Κύριο ἄρθρο: Ἐκλογὲς Ἀρχιερέων

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ὅσα ἀκολουθοῦν ἔχουν γραφὴ πρὶν ἕναν χρόνο (Μάρτιος 2007) προκειμένου νὰ δημοσιευθοῦν ὅταν ἐπρόκειτο νὰ γίνουν Ἀρχιερατικὲς ἐκλογές. Σήμερα διατηροῦν τὴν ἐπικαιρότητά τους, διότι κατὰ καιροὺς ἀναφύεται θέμα ἐκλογὲς γιὰ κενὲς Μητροπόλεις.

Οἱ ἐκλογὲς ἀρχιερέων γιὰ χηρεύουσες Ἱερὲς Μητροπόλεις εἶναι μιὰ ἀπὸ τὶς πιὸ κορυφαῖες πράξεις τῆς Ἐκκλησίας, καὶ γι’ αὐτὸ πρέπει νὰ γίνωνται μὲ προσοχὴ καὶ προσευχή. Κατὰ καιροὺς ἔχω διατυπώσει τὶς ἀπόψεις μου γιὰ τὸ θέμα αὐτό, προτείνοντας καὶ διάφορες λύσεις ποὺ νὰ ἀνταποκρίνωνται πρὸς τὸ μέγεθος τοῦ γεγονότος. Ὅμως, συνεχίζεται μιὰ κατάσταση ποὺ προκαλεῖ μιὰ δυσφορία μεταξὺ τῶν ἐκλεκτόρων, ἀλλὰ καὶ μεταξὺ τῶν Κληρικῶν ποὺ βρίσκονται στὸν κατάλογο ἐκλογίμων γιὰ τὴν ὅλη πρακτικὴ ποὺ ἀκολουθεῖται, ὡς πρὸς τὴν διαδικασία τῆς ἐκλογῆς. Μὲ ὅσα θὰ ἀκολουθήσουν θὰ ἐπιδιώξω, ὕστερα ἀπὸ μερικὰ εἰσαγωγικά, νὰ καταθέσω μιὰ συγκεκριμένη πρόταση.

1. Οἱ ἀπόψεις τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου

Ὁ Ἐπίσκοπος Εὐρίπου Ἰερόθεος (τέλος τοῦ 18ου αἰῶνος), ἄνδρας λόγιος καὶ ἱεροπρεπής, ἀμέσως μετὰ τὴν ἐκλογὴ τοῦ εἰς Ἐπίσκοπον ἀπέστειλε ἐπιστολὴ στὸν ἐξάδελφό του –κατ’ ἄλλους θεῖο του– Νικόδημο τὸν Ἁγιορείτη, τὸν μετέπειτα ἅγιο τῆς Ἐκκλησίας, καὶ τοῦ ζητοῦσε συμβουλὲς γιὰ τὸ πὼς νὰ σηκώση τὸ βαρὺ φορτίο τῆς ἀρχιερωσύνης, ἀφοῦ εἶχε ἐκλεγῇ σὲ νεαρὰ ἡλικία. Μάλιστα σὲ ἕνα σημεῖο τῆς ἐπιστολῆς του γράφει: «Πειρασμοὶ μὲ γὰρ πάντοθεν περιεστοίχησαν σφοδροί τε καὶ ἀλλεπάλληλοι καὶ δεινοῖς περιπέπτωκα, ὅσους ὁ βαθμὸς οὗτος, ἀπαραιτήτως μεθ’ ἑαυτοῦ συνεφέλκεται».

Ὁ ἅγιος Νικόδημος, ἀντὶ μιᾶς συντόμου ἀπαντήσεως, συνέγραψε ἕνα ὁλόκληρο σύγγραμμα, ποὺ ἐπιγράφεται «Συμβουλευτικὸν ἐγχειρίδιον, ἤτοι περὶ φυλακῆς τῶν πέντε αἰσθήσεων», μέσα στὸ ὁποῖο φαίνεται ποιό πρέπει νὰ εἶναι τὸ ἔργο τοῦ Ἀρχιερέως καὶ μέσα σὲ ποιά ἀτμόσφαιρα θὰ πρέπη νὰ κινῆται. Πράγματι, τὸ περιεχόμενο τοῦ βιβλίου εἶναι ἀπόσταγμα τῆς ὅλης θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὸν βαθμὸ τοῦ Ἐπισκόπου.

Τὸ σημαντικὸ εἶναι ὅτι στὸν προοίμιό του ὁ ἅγιος Νικόδημος κάνει μιὰ εὔστοχη παρατήρηση: «ὅτι τὸ πάλαι οἱ Ἀρχιερεῖς δὲν ἐγίνοντο αὐτόκλητοι, ἀλλὰ ἡ θεόκλητοι, ἡ δημόκλητοι». Στὴν ὅλη παράδοση τῆς Ἐκκλησίας «δὲν φαίνεται ποτὲ τὶς αὐτόκλητος νὰ ὀρμήση εἰς τὸ μέγα τῆς ἱεραρχίας ἀξίωμα». Ὅμως, αὐτὴ ἡ συνήθεια ἔπαυσε νὰ ἐπικρατῆ καὶ ἀντιεισήχθησαν «τὰ ἐναντία τούτων δεινά».

Πέρα ἀπὸ τὴν παρατήρηση αὐτὴ ὁ ἅγιος Νικόδημος προχωρεῖ καὶ σὲ ἕναν προσωπικὸ ἔλεγχο. Ἐλέγχει τὸν ἐξάδελφο ἡ ἀνηψιό του, ἐπειδὴ στὴν περίπτωσή του «ἡ νεότης», «ἡ παρακίνησις τῶν πολλῶν», ἀλλὰ «καὶ ἡ ἄγνοια τοῦ βάρους τοῦ ἀρχιερατικοῦ ἀξιώματος» τὸν ἔκαναν νὰ ἀκολουθήση «εἰς τὴν νῦν ἐπικρατοῦσαν (ἄχ! δὸς μοὶ ἄδειαν νὰ τὴν ὀνομάσω) πονηρὰν συνήθειαν». Ὁρίζει δὲ τὴν «πονηρὰν συνήθειαν» ὅταν τοῦ γράφει: «ὥστε πρὸ τοῦ ὡρίμου καρποῦ, νὰ θέσης τοὺς νεαροὺς καὶ ἁπαλοὺς ὤμους σου ὑπὸ τοιοῦτον φορτίον ὑπέρογκον, καὶ πρὶν ἄρξης τῶν ἐν σοὶ παθῶν, σὲ ἐβίασαν νὰ ἄρξης λαῶν». Ἀπὸ αὐτὴν τὴν κατάσταση δημιουργοῦνται τὰ σκάνδαλα στὴν Ἐκκλησία, οἱ πληγές, οἱ κατηγορίες κλπ. Τοὐλάχιστον ὁ ἀρχιερεὺς θὰ πρέπη νὰ ἀγωνίζεται νὰ καταστήση «τὴν πολυαρχίαν αὐτῶν (τῶν παθῶν) καὶ ὀχλοκρατίαν εἰς ὀλιγαρχίαν καὶ ὄχι ἀριστοκρατίαν», δηλαδὴ νὰ καταστῇ «οὔτε πολυπαθὴς οὔτε τελείως ἀπαθής, ἀλλὰ ὀλιγοπαθὴς καὶ μετριοπαθής», ἀφοῦ τὸ νὰ φθάση κανεὶς στὴν τελεία ἀπάθεια «τοῦτο μόλις ἐδόθη καὶ δίδοται τοῖς φθάσασιν εἰς τὸ ἄκρον τῆς θεωρίας καὶ πράξεως, χάριτι Χριστοῦ».

2. Ἡ σύγχρονη κατάσταση

Διαβάζοντας κανεὶς τὸ κείμενο αὐτὸ τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καὶ συγκρίνοντάς το μὲ ὅσα γίνονται καὶ στὴν ἐποχή μας, τὸ βλέπει πολὺ σύγχρονο καὶ ἐπίκαιρο.

Οἱ ἐκλογὲς τῶν Ἀρχιερέων γίνονται, ἐν πολλοῖς, ὄχι μὲ κριτήρια πνευματικά, κανονικά, ἁγιοπατερικά, ἀλλὰ μὲ ἄλλες προϋποθέσεις. Ἐπειδὴ ἔχει καθορισθῇ τὸ πρότυπο τοῦ συγχρόνου Ἀρχιερέως, ὡς ἑνὸς δραστήριου κοινωνικοῦ Κληρικοῦ, γι’ αὐτὸ καὶ τὰ κριτήρια προσαρμόζονται κατάλληλα. Δὲν ἐπιθυμῶ νὰ εἶμαι ἀναλυτικὸς ὡς πρὸς τὸ σημεῖο αὐτό, ἀφοῦ τὰ «εὐκόλως ἐννοούμενα παραλείπονται».

Τὸ θέμα, ὅμως, εἶναι ὅτι καὶ ὁ τρόπος τῆς ἐπιλογῆς τῶν προσώπων κινεῖται μέσα στὴν προοπτικὴ τοῦ «αὐτοκλήτου», ποὺ τὶς περισσότερες φορὲς ἐπενδύεται μὲ τὸν χαρακτηρισμό του «θεοκλήτου» –τὸν ἐξέλεξε τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, τὸν ἤθελε ὁ Θεός– καὶ τοῦ «δημοκλήτου» –τὸν ἤθελε ὁ κόσμος. Αὐτὸ τὸ «δημόκλητον» στὶς ἡμέρες μας καταστρατηγεῖται, ἀφοῦ τὶς περισσότερες φορὲς ἐλέγχεται καὶ καθοδηγεῖται, ὁπότε θεωρεῖται καὶ εἶναι «αὐτόκλητον». Ἂν διαβάση κανεὶς μερικοὺς χειροτονητηρίους λόγους, θὰ διαπιστώση τὴν ὑφιστάμενη σήμερα ὑποκρισία στὸ λεγόμενο «θεόκλητο» καὶ «λαόκλητο». Τὸ ἀξιοπερίεργο εἶναι ὅτι ἐνῷ ἀπὸ μερικοὺς χρησιμοποιεῖται «ἡ πονηρὰ συνήθεια», ἐν τούτοις κατὰ τὴν χειροτονητήρια ὁμιλία τους ἐκφράζουν την «αὐτομεμψία» καὶ τὴν ἀναξιότητά τους, ὡσὰν νὰ ἐκβιάσθηκαν ἡ πιέσθηκαν νὰ ἀποδεχθοῦν τὴν ἐκλογή τους.

Ἔτσι, γιὰ μιὰ χηρεύουσα Μητρόπολη, προτείνεται-«χρίεται» ἕνα πρόσωπο, τοῦ ὁποίου τὸ ὄνομα διαρρέει στὸν Τύπο, ποὺ εἶναι προϊὸν ἡ διασκέψεων ἡ σχεδιασμῶν πάνω στὸν ἐκκλησιαστικὸ χάρτη, ἡ πιέσεων τῶν τοπικῶν Ἀρχῶν καὶ Ὀργανώσεων, ζώντων ἀκόμη τῶν Ἀρχιερέων, ἐν ὄψει, βέβαια, τοῦ ἐπικειμένου θανάτου τους.

Ἀλλὰ καὶ ὁ τρόπος τῆς τελικῆς ὑποψηφιότητας ὁμοιάζει πολὺ μὲ τὸν ἀνάλογο τρόπο ποὺ κυριαρχεῖ στὰ πολιτικὰ πράγματα. Γιὰ παράδειγμα, ὁ ἑκάστοτε Πρωθυπουργὸς ἐπιλέγει τοὺς Ὑπουργούς του, οἱ ὑποψήφιοι Βουλευτές, Νομάρχες, Δήμαρχοι, «χρίονται», «πέφτει ἡ κατάλληλη γραμμὴ» καὶ στὴν συνέχεια τὰ μέλη τοῦ Κοινοβουλίου, τὰ Κόμματα ἡ ὁ λαός, καλοῦνται νὰ ἀποδεχθοῦν ἡ νὰ ἐπικυρώσουν μὲ τὴν ψῆφο τους. Ἔτσι, ἡ ἐξάρτηση εἶναι δεδομένη καὶ ἡ ἀνασφάλεια τοῦ ἡγέτου κατοχυρώνεται. Φυσικά, σήμερα ἄρχισαν νὰ διατυπώνονται καὶ στὸ θέμα αὐτὸ ὡριμότερες σκέψεις.

Αὐτὴ ἡ κατάσταση στὰ μὲν πολιτικὰ πράγματα ἐν μέρει δικαιολογεῖται –καὶ ἀπὸ τὸ Σύνταγμα– ἀφοῦ ὁ Πρωθυπουργὸς εἶναι ὑπεύθυνος γιὰ τὸν σχηματισμὸ τῆς Κυβερνήσεως, ἀπόρροια τοῦ φεουδαλιστικοῦ συστήματος, ἀλλ’ ὅμως αὐτὸ δὲν ἔχει θέση μέσα στὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωή. Δὲν εἶναι δυνατὸν καὶ ὡς πρὸς τὸ σημεῖο αὐτὸ ἡ ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ νὰ μιμῆται τὴν πολιτικὴ ἐξουσία, ποὺ ἔχει ἄλλες προοπτικὲς καὶ κινεῖται σὲ ἄλλο ἐπίπεδο. Ἡ Ἱεραρχία δὲν μπορεῖ νὰ συγκαλῆται, καὶ μάλιστα αἰφνιδιαστικά, γιὰ νὰ ἐγκρίνη ὡς Ἐπισκόπους τους «χρισθέντας» Κληρικούς. Μπορεῖ νὰ λεχθῇ ὅτι καὶ σὲ μιὰ τέτοια περίπτωση ὁ ἐκλέκτωρ - Μητροπολίτης ἔχει τὸ δικαίωμα μιᾶς ἄλλης ἐπιλογῆς τοῦ «ἐκ τοῦ καταλόγου τοῦ ἱερατικοῦ», ἀλλ’ ὅμως μιὰ τέτοια ἐπιλογὴ τὶς περισσότερες φορὲς πληρώνεται ἀκριβά, ἀπὸ τὶς ἀναλύσεις ποὺ δημοσιεύονται στὶς ἐφημερίδες, μετὰ τὴν ψηφοφορία, καὶ ἀπὸ τὶς ἐν συνεχείᾳ πρακτικές.

3. Ἡ πρόταση

Κατόπιν ὅλων αὐτῶν σκέπτομαι κάτι ἁπλό. Μέχρις ὅτου γίνη ἀλλαγὴ τοῦ τρόπου ἐκλογῆς τῶν Ἀρχιερέων, ὅπως τὸ ἔχω προτείνει πρόσφατα, μπορεῖ νὰ ἐφαρμοσθοῦν δύο πρακτικές. Ἡ πρώτη νὰ σταματήση τὸ ἐκκοσμικευμένο φαινόμενο νὰ «χρίωνται» οἱ ὑποψήφιοι καὶ νὰ περιέρχωνται στὶς Μητροπόλεις ἡ νὰ τηλεφωνοῦν γιὰ νὰ ἐξασφαλίσουν τὴν ψῆφο τῶν ἐκλεκτόρων. Ἡ δεύτερη, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος νὰ μὴ ἐκφράζεται πρὶν τὴν ἡμέρα τῆς συγκλήσεως τῆς Ἱεραρχίας, ἀλλὰ νὰ προτείνη κατὰ τὴν πρώτη ἡμέρα τῆς Συνεδριάσεώς της, τρία ὀνόματα ὑποψηφίων, ποὺ θὰ ἔχουν κατὰ τὸ μᾶλλον ἡ ἧττον κάποια σχέση μὲ τὴν χηρεύουσα Ἱερὰ Μητρόπολη, χωρὶς φυσικὰ νὰ δεσμεύωνται οἱ Ἀρχιερεῖς νὰ μὴν ἔχουν καὶ ἄλλες ἐπιλογές, καὶ ἔπειτα νὰ ἀφήνεται ἐλεύθερη ἡ Ἱεραρχία νὰ κάνη τὴν τελικὴ ἐπιλογή. Βεβαίως, τὸ ἀποτέλεσμα τῆς ἐκλογῆς δὲν πρέπει νὰ προσμετρᾶται ὡς ἐπιτυχία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου ἡ κάποιου μέλους τῆς Ἱεραρχίας, οὔτε ὡς ἀποτυχία του. Πρέπει νὰ ἐκλείψη αὐτὴ ἡ νοοτροπία καὶ νὰ μὴ ἐπικρατῆ καὶ ὡς σκέψη ἡ ἀντιπολιτευτικὴ νοοτροπία.

Μιὰ τέτοια πρόταση γιὰ τὶς Ἀρχιεπισκοπικὲς ἐκλογές, ποὺ εἶναι ἀπόρροια σκέψεων πολλῶν Ἱεραρχῶν καὶ ἡ ὁποία ἔχει ὡριμάσει στὸ ἐκλεκτορικὸ σῶμα, θὰ ἐπιλύση πολλὰ προβλήματα, ἤτοι θὰ περιορισθοῦν τὰ παράπονα πολλῶν Πρεσβυτέρων ὅτι παραθεωροῦνται στὴν τελικὴ ἐπιλογή, θὰ ἐνεργοῦν ἐλεύθερα οἱ Ἱεράρχες, θὰ αἰσθάνεται πιὸ ἐλεύθερος ὁ ἐκλεγεὶς Μητροπολίτης καὶ θὰ δημιουργηθῇ ἕνα μεταβατικὸ στάδιο γιὰ καλύτερες λύσεις.

Νομίζω σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο θὰ φανῆ ἡ ὡριμότητα ὅλων μας. Ἀλλιῶς θὰ ἰσχύουν τὰ ὅσα γράφει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης γιὰ τὴν «πονηρὰν συνήθειαν».–