Ἐμπειρική Δογματική - Περιληπτική παρουσίαση

Τὸ νέο βιβλίο τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου, μὲ τίτλο «Ἐμπειρικὴ Δογματική», ἀποτελεῖ μία πολύτιμη κατάθεση στὴν σύγχρονη θεολογικὴ βιβλιογραφία. Τὸ ἔργο, τὸ ὁποῖο πρόκειται νὰ ὁλοκληρωθῇ σὲ δύο τόμους, βασίζεται κυρίως σὲ προφορικὲς παραδόσεις τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη. Τὸ βιβλίο αὐτὸ εἶναι ἡ συνάντηση δύο σημαντικῶν θεολόγων τοῦ καιροῦ μας. Ὁ χειμαρρώδης καὶ ἀνατρεπτικὸς λόγος τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη, παρουσιαζόμενος μέσα ἀπὸ τὴν ἔμπειρη θεολογικὴ γραφίδα τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου, ἔρχεται νὰ ἐπιφέρη μία ἀπελευθερωτικὴ τομὴ στὴν θεολογικὴ σκέψη. Στὴν οὐσία, ὁ λόγος τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη, ἀκριβὴς καὶ συγκεκριμένος, δὲν καινοτομεί, ἀλλὰ παραλαμβάνει τὴν πατερικὴ θεολογία καὶ τὴν ἐπαναδιατυπώνει μὲ ἕναν τρόπο καίριο γιὰ τὴν δική μας ἐποχή. Ὁ πρῶτος τόμος τῆς Ἐμπειρικῆς Δογματικῆς ὑποδιαιρεῖται σὲ τέσσερα κεφάλαια. Τὸ πρῶτο πραγματεύεται τὴν σχέση δόγματος καὶ ἠθικῆς, τὸ δεύτερο τὴν ἐμπειρία τῆς ἀποκαλύψεως, τὸ τρίτο καὶ τὸ τέταρτο τοὺς φορεῖς καὶ τὰ μνημεῖα τῆς ἀποκαλύψεως ἀντίστοιχα.

Ἡ δογματικὴ τοῦ π. Ἰωάννου διαφέρει ἀπὸ τὶς μέχρι σήμερα γνωστές, γιατί εἶναι ἐμπειρική. «Τὸ δόγμα δὲν εἶναι νὰ πιστευθῇ. Τὸ δόγμα εἶναι νὰ βιωθῇ». Τὸ δόγμα δὲν εἶναι ἀνθρώπινος στοχασμός, δὲν σχετίζεται μὲ τὴν φιλοσοφία, δὲν προσεγγίζεται μέσῳ τῆς μεταφυσικῆς καὶ δὲν ὁδηγεῖ σὲ καμμία μορφὴ ἠθικολογίας. Εὔγλωττη μεταφορὰ ποῦ διανθίζει ἐπίμονα τὸν λόγο τοῦ π. Ἰωάννου εἶναι αὐτὴ τῆς θεολογίας μὲ τὶς φυσικές, τὶς θετικὲς ἐπιστῆμες, κυρίως τὴν ἰατρικὴ καὶ τὴν ἀστρονομία. Ἡ μέθοδος ποῦ προτείνεται γιὰ τὴν προσέγγιση τοῦ δόγματος καὶ κατ’ ἐπέκτασιν τῆς θεολογίας εἶναι τὸ πείραμα, ἡ ἐμπειρία, ἡ παρατήρηση καὶ ἡ καταγραφὴ καθὼς καὶ ἡ ἐπαλήθευσή της μέσῳ τῆς ἀποτελεσμάτων, τοῦ βαθμοῦ ἐπιτυχίας τῆς μεθόδου σὲ συνάρτηση μὲ τὸν στόχο. Ὁ στόχος εἶναι ἡ θέωση τοῦ ἀνθρώπου καὶ σ’ αὐτὸν φθάνει ὁ ἄνθρωπος διὰ τῆς ὁδοῦ τῆς καθάρσεως καὶ τοῦ φωτισμοῦ. Ἁπτὸ τεκμήριο γνησιότητας τῆς ἐμπειρίας αὐτῆς, ἡ ὁποία μεταμορφώνει τὸν ἄνθρωπο ὡς ψυχοσωματικὴ ὀντότητα –πάντοτε στὸ πεδίο τῶν φυσικῶν φαινομένων καὶ ὄχι τῶν μεταφυσικῶν κατασκευῶν– εἶναι τὰ ἱερὰ λείψανα. Τέτοιου εἴδους ἐμπειρικὲς πραγματικότητες ἑλκύουν σήμερα τοὺς ἑτεροδόξους, ἐνῷ ἐπίσης τονίζεται ὅτι ἡ μεταφυσικὴ θεώρηση τῆς θεολογίας, δηλαδὴ ἡ δυτική της ἐκδοχή, εἶναι αὐτὴ ποῦ προσέλκυσε τὴν μαρξιστικὴ κυρίως κριτική.

Τὸ δόγμα, συνεπῶς, εἶναι καταγραφή, ἀποτύπωση τῆς ἀποκαλυπτικῆς ἐμπειρίας τῶν θεοπτὼν ἁγίων, εἶναι ἡ λογικὴ διατύπωση τοῦ μυστηρίου ποῦ αὐτοὶ βίωσαν. Τὸ δόγμα ὅμως λειτουργεῖ καὶ ὡς μέσο θεραπείας γιὰ τοὺς πνευματικὰ ἀσθενεῖς, ὡς ὁδηγὸς καὶ δείκτης ποῦ ὁριοθετεῖ τὸ σημεῖο στὸ ὁποῖο μποροῦν νὰ φθάσουν. Εἶναι, μὲ ἄλλα λόγια, στενὴ ἡ σχέση τοῦ δόγματος μὲ τὴν ἠθική, ὅπως τὴν ἐκλαμβάνει ἡ ὀρθόδοξη θεολογία, ταυτίζοντάς την μὲ τὴν ἀσκητική. Ἡ ἀσκητικὴ μέθοδος συνίσταται στὴν προσπάθεια γιὰ κάθαρση καὶ ὁδηγεῖ στὸν φωτισμό. Ἔτσι ἐπιτυγχάνεται ὁ διαχωρισμὸς τῆς λογικῆς ἀπὸ τὴν νοερὰ ἐνέργεια, φωτίζεται ὁ ἐσκοτισμένος νοὺς καὶ ἐγκαθιδρύεται ἡ νοερὰ προσευχή. Ὁ ἄνθρωπος τότε εἶναι σὲ θέση νὰ βιώση τὸ δόγμα καὶ νὰ φθάση στὴν θέωση. Ἡ ἐμπειρικὴ βάση τῆς δογματικῆς εἶναι τελικὰ ἡ βάση τῆς πνευματικῆς ζωῆς ἡ ὁποία νοεῖται στὸ πλαίσιο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς.

Ἡ ἐμπειρία τῆς ἀποκαλύψεως, τῆς θεώσεως δηλαδή, εἶναι ἡ ἐμπειρία τῆς Πεντηκοστῆς. Ἡ θεολογία εἶναι ἔκφραση θεοπτίας ἀλλὰ δὲν ταυτίζεται μαζί της, ἀφοῦ στὴν κατάσταση τῆς θεοπτίας ἡ θεολογία ὑπερβαίνεται. Στὴν βίωση τῆς ἐμπειρίας αὐτῆς ὁ πιστὸς ὁδηγεῖται μέσῳ τῆς ὑπακοῆς σὲ ἔμπειρο Πνευματικὸ Πατέρα. Ἡ πνευματικὴ πατρότητα καὶ ἡ θεραπευτική της διάσταση εἶναι τὸ στοιχεῖο ποῦ συνδέει τοὺς φορεῖς τῆς ἀποκαλύψεως, τοὺς θεουμένους διὰ μέσου τῶν αἰώνων, τοὺς θεόπτες τῆς Παλαιᾶς καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης. Ἡ διαφορά τους ἔγκειται στὸ γεγονὸς ὅτι οἱ θεούμενοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (Προφῆτες) βιώνουν τὴν ἀποκάλυψη τοῦ ἀσάρκου Λόγου, ἐνῷ οἱ θεούμενοι τῆς Καινῆς Διαθήκης (Ἀπόστολοι, Πατέρες καὶ ὅλοι οἱ ἅγιοι) ἔχουν ἐμπειρία τοῦ σεσαρκωμένου Λόγου. Ἡ θεοπνευστία εἶναι ἐπίσης κοινό τους γνώρισμα, καὶ αὐτὸ σημαίνει ὅτι εἶναι ἀπλανεῖς θεολόγοι. Τὸ ἀλάθητο τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, οἱ ὁποῖες θέτουν τὰ δόγματα, ὅταν οἱ περιστάσεις τὸ ἀπαιτήσουν (ἐμφάνιση αἱρέσεων) ἀντλεῖται ἀπὸ τὸ ἀλάθητο καὶ τὸ ἀπλανὲς ὁρισμένων θεοπτὼν Πατέρων ποῦ συμμετεῖχαν σ’ αὐτές. Ἡ θεοπνευστία τῶν φορέων τῆς ἀποκαλύψεως ἀλλὰ καὶ τῶν «μνημείων» τῆς (Ἁγία Γραφὴ καὶ Ἱερὰ Παράδοση) ποῦ ἀποτελοῦν δικά τους ἔργα, δὲν ἰσχύει κατὰ λέξη καὶ ἀφορᾶ μόνο τὰ θέματά περί Θεοῦ, θέματα πνευματικῆς καθοδήγησης καὶ ὄχι ἐπιστημονικὰ ἢ ἄλλα ζητήματα.

Εἶναι φανερὸ ὅτι ὁ θεολογικὸς λόγος τοῦ π. Ἰωάννη προχωράει σὲ τομὲς καὶ ξεδιαλύνει παρεξηγήσεις διαλύοντας τὰ θολὰ σημεῖα. Ἕνα ἀκόμα τέτοιο σημεῖο ἀφορᾶ τὰ «μνημεῖα τῆς ἀποκαλύψεως», τὰ ὁποῖα δὲν ταυτίζονται μὲ τὴν ἀποκάλυψη, ἀφοῦ περιέχουν κτιστὰ ρήματα. Πηγὴ τῆς πίστεως εἶναι ἡ ἀποκάλυψη, ἡ βίωση τῶν ἀρρήτων ρημάτων καὶ ὄχι τὰ μνημεῖα της. Σκοπὸς τῶν κτιστῶν ρημάτων, τῶν «μνημείων», εἶναι ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, ἡ κάθαρση, ὁ φωτισμὸς καὶ ἡ θέωσή του. Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ πυρῆνας τῆς ὀρθόδοξης παράδοσης, ἡ βαθύτερη οὐσία τῆς καὶ ὄχι ἡ συντηρητικὴ διάσωση κάποιων ἐξωτερικῶν τύπων ποῦ δὲν ἔχουν δύναμη καὶ δυναμικὴ προκειμένου νὰ προσληφθοῦν θεραπευτικὰ ἀπὸ τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο.

M.K