Ἡ ὀρφάνια στὴν ζωὴ τῶν παιδιῶν

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Εἰσήγηση στὴν Ἐπιμορφωτικὴ Συνάντηση μὲ γενικὸ θέμα: «Ὁ θάνατος ἑνὸς ἀγαπημένου προσώπου. Στηρίζοντας τὸ παιδὶ καὶ τὸν ἔφηβο ποὺ θρηνοῦν», ποὺ διοργάνωσε τὸ Εἰδικὸ Σχολεῖο Ναυπάκτου κλπ. στὴν Ναύπακτο, 19 Μαΐου ἐ.ἔ. (βλέπε τεῦχος 166 Ε.Π.).

***

Τὸ γενικὸ θέμα τῆς Ἐπιμορφωτικῆς αὐτῆς Συνάντησης ἀναφέρεται στὸν θρῆνο τοῦ παιδιοῦ καὶ τοῦ ἐφήβου ἀπὸ τὸν θάνατο ἑνὸς ἀγαπημένου του προσώπου. Μέσα σὲ αὐτὴν τὴν προοπτικὴ ἐντάσσεται καὶ ἡ παροῦσα σύντομη εἰσήγηση μὲ τίτλο: «Ἡ ὀρφάνια στὴν ζωὴ τῶν παιδιῶν». Εἶναι ἑπόμενο ὅτι θὰ συνδεθῇ ἡ ὀρφάνια μὲ τὸν θάνατο ἀγαπημένων προσώπων καὶ ὄχι μὲ τὴν ὀρφάνια ποὺ δημιουργεῖται ἀπὸ λόγους ποὺ δὲν συνδέονται μὲ τὸν θάνατο, δηλαδὴ μὲ τὸ νὰ γεννηθῇ ἕνα παιδὶ χωρὶς νὰ γνωρίζη τὸν φυσικό του πατέρα ἢ νὰ εἶναι μετανάστης ἢ νὰ εἶναι θῦμα πολέμου κλπ.

Ἀναπτύσσοντας τὸ θέμα μου θὰ ὑπογραμμίσω πέντε σημεῖα μὲ ἐντελῶς συνοπτικὸ τρόπο.

1. Ἐτυμολογία τῆς λέξεως ὀρφάνια

Ἐτυμολογικὰ ἡ λέξη ὀρφάνια προέρχεται ἀπὸ τὴν λέξη ὀρφανός, ποὺ εἶναι παράγωγο τῆς ἀρχικῆς λέξεως ὄρφος, ποὺ σημαίνει ἐστερημένος καὶ μὲ τὴν προσθήκη τῆς συλλαβῆς -ἀνός, σημαίνει τὸ παιδὶ ποὺ δὲν ἔχει γονιό. Εἶναι γνωστὸν ὅτι τὰ παιδιὰ εἶναι καρπὸς τῆς συνδυαστικῆς σχέσης τῶν δύο φύλων καὶ ἑπομένως εἶναι ἀποτέλεσμα ἀγάπης δύο ἀνθρώπων. Κανονικὰ ἀναπτύσσονται μέσα σὲ ἕνα φυσικὸ περιβάλλον, ὅπου ὑπάρχουν γονεῖς, δηλαδὴ μιὰ οἰκογένεια, ἡ ὁποία εἶναι τὸ κατάλληλο κοινωνικὸ καὶ φυσικὸ θερμοκήπιο γιὰ νὰ ἀναπτυχθοῦν. Ἐπὶ πλέον τὰ παιδιὰ ἔρχονται στὴν ζωὴ μὲ ἐλπίδα καὶ αἰσιοδοξία, εἶναι γεμᾶτα ζωὴ καὶ πρόκειται νὰ συντελέσουν κατὰ διαφόρους βαθμοὺς στὴν κοινωνία καὶ τὴν ἀνθρωπότητα. Καὶ τὰ δύο αὐτὰ στοιχεῖα εἶναι ἀντίθετα τῆς ὀρφάνιας.

2. Οἱ διαδοχικὲς κρίσεις τῆς ὀρφάνιας καὶ τοῦ πένθους

Ἐπανειλημμένως ἔχω τονίσει ὅτι κάθε ἄνθρωπος κουβαλάει στὴν ζωή του τὸν θάνατο ὡς ἕνα «βιολογικὸ» καὶ «ψυχολογικὸ φορτίο». Αὐτὸ σημαίνει ὅτι μέσα στὰ κύτταρά μας ὑπάρχουν τὰ γονίδια τῆς γηράνσεως, τὰ ὁποῖα ὁδηγοῦν καὶ στὸν θάνατο καὶ αὐτὸ βέβαια ἐπηρεάζει καὶ τὴν ψυχολογικὴ διάθεση τοῦ ἀνθρώπου. Ἑπομένως, ὁ ἄνθρωπος σὲ ὅλη τοῦ τὴν ζωὴ διέρχεται μέσα ἀπὸ διάφορες διαδοχικὲς κρίσεις θανάτου. Κάθε βίωση τοῦ θανάτου εἶναι μιὰ τραυματικὴ ἐμπειρία ποὺ ἀγγίζει ὅλη τὴν ψυχοσωματικὴ κατάσταση τοῦ ἀνθρώπου, συνδέεται μὲ τὸν ψυχολογικό του κόσμο καὶ ἐκφράζεται μὲ τὸ κλάμα καὶ τὸ πένθος.

Ἤδη τὸ πρῶτο κλάμα τοῦ νεογνοῦ μετὰ τὴν γέννησή του συνδέεται μὲ μιὰ πρώτη ὀρφάνια καὶ μὲ ἕνα ἰδιότυπο πένθος. Βεβαίως, πολλοὶ τονίζουν ὅτι τὸ κλάμα τοῦ νεογνοῦ εἶναι στοιχεῖο ὑγείας καὶ συνιστᾶ ἐλπίδα, ἀφοῦ δείχνει ὅτι τὸ νεογνὸ εἶναι γερό, ἀλλὰ σίγουρα αὐτὸ τὸ κλάμα συνδέεται μὲ μιὰ ἀνασφάλεια. Γιὰ ἐννέα μῆνες τὸ ἔμβρυο βρισκόταν σὲ ἕνα ἥσυχο περιβάλλον, τὴν μήτρα τῆς μητέρας του, καὶ μετὰ τὴν γέννηση ἀλλάζουν ὅλα τὰ δεδομένα.

Ὅταν ὁ μαιευτῆρας κόβη τὸν ὀμφάλιο λῶρο, τὸ βρέφος παύει νὰ τρέφεται ἀπὸ τὴν ἀναπνοὴ καὶ τὶς οὐσίες τῆς μητέρας του καὶ ἀρχίζει τὶς ἐπίπονες προσπάθειες νὰ ἔχη δική του ἀναπνοὴ καὶ νὰ τρέφεται μὲ τὶς δικές του δυνάμεις. Ἑπομένως, ἀπὸ ἐκείνη τὴν στιγμὴ τὸ βρέφος ἀρχίζει τὴν διαδικασία τῆς ἀνεξαρτητοποιήσεως. Αὐτὸ τὸ γεγονὸς εἶναι μιὰ ἰδιότυπη ὀρφάνια ποὺ συνδέεται μὲ ἕνα ἰδιότυπο πένθος καὶ ἐκφράζεται μὲ τὸ κλάμα. Τὸ ἴδιο πένθος θὰ αἰσθανθῇ τὸ βρέφος ὅταν θὰ ἀποκοπὴ ἀπὸ τὸν μητρικὸ θηλασμό.

Αὐτὸ τὸ πένθος καὶ ἡ ἰδιότυπη ὀρφάνια θὰ βιωθῇ ἀπὸ τὸ παιδὶ καὶ τὴν ἡμέρα ποὺ θὰ ἐξαναγκασθῇ νὰ ἀποχωρισθῇ ἀπὸ τὴν οἰκογένεια μέσα στὴν ὁποῖα ἔζησε τὰ πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς τοῦ μὲ τὰ συγκεκριμένα ἀγαπητὰ πρόσωπα, γιὰ νὰ ἐνταχθῇ στὴν εὐρύτερη οἰκογένεια τοῦ Σχολείου. Τότε θὰ κοπὴ ἕνας ἄλλος ψυχολογικὸς ὀμφάλιος λῶρος καὶ τὸ παιδὶ θὰ αἰσθανθῇ ἕνα συναισθηματικὸ πένθος καὶ μιὰ ἰδιότυπη ὀρφάνια, ἀφοῦ θὰ χάση τὴν ἀσφάλεια τῶν ἀγαπητῶν του προσώπων καὶ θὰ ἐνταχθῇ σὲ μιὰ ἄλλη κοινότητα μὲ νέα ἄγνωστα πρόσωπα. Αὐτὸς ὁ θάνατος καὶ ἡ ὀρφάνια εἶναι πηγὴ στενοχωρίας, ἀλλὰ συγχρόνως καὶ ὑγείας, γιατί θὰ τοῦ προσφέρη νέες ἐμπειρίες.

Ὁ Jean Piaget (1896-1980) ὑποστηρίζει ὅτι τὸ βρέφος καὶ τὸ παιδὶ περνάει μέσα ἀπὸ στάδια γνωστικῆς ἐξέλιξης, ἀπὸ τὸ αἰσθητηριο-κινητικὸ στάδιο (μέχρι 2 ἐτῶν), τὸ προ-ἐνεργητικὸ στάδιο (2-7 ἐτῶν), τὸ στάδιο τῶν συγκεκριμένων νοητικῶν ἐνεργειῶν (7-11 ἐτῶν), μέχρι ποὺ ὡς ἔφηβος σκέπτεται μὲ πιὸ ἀφηρημένο ἐννοιολογικὸ καὶ λογικὸ τρόπο (11-15 ἐτῶν). Ἐπίσης ὁ Erik Erikson (γεννήθηκε τὸ 1902) περιγράφει τὴν ψυχοκοινωνικὴ ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ καὶ γενικὰ τοῦ ἀνθρώπου μέσα ἀπὸ διάφορες συγκρούσεις, ἤτοι σύγκρουση μεταξὺ ἐμπιστοσύνης καὶ ἔλλειψης ἐμπιστοσύνης, αὐτονομίας καὶ ντροπῆς, ἀμφιβολίας, πρωτοβουλίας καὶ ἐνοχῶν, ἱκανότητας καὶ κατωτερότητας, ταυτότητας καὶ σύγχυσης ρόλων, οἰκειότητας καὶ ἀπομόνωσης. Συνήθως μὲ τὶς συγκρούσεις ἐπέρχεται μιὰ ἐπίλυση. Ὡστόσο αὐτὸ δημιουργεῖ ἕνα ἰδιότυπο πένθος.

Φυσικά, αὐτὸ τὸ ἰδιότυπο πένθος θὰ συνεχίζεται σὲ ὅλη τὴν ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου, ἀφοῦ ἡ μετάβαση ἀπὸ μιὰ φάση τῆς ζωῆς σὲ ἄλλη γίνεται πάντοτε μὲ ἕναν θάνατο. Τὸ ἴδιο, βέβαια, θὰ συμβῇ στὸ παιδὶ μὲ τὴν κοπὴ ἑνὸς ψυχολογικοῦ ὀμφάλιου λώρου, δηλαδὴ ἀπὸ τὴν ἀπόσπαση ἀπὸ διάφορες ἐξαρτήσεις τὶς ὁποῖες εἶχε ἀποκτήσει στὴν ἕως τότε ζωή του. Καὶ στὴν περίπτωση αὐτὴ βιώνεται μιὰ ἄλλη ψυχολογικὴ ὀρφάνια, ἡ ὁποία ὅμως εἶναι στοιχεῖο ὑγείας, γιατί ἂν ἀργήση νὰ κοπὴ ἢ ἂν δὲν κοπὴ καθόλου αὐτὸς ὁ ψυχολογικὸς ὀμφάλιος λῶρος, τότε δημιουργοῦνται ἄλλα ψυχολογικὰ καὶ κοινωνικὰ προβλήματα.

3. Ἡ βιολογικὴ καὶ ψυχολογικὴ ὀρφάνια

Πέρα ἀπὸ αὐτὴν τὴν βιολογικὴ καὶ ψυχολογικὴ ὀρφάνια ποὺ βιώνει τὸ ἔμβρυο μόλις γεννηθῇ, ὑπάρχει καὶ ἡ ὀρφάνια ἀπὸ τὸν θάνατο τῶν γονέων τοῦ καὶ γενικότερα τῶν ἀγαπητῶν του προσώπων στὰ μετέπειτα χρόνια, τοῦ παπποῦ, τῆς γιαγιᾶς, τῶν θείων καὶ μερικὲς φορὲς τῶν ἀδελφῶν του. Ὁ Otto Rank, ποὺ εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς σκαπανεῖς τῆς ψυχαναλυτικῆς θεωρίας, ἔγραφε: «Ὁ ἄνθρωπος βασικὰ ζητᾶ τὴν ἀθανασία. Ὄ τιδήποτε δὲν τοῦ δίνει τελικὰ τὴν ἀθανασία, τοῦ ἀφήνει τὴν γεύση μιᾶς πικρῆς ἀπογοήτευσης». Αὐτὴ ἡ ἀπογοήτευση βιώνεται μὲ τὴν ὀρφάνια καὶ τὸ πένθος, ἀλλὰ καὶ τὸ κλάμα του εἶναι ἔκφραση τῆς ὀρφάνιας.

Κάνοντας λόγο γιὰ τὸν θάνατο στὴν ζωὴ τῶν παιδιῶν πρέπει νὰ γίνη ἀναφορὰ στὸν γνωστὸ Ἑλβετὸ ψυχολόγο Piaget, ὁ ὁποῖος μελετῶντας τὴν γνωστικὴ ἀνάπτυξη τοῦ παιδιοῦ ὑπεστήριξε ὅτι τὸ παιδὶ στὴν ἡλικία τῶν 6-7 ἐτῶν βλέπει σὰν ζωντανὸ ὅ,τι κινεῖται, ἀλλὰ στὴν ἡλικία 7-11 ἐτῶν τὰ παιδιὰ γιὰ πρώτη φορὰ ἀποκτοῦν τὴν ἀντίληψη ὅτι ὁ θάνατος εἶναι ἕνα τελικὸ γεγονὸς στὴν ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου, δηλαδὴ εἶναι ἕνα μὴ ἀναστρέψιμο γεγονός. Αὐτὸ τὸ γεγονὸς τοῦ δημιουργεῖ θλίψη καὶ βεβαίως πένθος. Ἀλλὰ αὐτὴ ἡ θεωρητικὴ αἴσθηση τοῦ θανάτου μετατρέπεται κατὰ τὴν διάρκεια τῆς ἐφηβείας σὲ μιὰ ὥριμη συναισθηματικὴ χρωματισμένη ἀντίληψη τοῦ θανάτου. Ὁπότε, ὁ ἔφηβος περνᾶ μιὰ ὑπαρξιακὴ κρίση ἀναζητῶντας τὸ νόημα καὶ τὴν ἀξία τῆς ζωῆς καὶ διερωτώμενος γιὰ τὸ ποιό νόημα ἔχει ὅλος αὐτὸς ὁ κόπος καὶ ἡ προσπάθεια ποὺ καταβάλλει.

Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖον συνήθως τὰ παιδιὰ τῆς ἡλικίας 7-11 ἐτῶν, ὅπως ἀργότερα καὶ οἱ ἔφηβοι, ἐνδιαφέρονται νὰ μάθουν γιὰ τὸν θάνατο, ἀντιμετωπίζουν τὸ ἄγχος τῆς ἀνυπαρξίας καὶ αὐτὸ φαίνεται ἀπὸ τὸ ὅτι ἀναζητοῦν ἔντονες συναισθηματικὲς ἐμπειρίες, ἀκόμη δὲ καὶ ἐπικίνδυνες περιπέτειες ἢ ταινίες ποὺ ἔχουν τρόμο, γιατί θέλουν νὰ ἐπιβεβαιώσουν μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ὅτι εἶναι ζωντανοί, ὅτι ὑπάρχουν. Ἔχει σημειωθῇ ὅτι τὰ παιδιὰ στὰ πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς τους αἰσθάνονται τὸν θάνατο σὰν κάτι τὸ ὁποῖο δὲν εἶναι πραγματικὸ καὶ νομίζουν ὅτι ἡ ζωὴ εἶναι ἀτέλειωτη, μέσα στὴν ὁποῖα θὰ μπορέση νὰ πραγματοποιήση ὅλες τὶς ἐπιθυμίες του. Καὶ αὐτὸ συνδέεται μὲ τὰ παιχνίδια τὰ ὁποῖα παίζουν, ἀφοῦ τὰ σκοτωμένα στρατιωτάκια ξαναγυρίζουν πάλι στὴν ζωὴ καὶ τὴν δράση τους. Αὐτὴ δὲ ἡ παιδικὴ φαντασιώδης αἴσθηση γιὰ τὴν ζωὴ διατηρεῖται καὶ στοὺς ἐνήλικες, ὅταν δὲν θέλουν νὰ συμφιλιωθοῦν μὲ τὸν θάνατο. Αὐτὸ εἶναι μιὰ ἀνώριμη ψυχολογικὴ κατάτασταση.

Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν βιολογικὴ ὀρφάνια ποὺ βιώνει τὸ παιδὶ καὶ ὁ ἔφηβος ἀπὸ τὴν στέρηση ἀγαπητῶν του προσώπων, ὑπάρχει καὶ ἡ ψυχολογικὴ ὀρφάνια, ποὺ συμβαίνει ὅταν ἕνα μέλος τῆς οἰκογενείας, ἐνῷ εἶναι παρὸν σωματικά, ἀπουσιάζει συναισθηματικά. Αὐτὸ συνδέεται μὲ τὸ λεγόμενο «συναισθηματικὸ διαζύγιο», ὅταν οἱ σύζυγοι ζοὺν μαζὶ στὸ ἴδιο σπίτι συμβατικά, ἀλλὰ μεταξύ τους ὑπάρχει μεγάλο συναισθηματικὸ χάος. Τὸ παιδὶ μὲ τὶς ἰσχυρὲς ἀντένες τὶς ὁποῖες ἔχει ἀντιλαμβάνεται αὐτὴν τὴν κατάσταση καὶ καταλαμβάνεται ἀπὸ τὸ ἄγχος τῆς ψυχολογικῆς ὀρφάνιας, ἀλλὰ καὶ ἀγωνιᾶ γιὰ τὴν ἐνδεχόμενη βιολογικὴ ὀρφάνια μὲ τὸ ἐνδεχόμενο διαζύγιο. Αὐτὸ τὸ βίωμα εἶναι κατὰ κάποιον τρόπο βίωμα θανάτου.

Παρατηρῶντας μερικὰ παιδιὰ στὸ Σχολεῖο ἔχουμε τὴν δυνατότητα νὰ διαπιστώσουμε τὸ πένθος ποὺ ἐκφράζεται στὰ μάτια τους, στὶς σκέψεις καὶ τὴν συμπεριφορά τους ἀπὸ τὴν ψυχολογικὴ ὀρφάνια ποὺ τοὺς διακρίνει, ἀλλὰ καὶ τὸν φόβο τοῦ ἐνδεχομένου διαζυγίου. Πολλὰ παιδιὰ ὅταν βλέπουν αὐτὸ τὸ συναισθηματικὸ χάος στοὺς γονεῖς τους ἔχουν τὸ θάρρος νὰ τοὺς παρακαλέσουν νὰ μὴ χωρίσουν. Σὲ ἄλλα παιδιὰ αὐτὸ τὸ πένθος ὑποβόσκει μέσα τους καὶ σὰν σκουλίκι κατατρώγει τὰ σωθικά τους. Μέσα σὲ αὐτὴν τὴν προοπτικὴ ἐντάσσεται καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι πολλὰ παιδιὰ ἀναζητοῦν μιὰ προστασία στὴν ζωή τους. Ἔχω διαβάσει περιστατικὰ ποὺ μικρὰ κορίτσια στὸ ὑπόγειο σιδηροδρομικὸ σταθμὸ τῆς Νέας Ὑόρκης σταματοῦσαν ἄγνωστους ἀνθρώπους καὶ τοὺς ζητοῦσαν νὰ γίνουν «ὁ πατέρας τους».

4. Ὁ διφυὴς χαρακτῆρας τῆς ὀρφάνιας καὶ τοῦ πένθους

Ἡ βίωση τῆς ὀρφάνιας καὶ τοῦ πένθους ἔχει ἕναν διφυῆ χαρακτῆρα, δηλαδὴ μπορεῖ νὰ ὀδηγήση τὸ παιδὶ στὶς διάφορες μορφὲς ψυχώσεων ἢ μπορεῖ νὰ τὸ βοηθήση στὴν πνευματικὴ καὶ ψυχολογικὴ ὡρίμανσή του. Αὐτὸ ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὴν ὅλη παιδεία καὶ ἀγωγὴ τὴν ὁποῖα δέχεται τὸ παιδὶ ἀπὸ τὴν μικρή του ἡλικία στὴν οἰκογένεια, τὸ σχολεῖο καὶ τὴν κοινωνία. Οἱ ψυχαναλυτὲς ἔχουν ὑπογραμμίσει ὅτι ὁ θάνατος ἑνὸς γονιοῦ ἢ ἑνὸς ἀγαπητοῦ προσώπου δημιουργεῖ στὸ παιδὶ διάφορα ψυχολογικὰ τραύματα καὶ πολλὲς ψυχολογικὲς διαταραχές. Δηλαδή, τὸ παιδικὸ πένθος σχετίζεται «μὲ διάφορες μορφὲς νηπιακῆς ψυχώσεως, μὲ ἀνακλητικὴ κατάθλιψη, μὲ αὐτοκτονία, μὲ σωματικὲς ἀρρώστιες, μὲ παιδικὴ ἐγκληματικότητα καὶ ἔμμεσα μὲ τὶς ψυχονευρώσεις».

Ἀπὸ τὸ ἄλλος μέρος, τὸ παιδικὸ πένθος μπορεῖ νὰ βοηθήση στὴν ψυχολογικὴ καὶ πνευματικὴ ὡρίμανση τοῦ ἀνθρώπου, δηλαδὴ νὰ συντελέση στὴν διαδικασία τῆς μετάβασης τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν ναρκισσισμὸ στὴν ἀνάπτυξη τῆς ἀλτρουϊστικὴς ἀγάπης, τῆς μετάβασης ἀπὸ τὴν ἔμμονη ναρκισσιστικὴ ἀπασχόληση μὲ τὸν ἑαυτό του στὴν συμπάσχουσα διάθεση γιὰ τὸν πόνο τοῦ ἄλλου, πρᾶγμα ποὺ εἶναι ὁ σκοπὸς τῆς ψυχοθεραπείας. Ἤδη τὸ βρέφος ἀπὸ τὴν πρώτη στιγμὴ τῆς γεννήσεώς του ἀρχίζει νὰ προσκολλᾶται στὸ περιβάλλον του καὶ ἰδίως στὴν μητέρα του, ποὺ εἶναι ἡ πιὸ δυνατὴ προσκόλληση ποὺ αἰσθάνεται ὁ ἄνθρωπος. Οἱ προσκολλήσεις αὐτὲς προσφέρουν μιὰ ἀσφάλεια καὶ ζεστασιά, ἀλλὰ συγχρόνως δημιουργοῦν καὶ ἄγχος μὲ τὴν σκέψη τῆς ἀπώλειας αὐτῆς τῆς ἀσφάλειας, ὁπότε ὁ ἄνθρωπος παραμένει ἀνώριμος. Ἔτσι, τὸ πένθος διευκολύνει τὴν διαδικασία μεταβάσεως τοῦ παιδιοῦ ἀπὸ τὴν παιδικὴ ἀνευθυνότητα στὴν ὑπευθυνότητα τοῦ ἐνηλίκου. Ὁπότε, ὅπως ἔχει ἐντοπίσει ἡ ψυχολογία καὶ ἡ ψυχιατρική, ἡ ἐμπειρία τῆς ἀπώλειας ἀγαπητῶν προσώπων ἀλλὰ καὶ τὸ πένθος εἶναι ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ἀνάπτυξη καὶ τὴν ὡρίμανση τοῦ ἀνθρώπου.

Βεβαίως, ὅπως ὑπογραμμίσθηκε προηγουμένως, οἱ κάθε εἴδους ἀπώλειες προκαλοῦν ναρκισσιστικοὺς τραυματισμούς, μεταξὺ τῶν ὁποίων σημαντικὴ θέση κατέχει ἡ κατάθλιψη, ὡστόσο οἱ ἐμπειρίες αὐτὲς μὲ τὴν βοήθεια ἑνὸς καταλλήλου τρόπου ἀντιμετωπίσεως βοηθοῦν στὴν προσωπικὴ ἀνάπτυξη τοῦ ἀνθρώπου, στὴν ἐγκατάλειψη τῆς μεγαλομανίας καὶ τῶν παιδικῶν ἀπατηλῶν ἀντιλήψεων γιὰ τὴν παντοδυναμία του.

5. Ἡ ἀντιμετώπιση τῆς ὀρφάνιας καὶ τοῦ πένθους

Ἡ βιολογικὴ καὶ ψυχολογικὴ ὀρφάνια εἶναι ἕνα γεγονὸς ποὺ δημιουργεῖ πόνο καὶ πένθος στὴν ζωὴ τοῦ παιδιοῦ. Τὸ παιδὶ καὶ ὁ ἔφηβος ποὺ φλέγεται γιὰ ζωὴ δὲν μπορεῖ νὰ συμβιβασθῇ εὔκολα μὲ τὸν θάνατο ἀγαπητῶν του προσώπων. Τὰ ἐρωτήματά του εἶναι ἀλλεπάλληλα καὶ γι' αὐτὸ χρειάζεται μιὰ ἰδιαίτερη προσπάθεια γιὰ νὰ βοηθηθοῦν νὰ ἀντιμετωπίσουν τὸν θάνατο μέσα στὰ πλαίσια τῆς οἰκογενειακῆς καὶ κοινωνικῆς τους ζωῆς.

Μιὰ βοήθεια γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ θανάτου, ἀλλὰ καὶ τῆς ὀρφάνιας, εἶναι αὐτὴ ποὺ προσφέρει «Ἡ γενικὴ θεωρία τῶν συστημάτων». Σύμφωνα μὲ τὴν θεωρία αὐτή, ὅταν δύο ἄνθρωποι κάνουν μιὰ οἰκογένεια δημουργοὺν ἕνα σύστημα σχέσεων. Ἀλλὰ ἡ οἰκογένεια εἶναι τὸ ὑποσύστημα μέσα στὸ εὐρύτερο σύστημα τῆς κοινωνίας, τῆς κοινότητας, τοῦ Ἔθνους καὶ τοῦ κόσμου. Ἐπίσης, καὶ μέσα στὴν οἰκογένεια ὑπάρχουν ἄλλα ὑποσυστήματα, ὅπως τὸ ὑποσύστημα τῶν γονέων, τὸ ὑποσύστημα τῶν παιδιῶν. Μεταξὺ τῶν συστημάτων, ὑποσυστημάτων καὶ ὑπερσυστημάτων θὰ πρέπει νὰ ὑπάρχουν τρεὶς πραγματικότητες, ἤτοι σωστὴ ὀργάνωση, σύνορα καὶ δυνατότητα ἐπικοινωνίας μεταξύ τους.

Δηλαδή, στὸ σύστημα τῆς οἰκογένειας πρέπει νὰ ὑπάρχη καλὴ ὀργάνωση κάθε ὑποσυστήματος, ἀλλὰ καὶ ὅρια μεταξὺ παιδιῶν καὶ γονέων, καὶ ἐπὶ πλέον καὶ δυνατότητα ὀρθῆς ἐπικοινωνίας μεταξὺ τῶν ὑποσυστημάτων. Τὸ ἴδιο πρέπει νὰ συμβαίνη μεταξὺ τῆς οἰκογένειας καὶ εὐρύτερα τῆς κοινωνίας. Ἡ οἰκογένεια πρέπει νὰ εἶναι καλὰ ὀργανωμένη, νὰ ὑπάρχουν συγκεκριμένα ὅρια μεταξὺ οἰκογένειας καὶ κοινωνίας, ἀλλὰ καὶ δυνατότητα σωστῆς ἐπικοινωνίας μεταξὺ αὐτῶν τῶν δύο θεσμῶν.

Ὁπότε, ἡ βιολογικὴ καὶ ψυχολογικὴ ὀρφάνια ἀντιμετωπίζεται ὅταν ἐκτὸς ἀπὸ τὴν οἰκογένεια ὑπάρχη καὶ καλὴ συγκρότηση τοῦ Σχολείου, τῆς κοινωνίας καὶ τῆς Ἐκκλησίας. Ὅλοι αὐτοὶ οἱ θεσμοὶ μπορεῖ νὰ βοηθήσουν τὸ παιδὶ νὰ ἀντιμετωπίση τὴν βιολογικὴ καὶ ψυχολογικὴ ὀρφάνια, τὴν ὁποῖα οὕτως ἢ ἄλλως θὰ ἀντιμετωπίση στὴν ζωή του. Ὅταν ὅμως κλονίζωνται ἢ ὑπονομεύωνται οἱ θεσμοί, τότε ἡ ὀρφάνια παραμένει ἀθεράπευτη.

Ἡ σύντομη αὐτὴ εἰσήγηση δὲν εἶχε σκοπὸ νὰ ἐξαντλήση τὸ θέμα οὔτε νὰ προτείνη εἰδικότερες λύσεις, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο θὰ γίνη μὲ ἄλλες εἰσηγήσεις, ἀλλὰ ἁπλῶς νὰ ἐπισημάνη τὸ πρόβλημα τῆς ὀρφάνιας καὶ τοῦ πένθους ποὺ παρατηρεῖται στὸ βρέφος, τὸ παιδὶ καὶ τὸν ἔφηβο.

Εὐχαριστῶ πολὺ γιὰ τὴν προσοχή σας.