Διάλογος π. Σωφρονίου και Μπάλφουρ (Γ)

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(συνέχεια από το προηγούμενο)

ΣΤ) “ΤΡΙΑΔΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ”

Ἔχουμε τὴν δυνατότητα στὸ βιβλίο αὐτὸ ποὺ μελετοῦμε νὰ δοῦμε τὸν στενὸ σύνδεσμο μεταξὺ ἁγίου Σιλουανοῦ, Γέροντος Σωφρονίου καὶ Μπάλφουρ, καὶ αὐτὸς ὁ πνευματικὸς σύνδεσμος ὀνομάζεται ἀπὸ τὸν Γέροντα "τριαδικὴ συμμαχία". Κυρίως ἔχουμε τὴν εὐκαιρία νὰ δοῦμε τὴν συνομιλία καὶ τὶς ἀπαντήσεις τοῦ ἁγίου Σιλουανοῦ. Παρατηρεῖ κανεὶς ἕναν σύνδεσμο μεταξὺ τῶν τριῶν αὐτῶν προσώπων ποὺ ἐκδηλώνεται μὲ ἀνταλλαγὴ ἐπιστολῶν, μὲ προσωπικὴ ἐπικοινωνία καὶ προσευχές.

Ὁ Μπάλφουρ πηγαίνει στὸ Ὅρος γιὰ ἄλλη ἐργασία καὶ τὸν πρῶτο μοναχὸ ποὺ συναντᾶ εἶναι ὁ ἅγιος Σιλουανὸς ποὺ τοῦ ὑποδεικνύει τί πρέπει νὰ κάνη. Ὁ ἅγιος Σιλουανὸς ἀναθέτει στὸν Γέροντα Σωφρόνιο τὸν Μπάλφουρ γιὰ νὰ τὸν καθοδηγήση στὴν πνευματική του ἀναζήτηση. Ὁ Γέροντας Σωφρόνιος, αἰσθανόμενος τὴν μεγάλη καὶ ὑπεύθυνη διακονία, ἐξασκεῖ μὲ φόβο καὶ τρόμο αὐτὴν τὴν ἀποστολὴ καὶ ἐρωτᾶ συνεχῶς τὸν ἅγιο Σιλουανὸ γιὰ τὸ πῶς πρέπει νὰ ἀντιμετωπίση τὰ προβλήματα ποὺ τίθενται, ἐκεῖνος ἀπαντᾶ καὶ ὁ Γέροντας Σωφρόνιος ὑπακούει καὶ διαβιβάζει τὴν ἐντολὴ τοῦ Ὁσίου στὸν Μπάλφουρ. Ὁ Μπάλφουρ κατὰ καιρούς, ἐνῷ ἐκτιμᾶ τὰ δύο αὐτὰ πρόσωπα, ἀδυνατεῖ νὰ ἀκολουθήση τὴν συμβουλή τους καὶ αὐτό του στοιχίζει πνευματικά, γιατί τὰ πνευματικὰ λάθη πληρώνονται πολὺ ἀκριβά, καὶ ἔτσι ἐκφράζεται ὁ λεγόμενος πνευματικὸς νόμος.

Στὴν ἀλληλογραφία αὐτὴ μποροῦμε νὰ δοῦμε τὸν ἤρεμο, διακριτικὸ καὶ φωτισμένο τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιμετωπίζει τὰ θέματα ὁ ὅσιος Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης, τὴν μεγάλη καὶ ἀδιάκριτη ὑπακοὴ τοῦ Γέροντος Σωφρονίου στὸν ἅγιο Σιλουανό, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀνυπακοὴ τοῦ Μπάλφουρ στὸν φωτισμένο καὶ ἀποκαλυπτικὸ λόγο τοῦ ἁγίου Σιλουανοῦ καὶ κατ' ἐπέκταση καὶ στὸν λόγο τοῦ Γέροντος Σωφρονίου. Αὕτὴ ἦταν μιὰ ἀπὸ τὶς μεγάλες διαφορὲς μεταξὺ τοῦ π. Σωφρονίου καὶ τοῦ Μπάλφουρ ἔναντι τοῦ ὁσίου Σιλουανοῦ καὶ γενικὰ ἔναντι τῶν θεμάτων τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ὁ Γέροντας Σωφρόνιος ἐνεργοῦσε ἡσυχαστικά, ἐνῷ ὁ Μπάλφουρ ὀρθολογιστικά-σχολαστικά. Ἡ ὑπακοὴ τοῦ Γέροντος Σωφρονίου στὸν ἅγιο Σιλουανὸ ἦταν πηγὴ ζωῆς καὶ ἀσφαλὴς δρόμος πορείας καὶ αὐξήσεως τῆς πνευματικῆς τοῦ πείρας ποὺ ἤδη εἶχε, γι' αὐτὸ ἄλλωστε καὶ μποροῦσε νὰ καθοδηγήση ὀρθόδοξα τοὺς ἄλλους γιὰ τὴν ἀξία τῆς ὑπακοῆς στοὺς πνευματικοὺς πατέρας, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ὁ Πνευματικὸς πατέρας καθοδηγεῖ τὰ πνευματικά του παιδιά, ἐνῷ ἡ ἀνυπακοὴ ὁδήγησε τὸν Μπάλφουρ σὲ ἀρνητικὲς καταστάσεις.

Σὲ κάποια ἐπιστολὴ διασώζεται –μοναδικὸ γεγονὸς μεγάλου ἐνδιαφέροντος– ὁ διάλογος τοῦ Γέροντος Σωφρονίου μὲ τὸν ἅγιο Σιλουανὸ γιὰ θέμα ποὺ ἀφοροῦσε τὸν Μπάλφουρ. Στὸν ἀποκαλυπτικὸ αὐτὸν διάλογο θαυμάζουμε τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἐνεργοῦσε ὁ ἅγιος Σιλουανός, τὸ πῶς δηλαδή, ἀνελάμβανε τὴν πνευματικὴ καθοδήγηση, ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο τὴν ἐξασκοῦσε, ἀλλὰ καὶ τὸ "πνεῦμα" τῆς ἐν Χριστῷ ἐλευθερίας τὸ ὁποῖο τὸν διέκρινε. Πολὺ σημαντικὸς ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Σιλουανοῦ: "Ἀλήθεια, εἶναι σὰν μικρὸ παιδί. Ἐγὼ σὰν "νταντὰ" τὸν συγκρατοῦσα ἀπὸ τὴ συμφορά, γιὰ νὰ μὴ σπάσει τὸ κεφάλι του. Ἀλλὰ ἂς ζήσει στὴν Ἑλλάδα. Αὐτὸ θὰ εἶναι ἐνδιαφέρον ἀκόμη καὶ ἀπὸ πλευρᾶς ἐμπειρίας... Συγκρίνει λοιπὸν τὶς προσευχὲς μὲ μαντεῖο; Τότε φθηνὰ μᾶς ἐκτίμησε... Ἐμεῖς δὲν σφετεριζόμαστε τὴν ἐλευθερία του... ἔχασε τὴν πίστη, καὶ χωρὶς πίστη δὲν θὰ ὑπάρξει ὄφελος... Γιὰ ποιόν λόγο νὰ ἐρίζουμε. Γράψτε του ὅτι ἐμεῖς δὲν θὰ τὸν μεταπείσουμε... Εἶδα ὅτι, ἂν τοῦ φερθοῦμε αὐστηρά, τότε θὰ ἀγανακτήσει".

Ἀπὸ ὅλην αὐτὴν τὴν ἀλληλογραφία φαίνεται ἔντονα καὶ ἡ λεπτότητα μὲ τὴν ὁποία πλησίαζε τὸν ἅγιο Σιλουανὸ ὁ Γέροντας Σωφρόνιος, καίτοι ὁ ἴδιος εἶχε μεγάλη καὶ ἐφάμιλλη πεῖρα μὲ ἐκείνην τοῦ ἁγίου Σιλουανοῦ. Ἡ στάση του ἀπέναντί του εἶναι στάση ὑποτακτικοῦ πρὸς Γέροντα, μαθητοῦ πρὸς δάσκαλο, γι' αὐτὸ ὁ Θεὸς τὸν διαφύλαξε καὶ τοῦ αὔξησε τὰ πνευματικά του χαρίσματα. Καὶ διεπίστωσα ὅτι ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο χειριζόταν ὁ ἅγιος Σιλουανὸς τὴν περίπτωση τοῦ Μπάλφουρ ἦταν ὁ ἴδιος μὲ τὸν τρόπο ποὺ ἐργαζόταν καὶ ὁ Γέροντας Σωφρόνιος, ἤτοι ὑποδείκνυε σὲ κάποιον τὸν δρόμο ποὺ ἔπρεπε νὰ ἀκολουθήση, καὶ στὴν συνέχεια ἄφηνε νὰ ἐκδηλωθῇ ἡ ἐλευθερία τοῦ ὑποτακτικοῦ. Ἕνα "ἀεράκι ἐλευθερίας" πρέπει νὰ ρέη μεταξὺ Γέροντος καὶ ὑποτακτικοῦ, ὅπως ἔλεγε.

Ζ) Ἡ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΕΤΕΡΟΔΟΞΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Μπορεῖ κανεὶς διαβάζοντας τὶς ἐπιστολὲς αὐτὲς νὰ παρατηρήση ὅτι δὲν εἶναι εὔκολη ἡ ἐπιστροφὴ τῶν ἑτεροδόξων στὴν ὀρθόδοξη πίστη καὶ στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἐπειδὴ ἔχουν νὰ παλέψουν μὲ τὴν ἴδια τους τὴν φύση ποὺ ἔχει ποτισθῇ ἀπὸ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖον ἔζησαν ἀπὸ τὴν γέννησή τους. Ἡ αἵρεση ἔχει ἀλλοιώσει τὴν θεολογία, ὅλες τὶς δυνάμεις τῆς ψυχῆς –τὸ λογιστικό, τὸ ἐπιθυμητικὸ καὶ τὸ θυμικό– ὅλον τὸν τρόπο σκέψεως καὶ ζωῆς. Τὸ δόγμα συνδέεται στενὰ μὲ τὴν πνευματικὴ ζωή, ὁπότε ὅταν ἀλλοιώνεται τὸ δόγμα, τότε αὐτὸ ἔχει συνέπειες καὶ στὴν πνευματικὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου.

Καὶ αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὁ ἑτερόδοξος, ὅταν ἔρχεται στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, πρέπει νὰ περάση μέσα ἀπὸ ἕνα καμίνι μετανοίας ἀλλοιώσεως καὶ ἀναγεννήσεως ὅλου τοῦ τρόπου σκέψεως καὶ ζωῆς καὶ αὐτὸ θὰ πρέπει νὰ γίνη κατὰ τὸ διάστημα πολλῶν ἐτῶν. Ἡ καλὴ διάθεση γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία ποὺ ἔχει κάποιος, προκειμένου νὰ γίνη βίωμα καρδιακό, πρέπει νὰ περάση μέσα ἀπὸ πολυχρόνια ἀσκητικὴ καὶ σταυρικὴ ζωή, κάτω ἀπὸ τὴν καθοδήγηση ἐμπείρου Πνευματικοῦ πατρός. Διαφορετικὰ θὰ μείνη ὁ παλαιὸς ἑαυτὸς μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἐπανέρχεται συχνὰ ἡ ἀπιστία καὶ ἡ διάθεση ἐπιστροφῆς στὴν παλαιὸ τρόπο ζωῆς.

Ἀλλὰ καὶ ὁ πνευματικὸς καθοδηγὸς πρέπει νὰ σταυρωθῇ κατὰ τὴν διάρκεια αὐτῆς τῆς πνευματικῆς καθοδηγήσεως. Πρόκειται γιὰ μιὰ ἀναγέννηση ποὺ γίνεται μὲ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὅπως εἶναι γνωστὸν σὲ αὐτὴν τὴν σταυρικὴ πορεία ὁ Πνευματικὸς καθοδηγὸς δέχεται τὶς ἐπιθέσεις τοῦ καθοδηγούμενου, ποὺ τὸν θεωρεῖ ὑπαίτιο γιὰ τὶς ταλαιπωρίες του. Στὴν ἀλληλογραφία αὐτὴ ποὺ μελετοῦμε διασώζεται ἕνας λόγος τοῦ ἁγίου Σιλουανοῦ: "Μερικοὶ ζητοῦν συμβουλή. Τοὺς λές. Δὲν θέλουν νὰ ὑπακούσουν, τοὺς εἶναι βαρὺ αὐτό. Ἔτσι ἀρχίζουν ἀκόμη καὶ νὰ σὲ ἐχθρεύονται". Ἂν συμβαίνη αὐτὸ μὲ ὅλους τοὺς καθοδηγούμενους ποὺ εἶναι ὀρθόδοξοι ἀπὸ τὴν γέννησή τους, δηλαδὴ γεννήθηκαν σὲ ὀρθόδοξα περιβάλλοντα, πολὺ περισσότερο αὐτὸ συμβαίνει μὲ τοὺς προερχομένους ἀπὸ ἄλλους "κόσμους", δηλαδὴ γεννήθηκαν καὶ ἀνατράφηκαν σὲ δυτικὰ περιβάλλοντα μὲ ἄλλες θεολογικὲς παραδόσεις καὶ χρειάζονται ὑπεράνθρωπες προσπάθειες γιὰ νὰ ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ τὸν κόσμο τῆς πλάνης καὶ τῆς αἱρέσεως ποὺ εἶχε γίνει φύση καὶ τρόπος σκέψεως καὶ ζωῆς.

Γι' αὐτὸ συνήθως ὁ Γέροντας Σωφρόνιος ἔλεγε γιὰ κάποιον ποὺ ἐπιστρέφει στὴν Ὀρθοδοξία ὅτι χρειάζονται πάνω ἀπὸ εἴκοσι χρόνια, ἀπὸ τότε ποὺ βαπτίσθηκε Ὀρθόδοξος Χριστιανός, μὲ καθοδήγηση ἐμπείρου Πνευματικοῦ πατρός, γιὰ νὰ εἴμαστε βέβαιοι ὅτι ἔμαθε νὰ ζῇ ὀρθόδοξα καὶ τὸ ὀρθόδοξο δόγμα ἔγινε τρόπος ζωῆς του.

Η) ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΑΡΑΤΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΟΜΟΛΟΓΙΕΣ

Στὸ βιβλίο αὐτὸ ποὺ μελετᾶμε, παρὰ τὸ ὅτι ὁ ἐπιστολογράφος δὲν ἐνδιαφέρεται τόσο μὲ ἱστορικὰ ζητήματα τῆς Ἐκκλησίας, ἐν τούτοις, ἐπειδὴ ἔπρεπε νὰ καθοδηγήση τὸν συγκεκριμένο ἄνθρωπο, καταγράφονται πολλὲς πτυχὲς τοῦ ἱστορικοῦ βίου τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

Ὁ Γέροντας Σωφρόνιος σὲ διάφορες ἐπιστολὲς τοῦ πρὸς τὸν Μπάλφουρ τοῦ ἀναλύει τὴν ζωὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, ποὺ τὴν κάνει νὰ ξεχωρίζη ἀπὸ κάθε ἄλλη θρησκεία καὶ Χριστιανικὴ Ὁμολογία. Μέσα στὴν Ἐκκλησία μπορεῖ κανεὶς νὰ ζήση τὸ μυστήριο τοῦ Σταυροῦ καὶ τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ. Ἡ θέα τοῦ ἀκτίστου Φωτός, ἡ αἴσθηση τῆς θείας Χάριτος κατὰ τὴν θεία Λειτουργία καὶ τὴν ἄσκηση, ἡ ἐσωτερικὴ εἰρήνη καὶ πληροφορία, ἡ ἱερὰ ἡσυχία καὶ ἡ προσευχὴ κ.ά., ὅλα αὐτὰ δείχνουν τὴν ἀλήθεια τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως, ποὺ ὑπάρχει πλούσια μέσα στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Γι' αὐτὸ καὶ σὲ μιὰ ἐπιστολή του γράφει: "Τρία πράγματα δὲν μπορῶ νὰ κατανοήσω: 1) πίστη χωρὶς δόγμα 2) χριστιανισμὸ ἔξω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία 3) χριστιανισμὸ χωρὶς ἄσκηση". Ἀλλοῦ γράφει "ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία διακρίνεται ἀπὸ ὅλες τὶς ἄλλες ἐκκλησίες σὲ τρία ἐπίπεδα, γιατί : α) μόνη αὐτὴ ἀληθεύει πλήρως στὴν θεολογία της, β) μόνη αὐτὴ γνωρίζει τὸ μυστήριο τῆς χάριτος, τῆς ἁγίας ζωῆς, καὶ διαφυλάσσει στὴν πληρότητα τὴ θεία χάρη, καὶ γ) εἶναι ἡ ἀρχαιότερη, ἡ θεμελιώδης, ἡ βασική, ἀπὸ τὴν ὁποία ἀποσχίσθησαν κατὰ καιροὺς μεγαλύτερα ἢ μικρότερα τμήματα".

Μέσα στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, παρὰ τὰ κατὰ καιροὺς παρουσιαζόμενα προβλήματα, μπορεῖ κανεὶς νὰ ζήση τὴν μεγάλη Χάρη τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Γέροντας Σωφρόνιος στὶς ἐπιστολὲς αὐτὲς ἀναφέρεται σὲ προβλήματα τοῦ ἱστορικοῦ βίου τῆς Ἐκκλησίας, στὶς ἐθνοφυλετικὲς διακρίσεις καὶ διαφορές, σὲ ἀντικανονικὲς καὶ ἄλλες ἐμπαθεῖς καταστάσεις, ἀλλὰ παρὰ ταῦτα ὑποστηρίζει ὅτι μέσα στὴν Ἐκκλησία αὐτὴ ὑπάρχει ἡ θεία Χάρη. Γράφει σὲ ἕνα σημεῖο: "Κι ἐγὼ χιλιάδες φορὲς ἔζησα καὶ ζῶ στενοχώριες, ἀλλὰ τὶς ὑπομένω, γιατί ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία δέχομαι καὶ θετικὰ δῶρα". Τονίζει τὴν ὑπακοὴ στὶς ὑποδείξεις τοῦ Ἐπισκόπου του καὶ μάλιστα τοῦ Ἐπισκόπου ποὺ ὑπάγεται ὑπὸ τὴν ἄμεση καθοδήγηση καὶ ἐξάρτηση ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο τῆς Μόσχας καὶ ὄχι ἀπὸ ἄλλες ἐκκλησιαστικὲς παρατάξεις, διότι αὐτὴ ἡ διευθέτηση "εἶναι ἡ καλύτερη καί, ἀπὸ κανονικῆς πλευρᾶς, ἡ ὀρθότερη". Φαίνεται καὶ σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο ὁ σεβασμὸς τοῦ πρὸς τοὺς κανονικοὺς θεσμοὺς τῆς Ἐκκλησίας, παρὰ τὰ ὑφιστάμενα προβλήματα.

Γιὰ νὰ καθοδηγήση τὸν συνομιλητή του ὑποδεικνύει τὰ λάθη τῆς "Καθολικῆς Ἐκκλησίας", ἀναλύει διάφορα φαινόμενα, ὅπως τὰ λεγόμενα στίγματα τοῦ σταυροῦ, τὶς δογματικὲς διαφορές, τὴν ὀργάνωσή της ποὺ ἐκκοσμικεύθηκε ἀπὸ πλευρᾶς θεσμῶν, τὴν ἀλλοίωση στὸ δόγμα καὶ τὴν πνευματικὴ ζωή, στὴν μετάνοια καὶ τὴν ἐξομολόγηση. Γράφει ὅτι "στὸν Ρωμαιοκαθολικισμὸ ὅμως (σὲ σύγκριση μὲ τὴν Ὀρθοδοξία) ὑπάρχουν πολλὰ βασικὰ σφάλματα, τόσο ἀπὸ δογματικῆς ἀπόψεως, ὅσο καὶ ἀπὸ πλευρᾶς πνευματικῆς ζωῆς". Δίνει μεγάλη σημασία στὸ ὅτι καταπατεῖται καὶ περιφρονεῖται ἡ νοερὰ ἐργασία καὶ προσευχὴ τῶν ὀρθοδόξων ἀσκητῶν καὶ μάλιστα τὸ λάθος τοῦ "Ρωμαιοκαθολικισμοῦ" εἶναι ὅτι "μερικοὶ Πατέρες ποὺ διέπρεψαν περισσότερο στὴ νοερὰ αὐτὴ ἐργασία ἐκλαμβάνονται (ἀπὸ αὐτὸν) ὡς ἰδιαίτερα κακόβουλοι αἱρετικοί, ὅπως γιὰ παράδειγμα ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς". Παρὰ ταῦτα δὲν τὸ θεωρεῖ καλὸ νὰ κάνη αὐτὴν τὴν ἀντιρρητικὴ ἐργασία καὶ γράφει ὅτι τὸ τελειότερο εἶναι νὰ προσευχόμαστε στὸν Θεὸ μὲ καθαρὸ νοῦ. Ἐδῶ φαίνεται πῶς λειτουργεῖ ἕνας ἡσυχαστὴς πατέρας.

Ὡς ὀρθόδοξος ἐμπειρικὸς θεολόγος δὲν μπορεῖ νὰ δεχθῇ τὸν περιορισμὸ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ τὴν θεωρία τοῦ οἰκουμενισμοῦ, τὸν ὁποῖο θεωρεῖ ὡς "μία ἀπὸ τὶς πιὸ ἐπικίνδυνες αἱρέσεις". Ἡ προσπάθεια μερικῶν νὰ δημιουργήσουν μιὰ "παγκόσμια καὶ ἀποστολικὴ ἐκκλησία" εἶναι μιὰ πλανεμένη προσπάθεια. Τὸ ἴδιο πλανῶνται καὶ ἐκεῖνοι ποὺ προσπαθοῦν νὰ ζήσουν "κάποιο εἶδος ὑψηλοῦ μυστικισμοῦ, ποὺ ὑπερβαίνει τὰ ὅρια τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀντιλήψεως τῆς χριστιανικῆς θρησκείας". Συνιστᾶ στὸν Μπάλφουρ: "Προσεύχομαι στὸν Θεὸ ἐσεῖς νὰ μὴ πλανηθεῖτε μὲ ὅλα αὐτά, ἀλλὰ νὰ πιστεύετε ἀκράδαντα μὲ τὴν καρδιὰ καὶ τὸν νοῦ ὅτι ὑπάρχει πάνω στὴ γῆ ἐκείνη ἡ Μία, Μοναδικὴ καὶ Ἀληθινὴ Ἐκκλησία ποὺ ἵδρυσε ὁ Κύριος. Ἡ Ἐκκλησία αὐτὴ διατηρεῖ ἀλώβητη καὶ ἀκέραιη τὴ διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ (καὶ ὄχι ξεχωριστὰ μέλη της), κατέχει τὸ πλήρωμα τῆς γνώσεως καὶ τῆς χάριτος καὶ εἶναι ἀλάθητη". Καὶ στὴν συνέχεια προσφέρει τὴν ὁμολογία του, ποὺ εἶναι ἔκφραση ἐμπειρίας καὶ ζωῆς:

"Ἡ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ ἔλαβε τὴν τελική της μορφὴ ἀπὸ τὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους, δὲν ἐπιδέχεται καμμία ἀλλαγή. Ὅλη ἡ μετέπειτα ἐπιστημονικὴ ἐργασία πρέπει ἀπαραίτητα νὰ συμφωνεῖ μὲ ὅ,τι ἤδη δόθηκε στὴ θεία ἀποκάλυψη καὶ διατυπώθηκε στὴν διδαχὴ τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ ἴδιο ἰσχύει καὶ γιὰ τὴ χάρη. Τὸ πλήρωμα τῆς χάριτος μπορεῖ νὰ κατέχει μόνο ἡ μία καὶ μοναδικὴ Ἐκκλησία".

Θ) ΚΕΝΩΤΙΚΗ ΑΓΑΠΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ "ΡΗΞΗ" ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ

Μέχρι τὴν ἐγκατάσταση τοῦ Μπάλφουρ, μὲ ἀνυπακοή, στὴν Ἀθήνα, δὲν διασώζονται καὶ δὲν δημοσιεύονται ἐπιστολές του ποὺ ἔστελνε στὸν Γέροντα Σωφρόνιο. Ὡστόσο οἱ ἀπόψεις του ποὺ περιείχοντο στὶς ἐπιστολές του εὑρίσκονται στὶς ἀπαντήσεις τοῦ Γέροντος Σωφρονίου καὶ ἔτσι μποροῦμε νὰ καταλάβουμε τὸ "πνεῦμα" του. Ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἐγκατάστασή του στὴν Ἀθήνα καὶ μετὰ τὸν ἀποσχηματισμό του δημοσιεύονται οἱ ἐπιστολές του καὶ μποροῦμε νὰ δοῦμε τὸν τρόπο τῆς σκέψεώς του, ἀλλὰ καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο τοῦ ἀπαντοῦσε ὁ Γέροντας Σωφρόνιος. Ἔτσι ἀπὸ τὸ τέταρτο μέρος τοῦ βιβλίου μὲ τίτλο "ἡ ρήξη" διάβασα ἐναλλὰξ τὶς ἐπιστολὲς τοῦ Μπάλφουρ καὶ τοῦ Γέροντος Σωφρονίου καὶ κατέληξα σὲ μερικὲς σημαντικὲς διαπιστώσεις - παρατηρήσεις.

Ἡ πρώτη ὅτι ὁ Μπάλφουρ σὲ ὅλη του τὴν ζωή, καὶ μετὰ τὴν ρήξη του μὲ τὴν Ἐκκλησία, διακατατεχόταν ἀπὸ τὴν "μνήμη τοῦ θανάτου", ἀναζητοῦσε τὴν νοερὰ προσευχὴ καὶ τὴν ἐσωτερικὴ γαλήνη, ἀλλὰ σαφῶς ἐκινεῖτο σὲ ἕνα χαμηλὸ χριστιανικὸ ἐπίπεδο. Πλησίαζε στὰ κράσπεδα τῆς ἐσωτερικῆς πνευματικῆς ζωῆς, ὅπως οἱ Ἑβραῖοι παρέμειναν στὶς ὑπώρειες τοῦ ὅρους Σινᾶ. Ὅμως ὁ Γέροντας Σωφρόνιος βρισκόταν στὸ ὕψος τῆς θεοπτίας, εἶχε ὅραση τοῦ ἀκτίστου Φωτός, ὅπως ὁ Προφήτης Μωϋσής, μερικὲς φορὲς ζοῦσε τὴν μείωση τῆς θείας Χάριτος, καὶ τὸ ὀνόμαζε αὐτὸ Θεοεγκατάλειψη, ἀλλὰ καὶ τότε εἶχε ἐντός του τὴν νοερὰ προσευχή. Ἑπόμενο ἦταν ὁ Μπάλφουρ νὰ μὴ μπορῇ νὰ καταλαβαίνη τὸν Γέροντα Σωφρόνιο καὶ νὰ μὴ ἐννοῇ τὸ πνευματικὸ γεγονὸς τῆς Θεοεγκατάλειψης ποὺ δὲν εἶναι ἀνθρώπινη ἀπελπισία καὶ ἀπόγνωση, ἀλλὰ ἕνα ἰδιαίτερο στάδιο τῆς πνευματικῆς ζωῆς.

Ἡ δεύτερη διαπίστωση εἶναι ὅτι ὁ Μπάλφουρ ὅταν ἐγκαταστάθηκε στὴν Ἑλλάδα, "ἀναπαύθηκε" μὲ τὴν συνάντηση μὲ "εὐγενεῖς" Κληρικοὺς καὶ λαϊκούς, ποὺ ἀσχολοῦνταν μὲ τὴν δράση καὶ τὴν ἱεραποστολή, διακρίνονταν ἀπὸ τὴν πειθαρχία, ὁμοίαζαν μὲ τὰ δυτικὰ τάγματα, ὅπως ἔλεγε, τῶν Ἰησουϊτῶν καὶ τῶν Τραππιστῶν καὶ συνέκρινε αὐτὴν τὴν ζωὴ μὲ τὴν μέση κατάσταση τῶν μοναχῶν ποὺ συνάντησε στὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ τὴν θεωροῦσε ἀνώτερη. Ὁ Γέροντας Σωφρόνιος ἀπαντᾶ μὲ εὐγένεια, διάκριση, ταπείνωση καὶ αὐτομεμψία. Ἐλέγχει πολὺ διακριτικὰ τὸν συνομιλητή του, χωρὶς ἐκεῖνος νὰ ἀντιληφθῆ ἐπαρκῶς αὐτὴν τὴν ποιμαντικὴ παιδαγώγηση τοῦ Γέροντος Σωφρονίου, λόγῳ διαφορᾶς ἐπιπέδου πνευματικῆς ζωῆς.

Ἡ τρίτη παρατήρηση εἶναι ὅτι ὁ Μπάλφουρ ἔζησε τὴν τραγωδία τοῦ Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου καὶ τῶν συνεπειῶν του στὴν Ἀθήνα, ὅπως καὶ ὅταν ἀπομακρύνθηκε ἀπὸ αὐτὴν καὶ ἐγκατέλειψε τὴν ἱερωσύνη καὶ τὸν μοναχισμό. Ὅμως ὁ Γέροντας Σωφρόνιος ἔζησε τὴν φρίκη τοῦ Πολέμου στὰ φρικτὰ Καρούλια, ὅταν ὡς "παράφρων, μὲ ἀναίδεια καὶ θρασύτητα" ἱκέτευε τὸν Θεὸ "νὰ δώσει εἰρήνη στὸν κόσμο", ἔζησε τὶς στερήσεις τοῦ Πολέμου, ἀφοῦ πάλευε "γιὰ ἕνα κομμάτι μαῦρο ψωμί", ἀλλὰ ἡ ψυχή του βίωνε καὶ τὴν βαθειὰ ἐρήμωση, τὴν ἐσωτερικὴ εἰρήνη καὶ τὴν γλυκύτητα τοῦ Φωτός, τὴν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.

Ἡ τέταρτη παρατήρηση εἶναι ὅτι ὁ Μπάλφουρ μετὰ τὴν πτώση του πέρασε "τρία χρόνια σὲ τέλεια ἀθεΐα", χωρὶς ὅμως νὰ τὸν ἐγκαταλείψη ἡ μνήμη τοῦ θανάτου καὶ χωρὶς νὰ τὸν ἱκανοποιῇ ἡ κοσμικὴ ζωή. Αἰσθανόταν δὲ ὅτι ἔγινε δυσχερὲς φορτίο στὸν Γέροντα Σωφρόνιο γι' αὐτὸ καὶ τοῦ ἔγραφε: "ἤμουν γιὰ σένα σχεδὸν ἀφόρητο φορτίο, κι ἐσὺ τώρα ἐλευθερώθηκες ἀπὸ αὐτό. Μὴ βασανίζεσαι μαζί μου". Καὶ στὴν τραγικὴ αὐτὴ φάση τῆς ζωῆς του ὁ Γέροντας Σωφρόνιος τοῦ "ἐπιτίθεται" μὲ ἀγάπη καὶ στοργή. Δὲν τὸν ἐλέγχει μὲ τὸν τρόπο ποὺ τὸ ἔκανε προηγουμένως, ἀλλὰ τὸν παρηγορεῖ, καὶ τὸ σπουδαιότερο τὸν καλεῖ κοντά του γιὰ νὰ ζήσουν μαζί. Τοῦ ἔγραφε: "...ἴσως μᾶς δοθεῖ καὶ ἡ δυνατότητα, ἔστω καὶ γιὰ λίγο , νὰ ζήσουμε μαζί. Πάντοτε τὸ ἐπιθυμοῦσα, τώρα ἀκόμη περισσότερο. Τὸ ἀναφέρω, γιὰ νὰ τὸ ἔχεις κατὰ νούν, ἂν ποτὲ αἰσθανθεῖς τὴν κλήση γι' αὐτό". Καὶ ἄλλοτε τοῦ ἔγραφε: "Θὰ ἤθελα νὰ διατηρήσω μὲ σένα κάθε δυνατὴ πνευματικὴ σχέση κάτω ἀπὸ ὅλες τὶς περιστάσεις". Αὐτὴ ἡ πνευματικὴ ἀσκητικὴ ἡσυχαστικὴ ἀγάπη τοῦ Γέροντος Σωφρονίου κράτησε τὸν Μπάλφουρ στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ τὸν ὁδήγησε στὴν μετάνοια.

Ἡ πέμπτη διαπίστωση εἶναι ὅτι ὁ Μπάλφουρ μετὰ τὴν πτώση τοῦ αἰσθάνηκε τὴν "ἐλευθερία" ἀπὸ τὰ "δεσμὰ" τῆς ἱερωσύνης καὶ τοῦ μοναχισμοῦ. Καὶ ὁ Γέροντας Σωφρόνιος μὲ ἀπαράμιλλη ποιμαντικὴ καὶ πνευματικὴ "μαεστρία" του ἀνέπτυσσε τὴν δική του μέθοδο ἀποκτήσεως τῆς ἐλευθερίας ποὺ συνίσταται στὴν ἀπομάκρυνση ἀπὸ ὅλα καὶ τὸν αὐτοπεριορισμό του, τὴν ἀσκητικὴ ἡσυχαστικὴ διάσταση τῆς πνευματικῆς ζωῆς γιὰ νὰ γράψη: "Δεσμεύω τὸν ἑαυτό μου τόσο πολύ, ὥστε νὰ μὴ αἰσθάνομαι τὰ δεσμὰ ποὺ ἐπιβάλλει σὲ μένα ἡ Ἐκκλησία καὶ ἡ κοινωνία". Καὶ περιγράφει πῶς μέσα σὲ αὐτὸ τὸ ἐσωτερικὸ βάθος τῆς Ἐκκλησίας ἀποκτᾶ στενὴ σχέση μὲ τοὺς Ἀποστόλους καὶ τοὺς Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας ποὺ εἶναι "οἰκεῖοι" του καὶ "συγγενεῖς" του. Γιατί "ἔξω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία ὁ σύνδεσμος μαζί τους ἐξασθενεῖ".

Καὶ ἡ ἕκτη παρατήρηση εἶναι ὅτι ὁ Μπάλφουρ ὕστερα ἀπὸ τὸ μακροχρόνιο ἀγῶνα ἀναζητήσεως τῆς Ὀρθοδοξίας ἀποδέχεται τὸν χαρακτηρισμὸ τοῦ Γέροντος Σωφρονίου καὶ ὁμολογεῖ ὅτι εἶναι "ἀρχάριος". Τότε ὁ Γέροντας σὲ μιὰ πράξη ἡσυχαστικῆς ἀγάπης του κάνει λόγο, μὲ αὐτομεμψία, γιὰ τὴν "ἐσωτερικὴ πνευματικὴ παράλυσή" του, γιὰ τὴν Θεοεγκατάλειψη, γιὰ τὴν μείωση τῆς θείας Χάριτος καὶ τὴν "παράλογη ἔριδά μου (τοῦ) μὲ τὸν Θεό", ποὺ ἀκολουθεῖ τὴν "νοερὰ θεωρία τῆς θεότητος τοῦ Χριστοῦ". Πρόκειται γιὰ διαφορετικὲς καταστάσεις, ἀλλὰ ὁ Γέροντας ὁμιλεῖ κατ' αὐτὸν τὸν τρόπο γιὰ νὰ τὸν παρηγορήση, νὰ τὸν κρατήση στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ βεβαίως τὸ ἐπέτυχε. Γι' αὐτὸ κατὰ τοὺς δύσκολους αὐτοὺς χρόνους δὲν ὑπογράφει τὶς ἐπιστολὲς "μὲ ἀγάπη ἐν Χριστῷ", ἀλλα "μὲ μεγάλη ἐν Χριστῷ ἀγάπῃ". Καὶ στὴν τελευταία ἐπιστολὴ ποὺ τοῦ ἀπέστειλε ὁ Γέροντας Σωφρόνιος κάνει λόγο γιὰ τὸ ὅτι βεβαιώθηκε ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι ἀγάπη καὶ "ὅτι μὲ ἀκόρεστη δίψα ποθεῖ τὸν καθένα μας, ὅτι μᾶς ἀναζητεῖ· ὅτι ἀπὸ τὴν ἀγάπη Τοῦ γιὰ μᾶς δὲν ἀλλάζει, ὅσο καὶ ἂν ἐμεῖς ἀλλάζουμε ἀπέναντί Τοῦ· ὅτι προσπαθεῖ πάντοτε νὰ μᾶς κατακλύσει μὲ τὰ ἀγαθὰ Τοῦ". Καὶ στὴν συνέχεια τὸν διαβεβαιώνει, μέσα ἀπὸ τὴν ποιμαντικὴ μέριμνα γιὰ τὴν σωτηρία του, ὅτι προσεύχεται στὸν Θεὸ νὰ τοῦ δώση τὴν "χαρὰ τῆς ἀνθρώπινης ἀγάπης" ὥστε στὸ τέλος τῆς ζωῆς του νὰ φθάση "καὶ σὲ ἐκείνη τὴν ἔσχατη, δηλαδὴ τὴν αἰώνια Θεία ἀγάπη". Καὶ τοῦ γράφει: "Γι' αὐτὸ παρακαλῶ τὸν Θεὸ νὰ σὲ διαφυλάξει καὶ νὰ σοῦ χαρίσει τὴν πληρότητα καὶ τῆς ἀνθρώπινης καὶ τῆς Θείας ζωῆς".

Ι) ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΟΙΑ

Ἕνας τέτοιος Γέροντας ποὺ ζοῦσε μὲ τὴν νοερὰ ἡσυχία, μὲ τὴν κενωτικὴ ἀγάπη πρὸς ὅλους τοὺς ἀνθρώπους καὶ μὲ τὴν ἕνωσή του καὶ κοινωνία μὲ τὸν Θεὸ ἦταν ἀδύνατον νὰ μὴ δημιουργῇ ἀλλοιώσεις πνευματικὲς σὲ αὐτοὺς μὲ τοὺς ὁποίους προσευχόταν, ἂν βέβαια καὶ ἐκεῖνοι ἀνταποκρίνονταν σὲ αὐτὴν τὴν πρόσκληση. Συνήθως προσευχόταν γιὰ ὅλη τὴν ἀνθρωπότητα. Κάπου γράφει τὸν καταπληκτικὸ λόγο, ποὺ δείχνει ὅτι ἦταν ἱκέτης γιὰ ὅλον τὸν κόσμο, ἱερεὺς τῆς οἰκουμένης. "Ἡ φροντίδα γιὰ ὅλους δυσχεραίνει τὴν ὑπηρεσία σὲ ξεχωριστὰ πρόσωπα καὶ μᾶς ἐξαναγκάζει κάπως νὰ ἀπομακρυνθοῦμε ἀπὸ αὐτά".

Ὅμως κάποια φορά, ὅπως γράφει στὸν Μπάλφουρ, προσευχόταν γιὰ κάποια γνωστή τους γυναῖκα ποὺ ἔπασχε ἀπὸ καρκίνο στὸ τελικὸ στάδιο καὶ "ἦταν καταδικασμένη ἀπὸ τοὺς γιατροὺς νὰ πεθάνει". Τοῦ ζητήθηκε νὰ προσευχηθῇ καὶ ὁ Γέροντας τὸ ἔκανε "μὲ χαρὰ στὸ πνεῦμα μου (του), ἀλλὰ καὶ μὲ θλίψη στὴν καρδιά μου (του)". Ἔμεινε στὸ κρεββάτι της στὸ Νοσοκομεῖο "περισσότερο ἀπὸ δυὸ ὧρες", προσευχήθηκαν μαζί, μίλησαν, συζήτησαν, τὴν κοινώνησε τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων. Ἡ γυναῖκα ἔγινε τελείως καλὰ ἀπὸ τὴν ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ μὲ τὴν προσευχὴ τοῦ Γέροντα. Αὐτὸ ὅμως δὲν ἔγινε ἀφορμὴ νὰ ἀλλάξη τόσο αὐτή, ὅσο καὶ ὁ σύζυγός της μὲ τὴν μετάνοια, ἀλλὰ συνεχίσθηκε ἡ προηγούμενη κοσμικὴ ζωή τους. Καὶ ὅπως γράφει ὁ Γέροντας "τὸ θαῦμα δὲν τελεῖται γιὰ νὰ παραμείνουν οἱ ἴδιοι ὅπως ἦταν πρὶν ἀπὸ αὐτό". Καὶ ὅταν ἀργότερα ἀρρώστησε πάλι, τότε, ὅπως γράφει ὁ Γέροντας, "μοῦ ἦταν πιὰ ἀπίστευτα βαρὺ νὰ παρακαλέσω ἐκ νέου τὸν Θεό, γιατί ἡ πρώτη μου ἐλπίδα διαψεύστηκε· αὐτοὶ δὲν ἄλλαξαν, δὲν ἀνακαινίσθηκαν". Καὶ αὐτό του ἔδωσε τὴν βεβαιότητα ὅτι ἡ προσευχὴ γιὰ τοὺς ἀρρώστους γιὰ τὴν θεραπεία τους, μὲ τὸ θαῦμα, "εἶναι δυνατὴ μόνο μὲ τὴν "ὑπόσχεση" τῆς μετάνοιας, δηλαδὴ τῆς ριζικῆς ἀλλαγῆς ὅλης τῆς ζωῆς του, ὥστε ἡ δόξα τοῦ Θεοῦ νὰ βρεῖ χῶρο μέσα τους καὶ ὅλη ἡ μετέπειτα ζωή τους νὰ συνεχισθεῖ πλέον στὸ ἐπίπεδο τῆς Θείας ζωῆς".

Καὶ αὐτὸ δείχνει πῶς ζῇ, συμπεριφέρεται, ποιμαίνει, προσεύχεται ἕνας ἡσυχαστὴς Πνευματικὸς πατέρας.

(συνεχίζεται στὸ ἑπόμενο)