Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: Ἐπιστολὴ πρὸς τὴν Ἱερὰ Σύνοδο γιὰ τὸ Ἀρχιερατικὸ Συλλείτουργο

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἤδη ἀπὸ τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 2004, ὁ Μητροπολίτης μας κ. Ἰερόθεος εἶχε ἀποστείλει στὴν Ἱερὰ Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας μας τὴν ἐπιστολὴ ποὺ δημοσιεύουμε κατωτέρω, μὲ τὴν ὁποία πρότεινε μερικὲς ἀλλαγὲς στὴν χρήση τῶν λειτουργικῶν ἀμφίων τῶν Ἀρχιερέων, μέσα, φυσικά, στὰ πλαίσια τῶν δυνατοτήτων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος.  Πρόσφατα, ἡ ἐπιστολὴ τοῦ Σεβασμιωτάτου κοινοποιήθηκε ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Σύνοδο σὲ ὅλους τοὺς Μητροπολίτας γιὰ νὰ ἐκφέρουν τὴν γνώμη τους.

***

Ναύπακτος, 15 Ὀκτωβρίου 2004

Μακαριώτατε Πρόεδρε,

Σεβασμιώτατοι Συνοδικοί,

Μὲ τὴν παροῦσα ἀναφορά μου πρὸς τὴν Ἱερὰν Σύνοδο θὰ ἤθελα νὰ ἀπασχολήσω τὴν προσοχὴ Σας μὲ τὸ θέμα τῶν λειτουργικῶν ἀρχιερατικῶν ἀμφίων, ὄχι βέβαια γιὰ νὰ προτείνω τὴν κατάργησή τους, γιατί τὸ ἐγχείρημα αὐτὸ εἶναι δύσκολο, ἂν μὴ ἀκατόρθωτο, ἐπειδὴ εἶναι θέμα ποὺ ἀφορᾶ ὅλες τὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες καὶ ὄχι μόνον τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, ἀλλὰ γιὰ νὰ προτείνω τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο θὰ γίνεται τὸ ἀρχιερατικὸ συλλείτουργο, χωρὶς νὰ προκαλῆται ὁ λαός, ἰδιαιτέρως ὅταν συλλειτουργοῦν πολλοὶ Ἀρχιερεῖς. Καὶ ἀπευθύνομαι στὴν Ἱερὰ Σύνοδο, γιατί δὲν μπορεῖ κανεὶς ἀτομικὰ νὰ ἐπιλύη αὐτὸ τὸ θέμα.

1. Εἶναι γνωστὸν ὅτι τὰ ἐν χρήσει ἀρχιερατικὰ ἄμφια εἶναι μεταγενέστερα. Ἡ ἀρχιερατικὴ μίτρα, τὸ "παλαιολόγειον στέμμα", ὁ ἀρχιερατικὸς σάκκος, ποὺ ἀντικατέστησε τὸ πολυσταύριο φελώνιο καὶ ἡ πατερίτσα ἦταν κατ΄ ἀρχὰς αὐτοκρατορικὰ ἐνδύματα. Κατὰ τὸ τέλος τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας (Βυζάντιο), κυρίως ὅμως μετὰ τὴν πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τὰ ἐφόρεσε ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης γιὰ νὰ ἐνθυμίζη τὴν παλαιὰ αἴγλη τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας καὶ νὰ συμβολίζη την ἐκ νέου ἀνασύστασή της, καὶ μεταγενέστερα κατὰ τοὺς τελευταίους αἰῶνες τὰ χρησιμοποίησαν καὶ οἱ κατὰ τόπους ἀρχιερεῖς.

Βεβαίως ἐδόθησαν διάφοροι συμβολισμοί, ὅπως φαίνεται σὲ κείμενα τοῦ ἁγίου Συμεῶν Θεσσαλονίκης, γιὰ τὰ ἀρχιερατικὰ ἄμφια, ἀλλὰ εἶναι βέβαιο ὅτι καὶ ἐὰν τὰ ἄμφια ἦταν διαφορετικὰ θὰ ἐπικρατοῦσαν ἀνάλογοι συμβολισμοί.

2. Σήμερα ἐπικράτησε ὁ Ἀρχιερεὺς νὰ λειτουργῇ μὲ αὐτὴν τὴν συγκεκριμένη ἐνδυμασία καὶ αὐτὸ γίνεται σὲ ὅλες τὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Εἶναι δέ, γιὰ πολλοὺς λόγους, οὐτοπία νὰ θελήση κανεὶς νὰ μετατρέψη καὶ νὰ ἀπλοποιήση τὴν ἐπικρατήσασα ἀρχιερατικὴ λειτουργικὴ ἐνδυμασία. Ἐκεῖνο ποὺ μπορεῖ κανεὶς νὰ προτείνη εἶναι νὰ ἁπλουστευθῇ ὁ τρόπος χρησιμοποίησής της, ὥστε νὰ μὴ προκαλῆ περισσότερο, καὶ μάλιστα στὴν σύγχρονη ἐποχή, ποὺ ἐπικρατεῖ στὰ θέματα αὐτὰ ἡ ἁπλότητα, καὶ τὰ συμβολικὰ σχήματα ἔχουν ἁπλουστευθῇ ἢ ἀχρηστευθῇ.

Βέβαια ἐκεῖνο ποὺ ἔχω νὰ παρατηρήσω εἶναι ὅτι ἔχει μεγάλη σημασία τὸ πρόσωπο ποὺ ἐνδύεται τὴν συγκεκριμένη ἐνδυμασία. Γιατί ἕνας ταπεινὸς καὶ ἀσκητικὸς Ἐπίσκοπος, ὅπως ὁ ἅγιος Νεκτάριος, δὲν προβάλλεται μὲ τὰ ἄμφια, ἀλλὰ ἀκτινοβολεῖ δι' αὐτῶν περισσότερο ἡ προσωπικότητά του, τὰ δὲ ἀρχιερατικὰ ἄμφια ἐκμηδενίζονται κάτω ἀπὸ τὴν λάμψη τοῦ προσώπου του. Ἑπομένως τὸ πρόβλημα δὲν εἶναι τόσο τὰ ἄμφια, ὅσο τὸ πρόσωπο τοῦ Ἀρχιερέως ποὺ ἐνδύεται μὲ αὐτά.

3. Παρὰ ταῦτα θὰ μποροῦσε νὰ γίνη μιὰ ρύθμιση στὸ θέμα αὐτὸ εἰδικὰ κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ ἀρχιερατικοῦ συλλείτουργου. Μέσα στὰ πλαίσια αὐτὰ ὑποβάλλω μερικὲς προτάσεις, τὶς ὁποῖες ἡ Ἱερὰ Σύνοδος θὰ ἐπεξεργασθῇ ἀκόμη περισσότερο.

Πρῶτον. Μίτρα καὶ πατερίτσα θὰ φέρη πάντοτε ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καὶ Πάσης Ἑλλάδος, γιὰ τὴν σημαίνουσα καὶ διακριτικὴ θέση ποὺ κατέχει στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος, ὅπως καὶ ὅλοι οἱ Προκαθήμενοι τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν.

Δεύτερον. Οἱ Μητροπολῖτες στὶς Ἐπαρχίες τους, ὅταν λειτουργοῦν κατὰ τὶς μεγάλες δεσποτικὲς καὶ θεομητορικὲς ἑορτὲς ἢ ἄλλες πανηγύρεις, θὰ φέρουν τὰ ἀρχιερατικὰ αὐτὰ γνωρίσματα (μίτρα καὶ πατερίτσα) ἢ ἀκόμη ὅταν μὲ τὴν ἄδεια τῶν κατὰ τόπους Ἀρχιερέων λειτουργοῦν μόνοι τους σὲ ἄλλες Ἐπαρχίες. Νὰ ἔχη ὅμως τὴν διακριτικὴ εὐχέρεια ὁ Μητροπολίτης ὅταν λειτουργῇ σὲ ἀπομονωμένες Ἐνορίες ἢ τὸ παρεκκλήσιο ἐντὸς τοῦ Μητροπολιτικοῦ Οἰκήματος νὰ λειτουργῇ μὲ πολυσταύριο φελώνιο, ἄνευ μίτρας καὶ πατερίτσας. Καὶ αὐτὸ γιὰ νὰ συνηθίσουν οἱ πιστοὶ ὅτι αὐτὴ ἦταν ἡ ἀρχαία λειτουργικὴ πράξη τῆς Ἐκκλησίας.

Τρίτον. Κατὰ τὰ ἀρχιερατικὰ συλλείτουργα μόνον ὁ προεξάρχων Ἀρχιερεὺς νὰ ἐνδύεται μὲ τὰ ἀρχιερατικὰ αὐτὰ γνωρίσματα (μίτρα, πατερίτσα). Οἱ ὑπόλοιποι Ἀρχιερεῖς συλλειτουργοῦντες θὰ φοροῦν σάκκο, ἀλλὰ χωρὶς μίτρα καὶ πατερίτσα.

Τέταρτον. Ἐννοεῖται ὅτι στὴν περίπτωση αὐτὴ τῆς ἀρχιερατικῆς συλλειτουργίας θὰ πρέπει νὰ καταργηθῇ ἡ νεωτέρα ἐπικρατήσασα συνήθεια νὰ παραχωρῇ ὁ οἰκεῖος ἀρχιερεὺς τὴν πρωτοκαθεδρία, κατὰ τὴν τέλεση τῆς θείας Λειτουργίας, στὸν φιλοξενούμενο Ἀρχιερέα, χάριν εὐγενείας. Στὰ ἐκκλησιαστικὰ τυπικά, ἐκτὸς ἐξαιρέσεων, δὲν "χωρᾶ" λειτουργικὴ εὐγένεια. Ποιμενάρχης τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ ἐπιχώριος Ἐπίσκοπος καὶ αὐτὸν πρέπει νὰ μνημονεύσουν κατὰ τὴν θεία Λειτουργία οἱ Πρεσβύτεροι καὶ ὁ διάκονος κατὰ τὰ "εἰρηνικά". Δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γίνεται ἕνα τέτοιο ἀρχιερατικὸ συλλείτουργο, μὲ τὴν παρουσία τοῦ οἰκείου Ποιμενάρχου, ὁ ὁποῖος νὰ ἔχη παραχωρήσει τὸ προνόμιο αὐτὸ στὸν φιλοξενούμενο Ἀρχιερέα καὶ οἱ Πρεσβύτεροι στὸ "ἐν πρώτοις μνήσθητι Κύριε" νὰ μνημονεύουν ὡς Ἀρχιεπίσκοπό τους, τὸν φιλοξενούμενο Ἀρχιερέα, παρισταμένου τοῦ δικοῦ τους Ποιμενάρχου.

Βέβαια σὲ μιὰ τέτοια περίπτωση θὰ ἐξαιρεθῆ ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καὶ Πάσης Ἑλλάδος, ὁ ὁποῖος ὅταν θὰ ἐπισκέπτεται ἄλλη Ἐπαρχία, στὶς Λειτουργικὲς συνάξεις θὰ κατέχη τὰ πρωτεῖα καὶ ἐκεῖνος θὰ τελῇ τὴν ἀναίμακτη μυσταγωγία. Στὶς περιπτώσεις αὐτὲς ἡ "φήμη" του θὰ λέγεται, ὅπως καὶ τελευταία ἔχει καθιερώσει ὁ Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καὶ Πάσης Ἑλλάδος κ. Χριστόδουλος, χωρὶς τὴν ἔνδειξη τοῦ ποιμενάρχου.

Πέμπτον. Οἱ Ἐπίσκοποι θὰ πρέπη νὰ φροντίσουν νὰ ἐνδύωνται μὲ καλὰ ἀρχιερατικὰ ἄμφια, ἀποφεύγοντες ὅμως τὶς πολύχρωμες καὶ πολυποίκιλες στολὲς καὶ γενικὰ τὸ ἐκζεζητημένο, ποὺ κανεὶς δὲν ἐκτιμᾶ καὶ δὲν ἔχει καμμιὰ αἰσθητική. Ἀκόμη καὶ οἱ κεντημένες στολὲς νὰ ἔχουν διακριτικὸ κέντημα, νὰ μὴ εἶναι βαρυφορτωμένες, γιατί κάτι τέτοιο δὲν διαθέτει καλὴ αἰσθητική.

Μέσα στὰ πλαίσια αὐτὰ θὰ πρέπει νὰ ὑπογραμμισθῇ ὅτι κατὰ τὶς Ἀρχιερατικὲς Λειτουργίες νὰ μὴ χρησιμοποιοῦνται περισσότεροι ἀπὸ δύο διάκονοι. Τὸ θέαμα πολλῶν διακόνων δημιουργεῖ δυσμενεῖς ἐντυπώσεις.

Ἕκτον. Κατὰ τὶς χειροτονίες Ἀρχιερέων θὰ πρέπει νὰ καθορισθῇ νὰ λειτουργοῦν μέχρι δώδεκα Ἀρχιερεῖς γιὰ νὰ ἀποφευχθῇ τὸ ἀντιαισθητικὸ θέαμα τῆς πληθώρας τῶν Ἀρχιερέων, καὶ νὰ μᾶς ὑπενθυμίζη τὴν ἀποστολικὴ Σύνοδο τῶν δώδεκα μὲ πρῶτον τὸν Χριστό. Γιὰ τὸν τρόπο ἐνδύσεως τῶν Ἀρχιερέων στὸ συλλείτουργο χειροτονίας νὰ ἰσχύη ὅ,τι πρότεινα ἀνωτέρω, δηλαδὴ μόνον ὁ πρῶτος νὰ φορᾶ μίτρα καὶ νὰ κρατᾶ πατερίτσα.

Μακαριώτατε Πρόεδρε,

Σεβασμιώτατοι Συνοδικοὶ Ἀρχιερεῖς

Μιὰ τέτοια ρύθμιση, ἰδίως κατὰ τὰ ἀρχιερατικὰ συλλείτουργα, ὅπως ἄλλωστε ἐφαρμόζεται κατὰ τὰ συλλείτουργα στὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο καὶ ὅταν ἀκόμη δὲν λειτουργῇ ὁ Πατριάρχης, νομίζω ὅτι θὰ βοηθήση νὰ ἀπαλειφθῇ ἢ νὰ μειωθῇ ἐκείνη ἡ σκανδαλιστικὴ γιὰ τὸν λαὸ εἰκόνα, τοῦ ἀρχιερατικοῦ συλλείτουργου, καὶ μάλιστα στὶς λιτανεῖες, μὲ πλειάδα ἀρχιερέων, ποὺ πολλὲς φορὲς ἐγγίζει καὶ τοὺς 30-35 Ἀρχιερεῖς, κρατῶντας ὅλοι τὴν πατερίτσα καὶ φορῶντας τὴν μίτρα.

Αὐτὴ ἡ ρύθμιση ἀκόμη νομίζω θὰ μειώση τὶς πολυαρχιερατικὲς θεῖες Λειτουργίες, ἀφοῦ οἱ Μητροπολῖτες δὲν θὰ ὑποβάλλωνται σὲ κόπο νὰ ἐπισκέπτωνται ἀπομακρυσμένες Μητροπόλεις, ὅταν θὰ γνωρίζουν ὅτι δὲν θὰ ἔχουν τὸ προνόμιο νὰ προΐστανται τῶν θείων Λειτουργιῶν, ὅπως καὶ τὸ δικαίωμα νὰ χρησιμοποιοῦν τὰ ἀρχιερατικὰ αὐτὰ εἴδη τῶν ἀμφίων.

Ἑπομένως, ἂν ἡ Ἱερὰ Σύνοδος μὲ Ἐγκύκλιό της καθορίση αὐτὲς τὶς δύο ἁπλὲς προτάσεις, ἡ μία ὅτι τοῦ ἀρχιερατικοῦ συλλείτουργου θὰ προΐσταται μόνο ὁ ἐπιχώριος Ἀρχιερεύς –κατὰ τὴν χοροστασία τοῦ Ἑσπερινοῦ μπορεῖ νὰ γίνεται καὶ διαφορετικά– καὶ ἡ ἄλλη ὅτι μόνον ὁ προεξάρχων Ἀρχιερεὺς θὰ φέρη τὰ ἀρχιερατικὰ γνωρίσματα (μίτρα, πατερίτσα), ἐνῷ οἱ ἄλλοι θὰ ἐνδύωνται μὲ τὸν ἀρχιερατικὸ σάκκο, καὶ θὰ φοροῦν ἐπανωκαλύμαυχο, χωρὶς πατερίτσα, τότε δὲν θὰ χρειασθῇ ἡ Ἱερὰ Σύνοδος νὰ παρακολουθῇ ἐὰν ἐφαρμόζεται ἡ Ἐγκύκλιος περὶ συλλειτουργίας μέχρι πέντε Ἀρχιερέων, ἡ ὁποία δὲν τηρεῖται συνήθως, γιατί τότε θὰ λειτουργήση τὸ σύστημα τῆς μειώσεως τοῦ ἀριθμοῦ τῶν Ἀρχιερέων σὲ τέτοιες λατρευτικὲς συνάξεις αὐτορυθμιστικὰ καὶ ἀποτελεσματικά.–