Συνοπτικὴ Ἐκκλησιαστικὴ Ἱστορία τῆς Ναυπάκτου - Μητρόπολη Ναυπάκτου

Ἀρχιμανδρίτου π. Εἰρηναίου Κουτσογιάννη

Στά τέλη τοῦ 9ου αἰῶνος, λόγω βουλγαρικῶν ἐπιδρομῶν, παρατηρεῖται μεγάλη παρακμή τῆς Νικοπόλεως, ἡ ὁποία μέχρι τότε ἦταν ἕδρα διοικήσεως τοῦ ὁμωνύμου θέματος, μέ ἀποτέλεσμα ἡ ἕδρα αὐτή νά μεταφερθῆ νοτιώτερα στό ἀσφαλές φρούριο τῆς Ναυπάκτου. Αὐτό ὅμως εἶχε σάν συνέπεια καί τήν ἀπόσπαση τῆς ἐπισκοπῆς Ναυπάκτου ἀπό τόν μητροπολίτη Κορίνθου καί τήν ἀνύψωσή της σέ μητρόπολη Παλαιᾶς Ἠπείρου, κάτι πού ἔγινε μεταξύ των ἐτῶν 896-900 μ.Χ.

Ἡ Μητρόπολη Ναυπάκτου, πού περιελάμβανε τήν Παλαιά Ἤπειρο καί τήν Δυτική Στερεά, ἀπό τίς ἀρχές τοῦ Ἰ’ αἰῶνος, ἀναφέρεται μέ διάφορες ὀνομασίες, ὅπως φαίνεται ἀπό τούς τίτλους τοῦ Μητροπολίτη: “ὁ Ναυπάκτου Νικοπόλεως”, “ὁ Ναυπάκτου πάσης Αἰτωλίας” κλπ. Ἐπίσης ἡ θέση της στήν σειρά τῶν μητροπόλεων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου δέν ἦταν σταθερή, ἀλλά ἄλλαζε ἀπό ἐποχή σέ ἐποχή. Πάντως στά “Τακτικά” τοῦ Λέοντος Στ’ τοῦ Σοφοῦ (886-912), τοῦ Πατριάρχου Νικολάου Μυστικοῦ (901-907) καί τοῦ Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου (912-959), ἡ νέα μητρόπολη Ναυπάκτου κατέχει τήν 35η θέση καί ἡγεῖται ὁλοκλήρου της Δυτικῆς Ἠπειρωτικῆς Ἑλλάδος. Σ’ αὐτήν ὑπάγονται ἐννέα ἐπισκοπές, ἀπό τίς ὁποῖες οἱ τρεῖς εἶναι νέες καί καταλαμβάνουν μάλιστα τίς τρεῖς πρῶτες θέσεις, ἐνῶ οἱ ὑπόλοιπες ἕξι προϋπῆρχαν καί ὑπάγονταν στήν μητρόπολη Νικοπόλεως.

Οἱ ἐννέα αὐτές ἐπισκοπές κατά σειρά εἶναι οἱ ἑξῆς:

1. α) Ἐπισκοπῆ Βονδίτζης. Πρόκειται γιά τήν ἐπισκοπή Βονίτσης Ἀκαρνανίας, ἡ ὁποία ἀναγράφεται καί ὡς ἐπισκοπῆ Βονίτζης, Βοντίτζης καί Βονδίτζης.
   
2. β) Ἐπισκοπῆ Ἀετοῦ, μέ ἕδρα τόν Ἀετό Ἀκαρνανίας καί ἀπό τόν 16ο αἰώνα καί μετά ἀναφέρεται ὡς ἐπισκοπῆ Ἀετοῦ καί Ἀγγελοκάστρου.
   
3. γ) Ἐπισκοπῆ Ἀχελώου. Οἱ μελετητές προτείνουν διάφορες θέσεις γιά τήν ὁμώνυμη πόλη, πού ἦταν ἕδρα τῆς ἐπισκοπῆς. Ἀπό τά μέσα του 17ου αἰῶνος ἡ ἕδρα μεταφέρεται στό Ἀγγελόκαστρο καί ὁ ἐπίσκοπος φέρει πλέον τόν τίτλο Ἀχελώου - Ἀγγελοκάστρου.
   
4. δ) Ἐπισκοπῆ Ρωγῶν. Εἶχε ἕδρα τήν πόλη Ρωγοί ἤ Ἀρωγοί πού βρισκόταν στίς ὄχθες τοῦ Λούρου ποταμοῦ.
   
5. ε) Ἐπισκοπῆ Ἰωαννίνων. Ἀντικατέστησε τήν ἐπισκοπή Δωδώνης, ἡ ὁποία καταστράφηκε τό 550 μ.Χ. ἀπό τούς Γότθους. Τό 1285 ἐπί Ἀνδρονίκου Παλαιολόγου ἀνυψώθηκε σέ μητρόπολη.
   
6. στ) Ἐπισκοπῆ Φωτικής ἤ Φωτίκης. Πρόκειται γιά τήν ἐπισκοπή Βελλᾶς, ἀφοῦ ἡ κώμη Βελλά, κοντά στόν ποταμό Καλαμά, ταυτίζεται μέ τήν ἐρειπωμένη ἀρχαία πόλη τῆς Ἠπείρου Φωτικῆ ἤ Φωτίκη.
   
7. ζ) Ἐπισκοπῆ Ἀδριανουπόλεως (Δρυϊνουπόλεως). Παλαιά ἐπισκοπή τῆς Β. Ἠπείρου, πού ἀρχικά ὑπαγόταν στήν Μητρόπολη Νικοπόλεως.
   
8. η) Ἐπισκοπῆ Βουθρωτού. Ἕδρα τῆς ἐπισκοπῆς ἦταν ἡ ἀρχαία πόλη Βουθρωτό, κτισμένη στά δυτικά παράλια της Ἠπείρου, ἀπέναντι ἀπό τήν Κέρκυρα.
   
9. θ) Ἐπισκοπῆ Χειμάρρας. Ἡ ἐπισκοπή αὐτή τῆς Β. Ἠπείρου ὑπήχθη στήν δικαιοδοσία τῆς μητροπόλεως Ναυπάκτου ἀπό τά τέλη τοῦ 10ου αἰῶνος.
   

Ἀργότερα ὑπήχθησαν στήν Μητρόπολη Ναυπάκτου καί οἱ ἐπισκοπές Ἄρτης καί Κοζίλης.

Ὡς ἕδρα μητροπόλεως ἡ Ναύπακτος γνώρισε μεγάλη ἐκκλησιαστική ἀκμή καί αἴγλη. Ἀπό τόν 10ο αἰώνα χρησιμοποιήθηκε σάν ἐπίσημο λιμάνι τῆς αὐτοκρατορίας γιά τήν ἐπικοινωνία της μέ τήν Δύση καί συνδεόταν ὁδικῶς μέ τήν Κωνσταντινούπολη.

Τό 1026 μ.Χ. ἀναφέρεται “ἀνώνυμος” μητροπολίτης Ναυπάκτου, ὁ ὁποῖος σέ ἐξέγερση τοῦ λαοῦ τῆς Ναυπάκτου, ἐξ αἰτίας τῆς δυσβάστακτης φορολογίας, διαπομπεύθηκε δημόσια καί τυφλώθηκε. Τό 1156 ὁ Ναυπάκτου Βασίλειος ἔλαβε μέρος στήν Σύνοδο τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἐπί αὐτοκράτορος Μανουήλ Κομνηνοῦ. Λίγο ἀργότερα (1172) γίνεται λόγος γιά τόν “Λέοντα τόν Σεμνόν Ναυπάκτου θυηπόλον”. Τήν περίοδο αὐτή ἐποίμαναν τήν μητρόπολη Ναυπάκτου σπουδαῖοι καί ἐπιφανεῖς ἐκκλησιαστικοί ἄνδρες, ὅπως ὁ λόγιος Κωνσταντῖνος Μανασσής (1175;-1187;), ὁ Ἀνδρέας Τζίρος (1187;-1199;), ὁ πολύς Ἰωάννης Ἀποκαυκος (1199-1232), σπουδαία ἐκκλησιαστική προσωπικότητα καί ὁ Ἰωάννης Ξηρός (1236-1272;).