Ἀπὸ τὸ Ἁγιολόγιο τοῦ Μηνός: Ἁγία Αἰκατερίνη ἡ Πάνσοφος, 25 Νοεμβρίου

Πρωτοπρεσβύτερου Π. Γεώργιου Παπαβαρνάβα

Ἡμερήσια ἀθηναΐκη Ἐφημερίδα, καθώς καί μεγάλος ἰδιωτικός τηλεοπτικός Σταθμός, μέ ἀφορμή τήν Ἐθνική Ἑορτή τῆς 28ης Ὀκτωβρίου ἀπηύθυναν σέ νέους, μεταξύ των ὁποίων καί μαθητές Λυκείου, πού συνάντησαν τυχαία στόν δρόμο, τό ἐρώτημα “τί γιορτάζουμε σήμερα καί γίνονται δοξολογίες καί παρελάσεις”. Οἱ περισσότεροι δήλωσαν ἄγνοια, ἄλλοι δέ εἶπαν τά πιό ἀπίθανα πράγματα, ὅπως “γιορτάζουμε τούς Τούρκους, τούς Γερμανούς” καί διάφορα ἄλλα τέτοια κωμικοτραγικά. Αὐτή ἡ κατάσταση προκαλεῖ ὄχι τόσο ἔκπληξη, ὅσο πόνο ἀφοῦ εἶναι κοινό μυστικό ὅτι ἡ παιδεία στόν τόπο μᾶς περνᾶ βαθειά κρίση καί ἡ εὐθύνη βαρύνει περισσότερο ἐμᾶς τούς μεγαλυτέρους καί λιγότερό τα παιδιά. Βέβαια δέν εἶναι τό μοναδικό κομμάτι τῆς Ἱστορίας μας πού ἀγνοοῦμε. Γιά τόν Ἑλληνισμό τῆς Ἰωνίας πού ἦταν ριζωμένος στά ἁγιασμένα ἐκεῖνα χώματα τέσσερις χιλιάδες χρόνια καί ἀνθησε καί μεγαλούργησε καί ξαφνικά βρέθηκε χωρίς πατρίδα, ξεριζωμένος καί κηνυγημένος (ἐννοεῖται, φυσικά, ὅσοι ἐπέζησαν) πολύ λίγα γνωρίζουμε καί ἐλάχιστα πράγματα μαθαίνουν τά παιδιά στά Σχολεῖα. Ἀλλά ἡ παιδεία στόν τόπο μας δέν χωλαίνει τόσο στό θέμα παροχῆς γνώσεων, ὅσο στόν ποιόν προσανατολισμό ἔχει καί τί πολίτες θέλει νά διαμορφώση. Στήν Ρωμηοσύνη, τό λεγόμενο Βυζάντιο, ἡ παιδεία ἀπευθυνόταν στόν ὅλο ἄνθρωπο καί σκοπό εἶχε νά τόν κάνη ὄντως ἄνθρωπον, δηλαδή νά τόν κατευθύνη ἀπό τά εὐτελῆ καί χαμερπῆ στά ὑψηλά, ἀφοῦ ἄλλωστε αὐτό σημαίνει ἄνθρωπος, ἄνω θρώσκω, κοιτάζω ψηλά. Ὅπως πολύ ἐπιγραμματικά τονίζει ὁ Μέγας Βασίλειος: “Τά τετράποδα πάντα πρός τήν γῆν βλέπει καί πρός τήν γαστέρα νένευκεν• ἀνθρώπω δέ ἑτοίμη πρός οὐρανόν ἡ ἀναβλέψις.” Ἀπευθυνόταν ὄχι μόνο στό μυαλό ἀλλά καί στήν καρδιά καί κυρίως ἐκεῖ. Καί ὀμιλώντας γιά καρδιά δέν ἀναφερόμαστε στό σωματικό ὄργανο, ἀλλά τήν πνευματική καρδιά, τό κέντρο τῶν πνευματικῶν λειτουργιῶν τοῦ ἀνθρώπου. Μιά παιδεία πού δέν ἐνδιαφέρεται γιά τόν ὅλο ἄνθρωπο, γιά τό ἦθος, τόν χαρακτήρα καί τήν προσωπικότητά του, ἀλλά ἀρκεῖται μόνο στήν μετάδοση ξηρῶν γνώσεων, δέν μπορεῖ νά εἶναι καί δέν εἶναι ὁλοκληρωμένη παιδεία. Ἡ Ἁγία Αἰκατερίνη μέ τόν βίο καί τήν πολιτεία τῆς ἀφήνει νά φανῆ καθαρά ὁ σκοπός καί ὁ προσανατολισμός μιᾶς σωστῆς καί ἀληθινῆς παιδείας.

Στά συναξάρια καί τά ὑμνολογικά κείμενα, ἡ Ἁγία Αἰκατερίνη ὀνομάζεται πάνσοφος, ὄχι ἁπλῶς σοφή, ἀλλά πάνσοφος. Εἶχε σπουδάσει καί γνώριζε σχεδόν ὅλες τίς Ἐπιστῆμες τῆς ἐποχῆς της, πράγμα πολύ σπάνιο καί γιά ἐκείνη τήν ἐποχή. “Αύτη πάσαν παιδείαν Ἑλληνικήν καί Ρωμαΐκην ἄκρως ἐγγυμνασθεῖσα, Ὁμήρου τέ καί Βιργιλίου τοῦ Ρωμαίων μεγίστου Ποιητοῦ, Ἀσκληπιοῦ τέ καί Ἱπποκράτους καί Γαληνού τῶν Ἰατρῶν, Ἀριστοτέλους τέ καί Πλάτωνος, Φιλιστίωνος τέ καί Εὐσεβίου τῶν Φιλοσόφων καί ὅση Ρητορική ἐφευρέθη τῷ κόσμω, οὐ μήν δέ, ἀλλά καί πάσαν λέξιν γλωσσῶν μεμαθηκυία, εἰς ἔκπληξιν ἔφερεν οὐ μόνον τούς ὀρώντας αὐτήν, ἀλλά γέ καί τούς ἀκούοντας περί τῆς φήμης καί σοφίας καί παιδείας αὐτής”. Αὐτό ὅμως ποῦ, κατ’ ἐξοχήν, φανερώνει τό πλήρωμα τῆς παιδείας πού κατεῖχε δέν εἶναι μόνο τα ὅσα προαναφέρθηκαν καί τά ὁποῖα εἶναι πράγματι θαυμαστά, ἀλλά κυρίως ὁ πλοῦτος τῆς καρδιᾶς της. Ἦταν κάτοχός της “ἄνωθεν σοφίας”, ἡ ὁποία δέν φουσκώνει τά μυαλά, ἀλλά πλαταίνει τήν καρδιά ἔτσι πού νά χωρᾶ ὅλη τήν οἴκουμενη. Καλωσυνάτη καί ταπεινή καθώς ἦταν εἶχε ἁπλότητα στούς τρόπους, ἀλλά καί σταθερότητα στίς ἀποφάσεις της καί αὐτό φάνηκε καθαρά τόν καιρό τοῦ μαρτυρίου της. Μέ τήν ἀληθινή σοφία πού κατεῖχε ἐξευτέλισε τούς εἰδωλολάτρες ρήτορες καί ἄφησε νά φανῆ καθαρά ὅτι ἡ πίστη τούς εἶναι ψεύτικη καί τά λόγια τούς σκέτη φλυαρία. “Και ρητόρων ἔπαυσας τάς φληνάφους ρήσεις πολυαθλε”, ἤ σέ ἄλλο ὕμνο, “τῷ Χριστῷ τήν εὐχαριστίαν ἐν νυκτί καί ἡμέρα προσέφερεν• τά δέ εἴδωλα καθεῖλε καί τούς ταῦτα ἀφρόνως λατρεύοντας, ρητόρων τήν γνῶσιν καταπτύσασα”.

Οἱ γνώσεις γύρω τα ἀνθρώπινα ἐπιτεύγματα σέ ὅλους τους τομεῖς εἶναι χρήσιμες, ὅπως καί ἡ μελέτη καί ἐνασχόληση μέ τά βιβλία, διότι ἀκονίζει τό μυαλό καί ἀνοίγει νέους ὁρίζοντες. Ἰδιαίτερα κρίνεται ἀπαραίτητη ἡ γνώση τῆς Ἱστορίας καί κατά κύριο λόγο τῆς Ἱστορίας τοῦ τόπου μᾶς ἀφοῦ, ὅπως ἔχει πολύ σωστά λεχθεῖ, “ἔθνος πού δέν γνωρίζει τήν Ἱστορία τοῦ εἶναι καταδικασμένο νά ἀποθάνη”. Ὅμως γιά τά λεγόμενα ὑπαρξιακά προβλήματα τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως π.χ. γιατί γεννηθήκαμε, ποιός εἶναι ὁ σκοπός τῆς ζωῆς μας, γιατί πεθαίνουμε, τί ὑπάρχει μετά θάνατον, τό ἄν ὑπάρχει Κόλαση καί Παράδεισος κ.λ.π., δέν εἶναι σέ θέση νά προσφέρη λύση ἡ ἀνθρώπινη γνώση, ἀλλά μόνον ἡ Θεολογία, δηλαδή ἡ Ἀλήθεια πού μᾶς ἀποκάλυψε ὁ Ἴδιος ὁ Τριαδικός Θεός καί βιώνεται ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Ἡ Ὀρθόδοξη Θεολογία προσφέρει λύση σέ ὅλα τα προβλήματα τοῦ ἀνθρώπου. Τοῦ παρέχει οὐσιαστική βοήθεια, ἀφοῦ τοῦ μαθαίνει τόν τρόπο νά τά ἀντιμετωπίζη καί τελικά νά τά ὑπερβαίνη.

Ἡ Ἁγία Αἰκατερίνη ὡς φορέας τῆς ἀνθρώπινης σοφίας καί παιδείας, ἀλλά πρωτίστως καί κυρίως τῆς κατά Θεόν, φανερώνει καθαρά μέ τήν φωτεινή ζωή της, ὅτι ἀληθινή παιδεία εἶναι ἐκείνη ἡ ὁποία δέν παρέχει ἁπλῶς ξερές γνώσεις, ἀλλά κυρίως πλάθει ψυχές, δημιουργεῖ ἦθος καί τελικά μεταμορφώνει τήν ὕπαρξη.