Στυλιανού Γερασίμου: Τὸ Χριστολογικὸ καὶ Θεοτοκολογικὸ πλαίσιο τῶν ὕμνων τοῦ Γερασίμου Μικραγιαννανίτου

του Στυλιανού Γερασίμου, Δρος Θεολογίας – Μουσικού

Το δόγμα της θείας ενανθρωπήσεως.

Η υπερβατικότητα του μυστηρίου της θείας ενανθρωπήσεως.

Το μυστήριο της ενανθρωπήσεως του Λόγου είναι για τον αείμνηστο υμνογράφο Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη το κέντρο του Χριστολογικού δόγματος. Είναι το υπερβατικό μυστήριο κατά το οποίο, όπως γράφει απευθυνόμενος στην Παρθένο Μαρία, “Σάρξ ο Λόγος εκ μήτρας σου γεγονώς, αναλλοίωτος μείνας ως αγαθός, ετέχθη ως άνθρωπος εκ σού, Κόρη, δι’ έλεος” (1). Με αυτή τη φράση του ο Γεράσιμος υπογραμμίζει ότι ο Χριστός είναι ο Υιός και Λόγος του Θεού, που λαμβάνει την ανθρώπινη φύση του, την σάρκα και το αίμα του από την Παρθένο Μαρία, μένοντας αναλλοίωτος.

Όταν ο Γεράσιμος χρησιμοποιή την φράση “δι’ έλεος”, θέλει να τονίση την αιτία, αλλά και τον σκοπό της θείας ενανθρωπήσεως. Ο Θεός δηλαδή, κινούμενος από ευσπλαγχνία κατέρχεται από τον ουρανό προκειμένου να ανεβάση εκεί τον άνθρωπο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο παρέχεται η δυνατότητα στον πιστό να κατανοήση την πίστη της Εκκλησίας για το μυστήριο της παρθενικής γέννησης, αφού, κατά τον υμνογράφο “εσαρκώθη ο άσαρκος ανερμηνεύτως” (2).

Πρέπει να σημειωθή ότι ο Γεράσιμος χρησιμοποιώντας τον ιωάννειο και αλεξανδρινό χριστολογικό τύπο “Λόγος-σάρξ”, ακολουθεί κατά βάση τον Άγιο Κύριλλο, που αναπτύσσει την Χριστολογία του με βάση τον παραπάνω χριστολογικό τύπο, για να τονίση κυρίως την ενότητα του προσώπου του σαρκωθέντος Λόγου.

Η ενσάρκωση του Λόγου είναι η υπέρτατη πράξη του Θεού, όπου ο Θεός ενώνεται με την δημιουργία Του πιο στενά από την κάθε δυνατή ένωση, καθώς γίνεται αυτό που δημιούργησε. Με την ενσάρκωσή Του “ο άναρχος Λόγος του Πατρός αρχήν λαμβάνει χρονικήν” (3), αφού γίνεται άνθρωπος, ώστε να γεφυρώση την άβυσσο ανάμεσα στον Θεό και τον άνθρωπο και να σφραγίση την πλάκα της νέας Διαθήκης, όπως τονίζει ο Γεράσιμος.(4)

Πρέπει όμως να υπογραμμίσουμε ότι η θεολογική σκέψη του υμνογράφου στηρίζεται σε δυο βασικές χριστολογικές προϋποθέσεις. Η πρώτη είναι ότι ο Λόγος δεν ήλθε σε άνθρωπο, αλλά έγινε ανθρωπος (5), κάτι που αποτελεί βασική προϋπόθεση για την αντίδοση των ιδιωμάτων, προκειμένου να αποδίδονται, δηλαδή, οι ανθρώπινες ιδιότητες στο πρόσωπο του Λόγου, ενώ οι θείες ιδιότητες να μη νοούνται ανεξάρτητα από την ανθρώπινη φύση Του.

Η δεύτερη προϋπόθεση, ως συνέπεια της πρώτης, είναι να μη γεννηθή αυτός ο Σωτήρ με τον τρόπο που γεννάται ο κτιστός άνθρωπος. Συνεπώς, το δόγμα της συλλήψεως του Χριστού κατά τρόπον μη βιολογικό “εξ Αγίου Πνεύματος” (6) και “Μαρίας της Παρθένου” (7) είναι ουσιαστικό στοιχείο, γιατί, αν ο Χριστός γεννιόταν με τρόπο βιολογικό, όπως εμείς, τότε θα ήταν δέσμιος της φυσιολογικής φθοράς και του θανάτου. Η “εκ Παρθένου σύλληψις” του Κυρίου έγινεν “ανερμηνεύτως” (8) και αυτό γιατί πρόκειται για υπερβατικό και ανερμήνευτο μυστήριο.

Κατά την διδασκαλία του υμνογράφου Γερασίμου, ο Χριστός είναι τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος, αφού “Εν δύο, Κόρη, φύσεσιν, αφράστως απεκύησας τον Υπερούσιον Λόγον, εν εαυτώ την ουσίαν ανθρώπων υποστήσαντα αναλλοιώτως, Πάναγνε” (9). Κάθε ιδίωμα και κάθε ενέργεια της “κοινής” (καθολικής) ανθρωπίνης φύσεως έχει προσληφθή από τον Χριστό, δίχως να μένη έξω από αυτήν την πρόσληψη τίποτε το ανθρώπινο. Ο Απόστολος Παύλος τονίζει ότι “αληθώς ευδόκησεν ο Θεός και Πατήρ ανακεφαλαιώσασθαι τα πάντα εν τω Χριστώ” (10). Ο Υιός και Λόγος του Θεού προσλαμβάνει την ανθρώπινη φύση και την κάνει μέτοχο της δικής Του θείας φύσεως.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Ακολουθία του οσίου και θεοφόρου Πατρός ημών Παρθενίου του Νέου, του εν Χίω ασκήσαντος. Όρθρος, Κάθισμα γ’.

[2] Ακολουθία της οσίας Μητρός Θεοδώρας της εν Θεσσαλονίκη. Όρθρος, Κάθισμα στ’.

[3] Ακολουθία των οσίων και θεοφόρων Πατέρων ημών Βαρσανουφίου και Ιωάννου. Μεγάλος Εσπερινός, Θεοτοκίον.

[4] Ακολουθία των αγίων και ενδόξων μεγάλων μαρτύρων Θεοδώρου του Τήρωνος και Θεοδώρου του Στρατηλάτου. Όρθρος. Ο Κανών, ωδή γ’ τροπ. δ’: “Την πλάκα της νέας Διαθήκης, εν ή ο Δεσπότης του παντός εγράφη σωματούμενος”. Πρβλ. Ακολουθία του Μνήστορος. Μεγάλος Εσπερινός. Στιχηρό Προσόμοιο γ’ και Δοξαστικόν αποστίχων. Ακολουθία του αγίου Σεργίου. Όρθρος. Ο Κανών, ωδή γ’, τροπ. δ’. Ακολουθία του αγίου Αντωνίου του Νύου. Όρθρος. Ο Κανών, ωδή ε’, τροπ. β’. Ακολουθία των οσίων Παύλου του Θηβαίου και Ιωάννου του Καλυβίτου. Όρθρος. Ο Κανών, ωδή α’, τροπ. δ’.

[5] Ακολουθία του αγίου ενδόξου Νεομάρτυρος Γεωργίου, του εν Ιωαννίνοις. Όρθρος, ο Κανών, ωδή στ’, Θεοτοκίον: “Ο Λόγος σάρξ εκ σού γέγονεν”. Πρβλ. Ακολουθία εν τη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. Μεγάλος Εσπερινός. Θεοτοκίον παλαιόν, δογματικόν: “Ο ών και προών και φανείς ως άνθρωπος”. Ακολουθία της Αγίας και καλλινίκου οσιομάρτυρος Ανυσίας της εν Θεσσαλονίκη. Όρθρος, Δοξαστικόν προεόρτιον: “Σήμερον ο άναρχος άρχεται και ο Λόγος σαρκούται”. Ακολουθία του εν αγίοις Πατρός ημών Αμβροσίου, Επισκόπου Μεδιολάνων. Μεγάλος Εσπερινός. Στιχηρό Προσόμοιο στ’: “Ένα Υιόν, σάρκα γενόμενον κηρύττεις τρανώς, εξ απειρογάμου ημίν επιφανέντα, τον ομοούσιον τω Πατρί και συναΐδιον τούτου”. Ακολουθία της Αγίας ενδόξου μεγαλομάρτυρος Αικατερίνης. Όρθρος, ο Κανών, ωδή γ’, τροπ. α’ “Και του Χριστού την σάρκωσιν ακαταλήπτως ετράνωσας”. Απολυτίκιον του Αγίου Ιερομάρτυρος Ευτυχούς. Νέος Ενιαύσιος Στέφανος, Άγιον Όρος 2002, σ. 279: “Ως φοιτητής των ιερών Αποστόλων, της ευσεβείας υποφήτης εδείχθης, και την του Λόγου σάρκωσιν εκήρυξας τρανώς”. Ακολουθία του Αγίου ενδόξου νεομάρτυρος Μιχαήλ του Μαυρουδή. Όρθρος, Κάθισμα γ’: “Σύ γαρ Χριστόν και άνθρωπον, στόματι σοφώ καθωμολόγησας”.

[6] Ακολουθία του Αγίου και δικαίου Ιωσήφ του μνήστορος. Μεγάλος Εσπερινός, Στιχηρό Προσόμοιο γ’: “Εξ Αγίου Πνεύματος, Υιόν τέξεται, ός Υιός του Θεού σύνθρονος πέλει”.

[7] Ακολουθία των Ευρυτάνων αγίων. Όρθρος, ο Κανών, ωδή α’, Θεοτοκίον.

[8] Ακολουθία του Αγίου νεομάρτυρος Παναγιώτου. Όρθρος. Κάθισμα δ’: “Σάρκα λαβόντα εκ των αιμάτων ανερμηνεύτως”. Πρβλ. Ακολουθία του αγίου και δικαίου Ιωσήφ του Μνήστορος. Όρθρος. ο Κανών, ωδή στ’, τροπ. δ’: “Απεριγράπτως εσκήνωσεν, εν μήτρα σου ο πάσιν αχώρητος”.

[9] Ακολουθία του οσίου και θεοφόρου Πατρός ημών Παύλου του Απλού. Όρθρος. Εξαποστειλάριον Θεοτοκίον. Πρβλ. Ακολουθία του αγίου Ιερομάρτυρος Κυπριανού και της αγίας Παρθενομάρτυρος Ιουστίνης. Όρθρος. Κάθισμα β’: “Θεόν αληθινόν, εκ γαστρός σε τεκούσαν”. Ακολουθία της αγίας ενδόξου Μεγαλομάρτυρος Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας. Όρθρος. ο Κανών, ωδή α’, τροπ. δ’: “Ώφθη τοις εν γη άνθρωπος, Λόγος αναλλοιώτως ο του Θεού”. Ακολουθία του εν αγίοις Πατρός ημών Δονάτου, Επισκόπου Ευβοίας του Θαυματουργού. Όρθρος. ο Κανών, ωδή ε’, τροπ. δ’: “Τον υπερούσιον Θεόν, εν τη ουσία των βροτών, ενωθέντα αφύρτως”. Ακολουθία των αγίων Μάρθας και Μαρίας, των αδελφών του Λαζάρου. Όρθρος. Αίνων στιχηρό Προσόμοιο β’: “Θεόν και δεσπότην, σάρκα περιθέμενον”. Ακολουθία του οσίου μάρτυρος Ευαγγέλου. Όρθρος. ο Κανών, ωδή α’, τροπ. δ’. Ακολουθία του αγίου Θεοφυλάκτου. Όρθρος. Ο Κανών, ωδή γ’, τροπ. δ’. Ακολουθία του αγίου Γεωργίου Αμάστριδος. Όρθρος. Ο Κανών, ωδή γ’, τροπ. δ’. Ακολουθία του αγίου Νείλου του Μυροβλήτου. Όρθρος. Εξαποστειλάριον Θεοτοκίον. Ακολουθία του αγίου Κορνηλίου. Όρθρος. Ο Κανών, ωδή γ’, τροπ. δ’. Ακολουθία του αγίου Ιωσήφ του Ευσχημονος. Όρθρος. Ο Κανών, ωδή α’, τροπ. δ’.

[10] Βλ. Εφεσ. 1. 10. “Θεός όλος υπάρχων, όλος βροτός γέγονας, όλη τη θεότητι μείξας την ανθρωπότητα, εν υποστάσει σου, ήν εν δυσί ταις ουσίαις…” (Ακολουθία αγίου Νεομάρτυρος Τριανταφύλλου του εξ Ζαγοράς. Όρθρος. Ο Κανών, ωδή γ΄, τροπ. δ΄). “Σαρκός φανείς ομοιώματι, αγνή, εκ των πανάγνων αιμάτων σου, ώφθη τοις εν γη άνθρωπος, Λόγος αναλλοιώτως ο του Θεού, όν γεννήσαι έρχη εν τη πόλει Βηθλεέμ δι' αγαθότητα…” (Ακολουθία της αγίας ενδόξου Μεγαλομάρτυρος Αναστασίας της Φαρμοκολυτρίας. Όρθρος. Ο Κανών, ωδή α΄, τροπάριο δ΄). “Ο Λόγος σάρξ εκ σού γέγονεν, ο άπλαστος εκ σού πεπλαστούργηται…” (από την Ακολουθία του αγίου Νεομάρτυρος Γεωργίου του εξ Ιωαννίνων. Όρθρος. Ο Κανών, ωδή ς΄, θεοτοκίον)