«Ἡ Παναγία τῆς Ἐπισκοπῆς» στήν Ναύπακτο

Ἐκδήλωση γιά τό βυθισμένο βυζαντινό μνημεῖο στήν τεχνική λίμνη τῶν Κρεμαστῶν

Τήν Κυριακή 19 Νοεμβρίου, τό ἀπόγευμα, στήν Παπαχαραλάμπειο Αἴθουσα, πραγματοποιήθηκε ἐκδήλωση γιά τό σημαντικό βυζαντινό μνημεῖο τῆς Παναγίας τῆς Ἐπισκοπῆς, πού βυθίστηκε τό 1965 στήν τεχνική λίμνη τῶν Κρεμαστῶν.

Τήν ἐκδήλωση συνδιοργάνωσαν ἡ Ἱερά Μητρόπολη Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου καί ὁ Δῆμος Ναυπακτίας. Τό μνημεῖο αὐτό συνδέεται μέ τήν Μητρόπολή μας, διότι τό διάστημα 1961-1965 πού ἀποφασίσθηκε καί κατασκευάστηκε τό φράγμα τῶν Κρεμαστῶν, ὁ Ναός ἀνῆκε στήν Ἱερά Μητρόπολη Ναυπακτίας καί Εὐρυτανίας.

Τό πρόγραμμα περιλάμβανε τήν συνοπτική παρουσίαση τῶν τριῶν βιβλίων πού ἔχει συγγράψει ὁ Ἀρχιμανδρίτης π. Δαμασκηνός Βασιλόπουλος, Ἱεροκήρυκας τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ναυπάκτου, ἀπό τόν κ. Ἀπόστολο Τσακούμη τ. Σχολικό Σύμβουλο Θεολόγων, καί τήν ὁμιλία τοῦ π. Δαμασκηνοῦ, συνοδευόμενη ἀπό πλούσιο ἐποπτικό ὑλικό, φωτογραφίες καί βίντεο.

Τήν ἐκδήλωση χαιρέτισαν ὁ Σεβασμιώτατος κ. Ἱερόθεος, ὁ Δήμαρχος Ναυπακτίας κ. Παναγιώτης Λουκόπουλος, ὁ Γ. Σταμάτης ἀρχαιολόγος καί ἐκπρόσωπος τῆς Ἐφόρου Ἐφορείας Ἀρχαιοτήτων Αἰτωλοακαρνανίας κ. Ὀλ. Βικάτου, καί ὁ κ. Γεώργιος Σωτηρόπουλος, χορηγός τοῦ τρίτου βιβλίου τοῦ π. Δαμασκηνοῦ.

Ἦταν μιά πολύ ἐνδιαφέρουσα ἐκδήλωση, πού ἔδειχνε τό μεγαλεῖο τοῦ μνημείου καί τῶν ἁγιογραφιῶν του, τήν ἀδυναμία τῶν τότε ἁρμοδίων νά τό διασώσουν ὁλοκληρωτικά, τήν ἀγάπη καί τόν ζῆλο τοῦ π. Δαμασκηνοῦ πού γεννήθηκε στήν Ἐπισκοπή καί ἀπό τά πρῶτα χρόνια τῆς ζωῆς του ἔζησε τό μνημεῖο, καί τήν ἐλπίδα γιά τήν πραγματοποίηση τῶν παλαιῶν Ὑπουργικῶν Ἀποφάσεων γιά ἀνέγερση ἑνός παρόμοιου Ναοῦ, πιστοῦ ἀντίγραφου τοῦ μνημείου, στίς ὄχθες τῆς τεχνικῆς λίμνης.

Στό τέλος ὁ π. Δαμασκηνός διένειμε ἀπό ἕνα ἀντίτυπο τοῦ τελευταίου βιβλίου του σέ ὅλο τό κοινό τῆς ἐκδήλωσης πού γέμισε τήν Παπαχαραλάμπειο Αἴθουσα τῆς Ναυπάκτου.

Παρουσίαση τριῶν βιβλίων π. Δαμασκηνοῦ Βασιλόπουλου
Ἀπό τόν Ἀπόστολο Τσακούμη, τ. Σχ. Σύμβουλο Θεολόγων

(Περίληψη)

Τό πρῶτο παρουσιαζόμενο βιβλίο τοῦ π. Δαμασκηνοῦ ἔχει τίτλο «Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ ΤΩΝ ΚΡΕΜΑΣΤΩΝ» καί ὑπότιτλο «Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ (8ος αἱ.)».

Τό βιβλίο ἀναφέρεται στήν ἱστορία τοῦ μνημείου τῆς Παναγίας Ἐπισκοπῆς καί συγκροτεῖ τόν κύριο ἄξονα, γύρω ἀπό τόν ὁποῖο στρέφεται τό περιεχόμενο καί τῶν δυό ἄλλων παρουσιαζόμενων βιβλίων. Ἀπό τίς σελίδες τοῦ βιβλίου πληροφορούμαστε ὅτι ὁ ναός τῆς Παναγίας τῆς Ἐπισκοπῆς ὑπῆρξε ἕνα ἀπό τά σημαντικότερα Βυζαντινά μνημεῖα τῆς Ἑλλάδας (8ος αἰώνας μ.Χ.)

Ὁ ναός βρισκόταν στό παλιό χωριό τῆς Ἐπισκοπῆς Εὐρυτανίας καί ἦταν ἀφιερωμένος στήν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου. Ἦταν κτισμένος στή δεξιά ὄχθη τοῦ Μέγδοβα, παραπόταμου τοῦ Ἀχελώου καί ἦταν τό πνευματικό κέντρο τῆς περιοχῆς. Στίς ἀρχές τοῦ 20ου αἰ. ὁ ναός κινδύνευσε ἀπό τή διάβρωση τῆς ὄχθης τοῦ ποταμοῦ. Χρειάστηκαν ἀρκετές ἐκκλήσεις πρός τίς ὑπηρεσίες τῆς πολιτείας, γιά νά κατασκευαστεῖ τελικά τό 1959 ἕνας μεγάλος τοῖχος γιά τήν προστασία τοῦ μνημείου.

Τό 1951 ὁ ναός ἀναγνωρίστηκε ἀπό τήν Πολιτεία ὡς Μνημεῖο διατηρητέο. Δυστυχῶς ὅμως τό 1961 ἀποφασίστηκε ἡ κατασκευή τοῦ φράγματος τῶν Κρεμαστῶν. Στό μεταξύ ἔγιναν πολλά διαβήματα γιά τή μεταφορά τοῦ μνημείου σέ ἀσφαλές ἔδαφος. Ἡ μεταφορά ἐγκαταλείφτηκε ἀπό τό Κράτος γιά οἰκονομικούς λόγους, ἀλλά καί γιατί ἡ Δ.Ε.Η. ἔθετε στενά χρονικά περιθώρια γιά τή μεταφορά.

Τόν Ἰανουάριο τοῦ 1965, πρίν τόν καταποντισμό τοῦ ναοῦ, ἡ Ἀρχαιολογική Ὑπηρεσία ἀποκάλυψε θησαυρούς τοιχογραφιῶν στό ἐσωτερικό τοῦ ναοῦ. Τό ἀρχαιότερο στρῶμα τοιχογραφιῶν τοποθετεῖται στήν περίοδο τῆς Εἰκονομαχίας. Συνολικά ἀνακαλύφθηκαν τρία στρώματα ἐπάλληλων τοιχογραφιῶν τοῦ 8ου-9ου αἰῶνα, τοῦ 11ου καί τοῦ 13ου αἰῶνα.

Ἀναφέρεται ὅτι οἱ τοιχογραφίες τῆς Ἐπισκοπῆς εἶναι ἔργα ὑψηλῆς τέχνης. Οἱ τοιχογραφίες ἀποτοιχίστηκαν καί μεταφέρθηκαν στό Βυζαντινό καί Χριστιανικό Μουσεῖο τῶν Ἀθηνῶν, ὅπου ἐκτίθενται σέ ξεχωριστή αἴθουσα λόγω τῆς σπουδαιότητάς τους.

Ὁ συγγραφέας ἀναφέρεται καί στήν Ἀρχιτεκτονική τοῦ ναοῦ. Ὁ Βυζαντινός ναός τῆς Ἐπισκοπῆς ἀνῆκε στόν ὀνομαζόμενο μεταβατικό τύπο. Στόν τύπο αὐτό ἀνήκει καί ἡ Παναγία ἡ Παναξιώτισσα, στή Γαυρολίμνη Αἰτωλοακαρνανίας.

Ἐπειδή ἡ μεταφορά τοῦ ναοῦ δέν κατέστη δυνατή, οἱ ἀρμόδιοι τότε Ὑφυπουργοί τῆς Κυβέρνησης ἀποφάσισαν τή δημιουργία ἑνός «ἀντιγράφου τοῦ βυθισθησομένου ναοῦ». Ὁ ναός-ἀντίγραφο θά ἦταν «Πανομοιότυπος» σέ διαστάσεις καί ἀρχιτεκτονική, στήν ἴδια περιοχή, καί θά φιλοξενοῦσε τίς ἀποτοιχισθεῖσες τοιχογραφίες. Ὁ ναός αὐτός ὅμως μέχρι σήμερα δέν ἔγινε.

Τό 1965 μέ τήν κατασκευή τοῦ φράγματος τῶν Κρεμαστῶν ὁ ναός καλύφθηκε ἀπό τά νερά τῆς λίμνης. Τόν Μάϊο τοῦ 2008 ὁμάδα ἐρασιτεχνῶν αὐτοδυτῶν ἐντόπισε τόν παλαιό καταποντισμένο ναό σέ βάθος 32 περίπου μέτρων κάτω ἀπό τήν ἐπιφάνεια τῆς λίμνης τῶν Κρεμαστῶν, σέ πάρα πολύ καλή κατάσταση νά «ἁγιάζει τά νερά τῆς λίμνης».

Τό δεύτερο παρουσιαζόμενο βιβλίο ἔχει τίτλο: «ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ» καί ὑπότιτλο: «Ἡ περιπέτεια ἑνός σημαντικοῦ Βυζαντινοῦ Μνημείου».

Στό βιβλίο αὐτό ὁ συγγραφέας παραθέτει τή μεγάλη περιπέτεια τοῦ ναοῦ τῆς Ἐπισκοπῆς κατά τόν 20ο αἰῶνα, μέσα ἀπό ἔγγραφα, κείμενα, δημοσιεύματα, σχόλια, σχέδια, φωτογραφίες. Ἀντίγραφα τῶν παραπάνω δόθηκαν στό συγγραφέα ἀπό ὅλες τίς ἐμπλεκόμενες ὑπηρεσίες καί φορεῖς, μετά ἀπό σχετικά αἰτήματά του:

Δέν πρέπει νά ξεχνᾶμε ὅτι ἡ περιοχή τῆς Εὐρυτανίας καί ἡ περιοχή τῆς Παναγίας τῆς Ἐπισκοπῆς ἀπό τό 1923 μέχρι τό 1978 ἀνῆκαν ἐκκλησιαστικά στή Μητρόπολη Ναυπακτίας καί Εὐρυτανίας, μέ ἕδρα τή Ναύπακτο. Ἡ καρδιά τῶν γεγονότων, πού σχετίζονταν μέ τήν περιπέτεια τοῦ σημαντικότατου αὐτοῦ μνημείου τῆς Ἐπισκοπῆς, «χτυποῦσε» στή Ναύπακτο κατά τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ 20ου αἰῶνα.

Στό παρόν βιβλίο ὁ συγγραφέας παραθέτει, μεταξύ ἄλλων, εἴκοσι δυό ἔγγραφα πού σχετίζονται μέ τίς «περιπέτειες» τοῦ Μνημείου, τά ὁποῖα ἔχουν ἀποστολέα ἢ ἀποδέκτη τόν ἑκάστοτε Μητροπολίτη Ναυπακτίας καί Εὐρυτανίας. Ἀσχολήθηκαν μέ τήν ὑπόθεση τοῦ ναοῦ ὁ Μητροπολίτης κυρός Γερμανός Γκούμας, ὁ κυρός Χριστοφόρος Ἀλεξανδρόπουλος καί ὁ κυρός Δαμασκηνός Κοτζιᾶς.

Μόνο ἀπό τό 1932 ἕως τό 1936 τίς πρωτοβουλίες γιά τή διάσωση τοῦ μνημείου εἶχε τό Μεσολόγγι, διάστημα κατά τό ὁποῖο ὑπῆρξε συγχώνευση τῆς Μητρόπολης Ναυπακτίας καί Εὐρυτανίας μέ τή Μητρόπολη Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας. Παραθέτει ὁ συγγραφέας καί σχετική ἐπιστολή-παράκληση τοῦ Μητροπολίτου Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας κυροῦ Ἱεροθέου Παρασκευοπούλου, τόν Μάϊο τοῦ 1935, πρός τό «Ὑπουργεῖον Θρησκευμάτων καί Παιδείας» γιά τή διάσωση τοῦ μνημείου.

Μιά μάλιστα ἐπιστολή εἶχε ἀποδέκτη τό Ναυπάκτιο Γεώργιο Ἀθανασιάδη-Νόβα, Πρόεδρο τῆς Βουλῆς τῶν Ἑλλήνων τόν Ἰούλιο τοῦ 1965.

Τό τρίτο παρουσιαζόμενο βιβλίο ἔχει τίτλο: «Παναγία Ἐπισκοπῆς Εὐρυτανίας» καί ὑπότιτλο: «Ἕνα ἀπό τά σημαντικότερα Βυζαντινά Μνημεῖα τῆς Ἑλλάδος (8ος αἱ.) στό βυθό τῆς λίμνης τῶν Κρεμαστῶν (1965)»

Αὐτό τό βιβλίο-Λεύκωμα ἀποτελεῖται ἀπό τρία μέρη:

Στό πρῶτο μέρος ὑπάρχουν τά Προλεγόμενα καί τά Εἰσαγωγικά. Στό δεύτερο μέρος παρατίθενται φωτογραφίες ἀπό τόν ποταμό Μέγδοβα καί τό Βυζαντινό Ναό τῆς Ἐπισκοπῆς, ἀπό τόν προστατευτικό τοῖχο τοῦ ναοῦ, ἀπό τό φράγμα τῶν Κρεμαστῶν, ἀπό τόν ξεριζωμό τῶν κατοίκων ἀπό τήν κοιλάδα τοῦ Μέγδοβα, ἀπό τή γέφυρα τῆς Ἐπισκοπῆς, ἀπό τήν ἀρχιτεκτονική καί τά σχέδια τοῦ Ναοῦ, ἀπό τίς ἀποτοιχισθεῖσες φωτογραφίες, ἀπό τά λοιπά κειμήλια τοῦ Ναοῦ, ἀπό τή βύθιση τοῦ Ναοῦ καί ἀπό τό νέο χωριό τῆς Ἐπισκοπῆς. Στό τρίτο μέρος παρατίθενται διάφορα σημαντικά ἔγγραφα, πού σχετίζονται μέ τήν ἱστορία τοῦ μνημείου.

ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τό ὅραμα καί ὁ βασικός στόχος τοῦ π. Δαμασκηνοῦ, πού γεννήθηκε καί ἔζησε τά παιδικά του χρόνια στήν Ἐπισκοπή, εἶναι ἡ κατασκευή ἑνός Ναοῦ-Μουσείου στήν περιοχή, ἔστω καί μέ μικρότερες διαστάσεις, σύμφωνα μέ τίς ὑποσχέσεις τῆς Πολιτείας. Ὁ π. Δαμασκηνός, μάλιστα, γιά τό σκοπό αὐτό ἔχει δωρίσει καί ἰδιόκτητο οἰκόπεδο, τό ὁποῖο ἔχει ἀποδεχτεῖ ἡ Ἱερά Μητρόπολη Καρπενησίου.

Τό μνημεῖο αὐτό, ἂν γίνει στό μέλλον, θά μπορεῖ νά λειτουργεῖ ὡς Μουσεῖο, ἀλλά παράλληλα, ὁρισμένες φορές, καί ὡς ναός. Ἐκεῖ θά μποροῦσαν νά φιλοξενηθοῦν ἀρκετές ἀπό τίς τοιχογραφίες τοῦ καταποντισμένου ναοῦ τῆς Ἐπισκοπῆς. Ἕνα τέτοιο «Μουσεῖο-Ναός» θά μποροῦσε νά ἀναδειχθεῖ ὡς χῶρος προσέλκυσης καί ἐπίκεντρο θρησκευτικοῦ τουριστικοῦ ρεύματος καί νά βοηθήσει στήν οἰκονομική καί πνευματική ἀνάπτυξη τῆς περιοχῆς.

Μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ὁ π. Δαμασκηνός μέ τά βιβλία καί τίς πρωτοβουλίες του ἀναδεικνύεται σέ σταθερό ὁραματιστή τῆς ἀνάπτυξης τῆς περιοχῆς τῶν Κρεμαστῶν. Ὁ ἴδιος βρίσκεται στό μεταίχμιο δυό ὅμορων νομῶν λόγω καταγωγῆς, ἀπό πατέρα Εὐρυτάνα καί μητέρα Αἰτωλοακαρνάνισσα. Κινητοποιεῖ τό ἐνδιαφέρον καί τῶν τριῶν ἐπισκοπῶν πού συνορεύουν μέ τή λίμνη καί οἱ ὁποῖες συνδέονται μέ τήν ἱστορία τοῦ μνημείου. Κινητοποιεῖ τούς ἁρμόδιους τῆς Πολιτείας καί τῆς Τοπικῆς Αὐτοδιοίκησης. Μακάρι ὁ φιλόδοξος στόχος του -δύσκολος στή σημερινή οἰκονομική συγκυρία- κάποτε νά ὑλοποιηθεῖ γιά τήν οἰκονομική καί πνευματική ἀνάπτυξη τῆς περιοχῆς, ἀλλά καί τοῦ Νομοῦ μας.

Ἕνας δεύτερος, ἀλλά ἐξίσου σημαντικός στόχος, πού βγαίνει μέσα ἀπό τή μελέτη τῶν βιβλίων τοῦ συγγραφέα, εἶναι ἡ ἀνάδειξη καί ἡ προβολή τῶν μνημείων τῆς χώρας μας, ὁ σεβασμός καί ἡ εὐαισθητοποίηση ὅλων μας γιά τή διατήρησή τους.

Φωτογραφίες