Ἡ διαχρονικὴ Ὀρθόδοξος Παρουσία στὴν Ἰσπανία (Α')
Μητροπολίτου Ἰσπανίας καί Πορτογαλίας κ. Πολυκάρπου (Σταυροπούλου)
Δημοσιεύουμε σὲ δύο συνέχειες τὴν ὁμιλία τοῦ Ναυπάκτιου τὴν καταγωγὴ Μητροπολίτου Ἱσπανίας καὶ Πορτογαλίας κ. Πολυκάρπου, τὴν ὁποῖα ἐξεφώνησε ἐνώπιον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, ἐπισήμων προσκεκλημένων καὶ ἐκλεκτοῦ ἀκροατηρίου στὴν Πατριαρχικὴ Βιβλιοθήκη, στὶς 28 Ἀπριλίου 2010.
Ἀποτελεῖ ὑψίστη τιμὴ καὶ ἐξαιρετικὴ εὐλογία γιὰ τὸν ὁμιλοῦντα, ὑπὸ τὴν ἰδιότητά του ὡς Μητροπολίτου Ἱσπανίας καὶ Πορτογαλίας, ἡ παροῦσα διάλεξη στὴν Πατριαρχικὴ Βιβλιοθήκη μὲ θέμα τὴν Ὀρθόδοξη διαχρονικὴ παρουσία στὴν Ἱσπανία, διὰ τοῦτο καὶ ἐκφράζω τὶς ἐκ βάθους καρδίας ὑιϊκὲς εὐχαριστίες μοῦ πρὸς τὴν Ὑμετέρα Σεπτὴ Κορυφὴ γιὰ τὴν δοθεῖσα μοὶ εὐκαιρία. Ὅ,τι ἐκτίθενται κατωτέρω, βασίσθηκαν στὶς κατὰ καιροὺς ἐργασίες τοῦ Πρυτάνεως τῶν Ἑλλήνων Ἰσπανιστών, τοῦ καθηγητοῦ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Ἰωάννου Χασιώτη, ὁ ὁποῖος ἀνάλωσε κυριολεκτικὰ τὴν ζωὴ τοῦ ἀσχολούμενος μὲ τὶς ἐπαφὲς καὶ τὶς σχέσεις μεταξὺ τῶν δύο ἄκρων τῆς Μεσογείου μας καὶ ἔγραψε πολλὲς ἑκατοντάδες σχετικὰ πονημάτα, διὰ τοῦτο τὸ Γένος καὶ ἡ ἱστορικὴ ἐπιστήμη τοῦ ὀφείλουν πολλά. Παράλληλα, πολλὰ στοιχεῖα, ποῦ ἀναφέρονται στὸ πρῶτο κεφάλαιο τῆς διαλέξεώς μου, ἀντλήθηκαν ἀπὸ τὸ πόνημα τοῦ καθηγητοῦ Γεωργίου-Εμμανουήλ Πιπεράκη "Ἱσπανικὸ Ὀρθόδοξο Συναξάρι", ποῦ ἐξέδωσε ἡ Ἀποστολικὴ Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Ἡ παροῦσα διάλεξη ἀποτελεῖ οὐσιαστικὰ μετάφραση στὴν ἑλληνικὴ τοῦ κειμένου ποῦ κατέθεσε ἡ Ἱερὰ Μητρόπολις Ἱσπανίας καὶ Πορτογαλίας στὴν Γενικὴ Διεύθυνση Θρησκευτικῶν Ὑποθέσεων τοῦ Ὑπουργείου Δικαιοσύνης τῆς Ἱσπανίας, προκειμένου νὰ ἀναγνωρισθῇ ἀπὸ τὸ Ἱσπανικὸ Κράτους ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὸ σύνολό της ὡς Ἐκκλησία ἱστορικὰ καὶ ἀριθμητικὰ ριζωμένη στὸ ἱσπανικὸ ἔδαφος, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο ἐψηφίσθη, μὲ ἀπόλυτη πλειοψηφία, τὴν Πέμπτη 15η Ἀπριλίου ε.έ., ἀπὸ τὴν Ὁλομέλεια τῆς Ἐθνικῆς Ἐπιτροπῆς γιὰ τὴν Θρησκευτικὴ Ἐλευθερία.
Μέχρι πρὶν μερικὰ χρόνια ἡ γνώση τοῦ πολιτισμοῦ, τῆς ἱστορίας καὶ τῆς πίστεως τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν ἦταν οὐσιαστικὰ σχεδὸν ἀνύπαρκτη στὴν Ἰβηρικὴ Χερσόνησο. Ἡ Ἑλληνορθόδοξη Ἀνατολὴ ἐφαίνετο πολύ μακρινὴ καὶ ὡς ἐκ τούτου οἱ μεταξὺ τῶν δύο κόσμων σχέσεις ὑπῆρξαν ἐλάχιστες, σὲ σύγκριση π.χ. μὲ τὴν Ἰταλικὴ Χερσόνησο. Παρ' ὅλα, ὅμως, τὰ ἀρνητικὰ στοιχεῖα, ὅπως ἡ μεγάλη ἀπόσταση μεταξὺ τῶν δύο ἄκρων τῆς Μεσογείου, ἡ ἐχθρότητα μεταξὺ τῶν Αὐτοκρατοριῶν Ἱσπανικῆς καὶ Ὀθωμανικῆς, κλπ., ὑφίσταντο σχέσεις ὑπὸ τύπον προσκυνημάτων, πρεσβειῶν, ἐμπορίου, γάμων, καθὼς καὶ πολέμων.
Γιὰ τὸ θέμα ποῦ μᾶς ἐνδιαφέρει, παρορῶμε τὴν ὕπαρξη τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν ἀποικιῶν στὴν Ἱσπανικὴ Μεσόγειο καὶ ἐρχόμεθα στὴν διαπραγμάτευσή του, διαιρῶντας τὸ σὲ τρία κεφάλαια: α) ἀρχαῖα χριστιανικὴ καὶ βυζαντινὴ ἐποχή, β) ὀθωμανικὴ περίοδος καὶ γ) σύγχρονη ἐποχή.
Α). ΑΡΧΑΙΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ
"Δι' ὃ καὶ ἐνεκοπτόμην τὰ πολλὰ τοῦ ἐλθεῖν πρὸς ὑμᾶς? νυνὶ δὲ μηκέτι τόπον ἔχων ἐν τοὶς κλίμασι τούτοις, ἐπιποθίαν δὲ ἔχων τοῦ ἐλθεῖν πρὸς ὑμᾶς ἀπὸ πολλῶν ἐτῶν, ὡς ἐὰν πορεύωμαι εἰς τὴν Σπανίαν ἐλεύσομαι πρὸς ὑμᾶς? ἐλπίζω γὰρ διαπορευόμενος θεάσασθαι ὑμᾶς καὶ ὑφ’ ὑμῶν προπεμφθῆναι ἐκεῖ, ἐὰν ὑμῶν πρῶτον ἀπὸ μέρους ἐμπλησθὼ" (Ρώμ. ἰε’, 22-24). Αὐτὰ ἔγραφε ὁ Ἀπόστολος τῶν Ἐθνῶν Παῦλος στοὺς Ρωμαίους, ἐκφράζων τὴν ἐπιθυμία του νὰ κηρύξη τὸ Εὐαγγέλιο καὶ στὴν Ἱσπανία. Παρ' ὅλες τὶς ἀρχαῖες παραδόσεις περὶ ἐλεύσεως τοῦ Παύλου στὴν Ἱσπανία καὶ μάλιστα στὴν περιοχὴ τῆς Ταρραγόνας (Καταλωνία), τὸ τοιοῦτο δὲν τεκμηριώνεται ἀπὸ τὴν ἐπιστημονικὴ ἔρευνα. Ἄλλη ἀρχαιοτάτη καὶ εὐσεβὴς παράδοση ὁμιλεῖ γιὰ τὴν παρουσία καὶ δράση τοῦ Ἀποστόλου Ἰακώβου τοῦ Ἀλφαίου στὰ ἱσπανικὰ ἐδάφη. Ἀλλὰ καὶ αὐτοῦ ἡ παρουσία ἐπιστημονικῶς δὲν ἐπιβεβαιώνεται.
Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον εἶναι ἐμφανές, εἶναι ὅτι ὁ εὐαγγελισμὸς τῆς Ἰβηρίας ἐπραγματοποιήθη ἀπὸ ἀμέσους μαθητὲς τῶν Ἀποστόλων. Ἡ πρώτη γιὰ τὴν ὁποῖα ἔχομε πληροφορίες εἶναι ἡ Ἁγία Πολυξένη, μαθήτρια ἀρχικὰ τῶν Ἀποστόλων Πέτρου καὶ Φιλίππου καὶ ἀκολούθως τοῦ Ἀποστόλου Ἀνδρέου, ἱδρυτοῦ τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Βυζαντίου, ὁ ὁποῖος τὴν ἐβάπτισε, ὅταν δὲ ἐκρίθη ὅτι ἐμυήθη πλήρως στὴν χριστιανικὴ πίστη, ἀπεστάλη στὴν Ἰβηρία, συνοδευόμενη ἀπὸ τὸν Ἀπόστολο Ὀνήσιμο, τὴν Ἁγία Ξανθίππη, κατὰ σάρκα ἀδελφὴ τῆς καὶ σύζυγο τοῦ Ρωμαίου Κυβερνήτη τῆς Ἱσπανίας Πρόβου, καὶ τὴν Ἁγία Ρεβέκκα καὶ ἔφεραν στὸν Χριστιανισμὸ πολλοὺς εἰδωλολάτρες.
Σύμφωνα μὲ ὁρισμένα Χρονικὰ τοῦ 8ου μ.Χ. αἰῶνος, ὑπῆρξαν οἱ "Ἑπτὰ Ἀποστολικοὶ Ἄνδρες" (Los Siete Barones Apostolicos), οἱ ὁποῖοι ἀπεστάλησαν ἐκ Ρώμης ἀπὸ τοὺς Πρωτοκορυφαίους Ἀποστόλους Πέτρο καὶ Παῦλο, οἱ ἱδρυτὲς τῶν ἑπτὰ πρώτων Ἐπισκοπῶν τῆς Ἱσπανίας, μερικοὶ ἀπὸ τοὺς ὁποίους, ὅπως ὁ Ἅγιος Καικίλιος καὶ ὁ Ἅγιος Ἰνδαλέχιος, ἐχρημάτισαν μαθητὲς τοῦ Ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου καὶ πρώτου Ἐπισκόπου τῶν Ἀθηνῶν. Ἂν καὶ αὐτὰ τὰ "Χρονικά", ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, συνιστοῦν θρύλους, ὅμως σχετίζονται μὲ μία ἱστορικὴ πηγὴ ἀναφορικὰ μὲ τοὺς ἱδρυτὲς ὁρισμένων Ἐπισκοπῶν καὶ τὴν ἀρχήν των.
Τὸ ἔτος 304/306 συμμετέχουν στὴν Σύνοδο τῆς Ἐλβίρας (Γρανάδα) 19 Ἐπίσκοποι. Ἡ Σύνοδος αὐτὴ εἶναι γνωστὴ περισσότερον γιὰ τὴν θέσπιση τῆς ὑποχρεωτικῆς ἀγαμίας τοῦ κλήρου, ἡ ὁποία ἐπεκράτησε σταδιακὰ σὲ ὁλόκληρη τὴν Δυτικὴ Ἐκκλησία. Στὴν Σύνοδο τῆς Ἀρελάτης (314) ἔλαβον μέρος 6 Ἱσπανοὶ ἐπίσκοποι. Στὴν Σύνοδο τῆς Ἐλβίρας ἔπρεπε νὰ προεδρεύση ὁ μέγας Ὅσιος, ἐπίσκοπος Κορδούης (Cordoba), ὁ ὁποῖος ἔζησε γιὰ μεγάλο χρονικὸ διάστημα στὴν αὐλὴ τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου καὶ προήδρευσε τῆς τοπικῆς Συνόδου τῆς Ἀντιοχείας (324), ἐνῷ ἔπαιξε πρωταγωνιστικὸ ρόλο στὴν Α’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδο (Νίκαια, 325). Ὁ Ἅγιος Ὅσιος εἶναι ἐκεῖνος ποῦ ἐπρότεινε τὴν χρήση τοῦ ὅρου "ὁμοούσιος" ἐναντίον τῆς ἀρειανικὴς δοξασίας. Θαυμασθεὶς καὶ ὑμνηθεῖς ἀπὸ τὸν Ἀλεξανδρείας Ἅγιο Ἀθανάσιο τὸν Μέγα, ὁ ὁποῖος τὸν ἀποκαλεῖ "πατέρα τῶν ἐπισκόπων", ἐγνώρισε μέσῳ αὐτοῦ τὴν μοναστικὴ πρακτικὴ τῆς Αἰγύπτου, τὴν ὁποῖα ἀσφαλῶς θὰ μετέφερε στὴν Ἱσπανία. Τὸ ἔτος 343 συμμετεῖχε στὴν Σύνοδο τῆς Σαρδικής, μαζὶ μὲ τὸν Ἐπίσκοπο Πρωτεξτάτο ἢ Πρωτογένη τῆς Βαρκελώνης. Ἐπίσης, ὑπάρχουν εἰδήσεις γιὰ τὴν συμμετοχή του, ὀλίγο πρὶν τὴν κοίμησή του, καὶ σὲ μία ἄλλη Σύνοδο στὸ Σίρμιο (350). Τὴν ἐποχὴ αὐτὴ ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἰβηρίας ἀνέδειξε ἀξιόλογους θεολόγους συγγραφεῖς, ποῦ ἄφησαν σημαντικὰ ἔργα, ὅπως ὁ Ἐλβίρας Γρηγόριος, ὁ Λισσαβῶνος Ποτάμιος καὶ ὁ Μπράγκας Μαρτίνος.
Γύρω στὰ 395 μία ἱσπανίδα μοναχή, ἡ Αἰθερία, ἡγουμένη στὴν περιοχὴ τῆς Γαλικίας, ἐπραγματοποίησε ἕνα προσκύνημα στὰ Ἱεροσόλυμα, μέσῳ Κωνσταντινουπόλεως καὶ Καππαδοκίας. Συνέγραψε, γιὰ τὶς συνασκήτριές της στὴ μονή, ὅ,τι ἐβίωσε στὸ ταξίδι της, τὸ Itinerarium Egeriae, ἔργο μεγάλου ἐνδιαφέροντος γιὰ τὴν φιλολογία καὶ τὴν γεωγραφία καὶ μοναδικῆς ἀξίας γιὰ τὴν ἱστορία τῆς Λειτουργίας (Λειτουργική), λόγῳ τῶν λεπτομερῶν περιγραφῶν τῶν Ἀκολουθιῶν τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος καὶ τοῦ Ἁγίου Πάσχα στὰ Ἱεροσόλυμα. Ἡ ἐπίδραση τοῦ Χρονικοῦ τῆς Αἰθερίας ἦτο τόσο μεγάλη, ὥστε μερικὰ πασχάλια λειτουργικὰ ἔθιμα τῆς Ἀνατολῆς νὰ εἰσαχθοῦν στὰ μοναστικὰ περιβάλλοντα τῆς Ἰβηρίας.
Ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ Ε’ αἰῶνος ἐξ αἰτίας τῶν εἰσβολῶν τῶν διαφόρων βαρβαρικῶν Γερμανικῶν φύλων καὶ τῆς σοβαρῆς κρίσεως ποῦ προεκάλεσε στὴν τοπικὴ Ἐκκλησία ἡ διαμάχη μεταξὺ τῶν Ἀρειανὼν Βησιγότθων καὶ τῶν Ὀρθοδόξων Σουηβών, ἕνα μεγάλο μέρος τοῦ ἱσπανικοῦ κλήρου μετανάστευσε στὴν Βόρειο Ἀφρικὴ καὶ ἐτέθη ὑπὸ τὴν κανονικὴ δικαιοδοσία τοῦ Μητροπολίτου Καρθαγένης. Ἦτο κατὰ τὴν διάρκεια αὐτῆς τῆς περιόδου ποῦ ἀρχίζει ἡ ἐξέλιξη ἐκείνου ποῦ ἀργότερα θὰ ὀνομασθῇ "ρυθμὸς βησιγοτθικὸς ἢ μοζαραβικὸς ἢ ἱσπανικός". Φανερῆς συριακῆς ἐπιρροῆς καὶ μέσῳ τῆς Αἰγύπτου, οἱ Ἱσπανοὶ κληρικοὶ τῆς Βορείου Ἀφρικῆς, καθιέρωσαν ἕναν λειτουργικὸ ρυθμὸ καθαρὰ ἱσπανικό, ἀπόλυτα προσαρμοσμένο γιὰ τοὺς ἱσπανικοὺς λαούς, ὁ ὁποῖος ἐξαπλώθηκε σύντομα σὲ ὅλη τὴν Ἱσπανία, ἀρχῆς γενομένης ἀπὸ τῆς Γ’ Συνόδου τοῦ Τολέδο (589). Τὰ μεγάλα ὀνόματα τῆς Ἱσπανικῆς Ἐκκλησίας ἐκείνης τῆς περιόδου Λέανδρος καὶ Ἰσίδωρος Σεβίλλης, Βραούλιος τῆς Θαραγκόθας καὶ Ἰουλιανὸς καὶ Ἰλδεφόνσος τοῦ Τολέδου ἐπηρεάσθησαν ἀπὸ τὰ ἰδεώδη καὶ τὴν κουλτούρα τοῦ Βυζαντίου. Ἡ Ἱσπανικὴ Ἐκκλησία ζὴ τὴν ἐνδοξότερη ἱστορικὴ περίοδό της, ὅπου δίπλα στοὺς μεγάλους Ἱεράρχες της, ἔρχεται νὰ προστεθῇ καὶ ἕνας ἀνθηρὸς μοναχισμός, διεπόμενος ἀπὸ τοὺς μοναστικοὺς κανόνες τοῦ Ἁγίου Ἰσιδώρου Σεβίλλης. Τὴν βυζαντινὴ ἐπίδραση δέχθηκαν οἱ ἐνσωματωθεῖσες ἐκ νέου στὴν Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία, μετὰ τὶς κατακτήσεις τοῦ Ἰουστινιανοῦ, Νοτιο-δυτικὴ Ἱσπανία (Περιφέρεια Μουρκίας μὲ πρωτεύουσα τὴν πόλη τῆς Καρθαγένης, ἕδρα τοῦ Αὐτοκρατορικοῦ Ἐξάρχου Ἰβηρίας) καὶ οἱ Βαλεαρίδες Νῆσοι. Ἡ πρώτη περιοχὴ παρέμεινε κάτω ἀπὸ τὸ Βυζάντιο μόνον 80 ἔτη, ἐνῷ οἱ Βαλεαρίδες σχεδὸν 400 ἔτη.
Ὁ τάφος τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἰακώβου τοῦ Ζεβεδαίου, στὴν ὁμώνυμη πόλη τῆς Γαλικίας στὴν Βορειο-δυτικὴ Ἱσπανία, εἵλκυε προσκυνητὲς ἀπ' ὅλη τὴν Εὐρώπη, συμπεριλαμβανομένης καὶ τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς, στὴν πλειοψηφία των μοναχούς, οἱ ὁποῖοι ἐθεώρουν τὸ δύσκολο προσκυνηματικὸ ταξίδι στὸ Σαντιάγκο τῆς Κομποστέλλας ὡς ἕναν "μοναχικὸ κανόνα", ἐνῷ τὸν θάνατο κατὰ τὴν διάρκειά του ἰσάξιο τοῦ μαρτυρικοῦ.
Τὸν 8ο αἰῶνα (711), ἡ Ἱσπανία προσεβλήθη ἀπὸ τοὺς Ἄραβες. Πρὶν φθάσουν οἱ Ἄραβες στὴν Ἰβηρία, εὑρίσκοντο σὲ ἐπαφὴ μὲ τοὺς Βυζαντινούς. Αὐτὲς οἱ ἐπαφές, ἂν καὶ ἦταν ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον πολεμικοῦ χαρακτῆρος, ἐπέτρεψαν στοὺς πρώτους νὰ δεχθοῦν τὶς ἀρχαῖες ἑλληνικὲς ἐπιστῆμες, οἱ ὁποῖες κληρονομήθησαν καὶ ἀνεπτύχθησαν περαιτέρω ἀπὸ τοὺς Βυζαντινούς. Ἔτσι, στὴν Ἱσπανία μαζὶ μὲ τὴν νέα θρησκεία, εἰσήχθησαν ἡ φιλοσοφία, ἡ ἀστρονομία, τὰ μαθηματικά, ἡ χημεία, ἡ ἄλγεβρα, ἡ ἰατρικὴ κλπ., καὶ ἀπὸ ἐκεῖ στὴν πέρα τῶν Πυρηναίων Εὐρώπη. Σὲ γενικὲς γραμμὲς ἡ Ἐκκλησία ἔτυχε ἠπίας μεταχειρίσεως καὶ παρέμεινε διηρημένη σὲ 3 ἐκκλησιαστικὲς Ἐπαρχίες μὲ 29 συνολικὰ Ἐπισκόπους.
Σιγά-σιγὰ ἡ Ρώμη ἐπιβάλλει, ὄχι χωρὶς ἀντιδράσεις, τὸ λατινικὸ τυπικὸ καὶ παράδοση καὶ ἔτσι ἔχομε τὴν πλήρη λατινοποίηση τῆς Ἱσπανίας καὶ τὴν σταδιακὴ ἐγκατάλειψη τοῦ μοζαραβικοῦ τυπικοῦ, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ Τολέδο, ὅπου ἐξακολουθεῖ νὰ τελεῖται μέχρι σήμερα.
Κατὰ τὴν διάρκεια τῶν 12ου, 13ου καὶ 14ου αἰώνων οἱ ἐπαφὲς μεταξὺ τῶν Βασιλικῶν Οἴκων τῆς Καστίλλιας ἢ τῆς Ἀραγωνίας καὶ τοῦ Βυζαντίου, ἀσφαλῶς περιορισμένες, συνετέλεσαν στὴν παραμονὴ στὴν Ἱσπανία βυζαντινῶν ἀριστοκρατῶν ἢ μελῶν τῆς αὐτοκρατορικῆς οἰκογενείας, ὅπως ἡ Αὐτοκράτειρα Κωνσταντίνα, ἡ Εἰρήνη Λάσκαρη, ἡ Dona Angelica de Grecia, κλπ. Ὅμως, ἡ ἐπικοινωνία μεταξὺ τῶν δύο κόσμων γίνεται πιὸ ἄμεση μὲ τὴν στρατιωτικὴ παρουσία καὶ δράση τῆς Compania Catalana, ἀρχικὰ στὴν Μικρὰ Ἀσία, Θράκη καὶ Μακεδονία καὶ ἀργότερα στὴν Κεντρικὴ καὶ Νότιο Ἑλλάδα, ἡ ὁποία ἄφησε ἄσχημες ἐντυπώσεις στὸν Ἑλληνικὸ λαό. Αὐτὴ ἡ εἰσβολὴ συνετέλεσε στὴν δημιουργία τοῦ Καταλανικοῦ Δουκάτου τῶν Ἀθηνῶν καὶ Νέων Πατρῶν, τίτλος ὁ ὁποῖος ἐπέρασε στὸ Ἱσπανικὸ Στέμμα καὶ φέρει μέχρι σήμερα ὁ Βασιλεὺς τῆς Ἱσπανίας. Μεταξὺ τῶν συμβάντων αὐτῆς τῆς ἐπιδρομῆς, ὑπῆρξε ἡ εἰσβολὴ στὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ ἡ καταστροφὴ τῆς Μονῆς τῶν Ἀμαλφιτὼν ἢ Ἰταλιωτὼν Πατέρων, μοναδικῆς Λατινικῆς Μονῆς στὸ Ἅγιον Ὅρος, ἡ ὁποία παρέμεινε σὲ λειτουργία καὶ μετὰ τὸ Σχίσμα μεταξὺ τῶν Ἐκκλησιῶν Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως, καθὼς καὶ ἡ καταστροφὴ μεγάλου τμήματος τῆς Μονῆς Βατοπαιδίου (Βιβλιοθήκη, Τράπεζα καὶ Πύργος).
Ἡ ἐμπορικὴ ἐξάπλωση τῶν Ἀνατολικῶν Βασιλείων τῆς Ἰβηρικὴς Χερσονήσου (Βαλένθιας καὶ Ἀραγκῶνος) στὴν Ἀνατολικὴ Μεσόγειο βοήθησε στὴν δημιουργία σκαλῶν, ἐμπορικῶν πρακτορείων, προξενείων καὶ μικρῶν ἱσπανικῶν παροικιῶν στὴν Ρόδο καὶ τὴν Κύπρο. Ἑλληνικὰ τοπωνύμια ἐνσωματώνονται στὴν χαρτογραφία τῆς νήσου Μαγιόρκα τῶν Βαλεαρίδων, ἐνῷ ναυτικοὶ τοῦ Ἀραγωνικοῦ Στέμματος κυκλοφοροῦν στὸ Αἰγαῖο καὶ τὴν Ἀνατολικὴ Μεσόγειο. Ἡ βυζαντινὴ λογοτεχνία ἐπηρεάζει τὴν λογοτεχνικὴ παραγωγὴ τῆς ἐποχῆς, ὡς φαίνεται ἀπὸ τὸ μυθιστόρημα Tirant lo Blanc, τοῦ Βαλενθιανοῦ Joanot Martorell, τοῦ ὁποίου ὁ ἔρωας δρὰ στὰ ἐδάφη τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς. Στὴν ἐμπορικὴ δράση προστίθεται καὶ αὐτὴ ἡ πολιτικὴ τοῦ Ἀραγωνικοῦ Στέμματος πρὸς ἀπόκτηση δυναστικῶν δικαιωμάτων στὴν Ἀνατολὴ καὶ ἰδιαίτερα στὴν Κύπρο. Ἡ Ὀθωμανικὴ παρουσία στὴν Ἀνατολικὴ Μεσόγειο ἐμείωσε τὸ ἐνδιαφέρον τοῦ Ἀραγωνικοῦ Στέμματος γιὰ τὴν περιοχή μας, ὅμως αὐτὸ δὲν σταμάτησε. Ἕνας σημαντικὸς ἀριθμὸς στρατιωτῶν, ναυτικῶν καὶ ἐμπορευομένων ἀπὸ τὴν Ἀνατολικὴ Ἱσπανία συμμετεῖχε στὴν ἄμυνα τῆς Κωνσταντινουπόλεως τὸ 1453 καὶ τῆς Ρόδου στὰ 1440 καὶ 1480.
Β). ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Ἡ ἐπικράτηση τῆς Ἱσπανικῆς κυριαρχίας στὴν Νότιο Ἰταλία στὶς ἀρχὲς τῆς Συγχρόνου Ἐποχῆς (Epoca Moderna), ἀναζωπύρωσε τὶς ἐλπίδες τῶν Χριστιανῶν τῆς Ἀνατολῆς, ἰδιαιτέρως τῶν Ἑλλήνων, γιὰ τὴν ἐκδίωξη τῶν νέων κατακτητῶν ἀπὸ τὰ ἐδάφη των. Αὐτὲς οἱ ἐλπίδες μειώθηκαν ἐξ αἰτίας τῶν νέων πολιτικῶν καὶ ἐμπορικῶν συμφερόντων ποῦ προκάλεσε ἡ ἀνακάλυψη τῆς Ἀμερικῆς. Ὅμως, οἱ ἐπαφὲς συνεχίσθησαν, ἔστω καὶ περιορισμένες. Σημαντικὸ ρόλο διεδραμάτισαν οἱ πρόσφυγες ἄνθρωποι τῶν γραμμάτων, τῶν ἐπιστημῶν καὶ τῶν τεχνῶν ἀπὸ τὴν καταλυθεῖσα Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία ἀπὸ τὴν μία πλευρὰ καὶ ἐκεῖνοι τῆς μεγάλης Ἰσπανοφώνου Ἑβραϊκῆς Κοινότητος (Σερφαδίτες) ἀπὸ τὴν ἄλλη, οἱ ὁποῖοι ἐκδιωχθέντες ἀπὸ τὴν Ἱσπανία κατέφυγαν στὴν Τουρκοκρατούμενη Ἀνατολὴ καὶ κυρίως στὴν Θεσσαλονίκη καὶ τὴν Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα, ἀπὸ τὸ 1450 χριστιανοὶ τῆς Ἀνατολῆς γυρίζουν τὴν Ἱσπανία ἀναζητῶντας χρήματα γιὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῶν αἰχμαλώτων συγγενῶν των στὴν Βόρειο Ἀφρική, ἐνῷ ἄλλοι, μέσῳ τῆς Νοτίου Ἰταλίας, τόσον ἀπὸ ἀντίδραση πρὸς τὴν Ὀθωμανικὴ κυριαρχία, ὅσον ἀπὸ τὴν φήμη τοῦ ἱσπανικοῦ πλούτου, καταφθάνουν στὴν Ἱσπανία. Οἱ περισσότεροι ἦσαν ἔμποροι καὶ ναυτικοί, οἱ τελευταῖοι εἰδικοὶ στὸν ἀντιπειρατικὸ ἀγῶνα, οἱ ὁποῖοι προσέφεραν πολύτιμες ὑπηρεσίες στοὺς Ἱσπανοὺς μονάρχες, πολλοὶ δὲ ἀπὸ αὐτοὺς κατευθύνθηκαν πρὸς τὴν Ἱσπανικὴ Ἀμερική. Αὐτὸ μαρτυρεῖται ἀπὸ τὰ ἐπώνυμα ποῦ διασώθηκαν στὰ Ἱσπανικὰ Ἀρχεῖα: Juan Griego, Jacobo Griego, Mateo Griego, Pedro de Candia, κλπ. Αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι ἦτο φυσικὸ νὰ ἐμφοροῦντο καὶ ἀπὸ τὴν ἰδέα ἐπαναστατικῶν κινημάτων ἐναντίον τῶν Ὀθωμανῶν. Ὅμως, δὲν ὑπῆρχαν μόνον ἄνθρωποι τῶν ὅπλων ποῦ ἔφθασαν στὴν Ἱσπανία. Διάφοροι διανοούμενοι, μέσῳ κυρίως τῆς Ἰταλικῆς Χερσονήσου, ἐγκαταστάθηκαν στὴν Χώρα, ὅπως π.χ. οἱ Κωνσταντῖνος Λάσκαρης καὶ Δημήτριος Δούκας, ὁ ὁποῖος ἐδίδαξε Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Ἀλκαλᾶ Ντὲ Ἐνάρες καὶ συνεργάσθη στὴν κριτικὴ ἔκδοση τῆς περιφήμου Biblia Poliglota Complutense. Ἔτσι, στὶς σημαντικὲς ἑλληνικὲς παροικίες τῆς Ἰσπανοκρατούμενης Νοτίου Ἰταλίας καὶ Σικελίας, ἔρχονται νὰ προστεθοῦν, ἂν καὶ ἀριθμητικὰ μικρές, ἐκεῖνες τοῦ Τολέδο, Βαρκελώνης, Βαλένθιας, Βαγιαδολίδ, Σαλαμάνκας, Ἐσκοριὰλ καὶ Σεβίλλης, τῆς τελευταίας ἀποτελούσης τὴν θύρα πρὸς τὴν Ἀμερική. Γενικῶς, ἀποτελοῦντο ἀπὸ στρατιωτικούς, ναυτικούς, βιοτέχνες, κληρικούς, ἀντιγραφεῖς κωδίκων, καλλιτέχνες καὶ καθηγητές. Ὀνομαστοὶ ὑπῆρξαν ἀπὸ τοὺς ἀντιγραφεῖς κωδίκων οἱ Ἀνδρέας Δαρμάριος καὶ Νικόλαος Τουριανὸς στὸ Ἐσκοριάλ, ἀπὸ τοὺς καλλιτέχνες ὁ Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, γνωστὸς ὡς El Greco, στὸ Τολέδο καὶ ὁ καθηγητὴς Νεόφυτος Ροδινὸς στὸ ὀνομαστὸ Πανεπιστήμιο τῆς Σαλαμάνκας. Ἡ πλειοψηφία τῶν Ἑλλήνων προήρχετο ἀπὸ τὴν Ἤπειρο, Πελοπόνησο καὶ Κύπρο, μὴ λησμονοῦντες νὰ ζητοῦν ἀπὸ τὸν Βασιλέα τῆς Ἱσπανίας τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Πατρίδος.
Μετὰ τὴν νίκη στὴν Ναυμαχία τῆς Ναυπάκτου (1571), ἔχομε ἕνα νέο κῦμα ἀφίξεων Ἑλλήνων. Δὲν πρέπει νὰ λησμονοῦμε τὴν τεράστια συμβολὴ τῶν Ἑλλήνων ναυτικῶν καὶ στρατιωτῶν σὲ αὐτὴν τὴν σημαντικὴ Χριστιανικὴ νίκη, τόσον αὐτῶν ποῦ εὑρίσκοντο στὰ συμμαχικὰ πλοῖα, ὅσον καὶ ἐκείνων στὰ τουρκικά. Γιὰ τοὺς Ἕλληνες τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ὁ Δὸν Χουὰν τῆς Αὐστρίας ἐθεωρήθη ὡς νέος Μωϋσής. Στὴν Δύση καθιερώθη ἡ ἑορτὴ τῆς Παναγίας τῆς Ναυπάκτου ἢ τοῦ Ροζαρίου, ἡ ὁποία κατέστη δημοφιλὴς καὶ κάτι σὰν τὸν ἀντίστοιχο Ἀκάθιστο Ὕμνο στὴν Χριστιανικὴ Ἀνατολή.
Μετὰ τὴν ὁριστικὴ ἐκδίωξη τῶν Μουσουλμάνων τὸ 1609, ὑπῆρξε μία προσπάθεια ἐποικίσεως τῶν ἐγκαταλελειμμένων ἐδαφῶν μὲ ἑλληνικοὺς πληθυσμοὺς ἀπὸ τὴν Νοτιο-δυτικὴ Πελοπόνησο. Οἱ Ἕλληνες αὐτοὶ ἐγκαταστάθηκαν στὰ βορειο-ἀνατολικὰ παράλια τῆς Ἱσπανικῆς Μεσογείου Θαλάσσης, ἀλλὰ μετὰ ἀπὸ ὀλίγο καιρὸ δὲν αἰσθάνθηκαν ἄνετα, κυρίως λόγῳ τῆς καχυποψίας τοῦ τοπικοῦ περιβάλλοντος γιὰ τὶς θρησκευτικὲς πρακτικές των καὶ ὁδηγήθηκαν τελικὰ στὴν Νότιο Ἰταλία. Στὴν πλειοψηφία των οἱ Ἕλληνες Ὀρθόδοξοι οἱ ὁποῖοι παρέμειναν τελικὰ στὴν Ἱσπανία, συνῆψαν μικτοὺς γάμους καὶ μετὰ τὴν τρίτη γενεὰ ἀφομοιώθηκαν ἀπὸ τὸ ἰσχυρὸ τοπικὸ ρωμαιοκαθολικὸ περιβάλλον. Γνωστὴ εἶναι ἡ περίπτωση τῆς πλουσίας οἰκογενείας Δαρόλη, ποῦ ἀπὸ τὸ 1530 διέμεινε στὴν Σεβίλλη τῆς Ἀνδαλουσίας καὶ ἀναφέρεται στὰ Ἱσπανικὰ Ἀρχεῖα ὡς de Rodas. Ἐπίσης ὁ υἱὸς τοῦ El Greco, Μανουὴλ Θεοτοκόπουλος, μετεστράφη στὸν ρωμαιοκαθολικισμὸ καὶ ἰσπανοποιήθη πλήρως. Ἀλλὰ καὶ στὴν ἄλλη ἄκρη τῆς Μεσογείου συνέβαινε τὸ ἀντίστοιχο. Κλασικὸ παράδειγμα ὁ Λορέντζος Μαβίλης ἀπὸ τὴν πόλη Ἀλικάντε, στενὸς συνεργάτης τοῦ θείου τοῦ Juan de Bouligny στὴν Ἱσπανικὴ Πρεσβεία τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὁ ὁποῖος ἐγκατεστάθη στὴν Κέρκυρα, ἐνυμφεύθη τὴν Ἰωάννα Καποδίστρια καὶ ὁ υἱός των Λορέντζος Μαβίλης, εἶχε ὡς μητρικὴ γλῶσσα τὴν ἑλληνική, θρησκεία τὴν ὀρθόδοξη χριστιανικὴ καὶ ἀνεδείχθη ἕνας ἀπὸ τοὺς μεγάλους Ἕλληνες ποιητές.
Ἡ πολιτικὴ κατάσταση στὰ τέλη τοῦ 17ου καὶ τὶς ἀρχὲς τοῦ 18ου αἰῶνος ἔπαψε νὰ ἕλκη τοὺς Ἕλληνες. Ἡ Ἱσπανία δὲν ἦτο πλέον ἡ πλούσια δύναμη τοῦ παρελθόντος, ἐνῷ συνῆψε νέες σχέσεις μὲ τοὺς Ὀθωμανούς. Οἱ Ἕλληνες ἀπὸ τὴν πλευρά των προσαρμόσθησαν στὴν νέα γεωπολιτικὴ κατάσταση καὶ πολλοὶ κατέλαβαν τὶς θέσεις τοῦ Προξένου τῆς Ἱσπανίας σὲ διάφορα λιμάνια τῆς Μεσογείου. Οἱ Ἕλληνες ναυτικοὶ ἐμπορεύονται, τώρα, κυρίως σιτάρι καὶ κάρβουνο, ἀπὸ τὸ λιμάνι τῆς Ὀδησσοῦ στὰ ἀνατολικὰ λιμάνια τῆς Ἱσπανίας. Ἐμπόριο νόμιμο μερικὲς φορές, ἀλλὰ καὶ παράνομο ἄλλες.
Ὡς ἀποτέλεσμα τοῦ Πολέμου τῆς Διαδοχῆς καὶ τῆς μετέπειτα Συνθήκης τῆς Οὐτρέχτης (1713), οἱ Ἄγγλοι καταλαμβάνουν τὴν νῆσο Μενόρκα τῶν Βαλεαρίδων. Στὴν πρωτεύουσα τῆς νήσου Μαὸν ἐγκαθίσταται μία δραστήρια Ἑλληνικὴ παροικία (1708-1795), ἡ ὁποία στὰ 1750 θὰ φθάση νὰ ἀριθμῇ πάνω ἀπὸ 1.000 ψυχὲς σὲ 22.000 κατοίκους πληθυσμό. Ἡ παροικία αὐτή, παρὰ τὶς ἀντιδράσεις τοῦ τοπικοῦ ρωμαιοκαθολικοῦ ἐπισκόπου, μὲ τὴν ἄδεια τοῦ Βρετανοῦ διοικητοῦ, κτίζει τὸν περικαλλῆ ναὸ τοῦ Ἁγίου Νικολάου, ποῦ ἀποτελεῖ τὸν πρῶτο Ὀρθόδοξο ναὸ στὴν Ἱσπανία, καθὼς καὶ Ἑλληνικὸ Σχολεῖο καὶ Νοσοκομεῖο. Ἡ ἐκκλησία αὐτὴ σώζεται μέχρι σήμερα, ἐπὶ τῆς ὁδοῦ Cos de Grecia σὲ κεντρικὸ σημεῖο τῆς Μαὸν καὶ λειτουργεῖ ὡς ρωμαιοκαθολικὸς ναὸς ἀφιερωμένος στὴν Ἄσπιλο Σύλληψη τῆς Θεοτόκου, εἶχα δὲ τὴν εὐλογία νὰ τελέσω σὲ αὐτὴν γάμο καὶ δύο βαπτίσεις οἰκογενείας ἑλληνο-βρετανῶν μονίμων κατοίκων τῆς νήσου. Οἱ κληρικοὶ ἀπεστέλοντο ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖον Ἀλεξανδρείας, ὅπως καὶ αὐτοὶ τῶν γειτονικῶν Κοινοτήτων Λιβόρνου καὶ Τύνιδος, ἐνῷ ἡ πλειοψηφοῦσα πατριὰ ἦτο αὐτὴ τῶν Πατμίων. Ὁ πρῶτος Ἕλληνας μόνιμος ἱερεὺς ἦτο ὁ Jorge (Γεώργιος) Katsaras de Mani, τὸ 1743, προερχόμενος ἀπὸ τὸ Αἰάκειο τῆς γειτονικῆς Κορσικής. Πολιτικῶς ἡ Κοινότητα ἐτύγχανε τῆς ὑποστηρίξεως τῆς Τσαρικὴς Ρωσίας, ἡ δὲ Αὐτοκράτειρα Αἰκατερίνη Β’ ἐδώρησε πολύτιμα ἱερὰ σκεύη στὸν ναὸ τοῦ Ἁγίου Νικολάου. Οἱ Ἕλληνες ἔμποροι τῆς Μαὸν ἐμπορεύονταν κυρίως μὲ τὰ νησιὰ τοῦ Αἰγαίου Πελάγους, τὴν Ἰταλία καὶ τὴν Μαύρη Θάλασσα, σώζονται δὲ στὰ Ἀρχεῖα τῆς ἐποχῆς τὰ ὀνόματα τῶν πλοίων των, ὅπως Virgen (Παναγία) de Hydra, Virgen de Turlani, San Miguel Arcangel, San Spiridon, San Nicolas, κλπ., ἐνῷ οἱ καπετάνιοι ἔφεραν τὰ ἐπίθετα : Χρυσόφιλος, Κανελάκης, Τσαμαδός, Σταμάτης, Ἀποστολάκης, κλπ. Παράλληλα, Ἱσπανοὶ ναυτικοὶ ἐργάζονταν στὰ ἑλληνικὰ πλοῖα.
Περατωθείσης τῆς βρετανικῆς κυριαρχίας (1782/83), οἱ Ἕλληνες ἐξεδιώχθησαν ὡς συνεργάτες τῶν Βρετανῶν καὶ ἡ περιουσία τῆς Κοινότητος ἐδημεύθη, συμπεριλαμβανομένου καὶ τοῦ ναοῦ. Ὅλα τὰ ἱερὰ ἀντικείμενα (δισκοπότηρα, σκεύη, εἰκόνες, ἄμφια, βιβλία, κλπ.), ἐπετράπη καὶ μεταφέρθηκαν στὸν Ναὸ τῆς Ἁγίας Τριάδος (1753) τῆς Ἑλληνικῆς Ὀρθοδόξου Κοινότητος Λιβόρνου, μετὰ δὲ τὴν κατεδάφισή της τὸ 1953 ἀπὸ τὶς Ἰταλικὲς ἀρχές, χάριν τοῦ νέου πολεοδομικοῦ ἀνασχηματισμοῦ τῆς πόλεως, φυλάσσονται, μαζὶ μὲ αὐτὰ τῆς Ἁγίας Τριάδος, στὸ Δημοτικὸ Μουσεῖο τοῦ Λιβόρνου, πόλεως ὅπου κατέφυγε ἡ πλειοψηφία τῶν ἐκδιωχθέντων Ἑλλήνων τῆς Μαόν. Οἱ ὀλίγοι πλούσιοι Ἕλληνες ποῦ ἐπετράπη νὰ παραμείνουν στὸ νησί, σιγά-σιγά, ἐξ αἰτίας τῶν πιέσεων, μετεστράφησαν στὸν ρωμαιοκαθολικισμό, διατηρήσαντες τὴν ἀξιοπρέπεια τῆς ἑλληνικῆς καταγωγῆς των, ὅπως δείχνει ἡ περίπτωση τῶν σπουδαίων ἑλληνικῶν οἰκογενειῶν Λαδικοῦ, Παλαιολόγου καὶ Ἀλεξιάδη.
Τὸ ὅτι ἡ Ἱσπανία δὲν συμπεριλαμβάνεται μεταξὺ τῶν Χωρῶν ποῦ βοήθησαν τὴν Ἑλλάδα κατὰ τὴν Ἐπανάσταση τῆς Ἀνεξαρτησίας (1821-1826), αὐτὸ ὀφείλεται κυρίως στὶς ἐσωτερικὲς πολιτικὲς δυσχέρειες τῆς ἐποχῆς ἐκείνης (Σύνταγμα τοῦ Cadiz/Συνταγματική Τριετία). Ὅμως μερικοὶ Ἱσπανοὶ βουλευτὲς ἔγραψαν στὴν προσωρινὴ ἐπαναστατικὴ Ἑλληνικὴ Κυβέρνηση τὰ ἑξῆς: "Τὸ Ἱσπανικὸ Ἔθνος, ἂν δὲν εὑρίσκετο στὴν ἀνάγκη νὰ σταθεροποιήση τὴν ἰδική του ἐλευθερία, ὁλόκληρο θὰ ἤρχετο στὴν Ἑλλάδα γιὰ νὰ πολεμήση γιὰ τὴν ἐλευθερία σας. Σᾶς πληροφοροῦμε ὅτι οἱ Ἱσπανοὶ δὲν ἀποκλείουν κανένα τύπο βοηθείας πρὸς τὸν λαό σας καὶ θεωροῦν τιμή των νὰ καθιερώσουν ἐπαφὲς μαζί σας". Ἡ ἀποκατάσταση, ὅμως, τῆς ἀπολυταρχίας ἐπὶ Φερνινάνδου τοῦ Ζ’ δὲν ἐβοήθησε καθόλου τοὺς ἐπαναστατημένους Ἕλληνες. Τὸ 1836 καθιερώθηκαν διπλωματικὲς σχέσεις μεταξὺ Ἱσπανίας καὶ Ἑλλάδος, μὲ πρῶτο Πρέσβυ τὸν δραστήριο πολιτικὸ Ἀνδρέα Μεταξᾶ, ὁ ὁποῖος στὴν οὐσία ἐξορίσθη στὴν Μαδρίτη. Τὸ 1843 καθιερώνεται τὸ Γενικὸ Προξενεῖο τῆς Ἑλλάδος στὴν Βαρκελώνη.
Ἡ ἀπόσταση, ἀλλὰ πρωτίστως ἡ ὁμοιότητα τῶν δύο κόσμων ἐξ ἀπόψεως πολιτικῆς καὶ οἰκονομικῆς, δὲν εὐνόησαν τὴν ἄφιξη Ἑλλήνων μεταναστῶν στὴν Ἰβηρία. Ὅμως, ἡ ἀναγέννηση τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους καὶ ἡ δημιουργία τοῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους δημιούργησε συμπάθειες μεταξὺ τῶν διανοουμένων, κυρίως στὴν Καταλωνία, οἱ ὁποῖοι ἔβλεπον τὴν νέα Ἑλλάδα ὡς τὴν ἱστορικὴ συνέχεια τῆς ἀρχαίας, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο ἐπέτρεψε τὶς ἐπαφὲς μὲ Ἕλληνες συγγραφεῖς καὶ ποιητές, τὴν γνωριμία μὲ τὴν Νεοελληνικὴ λογοτεχνία καὶ τὴν συμβολὴ στὴν ἀποκατάσταση τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων (Antoni Rubio καὶ Lluch).
Κατὰ τὸ 1890 μερικὲς δεκάδες οἰκογένειες ἀπὸ τὴν Κάλυμνο, Κὼ καὶ Σύμη ἐγκαταστάθηκαν στὴν Βαρκελώνη καὶ στὴν Costa Brava, ἀσχολούμενες μὲ τὸ ἐμπόριο τῶν σπόγγων καὶ τοῦ κοραλίου. Μερικὲς ἀπὸ αὐτὲς τὶς οἰκογένειες συνεδέοντο μὲ ἄλλες ἀπὸ τὴν Κοινότητα τῆς Μασσαλίας, οἱ ἱερεῖς τῆς ὁποίας μετέβαιναν μέχρι τὴν Βαρκελώνη γιὰ νὰ τελέσουν βαπτίσεις, γάμους καὶ ἄλλες ἱερὲς Ἀκολουθίες σὲ ἰδιωτικὰ σπίτια. Ἐπίσης, στὴν Μαδρίτη, στὴν Κοινότητα τῶν ὀλίγων Ἑλλήνων διπλωματικῶν, ὑπαλλήλων καὶ ἐμπόρων, προσετέθησαν ἔμποροι σπόγγων ἀπὸ τὰ Δωδεκάνησα καὶ γουναρᾶδες ἀπὸ τὴν Δυτικὴ Μακεδονία, οἱ ὁποῖοι ἀργότερα θὰ ἐξαπλωθοῦν στὶς ἄλλες πόλεις τοῦ Κέντρου καὶ τοῦ Νότου, μέχρι τῶν Καναρίων Νήσων. Ἀπόγονοι μερικῶν ἀπὸ τὶς οἰκογένειες αὐτές, ἂν καὶ ἐνσωματώθηκαν πλήρως στὴν Ἱσπανικὴ κοινωνία, συνεχίζουν νὰ μετέχουν δραστήρια στὰ πράγματα τῆς Ἑλληνικῆς Ὀρθοδόξου Κοινότητος Μαδρίτης. Τὸ ὑπόλοιπο τῶν Ἑλλήνων τῆς Ἱσπανίας ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, ἀποτελεῖτο κυρίως ἀπὸ πράκτορες ποῦ ἐσχετίζοντο μὲ τὴν Νότιο Ἀμερικὴ καὶ μελετητὲς Ἰσπανιστές. Ἀξίζει νὰ ἀναφερθῇ ἐδῶ ἡ φράση τοῦ Νίκου Καζαντζάκη: "Ἡ ψυχή μου αἰσθάνεται νὰ ταιριάζη μὲ τὴν ἱσπανικὴ ὅσο μὲ καμμία ἄλλη".
(Συνεχίζεται στὸ ἑπόμενο)
- Προβολές: 3680