Κύριο ἄρθρο: Ἡ πολιτισμικὴ κρίση τῆς ἐποχῆς μας

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἡ οἰκονομικὴ κρίση ποῦ ἀπασχολεῖ ἔντονα τὴν πατρίδα μας εἶναι ἕνα μέρος τῆς κρίσεως, ἀφοῦ ἡ κρίση εἶναι πνευματική, πολιτισμική, κοινωνική, καὶ αὐτὸ σχετίζεται μὲ τὴν σύνολη παγκόσμια κρίση. Ἄλλωστε, ὅλα τὰ γεγονότα δὲν μποροῦμε νὰ τὰ βλέπουμε μεμονωμένα καὶ ἀποσπασματικά, ἀλλὰ σὲ μιὰ παγκόσμια προοπτική. Τὸν τελευταῖο καιρὸ διάβασα δύο ἀναλύσεις γιὰ τὴν οἰκονομικὴ κρίση ποῦ μπορεῖ νὰ προσδιορισθῇ ὡς πολιτισμική, ἀφοῦ δὲν ἀναφέρεται ἁπλῶς σὲ ὑλικὰ ἀγαθά, ἀλλὰ στὴν κρίση τοῦ πολιτισμοῦ. Πρόκειται γιὰ μιὰ κρίση ποῦ προέρχεται ἀπὸ ἕναν τρόπο ζωῆς τοῦ δυτικοῦ ἀνθρώπου, ποῦ γίνεται κατόπιν μιὰ συνειδητὴ ἐπιλογή.

1. «Πολιτισμικὴ κρίση»

Τὸ πρῶτο κείμενο εἶναι μιὰ εἰσήγηση ποῦ ἔγινε ἀπὸ τὸν δρ. Σπύρο Σηφάκη στὴν σύναξη τῶν Κληρικῶν τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Θυατείρων καὶ Μεγάλης Βρεταννίας, στὸ Manchester τῆς Ἀγγλίας τὸν προηγούμενο Ἀπρίλιο μὲ θέμα: Σύγχρονα ἀδιέξοδα: Πολιτισμικὲς ἀπόψεις τῆς Κρίσης, τὸ ὁποῖο δημοσιεύθηκε στὸ Περιοδικὸ «Ὀρθόδοξος Κῆρυξ» τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς. Τὸ κεντρικὸ σημεῖο τῆς εἰσήγησης εἶναι ὅτι «οἱ βασικὲς πολιτισμικὲς ἀπόψεις τῆς κρίσης» εἶναι ἡ ἀνασφάλεια καὶ ὁ καταναλωτισμός.

Στὴν ἀρχὴ ἐπισημαίνονται δύο βασικὰ σφάλματα τῶν ἀναλυτῶν ποῦ προσεγγίζουν τὴν κρίση• τὸ πρῶτον ὅτι ἡ ἀνάλυσή της «διατυπώνεται μόνο μὲ οἰκονομικοὺς ὅρους» -θὰ προσέθετα καὶ πολιτικοὺς ὅρους- καὶ τὸ δεύτερο ὅτι ὑπονοεῖται ὅτι ἡ οἰκονομικὴ κρίση παρουσιάσθηκε ξαφνικά, ἐνῷ ἀπὸ καιρὸ ἔχουν ἐπισημανθῇ τὰ προβλήματα καὶ οἱ ἀνεπάρκειες «τοῦ σύγχρονου μοντέλου τῆς ἀνοιχτῆς ἀγορᾶς καὶ τῆς ἐλαστικῆς συσσώρευσης». Ἐντοπίζεται τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ οἰκονομικὴ κρίση συνδέεται μὲ τὴν «νεοφιλελεύθερη πρόοδο» ποῦ δημιουργεῖ μιὰ ἰδιαίτερη νοοτροπία καὶ ἕναν συγκεκριμένο τρόπο ζωῆς καὶ «μεταφράζεται σὲ ἀνθρώπινες καὶ κοινωνικὲς συνθῆκες». Ἀναλύοντας περαιτέρω τὸ θέμα του ὁ ὁμιλητὴς ἐπικεντρώνεται σὲ δύο σημεῖα, ἤτοι τὴν παραγωγὴ καὶ τὸν καταναλωτισμό.

Ὡς πρὸς τὴν παραγωγή, παρατηρεῖ ὅτι μιὰ τέτοια ἀντίληψη φαίνεται στὸ ὅτι μεγιστοποιεῖται ὁ ρόλος τοῦ ἰδιωτικοῦ τομέα καὶ ἐλαχιστοποιεῖται ὁ ρόλος τοῦ κράτους, καθὼς ἐπίσης στὸ ὅτι ὁ αὐξανόμενος ρυθμὸς παραγωγῆς ποῦ βασίζεται «στὴν τεχνολογικὴ καινοτομία», δημιουργεῖ «ἐλαστικὰ ἐργασιακὰ ὑποκείμενα», μὲ ἄλλες προϋποθέσεις ἀπὸ ἐκεῖνες ποῦ γνωρίζαμε ἕως τώρα. Αὐτὸ ἔχει ὡς ἀποτέλεσμα νὰ δημιουργοῦνται «συμβόλαια μικρῆς διάρκειας, μερικὴ ἀπασχόληση καὶ ὑποαπασχόληση, συμβόλαια ποῦ ἀμείβουν μὲ τὴν ὥρα ἢ ἀνάλογα μὲ τὶς ἀνάγκες τοῦ ἐργοδότη, καὶ νέες μορφὲς self-employment ἔχουν ἀντικαταστήσει τὴν ἀντίληψη μιᾶς συγκεκριμένης σχέσης τῶν ἐργαζομένων μὲ τὴν δουλειὰ τούς, σὲ πολλὲς περιπτώσεις, καταργῶντας κάθε ἔννοια ἐργασιακῆς ἀσφάλειας τοῦ ἐργασιακοῦ ἤθους». Αὐτὴ ἡ νοοτροπία δημιουργεῖ ἀνασφάλεια καὶ κατάθλιψη στοὺς ἐργαζομένους, καθὼς ἐπίσης δίνει τὸ δικαίωμα στὴν πολιτικὴ καὶ ἰδεολογικὴ βούληση γιὰ «τὴν ἄσκηση κοινωνικοῦ καὶ οἰκονομικοῦ ἐλέγχου στοὺς ἀνθρώπους».

Ὡς πρὸς τὴν κατανάλωση, ἡ ἰδιαίτερη αὐτὴ νοοτροπία ὠθεῖ, μὲ τὴν βοήθεια τῆς διαφήμισης, στὴν ἀνάπτυξη τῆς ἀνάγκης ἀγορᾶς καταναλωτικῶν ἀγαθῶν καὶ τὴν δημιουργία ἑνὸς ἰδιαίτερου τρόπου ζωῆς. Πρόκειται γιὰ ἕναν καπιταλιστικὸ τρόπο σκέψεως καὶ ζωῆς, γιὰ ἰδιαίτερες κοινωνικὲς δομὲς «ποῦ διαιωνίζουν τὶς ταξικές, εἰσοδηματικὲς καὶ φυλετικὲς ἀνισότητες ἀπὸ γενιὰ σὲ γενιά, καὶ τὸ πλεονέκτημα εἶναι συχνὰ συνδεδεμένο μὲ τὴν κοινωνικὴ τάξη καὶ ὄχι μὲ τὶς ἀτομικὲς ἐπιτυχίες καὶ ἀποτυχίες».

2. «Ἡ θρησκεία τῆς φιλαργυρίας»

Τὸ δεύτερο κείμενο εἶναι ἕνα βιβλίο ποῦ εἶναι γραμμένο ἀπὸ τὸν Kyriakos Dounctas μὲ τίτλο Beyond Wealth (πέραν τοῦ πλούτου) στὸ ὁποῖο ἐλέγχεται καὶ κρίνεται, ἐπὶ τὴ βάσει τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως, ὁ καπιταλισμὸς καὶ ὁ τρόπος ζωῆς ποῦ εἰσάγεται ἀπὸ αὐτόν, καὶ ὁ ὁποῖος ἔχει ἐπηρεάσει πολλοὺς ἀνθρώπους στὴν ἐποχή μας.

Στὸ βιβλίο αὐτὸ παρουσιάζεται μὲ ἐπιχειρήματα ἡ ἄποψη ὅτι ὁ καπιταλιστικὸς τρόπος ζωῆς ποῦ εἶναι ἡ λεγόμενη νεοφιλελεύθερη ἰδεολογία, ἔχει θεολογικὴ ἀφετηρία, εἶναι ἀπόρροια τοῦ σχολαστικισμοῦ τοῦ δυτικοῦ κόσμου, ποῦ ἐκφράζεται ἀπὸ τὸν Παπισμὸ καὶ τὸν Προτεσταντισμό. Στὴν Δύση ὁ Θεὸς παρουσιάζεται ὡς τραπεζίτης καὶ κριτής, εἶναι ἕνας φεουδάρχης, καὶ ὁ καπιταλισμὸς εἶναι μιὰ «θρησκεία τῆς φιλαργυρίας». Ἔτσι, ὁ σχολαστικισμὸς «βλέπει τὸν πλοῦτο ὡς μέσο γιὰ νὰ διατηρῆται ἡ τάξη τοῦ Θεοῦ στὴν γῆ», ἐνῷ ὁ οὑμανισμὸς «τὸν βλέπει ὡς μέσον γιὰ νὰ οἰκοδομηθῇ γήινος παράδεισος». Ἡ «θρησκεία τῆς φιλαργυρίας» ἔχει τοὺς ἀποστόλους καὶ εὐαγγελιστὲς τῆς ποῦ εἶναι «οἱ διευθυντὲς τραπεζῶν καὶ ἑταιρειῶν, οἱ κερδοσκόποι καὶ οἱ μεγαλέμποροι», οἱ ὁποῖοι «συγκροτοῦν τὴν ἱεραρχικὴ τῆς σύνοδο», ἀλλὰ ἔχει καὶ τὸ δικό της εὐαγγέλιο ποῦ εἶναι τὸ βιβλίο τοῦ Ἀνδρέα Καρνέγκι (Andrew Carnegie) (1835-1919) μὲ τίτλο Ὁ πλοῦτος καὶ τὸ ὁποῖο ἀργότερα ὀνομάσθηκε Τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ πλούτου.

Βασικὲς ἀρχὲς τῆς «θρησκείας τῆς φιλαργυρίας» εἶναι «ἡ προτεραιότητα τοῦ χρηματικοῦ κέρδους», «τὸ δικαίωμα τῆς ἀτομικῆς ἰδιοκτησίας», «ἡ προτεραιότητα τοῦ ἀτομικοῦ συμφέροντος», «ἡ ἐκμετάλλευση τοῦ ἐργάτη». Μέσα σὲ αὐτὴν τὴν προοπτικὴ «ὁ κάθε πολίτης εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ χρεωμένος», «οἱ τράπεζες γίνονται ἐκ τῶν πραγμάτων ἰδιοκτῆτες χώρων καὶ φυσικῶν πόρων, καὶ συνεχίζουν νὰ εἰσπράττουν τοκοφόρες κρατικὲς ὀφειλὲς οἱ ὁποῖες ποτὲ δὲν θὰ ἐξοφληθοῦν». Συνεπῶς, τὰ πάντα ἐλέγχονται καὶ ὅλοι γίνονται ἐξαρτημένα ὄντα, ἀκόμη καὶ οἱ χῶρες. Ἔτσι «ὁ θεὸς τῆς Δύσεως, περιορισμένος ἀπὸ τὴ φύση του, δὲν δρὰ ἐλεύθερα• μᾶλλον ὑπάρχει γιὰ νὰ δρὰ καὶ νὰ ἀποταμιεύει τὰ ἀγαθά του. Εἶναι λοιπόν, ὁ ὑπερτέλειος καπιταλιστὴς ποῦ εὐλογεῖ τὸν πλουτοκράτη ποῦ ἁρπάζει, συσσωρεύει καὶ ὑποδουλώνει».

Στὸν ἀντίποδα αὐτῆς τῆς δυτικῆς νοοτροπίας κινεῖται ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ποῦ διαπνέεται ἀπὸ τὸ εὐαγγελικὸ καὶ πατερικὸ κήρυγμα, ποῦ ἐπαγγέλλεται τὸν Θεὸ τῆς ἀγάπης καὶ τῆς δικαιοσύνης, τοῦ ὁποίου ὅλοι εἴμαστε παιδιὰ καὶ ἔχουμε ἴσα δικαιώματα ἔναντι τῆς πατρικῆς κληρονομιᾶς. Ἀπὸ τὰ ἀνωτέρω φαίνεται ὅτι ἡ κρίση ποῦ περνᾶμε δὲν εἶναι ἁπλῶς οἰκονομική, ἀλλὰ πολιτισμική, συνδέεται μὲ ἕναν τρόπο ζωῆς καὶ ἔχουμε ὅλοι μας ἐπηρεασθῇ ἀπὸ αὐτὴν τὴν πολιτισμικὴ νοοτροπία τοῦ δυτικοῦ ἀνθρώπου, ἀκόμη καὶ πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς ποῦ κινοῦνται μέσα στὸν «χῶρο» τῆς Ἐκκλησίας. Ὁπότε καὶ ἡ λύση δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀποσπασματική, ἀλλὰ ὁλοκληρωμένη μέσα στὸ δικό μας πολιτισμικὸ μοντέλο στὸ ὁποῖο συνδέεται στενὰ τὸ πρόσωπο μὲ τὴν κοινωνία. Πρέπει νὰ γίνη ἔντονη προσπάθεια γιὰ ἀλλαγὴ τρόπου ζωῆς σὲ προσωπικὸ καὶ κοινωνικὸ ἐπίπεδο.–