Χρυσούλας Σπυρέλη –Ὑφαντῆ: Οἰκοτροφεῖο Θηλέων Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπακτίας καὶ Εὐρυτανίας (1966-1986) [1]

Δρ. Χρυσούλας Σπυρέλη –Ὑφαντῆ

Στὰ πλαίσια τοῦ κοινωνικοῦ ἔργου τῆς Μητροπόλεως Ναυπακτίας καὶ Εὐρυτανίας ἐπὶ Μητροπολίτου Δαμασκηνοῦ Κοτζιὰ (1958-1984) ἐντάχθηκε καὶ ἡ ἵδρυση Οἰκοτροφείου Θηλέων στὴ Ναύπακτο, ἕδρα τῆς Μητρόπολης. Πρὸς τὸ σκοπὸ αὐτὸ προσανατολιζόταν ἀπ’ τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ ’50 καὶ ὁ τότε Μητροπολίτης Χριστοφόρος μὲ τὸν Ἱεροκήρυκα π. Χαράλαμπο Δέδε, οἱ ὁποῖοι ἀπὸ τὸ 1953 ἄρχισαν καὶ τὴ λειτουργία τῶν Κατασκηνώσεων Θηλέων γιὰ πρώτη φορὰ στὸν Ἅγιο Ἰωάννη Βομβοκοῦς [2].

Τελικὰ ἡ ἵδρυση Οἰκοτροφείου Θηλέων ὑλοποιήθηκε τὸ 1966, ἐπὶ Μητροπολίτου Δαμασκηνοῦ ὁ ὁποῖος ἀνέθεσε ἐν πρώτοις τὴν ἐποπτεία τῆς λειτουργίας στὸν ἱερομόναχο π. Ἀθηναγόρα Καραμαντζάνη καὶ στὴ συνέχεια στὸν ἱερομόναχο π. Ἰερόθεο Κατσάνο. Τὸ Οἰκοτροφεῖο λειτούργησε 20 (εἴκοσι) ὁλόκληρα χρόνια. Τὴν τελευταία διετία τὴν εὐθύνη ἀνέλαβε ὁ Μητροπολίτης Ἀλέξανδρος Παπαδόπουλος (1984-1986). Σκοπὸς τοῦ Οἰκοτροφείου ἦταν ἡ ἐξασφάλιση στέγης καὶ κηδεμονίας στὶς μαθήτριες ποῦ προέρχονταν ἀπὸ τὰ ὀρεινὰ χωριὰ τῆς Ναυπακτίας καὶ Εὐρυτανίας προκειμένου νὰ φοιτήσουν στὸ ἑξατάξιο Γυμνάσιο Θηλέων Ναυπάκτου.

Ἡ δύσκολη οἰκονομικό-κοινωνικὴ κατάσταση τῆς δεκαετίας τοῦ ’60 γιὰ τὶς ἀγροτικὲς καὶ κτηνοτροφικὲς κυρίως οἰκογένειες, ἦταν ἀνασχετικὸς παράγοντας γιὰ τὴ μόρφωση τῶν παιδιῶν τους καὶ ἰδιαίτερα τῶν κοριτσιῶν. Πολλὰ χωριὰ ἦταν δυσπρόσιτα στὸ συγκοινωνιακὸ δίκτυο τῆς ἐποχῆς καὶ οἱ ἀποστάσεις δὲν ἐπέτρεπαν τὴν καθημερινὴ μετακίνηση τῶν μαθητῶν. Οἱ οἰκογένειες, ὅταν τὰ παιδιά τους τελείωναν τὸ Δημοτικό , ἀναγκαστικὰ ἐπέλεγαν τὶς ἑξῆς λύσεις: Νοίκιαζαν ἕνα δωμάτιο στὴ Ναύπακτο, στὸ Καρπενήσι ἢ στὸ κοντινότερο κεφαλοχώρι ποῦ διέθετε Γυμνάσιο καὶ ἐγκαθιστοῦσαν τὰ παιδιά τους, μὲ τὰ ὑποτυπώδη μέσα νοικοκυριοῦ, ὅπου μαγείρευαν μόνα τους ἢ περίμεναν κάθε ἑβδομάδα τὸ "καλάθι" τῆς γονικῆς φροντίδας μὲ τὶς ἀπαραίτητες προμήθειες. Τὰ μεγαλύτερα σὲ ἡλικία, ἐκ τῶν πραγμάτων, εἶχαν καὶ τὴν κηδεμονία τῶν μικρότερων. Πολλὲς φορὲς τὴν φροντίδα ἀναλάμβανε ἡ γιαγιὰ (ἀπ’ τὴ μεριὰ τοῦ πατέρα ἢ τῆς μητέρας) ἡ ὁποία ἀκολουθοῦσε τὰ ἐγγόνια στὸ ἐνοικιαζόμενο δωμάτιο γιὰ νὰ τοὺς ἐξασφαλίζη τοὐλάχιστον τὸ καθημερινὸ μαγειρεμένο φαγητό τους καὶ τὸν προστατευτικό της ἴσκιο.

Μιὰ παραλλαγὴ αὐτῆς τῆς μαθητικῆς μετανάστευσης ἦταν καὶ ἡ διαμονὴ μαθητῶν σὲ οἰκογένειες. Ἡ οἰκογένεια "ὑποδοχῆς" ἀναλάμβανε τὴ διατροφὴ καὶ τὴν γενικότερη φροντίδα ἑνὸς μαθητῆ ἢ καὶ περισσότερων ἐπὶ πληρωμῇ (μηνιαία συνήθως) καὶ ὁ οἰκότροφος ἐντασσόταν, βέβαια, στὸ πρόγραμμα τῆς οἰκογένειας. Ἡ τρίτη ἐπιλογὴ ἦταν νὰ κρατήσουν τὰ παιδιὰ τοὺς στὸ χωριὸ καὶ νὰ μὴ συνεχίσουν Γυμνάσιο. Αὐτὸ κυρίως συνέβαινε στὴν περίπτωση τῶν κοριτσιῶν τὰ ὁποία κρατοῦσαν στὸ σπίτι μέχρι νὰ ἔλθουν σὲ ἡλικία γάμου μαθαίνοντάς τα παράλληλα κάποια τέχνη (Π.χ. μοδιστρική, κέντημα) ἢ τὰ παρακινοῦσαν στὴν ἐξωτερικὴ μετανάστευση. Οἱ προσκλήσεις συγγενῶν τους γιὰ τὶς ὑπερατλαντικὲς χῶρες ἢ τὴ Γερμανία ἀργότερα, ὑπόσχονταν καὶ τὴν ἀποκατάστασή τους. Ἡ παρέμβαση ἑπομένως τῆς Ἱερᾶς Μητρόπολης Ναυπακτίας καὶ Εὐρυτανίας εἶναι μιὰ σημαντικὴ «προνοιακὴ» ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΗ δράση ἡ ὁποία, στὴν δεδομένη αὐτὴ κατάσταση, ἔδωσε λύση σὲ πολλὲς οἰκογένειες ἐξασφαλίζοντας γιὰ τὰ παιδιά τους ὄχι μόνο στέγαση, σίτιση καὶ φροντίδα γιὰ τὴν μόρφωσή τους, ἀλλὰ παράλληλα καὶ ἕνα πολὺ καλὸ πρόγραμμα ἀγωγῆς στὸ πνεῦμα τῆς Χριστιανικῆς Ἀγάπης.

Περίοδοι λειτουργίας τοῦ Οἰκοτροφείου Θηλέων Ναυπάκτου καὶ οἱ Ἐθελοντὲς τῆς Ἀγάπης

Α. Ἡ ἔναρξη (1966-1968): Τὸ Οἰκοτροφεῖο λειτούργησε τὴν πρώτη σχολικὴ χρονιὰ (1966-1967) μὲ 4-5 οἰκοτρόφους στὴν οἰκία Ζαρνομήτρου στὴ Νάϋπακτο, δίπλα στὴν οἰκία τῶν ἀδελφῶν Μάτου. Τὴ φροντίδα τῆς μαγειρικῆς εἶχε ἀναλάβει ἐθελοντικὰ ἡ Εὐθυμία Μάτου (ἡ μετέπειτα δηλ. μοναχὴ Εὐπραξία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς «Ἁγίου Ἰωάννη Θεολόγου» στὰ Βάγια Βοιωτίας). Τὴν ἑπόμενη σχολικὴ χρονιὰ (1967-1968) ἐνοικιάστηκε ἡ διώροφη οἰκία Γρηγορίου Σιαμαντᾶ στὴ Ναύπακτο δίπλα στὸ ἀρχοντικὸ Ἀθανασιάδη – Νόβα καὶ τὸ Οἰκοτροφεῖο λειτούργησε πάλι μὲ τὴν ἐθελοντικὴ προσφορὰ κυριῶν τῶν Χριστιανικῶν Κύκλων, τὰ ὀνόματα τῶν ὁποίων ἀναφέρονται στὸ τέλος.

Β. Ἡ ἄνθιση (1968-1985): Ἀπὸ τὴν τρίτη χρονιὰ (1968-1969) καὶ μετὰ καθὼς αὐξανόταν συνεχῶς ὁ ἀριθμὸς τῶν οἰκοτρόφων, λειτούργησε πλέον πιὸ ὀργανωμένο καὶ ἀπὸ τὸ φθινόπωρο τοῦ 1969 μεταφέρθηκε στὴν οἰκία τοῦ Εὐεργέτη Λεωνίδα Τσώνη [3], στὴν περιοχὴ Ψανὴ τῆς Ναυπάκτου. Ὑπεύθυνες παιδαγωγοὶ ὑπηρέτησαν ἐθελοντικὰ κατὰ σειρὰ οἱ:

α) στὴν ἀρχὴ γιὰ δυὸ περίπου χρόνια ἡ φιλόλογος Παναγιώτα Κουτσαναστάση (ἡ μετέπειτα δηλ. μοναχὴ Φιλοθέη τῆς Ἱερᾶς Μονῆς «Μήτηρ τοῦ Ἠγαπημένου», στὸ Κλειδὶ Βοιωτίας).

β) στὴ συνέχεια γιὰ δεκαοχτὼ (18) καὶ πλέον ἔτη, ὑπεύθυνη παιδαγωγὸς ἦταν ἡ διδασκάλισσα Οὐρανία Σπανοῦ ἡ ὁποία μετὰ τὸ ὡράριο τοῦ σχολείου της ἀφιέρωνε ἀδιαλείπτως τὸν ὑπόλοιπο χρόνο της (μέχρι ἀργὰ τὸ βράδυ) στὴν ἀγωγὴ τῶν οἰκοτρόφων.

Τὸ μαγειρεῖο, ἀγορὰ τροφίμων, παρασκευὴ καὶ διανομή, ἀνέλαβε ἐξ ὁλοκλήρου ἡ Θεοδώρα Κοτίνη ἡ ὁποία ἐπίσης διακόνησε τὸ Οἰκοτροφεῖο σχεδὸν μέχρι τὸ τέλος τῆς λειτουργίας τοῦ καὶ διέμενε συνεχῶς κοντὰ στὶς οἰκοτρόφους, ἐπέβλεπε τὴν τάξη τοῦ ἀναγνωστηρίου καὶ διανυκτέρευε μαζί τους.

Ἄλλες ἐθελόντριες γιὰ τὴν «κουζίνα» τοῦ Οἰκοτροφείου κατὰ διαστήματα ἦταν οἱ: Εὐδοκία Κεφαλᾶ, Μαργαρῖτα Ἀλεξοπούλου, Παναγιώτα Δημητροπούλου, Ἄννα Παπαδοῦλα, Ζωὴ Παπαδημητρίου καὶ ἄλλες ποῦ ἴσως δὲν περιλαμβάνονται στὸ παρὸν κείμενο.

Γ. Τὸ τέλος (1985-1986): Τὸ οἰκοτροφεῖο (ἀφοῦ ἤδη εἶχαν ἱδρυθεῖ ἀρκετὰ περιφερειακὰ Γυμνάσια καὶ Λύκεια, κλπ.) ἔμεινε μὲ πολὺ μικρὸ ἀριθμὸ οἰκοτρόφων καὶ μεταφέρθηκε στὴν οἰκία Κοζώνη, κοντὰ στὴν Δημόσια Παπαχαραλάμπειο Βιβλιοθήκη Ναυπάκτου, ὅπου λειτούργησε γιὰ δυὸ περίπου ἔτη μὲ ὑπεύθυνη τὴν μοναχὴ Εἰρήνη. Στὰ 20 χρόνια λειτουργίας τοῦ Οἰκοτροφείου διέμεναν ἑκατὸν τριάντα πέντε (135) περίπου μαθήτριες, οἱ ὁποῖες προέρχονταν κατὰ κανόνα ἀπὸ περιοχὲς ποῦ ἀνῆκαν στὴ Μητρόπολη Ναυπακτίας καὶ Εὐρυτανίας. Ἡ ἀναλογία ἔχει ὡς ἑξῆς:

α) Ἐνενῆντα δυὸ τοὶς ἑκατὸ (92%) ἀπὸ χωριὰ τῆς Ναυπακτίας: Ἅγιος Δημήτριος, Ἀμπελακιώτισσα, Ἀναβρυτή, Ἀράχωβα, Ἀφροξυλιά, Ἀχλαδόκαστρο, Βλαχομάνδρα, Βελβίνα, Βομβοκοῦ, Ἐλευθέριανη, Κάμπος, Καστανιά, Κεντρική, Κουτσογιαννέϊκα, Λιμνίστα, Μηλιά, Μολύκρειο, Νεοχώριον, Παλαιόπυργος, Παλαιοχώρι, Περδικόβρυση, Πιτσινέϊκα, Πλάτανος, Περιβόλια, Ριγάνι, Σίμου, Σκάλα, Στράνωμα, Στύλια, Τρίκορφο, Χώμορη.

β) Τρία τοὶς ἑκατὸ (3%) ἀπὸ Γρανίτσα Εὐρυτανίας.

γ) Πέντε τοὶς ἑκατὸ (5%) ἀπὸ ὅμορες ἐπαρχίες ἢ νομούς: Τσιλιγιαννέϊκα Μεσολογγίου, Ἀγρίνιο, Ἄγ. Βλάσιος Τριχωνίδας, Ἀνάληψη Τριχωνίδας, Κερασιὰ Τριχωνίδας, Εὐηνοχώρι, Γλύφα Δωρίδος, Σεργούλα Φωκίδας.

Συνοψίζοντας διαπιστώνουμε ὅτι ὅλο αὐτὸ τὸ πνεῦμα τοῦ Ἐθελοντισμοῦ, ἰδωμένο ἐκ τῶν ὑστέρων ἀπὸ ἐμᾶς ποῦ τὸ βιώσαμε στὴν τρυφερὴ ἡλικία τῆς ἐφηβείας, ἐκτιμᾶται ὡς ἆθλος, ὡς δωρεὰ Ἀνεκτίμητης Ἀξίας ποῦ ὑπερκαλύπτει καθημερινὰ τὰ ναύλα γιὰ τὶς δυσκολίες τοῦ ἐπίγειου δρόμου μας.

Ἅς εὐχηθοῦμε, νὰ ἀποτελέσουν σήμερα παράδειγμα φωτεινό, ὅλες αὐτὲς οἱ ἐπώνυμες ἢ «ἀνώνυμες», κατὰ κόσμον, ἐγγράμματες ἢ ἀγράμματες, λησμονημένες ἢ ἄγνωστες ὑπάρξεις ποῦ ὑπηρέτησαν, μὲ εὐχαρίστηση, τὸν ΑΝΘΡΩΠΟ, στὸ πρόσωπο τῶν παιδιῶν-οἰκοτρόφων, καὶ προπάντων τὰ στήριξαν μὲ ΑΓΑΠΗ καὶ ΠΡΟΣΕΥΧΗ.

Πανευγνώμων

Χ. Σ.

πρώην οἰκότροφος

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1]. Ἡ συγγραφὴ τοῦ κειμένου στηρίχτηκε κυρίως στὸ Προσωπικὸ Ἀρχεῖο τῆς διδασκάλισσας Οὐρανίας Σπανοῦ ἡ ὁποία ὑπηρέτησε ἐθελοντικά, ὡς ὑπεύθυνη παιδαγωγός, στὸ Οἰκοτροφεῖο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπακτίας καὶ Εὐρυτανίας ἀπὸ τὸ 1968-1986. Προστέθηκαν καὶ ἄλλες πληροφορίες (κυρίως ὀνόματα) ἀπὸ προφορικὲς μαρτυρίες οἰκοτρόφων. Ὁποιαδήποτε ἀνακρίβεια ἢ παράλειψη ἐπισημανθῇ, παρακαλοῦμε θερμὰ νὰ ἐνημερώσετε τὴ συντάκτρια τοῦ κειμένου μέσῳ τοῦ ἐντύπου στὸ ὁποῖο πρωτοδημοσιεύεται.

[2]. ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΗΝΩΣΕΙΣ: Τὸ 1960 ἐπὶ Μητροπολίτου Δαμασκηνοῦ Κοτζιὰ οἱ κατασκηνώσεις λειτούργησαν στὸν Πλάτανο Ναυπακτίας μὲ τὴν καθοδήγηση τοῦ π. Θεοδοσίου Φραγκιάδη καὶ συνέχισε ὁ π. Ἀθηναγόρας Καραμαντζάνης, στὴ Γαυρολίμνη Ναυπακτίας. Τὸ 1968 λειτούργησαν στὴν παραλία Σεργούλας μὲ τὴν καθοδήγηση πλέον τοῦ ἱεροκήρυκα π. Ἰερόθεου Κατσάνου. Τὴν ἑπόμενη χρονιὰ (1969) μεταφέρθηκαν στὴν Κάτω Βασιλική. Τὸ 1970-71 ἀγοράσθηκε ἀπὸ τὴν Μητρόπολη ἀγροτεμάχιο στὴ θέση Ἁγίου Παντελεήμονα Ἀντιρρίου καὶ λειτούργησαν τὴν πρώτη χρονιὰ μὲ σκηνές, ἐνῷ τὴν ἑπόμενη (1972) κτίσθηκαν μὲ πρωτοβουλία τοῦ Μητροπολίτη Δαμασκηνοῦ τὰ "σπιτάκια" καὶ τὸ κεντρικὸ κτήριο. Οἱ κατασκηνώσεις λειτούργησαν ὑπὸ τὴν ἐποπτεία τοῦ Μητροπολίτη Δαμασκηνοῦ συνεχῶς (μὲ ἐξαίρεση τὸ 1973) μέχρι τὸ 1984. Τὸ 1984 ὁ ἑπόμενος Μητροπολίτης Ἀλέξανδρος Παπαδόπουλος φρόντισε γιὰ τὴν ἀνακαίνιση τῶν κτιρίων καὶ γιὰ τὸ σκοπὸ αὐτὸ κατατέθηκε ἡ προσωπικὴ ἐργασία τοῦ ἰδίου καὶ τῶν ἱερέων.  Μέχρι τὸ 1992 λειτούργησαν μὲ 45-60 παιδιὰ ἐτησίως (ἐκτὸς ἀπὸ τὸ 1989). Ἀπὸ κεὶ καὶ ὕστερα δὲν λειτούργησαν τὸ 1993, λόγῳ δυσκολίας ἐξεύρεσης στελεχῶν, τὸ 1994 λόγῳ οἰκονομικῆς δυσκολίας τῆς Μητρόπολης, καὶ τὸ 1995 λόγῳ τοῦ θανάτου τοῦ Σεβασμιωτάτου Νικοδήμου. Ἀπὸ τὸ 1996 μέχρι σήμερα οἱ Κατασκηνώσεις στὴ θέση Ἁγίου Παντελεήμονα ἀνακαινίσθηκαν καὶ συνεχίζονται ἀπὸ τὸν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη κ. Ἰερόθεο Βλάχο. Σημειωτέον ὅτι στὸ προσωπικὸ τῶν μαγειρείων πρόσφεραν σὲ μόνιμη βάση ἐθελοντικὰ οἱ ἀείμνηστες Θεοδώρα Κοτίνη, Κατίνα Τσαγκανοῦ, Χρυσούλα Σκέντζου καὶ μετὰ ἡ Πηνελόπη Σταυροπούλου, ἡ Μαρία Ζησιμοπούλου, Γεωργία Ντουρμούζη, Ἀλεξάνδρα Κούκουνα καὶ ἐκ περιτροπῆς 2-3 ἀκόμη βοηθητικὰ πρόσωπα.

[3]. Θεωρῶ ἀπαραίτητο, ἐπ’ εὐκαιρίᾳ, νὰ δημοσιευτοῦν «εἰς μνήμην» τοῦ εὐεργέτη ΤΣΩΝΗ ΛΕΩΝΙΔΑ (1879-1957) τὰ παρακάτω στοιχεῖα , τὰ ὁποία προέκυψαν ἀπὸ παλαιότερη ἔρευνά μου στὴν Παπαχαραλάμπειο Βιβλιοθήκη Ναυπάκτου μὲ τὴν ἐξυπηρέτηση τοῦ διευθυντῆ Γιάννη Χαλάτση.

Ὁ ἀείμνηστος γιατρὸς Τσώνης συνέστησε ὑπὲρ τοῦ Δήμου Ναυπάκτου κληροδότημα μὲ τὴν ἐπωνυμία «Κληροδότημα Λεωνίδα καὶ Πολυξένης Τσώνη». Σύμφωνα μὲ τὴν ἐπιθυμία τοῦ δωρητῆ παραχωροῦνται στὸ Δῆμο, μετὰ τὸ θάνατο τῆς συζύγου του, τὰ παρακάτω:

α) ἡ οἰκία του στὴν Ψανή, προκειμένου νὰ χρησιμοποιηθῇ ὡς νοσοκομεῖο μὲ τὴν ἐπωνυμία «Χειρουργικὸν καὶ Γυναικολογικὸν Νοσοκομεῖον Λεωνίδα καὶ Πολυξένης Τσώνη». β) τὰ ἔσοδα ἀγροτικῆς του ἔκτασης, ἡ ὁποία θὰ παραμένη ἀναπαλλοτρίωτη καὶ «ὅσα μετρητὰ εὑρεθοῦν», ὅπως χαρακτηριστικὰ ἀναφέρει, νὰ διατίθενται γιὰ τὸν παραπάνω σκοπό. Στὸ νοσοκομεῖο αὐτὸ ὁρίζει, νὰ νοσηλεύονται τὰ ἄπορα ἄτομα δωρεὰν καὶ «ἐν πάσῃ περιπτώσει ἡ προσπάθεια νὰ εἶναι, ἵνα οἱ ἄποροι εὑρίσκουν ἄσυλον καὶ θεραπείαν καὶ εἴθε ἄλλοι συμπολῖται ἡμῶν νὰ φανῶσι εὐεργέται καὶ προικοδοτήσωσι τὸ φιλανθρωπικὸν αὐτὸ ἵδρυμα, διότι ἐκ τῆς πολυετοῦς μου ἐπαγγελματικῆς πείρας ἐπείσθην, ὅτι οὐδὲν ἄλλο ἀνθρωπινότερον εἶναι ἀπὸ τὴν παροχὴν τῆς σωτηρίας πολλῶν ἀπόρων οἵτινες εἶναι καταδικασμένοι εἰς θάνατον λόγῳ ἀπορίας των».

Σὲ περίπτωση ποὺ, «μετὰ τὸ θάνατο καὶ τῆς συζύγου μου, ἀνεγερθῇ νοσοκομεῖο, τότε τὸ κληροδότημα νὰ διατεθῇ γιὰ ἄλλο φιλανθρωπικὸ ἵδρυμα καὶ ὡς τοιοῦτο ὁρίζω μαιευτήριον, «εἰς ὁ νὰ εἰσάγωνται αἱ ἄποροι ἐγκυμονοῦσαι γυναῖκες, εἰς ἅς παρέχεται ἡ κατὰ τὸν τοκετόν -ἰδία δυστοκίας- ἰατρικὴ καὶ μαιευτικὴ συνδρομή». Στὴν οἰκία Τσώνη ὁδὸς Νόβα (πρώην Μεσολογγίου) δίπλα στὴν οἰκία τῆς Κατίνας (σύζ. Νικολάου Παπαμιχαὴλ) θετῆς κόρης τοῦ Ἰατροῦ Τσώνη, στεγάστηκε τὰ τελευταῖα χρόνια, μετὰ τὴ γινόμενη ἐπισκευὴ καὶ ἀναπαλαίωσή της, τὸ Πνευματικὸ Κέντρο τοῦ Δήμου Ναυπάκτου καὶ στὴ συνέχεια ἄλλες ὑπηρεσίες τοῦ Δήμου. Ὑπάρχει ἐπίσης τὸ ὄνομά του σὲ δρόμο τῆς Ναυπάκτου. Ἡ ὁδὸς Λεωνίδα Τσώνη βρίσκεται στὴν περιοχὴ τῆς Ἐβραιόλακας καὶ εἶναι κάθετη στὴν ὁδὸ Λεωνίδα Καρακουλάκη.