Στυλιανοῦ Γερασίμου: Τὸ Χριστολογικὸ καὶ Θεοτοκολογικὸ πλαίσιο τῶν ὕμνων τοῦ Γερασίμου Μικραγιαννανίτου

Στυλιανοῦ Γερασίμου, Δρὸς Θεολογίας – Μουσικοῦ

ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΕΩΣ.

Ἡ ΥΠΕΡΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΕΩΣ.

Το μυστήριο τῆς ἐνανθρωπήσεως τοῦ Λόγου εἶναι γιὰ τὸν ἀείμνηστο ὑμνογράφο Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη τὸ κέντρο τοῦ Χριστολογικοῦ δόγματος. Εἶναι τὸ ὑπερβατικὸ μυστήριο κατὰ τὸ ὁποῖο, ὅπως γράφει ἀπευθυνόμενος στὴν Παρθένο Μαρία, "Σὰρξ ὁ Λόγος ἐκ μήτρας σου γεγονῶς, ἀναλλοίωτος μείνας ὡς ἀγαθός, ἐτέχθη ὡς ἄνθρωπος ἐκ σοῦ, Κόρη, δι' ἔλεος" (1). Μὲ αὐτὴ τὴ φράση του ὁ Γεράσιμος ὑπογραμμίζει ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ποὺ λαμβάνει τὴν ἀνθρώπινη φύση του, τὴν σάρκα καὶ τὸ αἷμα του ἀπὸ τὴν Παρθένο Μαρία, μένοντας ἀναλλοίωτος.

Ὅταν ὁ Γεράσιμος χρησιμοποιῇ τὴν φράση "δι' ἔλεος", θέλει νὰ τονίση τὴν αἰτία, ἀλλὰ καὶ τὸν σκοπὸ τῆς θείας ἐνανθρωπήσεως. Ὁ Θεὸς δηλαδή, κινούμενος ἀπὸ εὐσπλαγχνία κατέρχεται ἀπὸ τὸν οὐρανὸ προκειμένου νὰ ἀνεβάση ἐκεῖ τὸν ἄνθρωπο. Κατ' αὐτὸν τὸν τρόπο παρέχεται ἡ δυνατότητα στὸν πιστὸ νὰ κατανοήση τὴν πίστη τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὸ μυστήριο τῆς παρθενικῆς γέννησης, ἀφοῦ, κατὰ τὸν ὑμνογράφο "ἐσαρκώθη ὁ ἄσαρκος ἀνερμηνεύτως" (2).

Πρέπει νὰ σημειωθῇ ὅτι ὁ Γεράσιμος χρησιμοποιῶντας τὸν ἰωάννειο καὶ ἀλεξανδρινὸ χριστολογικὸ τύπο "Λόγος-σάρξ", ἀκολουθεῖ κατὰ βάση τὸν Ἅγιο Κύριλλο, ποὺ ἀναπτύσσει τὴν Χριστολογία του μὲ βάση τὸν παραπάνω χριστολογικὸ τύπο, γιὰ νὰ τονίση κυρίως τὴν ἑνότητα τοῦ προσώπου τοῦ σαρκωθέντος Λόγου.

Ἡ ἐνσάρκωση τοῦ Λόγου εἶναι ἡ ὑπέρτατη πράξη τοῦ Θεοῦ, ὅπου ὁ Θεὸς ἑνώνεται μὲ τὴν δημιουργία Τοῦ πιὸ στενὰ ἀπὸ τὴν κάθε δυνατὴ ἕνωση, καθὼς γίνεται αὐτὸ ποὺ δημιούργησε. Μὲ τὴν ἐνσάρκωσή Τοῦ "ὁ ἄναρχος Λόγος τοῦ Πατρὸς ἀρχὴν λαμβάνει χρονικὴν" (3), ἀφοῦ γίνεται ἄνθρωπος, ὥστε νὰ γεφυρώση τὴν ἄβυσσο ἀνάμεσα στὸν Θεὸ καὶ τὸν ἄνθρωπο καὶ νὰ σφραγίση τὴν πλάκα τῆς νέας Διαθήκης, ὅπως τονίζει ὁ Γεράσιμος.(4)

Πρέπει ὅμως νὰ ὑπογραμμίσουμε ὅτι ἡ θεολογικὴ σκέψη τοῦ ὑμνογράφου στηρίζεται σὲ δυὸ βασικὲς χριστολογικὲς προϋποθέσεις. Ἡ πρώτη εἶναι ὅτι ὁ Λόγος δὲν ἦλθε σὲ ἄνθρωπο, ἀλλὰ ἔγινε ἀνθρωπος (5), κάτι ποὺ ἀποτελεῖ βασικὴ προϋπόθεση γιὰ τὴν ἀντίδοση τῶν ἰδιωμάτων, προκειμένου νὰ ἀποδίδονται, δηλαδή, οἱ ἀνθρώπινες ἰδιότητες στὸ πρόσωπο τοῦ Λόγου, ἐνῷ οἱ θεῖες ἰδιότητες νὰ μὴ νοοῦνται ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη φύση Τοῦ.

Ἡ δεύτερη προϋπόθεση, ὡς συνέπεια τῆς πρώτης, εἶναι νὰ μὴ γεννηθῇ αὐτὸς ὁ Σωτὴρ μὲ τὸν τρόπο ποὺ γεννᾶται ὁ κτιστὸς ἄνθρωπος. Συνεπῶς, τὸ δόγμα τῆς συλλήψεως τοῦ Χριστοῦ κατὰ τρόπον μὴ βιολογικὸ "ἐξ Ἁγίου Πνεύματος" (6) καὶ "Μαρίας τῆς Παρθένου" (7) εἶναι οὐσιαστικὸ στοιχεῖο, γιατί, ἂν ὁ Χριστὸς γεννιόταν μὲ τρόπο βιολογικό, ὅπως ἐμεῖς, τότε θὰ ἦταν δέσμιος τῆς φυσιολογικῆς φθορᾶς καὶ τοῦ θανάτου. Ἡ "ἐκ Παρθένου σύλληψις" τοῦ Κυρίου ἔγινεν "ἀνερμηνεύτως" (8) καὶ αὐτὸ γιατί πρόκειται γιὰ ὑπερβατικὸ καὶ ἀνερμήνευτο μυστήριο.

Κατὰ τὴν διδασκαλία τοῦ ὑμνογράφου Γερασίμου, ὁ Χριστὸς εἶναι τέλειος Θεὸς καὶ τέλειος ἄνθρωπος, ἀφοῦ "Ἐν δύο, Κόρη, φύσεσιν, ἀφράστως ἀπεκύησας τὸν Ὑπερούσιον Λόγον, ἐν ἑαυτῷ τὴν οὐσίαν ἀνθρώπων ὑποστήσαντα ἀναλλοιώτως, Πάναγνε" (9). Κάθε ἰδίωμα καὶ κάθε ἐνέργεια τῆς "κοινῆς" (καθολικῆς) ἀνθρωπίνης φύσεως ἔχει προσληφθῇ ἀπὸ τὸν Χριστό, δίχως νὰ μένη ἔξω ἀπὸ αὐτὴν τὴν πρόσληψη τίποτε τὸ ἀνθρώπινο. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος τονίζει ὅτι "ἀληθῶς εὐδόκησεν ὁ Θεὸς καὶ Πατὴρ ἀνακεφαλαιώσασθαι τὰ πάντα ἐν τῷ Χριστῷ" (10). Ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ προσλαμβάνει τὴν ἀνθρώπινη φύση καὶ τὴν κάνει μέτοχο τῆς δικῆς Τοῦ θείας φύσεως.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Ἀκολουθία τοῦ ὁσίου καὶ θεοφόρου Πατρὸς ἡμῶν Παρθενίου τοῦ Νέου, τοῦ ἐν Χίῳ ἀσκήσαντος. Ὄρθρος, Κάθισμα γ'.

[2] Ἀκολουθία τῆς ὁσίας Μητρὸς Θεοδῶρας της ἐν Θεσσαλονίκῃ. Ὄρθρος, Κάθισμα στ'.

[3] Ἀκολουθία τῶν ὁσίων καὶ θεοφόρων Πατέρων ἡμῶν Βαρσανουφίου καὶ Ἰωάννου. Μεγάλος Ἑσπερινός, Θεοτοκίον.

[4] Ἀκολουθία τῶν ἁγίων καὶ ἐνδόξων μεγάλων μαρτύρων Θεοδώρου τοῦ Τήρωνος καὶ Θεοδώρου τοῦ Στρατηλάτου. Ὄρθρος. Ὁ Κανῶν, ὠδὴ γ' τρόπ. δ': "Τὴν πλάκα τῆς νέας Διαθήκης, ἐν ἢ ὁ Δεσπότης τοῦ παντὸς ἐγράφη σωματούμενος". Πρβλ. Ἀκολουθία του Μνήστορος. Μεγάλος Ἑσπερινός. Στιχηρὸ Προσόμοιο γ' καὶ Δοξαστικὸν ἀποστίχων. Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου Σεργίου. Ὄρθρος. Ὁ Κανῶν, ὠδὴ γ', τρόπ. δ'. Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου Ἀντωνίου τοῦ Νύου. Ὄρθρος. Ὁ Κανῶν, ὠδὴ ε', τρόπ. β'. Ἀκολουθία τῶν ὁσίων Παύλου τοῦ Θηβαίου καὶ Ἰωάννου τοῦ Καλυβίτου. Ὄρθρος. Ὁ Κανῶν, ὠδὴ α', τρόπ. δ'.

[5] Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου ἐνδόξου Νεομάρτυρος Γεωργίου, τοῦ ἐν Ἰωαννίνοις. Ὄρθρος, ὁ Κανῶν, ὠδὴ στ', Θεοτοκίον: "Ὁ Λόγος σὰρξ ἐκ σοῦ γέγονεν". Πρβλ. Ἀκολουθία ἐν τῇ μνήμῃ τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ. Μεγάλος Ἑσπερινός. Θεοτοκίον παλαιόν, δογματικόν: "Ὁ ὧν καὶ προὼν καὶ φανεῖς ὡς ἄνθρωπος". Ἀκολουθία τῆς Ἁγίας καὶ καλλινίκου ὁσιομάρτυρος Ἀνυσίας της ἐν Θεσσαλονίκῃ. Ὄρθρος, Δοξαστικὸν προεόρτιον: "Σήμερον ὁ ἄναρχος ἄρχεται καὶ ὁ Λόγος σαρκοῦται". Ἀκολουθία τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Ἀμβροσίου, Ἐπισκόπου Μεδιολάνων. Μεγάλος Ἑσπερινός. Στιχηρὸ Προσόμοιο στ': "Ἕνα Υἱόν, σάρκα γενόμενον κηρύττεις τρανῶς, ἐξ ἀπειρογάμου ἡμῖν ἐπιφανέντα, τὸν ὁμοούσιον τῷ Πατρὶ καὶ συναΐδιον τούτου". Ἀκολουθία τῆς Ἁγίας ἐνδόξου μεγαλομάρτυρος Αἰκατερίνης. Ὄρθρος, ὁ Κανῶν, ὠδὴ γ', τρόπ. α' "Καὶ τοῦ Χριστοῦ τὴν σάρκωσιν ἀκαταλήπτως ἐτράνωσας". Ἀπολυτίκιον τοῦ Ἁγίου Ἱερομάρτυρος Εὐτυχοῦς. Νέος Ἐνιαύσιος Στέφανος, Ἅγιον Ὅρος 2002, σ. 279: "Ὡς φοιτητὴς τῶν ἱερῶν Ἀποστόλων, τῆς εὐσεβείας ὑποφήτης ἐδείχθης, καὶ τὴν τοῦ Λόγου σάρκωσιν ἐκήρυξας τρανῶς". Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου ἐνδόξου νεομάρτυρος Μιχαὴλ τοῦ Μαυρουδή. Ὄρθρος, Κάθισμα γ': "Σὺ γὰρ Χριστὸν καὶ ἄνθρωπον, στόματι σοφῷ καθωμολόγησας".

[6] Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου καὶ δικαίου Ἰωσὴφ τοῦ μνήστορος. Μεγάλος Ἑσπερινός, Στιχηρὸ Προσόμοιο γ': "Ἐξ Ἁγίου Πνεύματος, Υἱὸν τέξεται, ὃς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ σύνθρονος πέλει".

[7] Ἀκολουθία τῶν Εὐρυτάνων ἁγίων. Ὄρθρος, ὁ Κανῶν, ὠδὴ α', Θεοτοκίον.

[8] Ἀκολουθία τοῦ Ἁγίου νεομάρτυρος Παναγιώτου. Ὄρθρος. Κάθισμα δ': "Σάρκα λαβόντα ἐκ τῶν αἱμάτων ἀνερμηνεύτως". Πρβλ. Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου καὶ δικαίου Ἰωσήφ του Μνήστορος. Ὄρθρος. ὁ Κανῶν, ὠδὴ στ', τρόπ. δ': "Ἀπεριγράπτως ἐσκήνωσεν, ἐν μήτρᾳ σου ὁ πᾶσιν ἀχώρητος".

[9] Ἀκολουθία τοῦ ὁσίου καὶ θεοφόρου Πατρὸς ἡμῶν Παύλου τοῦ Ἁπλοῦ. Ὄρθρος. Ἐξαποστειλάριον Θεοτοκίον. Πρβλ. Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου Ἱερομάρτυρος Κυπριανοῦ καὶ τῆς ἁγίας Παρθενομάρτυρος Ἰουστίνης. Ὄρθρος. Κάθισμα β': "Θεὸν ἀληθινόν, ἐκ γαστρὸς σὲ τεκοῦσαν". Ἀκολουθία τῆς ἁγίας ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Ἀναστασίας τῆς Φαρμακολυτρίας. Ὄρθρος. ὁ Κανῶν, ὠδὴ α', τρόπ. δ': "Ὤφθη τοῖς ἐν γῆ ἄνθρωπος, Λόγος ἀναλλοιώτως ὁ τοῦ Θεοῦ". Ἀκολουθία τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Δονάτου, Ἐπισκόπου Εὐβοίας τοῦ Θαυματουργοῦ. Ὄρθρος. ὁ Κανῶν, ὠδὴ ε', τρόπ. δ': "Τὸν ὑπερούσιον Θεόν, ἐν τῇ οὐσίᾳ τῶν βροτῶν, ἑνωθέντα ἀφύρτως". Ἀκολουθία τῶν ἁγίων Μάρθας καὶ Μαρίας, τῶν ἀδελφῶν τοῦ Λαζάρου. Ὄρθρος. Αἴνων στιχηρὸ Προσόμοιο β': "Θεὸν καὶ δεσπότην, σάρκα περιθέμενον". Ἀκολουθία τοῦ ὁσίου μάρτυρος Εὐαγγέλου. Ὄρθρος. ὁ Κανῶν, ὠδὴ α', τρόπ. δ'. Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου Θεοφυλάκτου. Ὄρθρος. Ὁ Κανῶν, ὠδὴ γ', τρόπ. δ'. Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου Γεωργίου Ἀμάστριδος. Ὄρθρος. Ὁ Κανῶν, ὠδὴ γ', τρόπ. δ'. Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου Νείλου τοῦ Μυροβλήτου. Ὄρθρος. Ἐξαποστειλάριον Θεοτοκίον. Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου Κορνηλίου. Ὄρθρος. Ὁ Κανῶν, ὠδὴ γ', τρόπ. δ'. Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου Ἰωσήφ του Εὐσχημονος. Ὄρθρος. Ὁ Κανῶν, ὠδὴ α', τρόπ. δ'.

[10] Βλ. Ἐφεσ. 1. 10. "Θεὸς ὅλος ὑπάρχων, ὅλος βροτὸς γέγονας, ὅλη τὴ θεότητι μείξας τὴν ἀνθρωπότητα, ἐν ὑποστάσει σου, ἥν ἐν δυσὶ ταῖς οὐσίαις..." (Ἀκολουθία ἁγίου Νεομάρτυρος Τριανταφύλλου τοῦ ἐξ Ζαγοράς. Ὄρθρος. Ὁ Κανῶν, ὠδὴ γ΄, τρόπ. δ΄). "Σαρκὸς φανεῖς ὁμοιώματι, ἁγνή, ἐκ τῶν πανάγνων αἱμάτων σου, ὤφθη τοῖς ἐν γῆ ἄνθρωπος, Λόγος ἀναλλοιώτως ὁ τοῦ Θεοῦ, ὃν γεννῆσαι ἔρχη ἐν τῇ πόλει Βηθλεὲμ δι' ἀγαθότητα..." (Ἀκολουθία τῆς ἁγίας ἐνδόξου Μεγαλομάρτυρος Ἀναστασίας τῆς Φαρμοκολυτρίας. Ὄρθρος. Ὁ Κανῶν, ὠδὴ α΄, τροπάριο δ΄). "Ὁ Λόγος σὰρξ ἐκ σοῦ γέγονεν, ὁ ἄπλαστος ἐκ σοῦ πεπλαστούργηται..." (ἀπὸ τὴν Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου Νεομάρτυρος Γεωργίου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων. Ὄρθρος. Ὁ Κανῶν, ὠδὴ ς΄, θεοτοκίον)