ, τὶς περιπέτειες καὶ τοὺς ἀγῶνες του, τὴ θέληση τοῦ νὰ ζήσει, νὰ δημιουργήσει καὶ νὰ ἐπιβληθῇ σὰν ἐλεύθερος λαός, μακρυὰ ἀπὸ κάθε καταναγκασμὸ καὶ βιασμὸ αὐτῆς τῆς θελησής του".

Ἡ Ρωμηοσύνη εἶναι ἕνας ἰδιαίτερος πολιτισμός, μιὰ ἰδιαίτερη παράδοση ποὺ συνδέει στενὰ τὴν Ὀρθόδοξη πίστη συνδυασμένη μὲ τὴν ἑλληνικότητα, ποὺ δημιουργεῖ ἕνα "πνεῦμα" καὶ μιὰ δύναμη γιὰ νὰ φλογίζει τὸν ἄνθρωπο, προκειμένου νὰ ἀντιδρᾶ ἀνθρώπινα καὶ θεϊκὰ σὲ κάθε δοκιμασία καὶ κάθε πρόβλημα τῆς ζωῆς του. Αὐτὸ τὸ "πνεῦμα" μπορεῖ νὰ μεταφερθῆ καὶ νὰ ἀναγεννήση καὶ ἄλλους πολιτισμούς.

Λέγεται αὐτὸ γιατί μερικοὶ ἰσχυρίζονται ὅτι ἡ Ρωμηοσύνη τελικὰ μπορεῖ νὰ καταλήξη καὶ νὰ γίνη ἕνας ἰδιότυπος ἐθνικισμός. Ὅμως ἡ Ρωμηοσύνη ὡς σύνθεση ἑλληνικότητας καὶ Ὀρθοδοξίας ἔχει μέσα της τὴν οἰκουμενικότητα, ἀφοῦ τόσο ὁ Ἑλληνισμὸς ὅσο καὶ ἡ Ὀρθοδοξία διακρίνονται ἀπὸ τὸ οἰκουμενικό-καθολικὸ "πνεῦμα" τους. Ἔτσι, τὸ "πνεῦμα" τῆς Ρωμηοσύνης μεταφέρεται καὶ σὲ ἄλλους πολιτισμούς, ἢ μᾶλλον καλύτερα βοηθᾶ τοὺς ἀνθρώπους, ὅπου γῆς, νὰ ἀντιμετωπίζουν τὰ δικά τους προβλήματα μὲ τὴν δύναμη αὐτοῦ τοῦ "πνεύματος".

Γι' αὐτὸ καὶ αἴτημα τῆς ἐποχῆς μας πρέπει νὰ εἶναι : "Μίλα ρωμέϊκα", δηλαδὴ λέγε τὸν λόγο τῆς εἰλικρίνειας, τῆς ἀλήθειας, τῆς ντομπροσύνης, τὴν γλῶσσα ποὺ ξεπερνᾶ τὸν θάνατο καὶ τὴν μιζέρια.-