Ὁμιλία στὸ Ἀνοιχτὸ Λαϊκὸ Πανεπιστήμιο Γιαννιτσών: «Δυτικὸς Διαφωτισμὸς καὶ Ὀρθόδοξος Φωτισμός»

Τὴν Δευτέρα, 26 Ἀπριλίου, στὶς 7 μ.μ., μίλησε ὁ Μητροπολίτης μας κ. Ἰερόθεος στὸ Ἀνοιχτὸ Λαϊκὸ Πανεπιστήμιο Γιαννιτσών, προσκεκλημένος ἀπὸ τὴν Ἱστορικὴ Λαογραφικὴ Ἑταιρεία τῆς πόλεως «Ὁ Φίλιππος» καὶ τὴν Δημοτικὴ Ἐπιχείρηση Πολιτισμοῦ καὶ Ἀλληλεγγύης, ποὺ εἶναι οἱ διοργανωτὲς τοῦ Ἀνοιχτοῦ Λαϊκοῦ Πανεπιστημίου.

Τὸ θέμα τῆς ὁμιλίας τοῦ Σεβασμιωτάτου ἦταν: «Δυτικὸς Διαφωτισμὸς καὶ Ὀρθόδοξος Φωτισμός».

Ὁ Σεβασμιώτατος στὴν ἀρχὴ τῆς ὁμιλίας του παρουσίασε τὰ θετικὰ στοιχεῖα τοῦ δυτικοῦ Διαφωτισμοῦ, ὅπως εἶναι τὰ σχετικὰ μὲ τὴν παιδεία, τὴν πολιτικὴ ἐλευθερία, τὰ ἀνθρώπινα δικαιώματα καὶ στὴν συνέχεια ἀναφέρθηκε σὲ ὅσα στοιχεῖα βρίσκονται στὸν ἀντίποδα τῆς δικῆς μας ὀρθόδοξης παραδόσεως. Μιλῶντας γιὰ τὰ δεύτερα ἀναφέρθηκε κυρίως τὴν ἀπολυτοποίηση τῶν σωματικῶν αἰσθήσεων καὶ τῆς λογικῆς, διαχωρίζοντας τὸν ὀρθὸ λόγο, ποὺ πρέπει νὰ μᾶς διακρίνη, ἀπὸ τὸν ὀρθολογισμό, ποὺ θεωρεῖ τὴν λογικὴ κριτήριο τῶν πάντων καὶ ταυτίζει τὴν ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν στοχασμό, σύμφωνα μὲ τὴν ἔκφραση: «σκέφτομαι ἄρα ὑπάρχω».

Στὴν ὀρθόδοξη ἀνατολή, ὅπου μᾶς ἐνδιαφέρει ὁ φωτισμὸς τοῦ νοῦ καὶ γενικὰ ἡ παιδεία τοῦ «κρυπτοῦ τῆς καρδίας ἀνθρώπου», στὴν φράση «σκέφτομαι ἄρα ὑπάρχω» ἀντιπαρατίθενται οἱ ἐκφράσεις: «πονῶ ἄρα ὑπάρχω» (Ντοστογιέφσκι) καὶ «ἀγαπῶ ἄρα ὑπάρχω», μὲ τὸ ὁποῖο περιγράφεται ἡ «ὑποστατικὴ ἀσκητικὴ» τοῦ Γέροντος Σωφρονίου Σαχάρωφ.  Σημαντικὸ μέρος τῆς ὁμιλίας τοῦ Σεβασμιωτάτου κατέλαβε ἡ ἀναφορὰ στὴν σύγκριση ἀφ' ἑνὸς μὲν τῆς κινήσεως τῶν διαφωτιστῶν πρὸς τὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ φιλοσοφία καὶ τέχνη, ἀφ' ἑτέρου δὲ τῆς «φιλοκαλικὴς κινήσεως» τῶν «Κολλυβάδων», ποὺ στράφηκαν στὴν μελέτη καὶ ἔκδοση τῶν λεγομένων νηπτικῶν πατέρων τῆς Ἐκκλησίας.

Τὸν καιρὸ ποὺ οἱ Εὐρωπαῖοι διαφωτιστές, ἀλλὰ καὶ οἱ Ἕλληνες μαθητές τους, ὅπως ὁ Κοραῆς, μελετοῦσαν καὶ ἐξέδιδαν τὰ ἔργα τῶν ἀρχαίων φιλοσόφων, ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Νοταρὰς καὶ ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης συγκέντρωναν καὶ ἐξέδιδαν πατερικὰ ἔργα, ποὺ ἐξέφραζαν τὴν ἡσυχαστικὴ παράδοση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Τὴν ἴδια ἐποχὴ (18ος αἰῶνας) γινόταν ἀντίστοιχη κίνηση στὸν σλαβορθόδοξο χῶρο ἀπὸ τὸν ὅσιο Παΐσιο Βελιτσκόφσκι, ποὺ καὶ αὐτὸς ἀναζητοῦσε καὶ μετέφραζε νηπτικὰ κείμενα ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα στὴν ρωσοσλαβονική. Τὴν ἐποχὴ αὐτή, μὲ πρωτεργάτη τὸν ἅγιο Μακάριο Νοταρὰ καὶ τελικὸ ἐπιμελητὴ τὸν ἅγιο Νικόδημο τὸν Ἁγιορείτη ἐκδόθηκε ἡ Φιλοκαλία τῶν Ἱερῶν Νηπτικῶν (συλλογὴ νηπτικῶν πατερικῶν κειμένων), ποὺ κυκλοφορεῖ μέχρι καὶ στὶς μέρες μας στὸ ἀρχικὸ κείμενο, ἀλλὰ καὶ σὲ μεταφράσεις.

Μετὰ τὴν ὁμιλία ἀκολούθησε συζήτηση, ἡ ὁποία συνεχίσθηκε μὲ ζωηρὸ ἐνδιαφέρον καὶ μετὰ τὴν λήξη τῆς ἐκδήλωσης.  Ἐκφράζοντας τὸ κλίμα ποὺ δημιουργήθηκε ὁ Πρόεδρος καὶ ὁ Γενικὸς Γραμματέας τῆς Ἱστορικῆς Λαογραφικῆς Ἑταιρείας Γιαννιτσῶν κ. Χρ. Ἰωαννίδης καὶ Ἀλ. Σταμενίτης ἔγραψαν σὲ εὐχαριστήρια ἐπιστολή τους πρὸς τὸν Σεβασμιώτατο:

«Δὲν θὰ ἦταν ὑπερβολὴ νὰ ποῦμε ὅτι πολλοὶ ἀπὸ τοὺς παρόντες [στὴν ὁμιλία], παρασυρμένοι ἀπὸ λανθασμένες πηγὲς πίστευαν ὅτι κάποια πράγματα ἦταν διαφορετικά. Σᾶς εὐχαριστοῦμε γιατί μὲ τὸν γλαφυρὸ τρόπο τῆς παρουσίασής σας μᾶς παρασύρατε στὸν πραγματικὸ κόσμο τοῦ Ἑλληνικοῦ πνεύματος καὶ ταυτόχρονα μᾶς δείξατε τὴν πραγματικὴ ἱστορικὴ ἀλήθεια καὶ τὸν ἱστορικὸ ρόλο τῆς Ὀρθοδοξίας».

Τὴν ὁμιλία τίμησε μὲ τὴν παρουσία του ὁ Μητροπολίτης Ἐδέσσης, Πέλλης καὶ Ἀλμωπίας κ. Ἰωήλ, ἐκπρόσωπος τοῦ Δημάρχου Γιαννιτσῶν, ἡ πρώην βουλευτὴς κ. Φουντουκίδου, τὸ Δ.Σ. καὶ μέλη τῆς Ἱστορικῆς Λαογραφικῆς Ἑταιρείας καὶ πλῆθος κόσμου, ποὺ γέμισε τὴν αἴθουσα συνεδριάσεων τοῦ Δημαρχείου Γιαννιτσών, ὅπου πραγματοποιήθηκε ἡ ἐκδήλωση.

π.Θ.Α.Β.