Γεγονότα καὶ Σχόλια: Οἱ πρῶτοι κτήτορες καί «ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ» - Χρήσιμες ἐγκόσμιες εὐαισθησίες

Οἱ πρῶτοι κτήτορες καί «ἡ Σοφία τοῦ Θεοῦ»

Ἡ πρόκληση τῆς Τουρκίας πρός τό φιλότιμο τῶν Ἑλλήνων, πιστῶν καί ἀπίστων, μέ τήν μετατροπή τῆς Ἁγίας Σοφίας σέ Τζαμί, ξύπνησε τό ἐνδιαφέρον πολλῶν γι’ αὐτό τό μνημεῖο τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.

Ἀνατρέχοντας γιά στοιχειώδη πληροφόρηση γύρω ἀπό τήν Ἁγία Σοφία, στόν Ζ΄ τόμο τῆς Ἱστορίας τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τῆς ἐκδοτικῆς Ἀθηνῶν, θά σταθοῦμε σέ κάποια σημεῖα, πού θεωροῦμε χαρακτηριστικά καί συμβολικά.

Τό δειλινό τῆς 13ης Ἰανουαρίου τοῦ 532μ.Χ., ἡμέρα Τρίτη, κατά τήν στάση τοῦ Νίκα, «ἡ ἐκκλησία τῆς Ἁγίας Σοφίας, πού εἶχε ἀρχίσει ὁ Κωνσταντῖνος καί ὁλοκλήρωσε ὁ Κωνστάντιος, δέν ἦταν παρά ἕνας σωρός ἀπό ἐρείπια πού κάπνιζαν».

Ὁ πρῶτος ναός τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, ἀφιερωμένος δηλαδή στόν Χριστό, ἀρχίζει νά κτίζεται ἀπό τόν Μέγα Κωνσταντῖνο, ὡς κεντρικό σημεῖο ἀναφορᾶς τῆς νέας πρωτεύουσας καί τῆς αὐτοκρατορίας, μετά εἰδικά ἀπό τήν Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδο πού κατοχύρωσε τό δόγμα ὅτι ὁ Χριστός εἶναι Θεός ἀληθινός καί ἄνθρωπος. Τό ἔργο ὁλοκληρώθηκε ἀπό τόν γιό του Κωνστάντιο.

Νά θυμίσουμε ἐνδιαφέροντα χαρακτηριστικά τῶν δύο πρώτων κτητόρων. Ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος, ἅγιος τῆς Ἐκκλησίας, δέν ἐπενέβαινε στίς δογματικές συζητήσεις τῶν Ἐπισκόπων. Γιά τόν ἑαυτό του θεωροῦσε ὅτι ἦταν «ἐπίσκοπος τῶν ἐκτός». Ἔκτιζε Ναούς, βοηθοῦσε τούς Ἐπισκόπους, δέν ἐπενέβαινε αὐτοβούλως στά ἐσωτερικά τῆς Ἐκκλησίας. Ἀντίθετα, ὁ γιός του Κωνστάντιος, πού ὁλοκλήρωσε τήν Ἁγία Σοφία, εἶχε ἄποψη γιά τά θεολογικά θέματα, θεωρώντας τόν ἑαυτό του «ἐπίσκοπο τῶν ἐπισκόπων». Ταυτίσθηκε μάλιστα μέ ἀκραῖες ἀρειανικές θέσεις καί δημιούργησε μεγάλα προβλήματα στήν Ἐκκλησία, ἐκθρονίζοντας καί ἐξορίζοντας Ἐπισκόπους (ὅπως τόν Μέγα Ἀθανάσιο), οἱ ὁποῖοι ὑπερασπίζονταν τό Σύμβολο τῆς Πίστεως πού διατύπωσε ἡ Α΄ Οἰκουμενική Σύνοδος τῆς Νικαίας.

Δηλαδή, ὁ δεύτερος κτήτορας τοῦ Ναοῦ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας δέν πίστευε, ὡς σκληρός ἀρειανός, στήν θεότητα τοῦ Χριστοῦ, ὅτι δηλαδή ἡ ἐνυπόστατη Σοφία τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ Θεός Λόγος πού σαρκώθηκε.

Χρήσιμες ἐγκόσμιες εὐαισθησίες

Ὁ κτήτορας τοῦ νέου Ναοῦ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας εἶναι ὁ αὐτοκράτορας Ἰουστινιανός, ὁ ὁποῖος εἶχε καί αὐτός ἄποψη γιά τά δογματικά θέματα, συγκάλεσε μάλιστα τήν Ε’ Οἰκουμενική Σύνοδο στήν ὁποία καταδικάσθηκαν «Τά Τρία Κεφάλαια», δηλαδή ἔργα τοῦ Θεοδώρου Μοψουεστίας, τοῦ Θεοδωρήτου Κύρρου καί τοῦ Ἴβα Ἐδέσσης, καθώς καί διδασκαλίες τοῦ Ὠριγένη.

Στήν θεολογία, ὅμως, ἀντίθετα πρός τόν Κωνστάντιο, ἦταν Ὀρθόδοξος. Τήν Χριστολογία του μάλιστα τήν ψάλλουμε σέ κάθε θεία Λειτουργία, ἀφοῦ ὁ γνωστός ὕμνος «Ὁ μονογενής Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ» ἀποδίδεται στόν Ἰουστινιανό.

Ξαναέκτισε τήν Ἁγία Σοφία, ἡ ὁποία ἐπί τῶν ἡμερῶν του καταστράφηκε, πρῶτον, «γιά νά ἐξασφαλίσει τήν εὔνοια τοῦ Θεοῦ ὑπέρ τῶν σχεδίων του», ἀλλά καί γιά «ἕναν ἐγκόσμιο λόγο». Δέν ἀνεχόταν ὁ λαμπρότερος Ναός τῆς Κωνσταντινούπολης νά εἶναι δωρεά ἑνός ἰδιώτη πολίτη. Λαμπρότερος ἦταν ὁ Ναός τοῦ ἀγίου Πολυεύκτου, πού ὁλοκληρώθηκε χάρη στίς δωρεές τῆς Ἰουλιάνας Ἀνικίας. Ἡ αἴσθηση τῆς ἀξιοπρέπειας τοῦ Ἰουστινιανοῦ σέ πέντε χρόνια, ἕνδεκα μῆνες καί δέκα μέρες ὁλοκλήρωσε τήν νέα Ἁγία Σοφία, ὡς συμβολικό κτίσμα τοῦ αὐτοκράτορα μέ θεολογικό περιεχόμενο.

Μᾶς χρειάζονται τέτοιες «ἐγκόσμιες» εὐαισθησίες, γιά νά ἔχουμε ὡς ἔθνος σημεῖα ἀναφορᾶς, πού ἐμπλουτίζουν μέ θεολογικό νόημα τήν ζωή μας.

π.Θ.Α.Β