Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Ἡ ταπείνωση θεμέλιο τοῦ «οἴκου τῆς εἰρήνης»

Πρωτοπρεσβύτερου Θωμᾶ Βαμβίνη

Τίς πρῶτες μέρες πού τά ρωσικά στρατεύματα ἄρχισαν τούς βομβαρδισμούς σέ πόλεις τῆς Οὐκρανίας καί τά εἰδησεογραφικά πρακτορεῖα μετέδιδαν εἰκόνες ἀπό τήν ἰσοπεδωμένη Μαριούπολη, ἕνας «κοσμικός λογισμός», σχετικός μέ τό ἔργο τῶν ἡγετῶν τῶν σύγχρονων δημοκρατικῶν κρατῶν, γεννημένος ἀπό τήν καταστροφικότητα τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων, βρῆκε ὑποστηρικτικό ὑλικό σέ ἕνα ἄρθρο δημοσιευμένο στήν ἐφημερίδα Τά Νέα (5-6 Φεβρουαρίου 2022), τό ὁποῖο ἀναφερόταν στήν ἀρχιτεκτονική τῶν Κέντρων Ὑγείας καί γενικά τῶν Νοσηλευτικῶν ἱδρυμάτων.

Ὁ «διγενής λογισμός», γεννημένος ἀπό μιά εἰκόνα καταστροφῆς καί μιά εἰκόνα ἀνοικοδόμησης, διέφυγε «πρόσφυγας» ἀπό τήν ἀρχιτεκτονική τῶν κτιρίων σέ πνευματικότερα νοήματα. Πέρασε στήν ἀρχιτεκτονική τῆς ψυχῆς, στό ποῦ θεμελιώνεται καί στό πῶς κτίζεται ὁ «οἶκος τῶν ἀρετῶν», ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά γίνη οἶκος τοῦ Θεοῦ, οἶκος εἰρήνης, κατοικητήριο τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ τῆς εἰρήνης.

Διασαφηνίζουμε τό περιεχόμενο τοῦ λογισμοῦ καί τίς κοσμικές εἰκόνες πού τόν γέννησαν.

Ἡ μιά εἰκόνα προέρχεται ἀπό τά καθημερινά δελτία εἰδήσεων. Τήν ἀπαρτίζουν κατεστραμμένα Νοσοκομεῖα, Κέντρα Ὑγείας, Σχολεῖα, Ἱερές Μονές, κατοικίες ἀμάχων πολιτῶν πού προβάλλονται ὡς καπνίζοντα ἐρείπια, μαζί μέ τίς σχετικές ἐνημερώσεις τῶν ἀπεσταλμένων στήν Οὐκρανία δημοσιογράφων καί τούς ἀνάλογους σχολιασμούς εἰδικῶν ἀναλυτῶν. Εἶναι ἡ τραγική εἰκόνα τῆς ἐνεργοποίησης καί ὑλοποίησης τῶν ἐπεκτατικῶν σχεδιασμῶν ἑνός ἡγέτη. Εἶναι τμῆμα τοῦ προγράμματος μιᾶς κρατικῆς ἡγεσίας.

Ἡ ἄλλη εἰκόνα προέρχεται ἀπό ἕνα ἤρεμο ἄρθρο, γραμμένο κατά τόν καιρό τῆς εἰρήνης, δεκαεννέα μέρες πρίν ἀπό τήν εἰσβολή τῶν Ρώσων στήν Οὐκρανία, στό ὁποῖο διατυπώνονται οἱ ἀρχιτεκτονικές εὐαισθησίες τοῦ συγγραφέα του. Τό εἴχαμε ἀποθέσει στά πρός ἀνάγνωσιν ἄρθρα, ἐν καιρῷ εὐθέτῳ, μιά καί δέν εἶχε σχέση μέ τήν ἔνταση τῆς ρέουσας εἰδησεογραφίας. Ἀνασύρθηκε καί ἀναγνώστηκε, ὅταν ὁ πόλεμος κατέλαβε ὅλα τά Μέσα Γενικῆς Ἐνημερώσεως. Καί τότε, ἡ πρώτη ἀντίδραση τοῦ ἀναγνώστη ἦταν: Μέ τί ἀσχολεῖται ὁ ἄνθρωπος! Ἐδῶ ὁ κόσμος καίγεται κι αὐτός ἀσχολεῖται μέ κτίριο νοσηλευτικοῦ ἱδρύματος, μέ «στεγασμένους ἡμιϋπαίθριους χώρους [...] πού προστατεύουν ἀπό τόν τροπικό ἥλιο, ἐλέγχουν τόν φυσικό φωτισμό καί τόν ἀερισμό τῶν θαλάμων τοῦ νοσοκομείου, ἐνῶ παράλληλα προσφέρουν στούς ἀσθενεῖς, τό νοσηλευτικό προσωπικό καί τούς ἐπισκέπτες δυνατότητες ἀνάπαυσης, μειώνοντας παράλληλα τά ἐπίπεδα τοῦ στρές». Ἐδῶ ἀκοῦμε γιά χιλιάδες, ἴσως ἑκατομμύρια, ἀνθρώπων πού δέν ἔχουν πλέον σπίτι καί ἔχουν ἐγκαταλείψει τήν πατρίδα τους, διωγμένοι ἀπό ἕναν ἀναίτιο καί ἄδικο πόλεμο.

Ὅμως, ὄχι μόνον δέν εἶναι μακριά ἀπό τήν πραγματικότητα ὁ ἀρθρογράφος, ἀλλά εἶναι μέσα στά ὑπαρκτά προβλήματα πού ὀφείλει νά διαχειρίζεται δημιουργικά ἡ πολιτική ἡγεσία τῆς πατρίδος μας. Εἶναι μέσα στά θέματα γιά τά ὁποῖα ὁ λαός τήν ἐξέλεξε ὡς τήν πολιτική του ἡγεσία.

Ἔχοντας ὡς τροφοδοτικό ὑλικό αὐτές τίς δύο εἰκόνες ὁ λογισμός, στόν ὁποῖο ἀναφερθήκαμε, προκάλεσε μιά σύγκριση ἀνάμεσα στό τί ὑπόσχεται συνήθως ἕνας ἡγέτης, ὁ ὁποῖος βάζει τήν ὑποψηφιότητά του γιά τήν ἡγεσία τῆς χώρας του στήν δοκιμασία τῆς λαϊκῆς ψήφου, καί στό τί καταστροφικά ἔργα βλέπουμε στήν Μαριούπολη καί σέ ἄλλες πόλεις τῆς Οὐκρανίας.

Προφανῶς ἕνας ἡγέτης, ὅταν ζητᾶ τήν ψῆφο τοῦ λαοῦ του, δέν ὑπόσχεται καταστροφές καί θανάτους. Δέν ὑπόσχεται πολέμους, οὔτε ἐρημοποίηση πόλεων καί δημιουργία προσφύγων. Δέν προβάλλει ὡς πρόγραμμά του τόν κλονισμό τῆς οἰκονομίας, τήν ἔλλειψη ἀγαθῶν, τήν αὔξηση τῶν τιμῶν. Τά ἀντίθετα ὑπόσχεται. Προβάλλει τό ὅραμά του γιά καλύτερη ζωή, γιά ἀνθοῦσα οἰκονομία, ἀποδοτικότερη δημόσια διοίκηση, οὐσιαστικότερη καί ἀρτιότερη παιδεία κ.λπ.

Ὅλα αὐτά στήν κατάσταση πού καθημερινά βιώνουμε στόν κόσμο μας μοιάζουν μέ τετριμμένη πολιτική ἠθικολογία, ἄσχετη μέ τήν πραγματικότητα τοῦ κόσμου, ἄσχετη καί μέ δικό μας ἔργο. Γι' αὐτό περνᾶμε στήν συνέχεια στό δικό μας περιβάλλον, σέ λόγους ἁγίων πού φωτίζουν τήν σκέψη μας καί εἰρηνεύουν τήν ψυχή μας.

Γιά νά προσεγγίσουμε, λοιπόν, τήν μέσα ὄψη τῆς σύγχρονης τραγικῆς πραγματικότητας, θά χρησιμοποιήσουμε χαρακτηριστικούς λόγους τῶν Ὁσίων: Ἰουστίνου Πόποβιτς, Σωφρονίου τοῦ Ἁγιορείτου καί Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου. Ἀπό αὐτούς τούς τρεῖς Ὁσίους ὁ πρῶτος εἶναι Σέρβος, κατά τήν γήϊνη πατρίδα του, ὁ δεύτερος Ρῶσος καί ὁ τρίτος Ἕλληνας.

Ὁ πόλεμος στήν Οὐκρανία εἶναι πόλεμος μεταξύ κρατῶν μέ πληθυσμούς στήν πλειονότητά τους Ὀρθοδόξους. Αὐτό δοκιμάζει τήν πιστότητά μας στήν διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ, τήν ὀρθοδοξία τῆς πίστης μας, δοκιμάζει τήν σχέση μας μέ τόν Χριστό τόν Ὁποῖο ὁ ἀπ. Παῦλος χαρακτηρίζει «Θεό τῆς εἰρήνης». Γράφει, γιά παράδειγμα, ὁ ἀπ. Παῦλος στούς Ρωμαίους:

«Θέλω δὲ ὑμᾶς σοφοὺς μὲν εἶναι εἰς τὸ ἀγαθόν, ἀκεραίους δὲ εἰς τὸ κακόν. Ὁ δὲ Θεὸς τῆς εἰρήνης συντρίψει τὸν σατανᾶν ὑπὸ τοὺς πόδας ὑμῶν ἐν τάχει» (Ρωμ. 16,19-20). Θέλει τούς Χριστιανούς σοφούς στό ἀγαθό. Μέ φρόνηση καί γνώση νά μή παραπλανοῦνται ἀπό τίς «χρηστολογίες», τά ὑποκριτικά ὡραῖα λόγια τῶν αἱρετικῶν, τά ὁποῖα στήν πραγματικότητα εἶναι θανατηφόρα. Νά ἐπιλέγουν τό ἀγαθό, δηλαδή αὐτό πού εἶναι ὠφέλιμο γιά τήν σωτηρία τους. Ἐπίσης, θά πρέπει νά εἶναι ἀκέραιοι ἀπέναντι στό κακό, ὥστε νά μή βλάπτονται καί νά μή βλάπτουν κανέναν, «διατί ὁ ἀκέραιος ἄνθρωπος κανένα δέν βλάπτει» (Ἅγιος Νικόδημος). Ἄν ἔχουν αὐτήν τήν σοφία καί τήν ἀκεραιότητα, ὁ Θεός τῆς εἰρήνης θά συντρίψη «ἐν τάχει» τόν σατανά «ὑπό τούς πόδας» αὐτῶν.

Αὐτήν τήν νίκη καί αὐτήν τήν εἰρήνη ζοῦν τά πραγματικά μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Ὄχι ὅσοι λέγονται Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί, ἀλλά ὅσοι πραγματικά εἶναι. Αὐτοί ὅμως δέν ἀποτελοῦν τό σύνολο τοῦ πληθυσμοῦ τῆς γῆς, οὔτε τήν πλειονότητά του.

Ὁ ὅσιος Σωφρόνιος ὁ Ἁγιορείτης γράφει ὅτι ὁ Χριστός ἦλθε στό κόσμο, ὅμως «ἄν καί βρισκόμαστε στόν εἰκοστό αἰώνα (τώρα στόν εἰκοστό πρῶτο) ἀπό τήν ἱστορία τῆς Κ. Διαθήκης, ὁ κόσμος συνολικά συνεχίζει νά ζεῖ σάν νά βρίσκεται στούς χρόνους τῆς Π. Διαθήκης, χωρίς οὔτε τήν ἀσαφῆ ἀναμονή τοῦ ἐρχομοῦ τοῦ Μεσσία. Χειρότερα δέν θά μπορούσαμε νά ζήσουμε οὔτε καί μέ τόν Μωσαϊκό Νόμο. Παντοῦ ὑπάρχει πόνος. Ὁ ἀέρας ἀντηχεῖ ἀπό τούς στεναγμούς τῶν καταπιεσμένων. Ἑκατομμύρια ἑκατομμυρίων δυστυχισμένων ἀνθρώπων ἀγωνίζονται μήπως μποροῦσαν, ἔστω καί γιά λίγο, νά ξεφύγουν τόν τρόμο τοῦ θανάτου. Κάθε μέρα πληροφορούμαστε γιά λιμούς, βία, σφαγές. Ὁ ἐφιάλτης δέν ἔχει τέλος» (Ἡ ζωή Του ζωή μου, σ.112).

Δείχνοντας τήν μέσα ὅψη τῆς ζωῆς τοῦ κόσμου ὁ ὅσιος Ἰουστῖνος Πόποβιτς γράφει: «Ἡ κόλασις τοῦ ἀνθρώπου ἀρχίζει ἤδη ἐδῶ εἰς τήν γῆν, ἐάν ὁ ἄνθρωπος δέν ζῇ ἐν τῷ Λόγῳ, ἐν τῷ Χριστῷ. Ἀλλά καί ὁ παράδεισος τοῦ ἀνθρώπου ἀρχίζει ἤδη ἐδῶ εἰς τήν γῆν, ἄν ὁ ἄνθρωπος ζῇ ἐν τῷ Θείῳ Λόγῳ, ἐν τῷ Θεανθρώπῳ Χριστῷ. Ὁ σαρκωθείς Θεός Λόγος εἶναι καί τό νόημα καί ἡ λογικότης, καί ὁ παράδεισος διά τό ἀνθρώπινον εἶναι» (Ἄνθρωπος καί Θεάνθρωπος, σ.19).

Αὐτός ὁ Παράδεισος δέν ἔχει καμμιά σχέση μέ τήν ὑπερηφάνεια ἤ τόν πληγωμένο ἐγωϊσμό οὔτε τοῦ δυτικοῦ, οὔτε τοῦ ἀνατολικοῦ ἀνθρώπου. Οἰκοδομεῖται πάνω στήν ὑγιῆ ταπείνωση πού φέρνει τήν ἀδιατάρακτη εἰρήνη. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης μᾶς συμβουλεύει:

«Λοιπόν, μάθε καὶ σὺ νὰ ταπεινώνεσαι καὶ νὰ μὴν ἐπαινῆσαι μόνος σου [...] Tοῦτο εἶναι τὸ θεμέλιον ὅλων τῶν ἀρετῶν, ὁ Θεὸς μᾶς ἐδημιούργησεν ἀπὸ τὸ οὐδέν· καὶ τώρα ὅπου εἴμεθα ὄν δι’ Αὐτόν, θέλει νὰ θεμελιώσῃ ὅλην τὴν πνευματικὴν οἰκοδομὴν ἐπάνω εἰς αὐτήν μας τὴν γνῶσιν· ὅτι δηλαδή, ἀπὸ λόγου μας εἴμεθα τὸ οὐδέν· καὶ ὅσον πλέον βαθύνομεν εἰς αὐτήν, τόσον πλέον θέλει αὐξήσει ἡ οἰκοδομή· καὶ ὅσον περισσότερον χῶμα εὐγάνομεν ἀπὸ τὸ βάθος αὐτό, ἤτοι, ὅσον περισσότερον γνωρίζομεν τὰ ἐλαττώματα καὶ ταλαιπωρίας μας, τόσον καὶ ὁ θεῖος ἀρχιτέκτων θέλει βάλει πλέον στερεὰς πέτρας, διὰ νὰ αὐξήσῃ τὴν πνευματικὴν ταύτην οἰκοδομήν.

[...]

Ἐσύ, ἔχε φροντίδα (ὡς ἐρρέθη) νὰ μὴν ἀφήσῃς ποτὲ νὰ συγχυσθῇ ἡ καρδία σου, οὔτε νὰ ἀνακατωθῇ εἰς κάθε πρᾶγμα ὅπου τὴν ἐνοχλεῖ, ἀλλὰ νὰ κοπιάζῃς πάντοτε, διὰ νὰ τὴν κρατῇς εἰρηνικὴν καὶ ἀναπαυμένην. Καὶ ὁ Θεὸς ὅπου σὲ βλέπει πὼς κάμνεις ἔτσι καὶ ἀγωνίζεσαι, θέλει οἰκοδομήσει μὲ τὴν χάριν Του εἰς τὴν ψυχήν σου, μίαν πόλιν εἰρήνης· καὶ ἡ καρδία σου, θέλει εἶναι οἶκος τρυφῆς, καθὼς τροπολογικῶς εἰς τοῦτο ἐννοεῖται ἐκεῖνο τὸ ψαλμικόν. «Ἱερουσαλήμ, οἰκοδομουμένη ὡς πόλις» (Ψαλμ. ρκα΄ 2)· τοῦτο μόνον θέλει ἀπὸ ἐσὲ ὁ Θεός, ὅτι κάθε φοράν, ὅπου τύχῃ νὰ ταραχθῇς, παρευθὺς νὰ μεταστρέφῃς, νὰ ἡσυχάζῃς καὶ νὰ εἰρηνεύῃς εἰς ὅλα σου τὰ ἔργα καὶ λογισμούς».

Εἴθε νά γίνουμε, ἐμεῖς καί ὁ κόσμος μας, μέ θεμέλιο τήν ἐπίγνωση τῆς οὐτιδανότητός μας, «οἶκος εἰρήνης», ζωντανό σκήνωμα «τοῦ Θεοῦ τῆς εἰρήνης».