Ἐπίκαιροι σχολιασμοί: Εὐρωπαϊκή ἀποδέσμευση ἐλευθερίας καί ἀλήθειας

Πρωτοπρεσβυτέρου π. Θωμᾶ Βαμβίνη

Τί θέση ἔχει ὁ Χριστός στήν σύγχρονη Εὐρώπη; Τί νόημα ἔχει γιά τόν Εὐρωπαῖο πολίτη τοῦ πρώτου Εὐρωπαϊκοῦ Συντάγματος τό πάθος, ὁ σταυρός καί ἡ ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ; Ἄν ρωτήση κανείς ἕναν ἕναν τούς Εὐρωπαίους Πολῖτες θά πάρη τόσες ἀπαντήσεις ὅσες εἶναι οἱ θρησκεῖες καί ὅσες εἶναι οἱ αἱρέσεις μέσα στήν πολυσυλλεκτική κοινωνία τῆς Ἠπείρου μας. Ἡ συντριπτική πλειοψηφία, βέβαια, ἀνήκει σέ χριστιανικές ὁμολογίες, ὁπότε οἱ ἀπαντήσεις πού θά ληφθοῦν θά ἔχουν χρῶμα περισσότερο χριστιανικό. Ποιά μπορεῖ, ὅμως, νά εἶναι ἡ ἀπάντηση ἑνός ἰδεατοῦ πολίτη, ὁ ὁποῖος ἔχει ὡς θεμέλιο τῆς ζωῆς του τίς ἀρχές πάνω στίς ὁποῖες δομήθηκε τό νομικό οἰκοδόμημα τῆς σύγχρονης Εὐρώπης;

Στό Εὐρωπαϊκό Σύνταγμα φαίνεται ὅτι ὁριστικοποιήθηκαν δύο τάσεις οἱ ὁποῖες κατά διαφόρους βαθμούς εἶχαν ἀρχίσει νά ἐμφανίζονται καί νά ἐπικρατοῦν στίς ἐπί μέρους ἐθνικές νομοθεσίες. Ἡ μία εἶναι ἡ ἀποσύνδεση τοῦ συντάγματος ἀπό ὁποιαδήποτε ἀναφορά στόν Θεό. Δέν ὑπάρχει στό Εὐρωπαϊκό Σύνταγμα θεολογική προμετωπίδα, παρά μονάχα ἕνα χωρίο ἀπό τόν Θουκυδίδη. Ἡ δεύτερη τάση εἶναι ἡ ἀποδέσμευση τῆς ἐλευθερίας ἀπό τήν ἀλήθεια. Μέσα στήν παράδοσή μας γνωρίζουμε ὅτι ἡ ἀλήθεια μας ἐλευθερώνει, σύμφωνα μέ τό εὐαγγελικό χωρίο "γνώσεσθε τήν ἀλήθειαν, καί ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς" (κατά Ἰωάννη 8, 32). Μέσα, ὅμως, σέ μιά κοινωνία ἀντιθέσεων ἡ νομοθεσία, προκειμένου νά ἐξασφαλίση τήν ἐλευθερία καί τήν ἀξιοπρέπεια ὅλων τῶν πολιτῶν, παρακάμπτει τήν συζήτηση γιά τήν ἀλήθεια καί αὐτοπεριορίζεται στήν θέση τοῦ προστάτη ὅλων τῶν φιλοσοφιῶν, ὅλων τῶν δογματικῶν πίστεων καί ὅλων τῶν πολιτικῶν πεποιθήσεων.

Τό Εὐρωπαϊκό Σύνταγμα προσπαθεῖ νά κατοχυρώση νομοθετικά τήν πολυπολιτισμικότητα, τήν διαφορετικότητα, τά δικαιώματα καί τίς ἐλευθερίες τῶν πολιτῶν, ὅπως αὐτά ὡρίμασαν μέσα ἀπό πολέμους, κοινωνικές ἀναστατώσεις, ἰδεολογικές διαμάχες, οἱ ὁποῖες συντάραξαν τήν Εὐρώπη κατά τούς προηγούμενους αἰῶνες. Σύμφωνα μέ μιά "ὑμνολογική" περιγραφή τοῦ "Χάρτη τῶν Θεμελιωδῶν Δικαιωμάτων", ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ τό δεύτερο μέρος τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Συντάγματος, ὁ "[Χάρτης] εἶναι ἡ ἀσπίδα τῶν πολιτῶν σέ κάθε προσπάθεια παραβίασης τῶν ἀνθρώπινων δικαιωμάτων τους καί τῶν θεμελιωδῶν ἐλευθεριῶν τους. Προστατεύει τήν ἀξιοπρέπειά τους, τίς ἐλευθερίες τους..."

Πίσω ἀπό τόν ὕμνο στήν ἐλευθερία καί τήν προστασία τῆς ἀξιοπρέπειας τοῦ ἀνθρώπου ὑπάρχει ἡ ἀγωνία τῆς σύνθεσης τῶν ἀντιθέσεων. Θά μποροῦσε νά μιλήση κανείς γιά τήν φυγή τῶν νομοθετῶν σέ ἕνα "νομικό σουρεαλισμό", προκειμένου νά διασωθῇ ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου μέσα στίς ἀντιθέσεις καί τίς διχογνωμίες ἑνός παράλογου κόσμου. Ἡ προσπάθεια, ὅμως, νά καλυφθοῦν νομικά οἱ ἀντιθέσεις, προβάλλει ἔντονα τό πρόβλημα τῆς σχέσης μεταξύ τῆς ἐλευθερίας καί τῆς ἀλήθειας. Στό ἄρθρο 51, τοῦ πρώτου μέρους, κάτω ἀπό τόν τίτλο "καθεστώς τῶν ἐκκλησιῶν καί τῶν μή ὁμολογιακῶν ἑνώσεων", διαλαμβάνεται: "1. Ἡ Ἕνωση σέβεται καί δέν θίγει τό καθεστώς πού ἔχουν σύμφωνα μέ τό ἐθνικό δίκαιο οἱ ἐκκλησίες καί οἱ θρησκευτικές ἑνώσεις ἤ κοινότητες στά κράτη μέλη. 2. Ἡ Ἕνωση σέβεται παρομοίως τό καθεστώς τῶν φιλοσοφικῶν καί μή ὁμολογιακῶν ὀργανώσεων. 3. Ἡ Ἕνωση διατηρεῖ ἀνοικτό, διαφανῆ καί τακτικό διάλογο μέ τίς ἐκκλησίες καί τίς ὀργανώσεις αὐτές, ἀναγνωρίζοντας τήν ἰδιαίτερη ταυτότητα καί συμβολή τους".

Ἐπίσης, στό ἄρθρο 10, τοῦ δευτέρου μέρους, κάτω ἀπό τόν τίτλο "Ἐλευθερία σκέψης, συνείδησης καί θρησκείας", διαλαμβάνεται: "...Κάθε πρόσωπο ἔχει δικαίωμα στήν ἐλευθερία σκέψης, συνείδησης καί θρησκείας. Τό δικαίωμα αὐτό συνεπάγεται τήν ἐλευθερία μεταβολῆς θρησκεύματος ἤ πεποιθήσεων, καθώς καί τήν ἐλευθερία ἐκδήλωσης τοῦ θρησκεύματος ἤ τῶν πεποιθήσεών του ἀτομικά ἤ συλλογικά, δημόσια ἤ κατ' ἰδίαν, μέ τή λατρεία, τήν ἐκπαίδευση, τήν ἄσκηση τῶν θρησκευτικῶν καθηκόντων του καί τίς τελετές". Ὅλων, λοιπόν, οἱ φιλοσοφικές, πολιτικές καί θρησκευτικές ἀπόψεις εἶναι ἐξίσου σεβαστές καί προστατεύονται, παρά τίς ἀντιθέσεις καί τίς ριζικές διαφοροποιήσεις τους. Ὅλων, ἐπίσης, προστατεύεται ἡ ἐλευθερία τῆς ἔκφρασης (ἄρθρο ΙΙ-11). Ὅμως, ὅπως μᾶς λέει ἡ κοινή λογική, δέν μπορεῖ ὅλες οἱ ἀντικρουόμενες ἀπόψεις καί ὅλες οἱ ἀσύμφωνες διδασκαλίες νά εἶναι ἐξίσου ἀληθινές. Κάποιες σφάλλουν. Κάποιες, ἐπίσης, εἶναι ἐνδεχόμενο νά κρύβουν σκοπιμότητες, ἐνῷ ἄλλες νά εἶναι ἀνιδιοτελεῖς. Δέν μπορεῖ, γιά παράδειγμα, νά εἶναι ταυτόχρονα ἀληθινοί καί οἱ πιστοί καί οἱ ἄπιστοι· καί αὐτοί πού δέχονται τόν Χριστό ὡς Θεό καί αὐτοί πού τόν "θαυμάζουν" ὡς ἀγωνιζόμενο μέ τά πάθη του θνητό ἄνθρωπο. Δέν μπορεῖ νά εἶναι ταυτόχρονα ἀληθινοί καί οἱ ἀγνωστικιστές καί αὐτοί πού δέχονται ὅτι ὑπάρχει προσωπική ἀρχή τοῦ παντός. Πάντως, τό Εὐρωπαϊκό Σύνταγμα στό Προοίμιό του διαλαμβάνει: "Μέ τήν συνείδηση ὅτι ἡ εὐρωπαϊκή ἤπειρος εἶναι φορέας πολιτισμοῦ, ὅτι οἱ κάτοικοί της, ἐγκαθιστάμενοι κατά διαδοχικά κύματα, ἀπό τίς ἀπαρχές τῆς ἀνθρωπότητας, ἀνέπτυξαν σταδιακά τίς ἀξίες στίς ὁποῖες ἐρείδεται ὁ ἀνθρωπισμός: τήν ἰσότητα τῶν ἀνθρώπινων ὄντων, τήν ἐλευθερία, τό σεβασμό τοῦ Λόγου,

Ἐμπνεόμενοι ἀπό τήν πολιτιστική, τή θρησκευτική καί τήν ἀνθρωπιστική κληρονομιά τῆς Εὐρώπης, οἱ ἀξίες τῆς ὁποίας ἐξακολουθοῦν νά ἀποτελοῦν ζωντανή πραγματικότητα..., Βέβαιοι ὅτι, "ἑνωμένοι στήν ποικιλομορφία της", ἡ Εὐρώπη τους προσφέρει τίς καλύτερες δυνατότητες νά συνεχίσουν... συμφώνησαν [τίς διατάξεις τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Συντάγματος]". Στό παραπάνω ἀπόσπασμα ἀπό τό προοίμιο ἐντύπωση προκαλοῦν δύο κυρίως ἀναφορές. Πρῶτον, ἡ ἀναφορά στόν "σεβασμό τοῦ Λόγου", ὡς ἑνός ἀπό τά ἐρείσματα τοῦ ἀνθρωπισμοῦ, καί δεύτερον, ἡ ἀναφορά στήν ἔμπνευση τῶν εὐρωπαίων νομοθετῶν καί ἀπό τήν θρησκευτική κληρονομιά τῆς Εὐρώπης, στήν ὁποία ὅμως δέν δίνεται καμμιά χριστιανική ἀπόχρωση. Πάντως, προκαλεῖ ἐντύπωση τό κεφαλαῖο λάμδα στόν Λόγο. Ἀπό αὐτό τί μπορεῖ νά ὑποθέση κανείς; Νά ὑποθέση ὅτι ὁ "Λόγος" τοῦ προοιμίου εἶναι ὁ ἐνυπόστατος Λόγος τῆς Χριστιανικῆς θεολογίας; Ἄν ὄχι, μήπως εἶναι ὁ παγκόσμιος λόγος τῶν στωϊκών; Ἤ, ἁπλῶς εἶναι ὁ θεοποιημένος ἀνθρώπινος λόγος τῶν ὀρθολογιστῶν Εὐρωπαίων φιλοσόφων; Μᾶλλον τό τελευταῖο συμβαίνει. Ὁ Λόγος τοῦ προοιμίου δέν συνδέεται μέ τήν θρησκευτική κληρονομιά τῆς Εὐρώπης. Δέν εἶναι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι ἡ Κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας. Δέν εἶναι ὁ "ἐνανθρωπήσας Θεός". Εἶναι ἀνθρώπινη δύναμη καί ἐνέργεια. Δέν εἶναι τό "Πάσχα ἡμῶν", τό ὁποῖο "διαβιβάζει" ὅλο τό ἀνθρώπινο γένος "ἐκ τοῦ θανάτου πρός τήν ζωήν". Δέν εἶναι αὐτός πού δωρίζει στούς ταπεινούς καί καθαρούς "τή καρδία" τήν θεοποιό χάρη. Εἶναι ἀντίθετα ἡ καθέδρα τῆς ἀνθρώπινης ἔπαρσης. Ἡ πηγή ὅλων τῶν προβλημάτων.

Ἡ ἀνθρωπιστικότερη ἐκδήλωση τοῦ ὑπερτροφικοῦ ἀνθρώπινου λόγου –τοῦ θεμελίου τῆς Εὐρώπης– εἶναι ἡ προστασία τῆς ἐλευθερίας ὅλων "τῶν ἀνθρώπινων ὄντων", ἡ ἰσότητα, ἡ ἀποδοχή τῆς διαφορετικότητας σέ ὅλα τά ἐπίπεδα τῆς προσωπικῆς καί κοινωνικῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Αὐτό τό μέγιστο κατόρθωμα τοῦ ἀνθρώπινου λόγου μπόρεσε νά ἐπιτευχθῇ, ὅπως ἐπισημάνθηκε, μέ τήν ἀποσύνδεση τῆς ἐλευθερίας ἀπό τήν ἀλήθεια. Μέ τό νά ἀφεθῇ τό ψέμα νά ἐκφράζεται ἐλεύθερα.

Αὐτό τό γεγονός προβάλλει ἕναν κίνδυνο καί μιά πρόκληση. Ὁ κίνδυνος πού προβάλλει εἶναι αὐτός γιά τόν ὁποῖο μᾶς προειδοποίησε ἡ ὑπόθεση τῆς μουσουλμανικῆς μαντίλας στή Γαλλία καί ἡ ὑπόθεση τοῦ Αὐστριακοῦ σκιτσογράφου Γκέρχαρντ Χάντερερ στήν Ἑλλάδα. Ὑπάρχει, δηλαδή, ὁ κίνδυνος τοῦ πολέμου, ἀπό ὁρισμένους ὑπερευαίσθητους, κάθε διακριτικοῦ θρησκευτικοῦ γνωρίσματος, γιά νά μήν θίγονται οἱ "διαφορετικοί", οἱ ἄθεοι καί οἱ ἄλλες θρησκευτικές μειονότητες. Ἐπίσης, ὑπάρχει ὁ κίνδυνος κάποιοι, στηριγμένοι πάνω στήν ἐλευθερία τῆς τέχνης, νά θεωροῦν ὅτι προσβάλλονται, π.χ. ὡς Ἕλληνες, ἀπό τήν ἀντίδραση ὁρισμένων συμπατριωτῶν τους, οἱ ὁποῖοι δέν ἀνέχονται τό ἄκομψο καί ἀνίερο κριτικό χιοῦμορ τό ὁποῖο χρησιμοποιεῖ ὡς μέσο ἱερά πρόσωπα καί σύμβολα.

Τέλος, ἡ πρόκληση πού προβάλλεται εἶναι ἡ πλήρης ἐλευθερία, ὅπου, χωρίς κοσμικές προστασίες, καλούμαστε νά πραγματοποιήσουμε τήν ἐκκλησιαστική μας ζωή. Ὅ,τι δέν ἐπιβάλλεται ἀπό τόν νόμο. Ὅ,τι δέν πραγματοποιεῖται μέ τήν σύμπραξη τῆς ἀστυνομίας, ὀφείλει νά πείση μέ τήν ἀλήθεια του, μέ τήν πνευματική του δύναμη, μέ τά ἁπτά ἀποτελέσματα τοῦ τρόπου ζωῆς πού προτείνει.

Φυσικά, ἡ πλήρης ἐλευθερία, ἀπαιτεῖ ἀπό τούς ἐκπροσώπους τῆς Ἐκκλησίας, ἀπό τούς ποιμένες καί διδασκάλους της, νά εἶναι γνήσιοι ποιμένες καί αὐθεντικοί "ἀποστολικοί" διδάσκαλοι. Καί οἱ πιστοί της κατά τό δυνατόν "βεβαιόπιστοι".–