Συνοπτικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία τῆς Ναυπάκτου - Ἐπισκοπὴ Ναυπάκτου

Ἀρχιμανδρίτου π. Εἰρηναίου Κουτσογιάννη

Ἡ διάδοση καί ἡ ἐπικράτηση τοῦ Χριστιανισμοῦ στήν Ναύπακτο, καί γενικότερα στήν Αἰτωλοακαρνανία, δέν μπορεῖ νά στηριχθῆ σέ ἀσφαλεῖς πηγές καί εἰδήσεις. Ὅπως εἶναι γνωστό, ἡ διάδοση τοῦ Χριστιανισμοῦ στήν Ἑλλάδα ὀφείλεται κυρίως στόν Ἀπόστολο τῶν Ἐθνῶν Παῦλο καί τούς συνεργάτες τοῦ (Τιμόθεο, Τίτο κ.α.), ἀλλά καί στό κήρυγμα ἄλλων Ἀποστόλων, εἴτε ἀπό τόν κύκλο τῶν Δώδεκα, εἴτε ἀπό τόν εὐρύτερό των Ἑβδομήκοντα, ὅπως τοῦ Πρωτοκλήτου Ἀνδρέου, τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Λουκᾶ, τοῦ Ἠρωδίωνος, τοῦ Ρούφου, τοῦ Ἰάσωνος καί τοῦ Σωσιπάτρου.

Εἶναι πολύ πιθανόν τό Εὐαγγέλιο νά κηρύχθηκε στήν Αἰτωλοακαρνανία ἀπό τήν Ἀχαΐα, ὅπου κήρυξε ὁ Ἀπόστολος Ἀνδρέας. Ἄλλωστε, ἡ Ἀχαΐα περιελάμβανε ὡς Ρωμαϊκή ἐπαρχία τήν σημερινή Αἰτωλοακαρνανία. Ἀλλά καί ἀπό τήν Νικόπολη τῆς Ἠπείρου, ὅπου ἔφθασε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἦταν εὔκολη ἡ διάδοση τοῦ Χριστιανισμοῦ στήν γειτονική Ἀκαρνανία, καθώς ἐπίσης καί ἀπό τήν Ἐκκλησία τῶν Νέων Πατρών (Ὑπάτη Φθιώτιδος) ἡ ὁποία ἀπετέλεσε τήν πρώτη χριστιανική ἑστία τῆς Κεντρικῆς Ἑλλάδος καί ὁ μάρτυρας ἐπίσκοπός της Ἠρωδίων ἀνῆκε στούς ἑβδομήκοντα Ἀποστόλους.

Πολλοί ἐρευνητές ἀναφέρουν ὡς πρῶτο ἐπίσκοπο Ναυπάκτου τόν Καλλικράτη, τό 197 μ. Χ., χωρίς ὡστόσο αὐτό νά ἐπιβεβαιώνεται ἀπό γραπτές πηγές. Στήν Ἅ’ Οἰκουμενική Σύνοδο (325μ.Χ.) δέν ἀναφέρεται ὅτι ἔλαβε μέρος ἐπίσκοπος Ναυπάκτου, χωρίς αὐτό βέβαια νά σημαίνει ἀπαραιτήτως τήν μή ὕπαρξη ἐπισκοπῆς στή Ναύπακτο. Κατά τόν Θεοδώρητο, στήν Σύνοδο τῆς Νικαίας ἔλαβαν μέρος “ὅσοι τῆς ὁδοιπορίας τόν πόνο ἐνεγκεῖν ἠδυνήθησαν”. Πάντως ἕδρα ἐπισκοπῆς στή Ναύπακτο μαρτυρεῖται ἐπίσημα ἀπό τά μέσα του Δ’ μ.Χ. αἰῶνος, μέ πρῶτο γνωστόν ἐπίσκοπο τόν Μαρτύριο, ὁ ὁποῖος τό 343 μ.Χ. ἔλαβε μέρος στήν Σύνοδο τῆς Σαρδικῆς - Σόφιας.

Ἀπό τό 395 μ.Χ. (ἐπί αὐτοκράτορος Θεοδοσίου Ἅ’) ἡ Ναύπακτος ὡς ἐπισκοπῆ καί ἡ Αἰτωλία, μαζί μέ τά Σάλωνα (Ἀμφισσα) καί τούς Δελφούς - σύμφωνα μέ τόν Συνέκδημο τοῦ Ἱεροκλέους - ἀνῆκε στήν ἐκκλησιαστική ἐπαρχία Ἀχαΐας, ὑπό τόν μητροπολίτη Κορίνθου. Ὁ ἐπίσκοπος Ναυπάκτου ἐμφανίζεται νά φέρη τόν τίτλο “ἔξαρχος πάσης Αἰτωλίας” καί νά βρίσκεται σέ ἐπιφανέστερη θέση ἔναντί των ὑπολοίπων ἐπισκοπῶν τῆς περιοχῆς καί ἰδιαιτέρως ἀπό τόν 5ο αἰώνα καί μετά. Τήν ἴδια περίοδο (πρωτοβυζαντινή ἐποχή, 284 -717μ.Χ.) ἡ Ἀκαρνανία ἀνῆκε στήν ἐκκλησιαστική ἐπαρχία Παλαιᾶς Ἠπείρου ὑπό τόν Μητροπολίτη Νικοπόλεως. Πάντως, σύμφωνα μέ διάφορες ἱστορικές πηγές, ἡ εὐρύτερη περιοχή τῆς Ναυπάκτου, ὅπως ἄλλωστε καί ὅλες οἱ περιοχές τῆς Ἑλληνικῆς χερσονήσου, ὑπαγόταν ἐκκλησιαστικά στό Βικαριάτο τοῦ Ἰλλυρικοῦ, ὑπό τόν ἀρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης. Τό Βικαριάτο τοῦ Ἰλλυρικοῦ ἀνῆκε ἀρχικά στήν δικαιοδοσία τοῦ Πάπα Ρώμης καί ἀπό τό 731-2 μ.Χ. καί μετά στήν δικαιοδοσία τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Στήν κυρίως Ἑλλάδα μέχρι τότε (731μ.Χ.) ὑπῆρχαν οἱ ἑξῆς μητροπόλεις: 1) ἡ Θεσσαλονίκης, 2) ἡ Νικοπόλεως (Παλαιᾶς Ἠπείρου), 3) ἡ Δυρραχίου (Νέας Ἠπείρου), 4) ἡ Λαρίσης (τῆς Θεσσαλίας), 5) ἡ Κορίνθου, στήν ὁποία ὑπαγόταν ἡ ἐπισκοπή Ναυπάκτου καί 6) ἡ Κρήτης.

Ἄλλοι γνωστοί ἱεράρχες τῆς ἐπισκοπῆς Ναυπάκτου εἶναι ὁ “Καλλικράτης ἐπίσκοπος πόλεως Ναυπάκτου”, ὁ ὁποῖος συμμετεῖχε στήν Γ’ Οἰκουμενική Σύνοδο τῆς Ἐφέσου τό 431 μ. Χ., καί ὁ “Εἰρηναῖος ἐπίσκοπος πόλεως Ναυπάκτου”, ὁ ὁποῖος συμμετεῖχε στήν Δ’ Οἰκουμενική Σύνοδο τῆς Χαλκηδόνος τό 451 μ. Χ. Στίς Συνόδους τοῦ 869 - 870 καί 879 - 880 στήν Κωνσταντινούπολη, γιά τήν καταδίκη καί ἀποκατάσταση τοῦ Μεγάλου Φωτίου, πῆρε μέρος ὁ “Ἀντώνιος ἐπίσκοπος Ναυπάκτου”.