Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: Β' Προβληματισμοί γιά τό Σῶσον Κύριε τόν λαόν Σου

Δημοσιεύθηκε στό “Βῆμα” τήν Κυριακή 23-8-1998

Τό ἄρθρο τοῦ Μητροπολίτου Ἐλβετίας κ. Δαμασκηνοῦ πού δημοσιεύθηκε στό “Βήμα” (16-8-1998) ὡς ἀπάντηση σέ δικό μου κείμενο πού δημοσιεύθηκε καί πάλι στό “Βήμα” (9-8-1998) μέ ἐξέπληξε, ἀφ’ ἑνός μέν γιά τήν ἀσυνήθη γιά τόν χαρακτήρα καί τήν εὐγένειά του φρασεολογία, ἀφ’ ἑτέρου δέ γιά τίς ἀπόψεις τοῦ περί Ἐκκλησίας.

Πράγματι, ἡ εὐγένεια τοῦ Μητροπολίτου Ἐλβετίας κ. Δαμασκηνοῦ, ἡ παιδεία καί ἡ εὐρωπαϊκή κουλτούρα του, ἡ γνωριμία μας, ἡ ἀμοιβαία ἐκτίμηση, ἡ πρόσφατη ὁλοκάρδια ἐπικοινωνία μας, ἐπέβαλαν ἕναν ἄλλο τρόπο ἀπαντήσεως, μέ χρησιμοποίηση ἐπιχειρημάτων καί ὄχι ὑποτιμητικῶν καί ἤκιστα εὐγενικῶν ὑπαινιγμῶν σέ βάρος μου. Τελικά, ἐκεῖνο πού δίνει ἀξία σέ ἕνα κείμενο εἶναι ἡ ψύχραιμη ἐπιχειρηματολογία καί ὄχι οἱ ἀδόκιμοι χαρακτηρισμοί, καί μάλιστα ὅταν ἀποδίδονται σέ ἕναν ἐν Χριστῷ ἀδελφό.

Ἔπειτα, οἱ ἀπόψεις περί Ἐκκλησίας, πού ὑπάρχουν στό κρινόμενο κείμενο, προβληματίζουν βαθύτατα, ἀφοῦ ὑπονοεῖται μᾶλλον μιά βατικάνεια ἀντίληψη περί τῆς Ἐκκλησίας, ὡσάν ἡ Ἐκκλησία νά ταυτίζεται μόνον μέ τήν Σύνοδο τῶν Ἱεραρχῶν καί τῶν Συνοδικῶν Ἐπιτροπῶν. Μέ προκαλοῦν βαθειά οἱ φράσεις πού ἀκούω συχνά: “ἡ Ἐκκλησία μᾶς ἀπεφάσισε”, ἤ “ὁ λαός μᾶς σέβεται τήν Ἐκκλησία τού”, πού λέγονται ἀπό διαφόρους καί δείχνουν μιά ἐκκλησιολογική παρέκλιση. Φυσικά, μέ προκαλοῦν πολύ καί οἱ καλβινιστικές ἀπόψεις περί Ἐκκλησίας, ὡσάν ἡ Ἐκκλησία νά εἶναι μιά ἀόρατη κοινωνία πιστῶν, ὅπως ἐπίσης μου δημιουργοῦν πρόβλημα καί οἱ πουριτανικές ἀντιλήψεις γιά τήν Ἐκκλησία, περί ὁρατῆς κοινωνίας, σύμφωνα μέ εὐσεβιστικές ἀντιλήψεις. Πιστεύω στήν Ἐκκλησία τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων, τῶν Μαρτύρων, τῶν Ὁσίων, τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, τῆς ὁποίας τά μέλη βουλεύονται “κατά τάς τῶν ἁγίων Θεοπνεύστους Θεολογίας καί τό τῆς Ἐκκλησίας εὐσεβές φρόνημα”.

Ἄλλωστε, κατά τόν ἅγιο Εἰρηναῖο Λυῶνος, ἡ Ἐκκλησία συνδέεται ἀναπόσπαστα μέ τήν θεολογία πού εἶναι ἡ ὀρθή δόξα τῆς Ἐκκλησίας, καί μέ τήν θεία Εὐχαριστία πού εἶναι ἡ ἀληθινή πράξη τῆς Ἐκκλησίας. Τό θέμα εἶναι σοβαρότατο καί δέν θά ἐπεκταθῶ περισσότερο ἀναλύοντας τήν αὐθεντική διδασκαλία τοῦ Μ. Ἀθανασίου ἐναντίον τῆς “Ἐκκλησίας” τῆς ἐποχῆς του, ἤ τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ ἐναντίον Κληρικῶν καί Συνοδικῶν Ἐπιτροπῶν, δηλαδή τῆς “ἐπίσημης Ἐκκλησίας” τῆς ἐποχῆς του, ἤ ἀκόμη τήν ὁμολογία τοῦ ἁγίου Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ ἐναντίον τῆς “Ἐκκλησίας” ἐκείνης πού ὑπέγραψε τήν μετατροπή της σέ μιά ἰδιότυπη Οὐνία. Καί ὅλα αὐτά λέγονται ἀπό τήν ἄποψη ὅτι ἐάν ἐπαληθευθοῦν μερικές πρόωρες καί βιαστικές ἐνέργειες κοινωνίας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μέ ἄλλες ἑτερόδοξες ὁμολογίες, τότε θά βροῦν ἀντιθέτους πολλούς Ἐπισκόπους, θεολόγους, μοναχούς του Ἁγίου Ὅρους καί πολύ λαό. Γι’ αὐτό καί πρέπει κάθε κίνηση νά γίνεται μέ προσοχή, θεολογικό λόγο καί προπαντός ὀρθόδοξη ἐκκλησιαστική συνείδηση, γιά νά μή δημιουργηθοῦν τραύματα στό ἐκκλησιαστικό σῶμα.

Πέρα ἀπό αὐτά τά εἰσαγωγικά, θά ἤθελα νά ὑπογραμμίσω, ὅσο μπορῶ σύντομα, μερικά σημεῖα, τά ὁποῖα ὑποστηρίζουν τό προηγούμενο ἄρθρο σχετικά μέ τό τροπάριο “νίκας τοῖς βασιλεῦσιν”.

1. Τά ὅσα ἔγραψα στό ἄρθρο μου δέν ἀναφέρονταν στόν Σεβ. Μητροπολίτη Ἐλβετίας κ. Δαμασκηνό, καί μάλιστα δέν εἶχα σοβαρό λόγο νά τό κάνω ὕστερα ἀπό τήν ἐγκάρδια ἐπικοινωνία μας πού εἴχαμε πρόσφατα καί τήν πρόσκλησή του νά ἐπισκεφθῶ τήν Γενεύη. Ἁπλῶς ἔλαβα ἀφορμή ἀπό ἕνα περιστατικό πού ἔγινε κατά τήν τελετή θεμελιώσεως τῆς ζεύξεως Ρίου - Ἀντιρρίου καί διατύπωσα τίς σκέψεις μου, τίς ὁποῖες εἶχα ἐκφράσει καί δημοσιεύσει παλαιότερα. Ἄλλωστε, εἶχα εὐθύνη γιά ὅ,τι ἔγινε, ἀφοῦ, ὡς ἐπιχώριος Μητροπολίτης, ἀπό εὐγένεια προσεκάλεσα καί ἄλλους Ἀρχιερεῖς καί παρεχώρησα στόν Σεβ. Μητροπολίτη Ἐλβετίας νά διαβάση τήν σχετική εὐχή καί νά ἐπιτελέση τόν ἁγιασμό. Ἔτσι, στό γνωστό ἄρθρο ἀνέπτυξα τίς ἀπόψεις μου κινούμενος κυρίως ἀπό ποιμαντικούς καί ὄχι προσωπικούς λόγους, γιατί νομίζω ὅτι ἔχουμε καθῆκον νά ἐνημερώνουμε τόν λαό.

2. Ἡ φράση “νίκας τοῖς βασιλεύσιν” ἐννοιολογικά ἀναφέρεται στούς ἄρχοντας πού ἡγοῦνται τοῦ λαοῦ, ὁπότε κανονικά δέν μπορεῖ, οὔτε πρέπει νά δημιουργῆ πρόβλημα, ὅπως πράγματι δέν δημιουργεῖ πρόβλημα στήν Εὐρώπη, τήν Ἀμερική καί ἀλλοῦ. Ὅμως στήν Ἑλλάδα ἡ φράση αὐτή φορτίστηκε μέ μιά ἀρνητική ἔννοια καί ἔτσι προκαλεῖ. Ἐξηγώντας αὐτή τήν σκέψη μου μπορῶ νά ἀναφερθῶ στό ὅτι πράγματι ἡ Βασιλεία μετά τήν ἐπανάσταση τοῦ 1821 δέν ἔχει καμμία σχέση μέ τήν Βασιλεία πού ἐπικρατοῦσε στό Βυζάντιο - Ρωμανία, ἀλλά πρόκειται γιά μιά “εἰσαγόμενη” ἐξουσία μέ καθαρῶς φεουδαλιστική, κληρονομική καί ρατσιστική νοοτροπία, κατά τά φεουδαλιστικά πρότυπα, τά ὁποῖα κυριαρχοῦσαν στήν Εὐρώπη καί τήν ἐποχή ἐκείνη, ὅπως πολύ ὡραία ἀνέλυσε, κατά τρόπο προφητικό καί αὐτήν τήν πλευρά, ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης, σύμφωνα μέ τά ὁποῖα ὁ βασιλεύς ἔδιδε τά φέουδα σέ βαρόνους, κόμητες, ἱππότες κλπ., οἱ ὁποῖοι στήν συνέχεια ὤφειλαν τελεία ὑπακοή σέ αὐτόν. Στήν πραγματικότητα ἡ Ἑλλάδα θεωρήθηκε ἕνα τέτοιο φέουδο, στό ὁποῖο οἱ Μεγάλες Δυνάμεις ἔπρεπε νά βάλουν ἕναν μονάρχη - φεουδάρχη, πού θά κάνη τελεία ὑπακοή στά ἀφεντικά του. Δέν μπορῶ ποτέ νά συμφιλιωθῶ μέ τήν ἔννοια ὅτι οἱ ἥρωες τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821 ἤθελαν τήν μετατροπή τῆς Ἑλλάδος σέ ἕνα ἰδιότυπο φέουδο τῶν Μεγάλων Δυνάμεων. Διαμαρτύρεται ἔντονα ἡ ρωμαίικη συνείδησή μου.

Ο Charles Frazee ἀναλύει διεξοδικά τόν τρόπο καί τόν σκοπό γιά τόν ὁποῖο οἱ Μεγάλες Δυνάμεις ἔδωσαν τήν προσοχή τους στήν εὕρεση τοῦ ὑποψηφίου Κυβερνήτου μεταξύ των πριγκήπων τῶν γερμανικῶν κρατιδίων. Ἔτσι, ἐπέλεξαν στήν ἀρχή τόν Λεοπόλδο τοῦ Saxe-Coburg καί στήν συνέχεια, μετά τήν ἄρνησή του, ἐπέλεξαν τόν Ὄθωνα, δευτερότοκο υἱό τοῦ Λουδοβίκου τῆς Βαυαρίας. Ἐπίσης, “ἡ προσοχή τῶν δυνάμεων συγκεντρώθηκε στό νά πείσουν τόν Βασιλιά νά ἐκλέξει ἀνθρώπους εὐνοουμένους τῶν κυβερνήσεων τους”. Τήν ἐποχή ἐκείνη οἱ Ρῶσοι ἄρχισαν ἕναν ἀγώνα νά πείσουν τόν νεαρό Ὄθωνα νά γίνη Ὀρθόδοξος, σύμφωνα μέ τό σκεπτικό ὅτι αὐτή ἡ ἐνέργεια εἶναι “ἡ σπουδαιότερη πράξη γιά τήν ἐνίσχυση τῆς βασιλείας καί γιά τό καλό των ὑπηκόων της”. Μέ ξενίζει αὐτή ἡ φράση “ὑπηκόων της”, γιατί μέ κατατάσσει στούς δουλοπάροικους! Προχωρεῖ ἀκόμη περισσότερο ἡ σχετική ἐντολή τοῦ κόμητα Νέσελδορ: “περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη χώρα ὁ θρόνος καί ἡ ἐκκλησία πρέπει νά ἀλληλοϋποστηρίζονται ἐκεῖ καί περισσότερο ἀπό κάθε ἀλλοῦ ἕνας νέος ἡγεμόνας καί ἕνας λαός πού πρόσφατα κλήθηκε στήν πολιτική ἐλευθερία, νά μποροῦν νά ἐπικαλοῦνται τήν βοήθεια τοῦ Παντοδυνάμου μπροστά στήν ἴδια ἁγία Τράπεζα”.

Εἶναι πολύ χαρακτηριστική καί μιά ἐπιστολή πού ἀπέστειλε ὁ Ὄθωνας στόν πατέρα τοῦ Λουδοβίκο: “...ἡ πνευματική ἀρχή τοῦ κλήρου τῆς χώρας θά μποροῦσε νά γίνει ἐπικίνδυνη γιά τόν κοσμικό ἄρχοντα, ἄν ὁ ἀνώτερος κλῆρος συνιστοῦσε μιά ὁμάδα, καθόσον ὁλόκληρος ὁ Κλῆρος κατόπιν θά ἔπαιρνε τόν λαό μέ τό μέρος τοῦ ἐναντίον τοῦ ἄρχοντα. Νομίζω ὅτι θά μπορούσαμε νά ὑπερβοῦμε ὅλες αὐτές τίς δυσκολίες, ἄν δημιουργούσαμε μία σύνοδο ὑπό τήν διεύθυνση κάποιου μητροπολίτη πού θά ἦταν κάτι σάν τούς προέδρους τῶν δικῶν μᾶς ἐπιτροπῶν καί οὐσιαστικά δέν θά εἶχε ἐξουσία. Σέ ὁρισμένα χρονικά διαστήματα ὁ ἄρχοντας θά μπορεῖ νά διαλέξει τά μέλη αὐτῆς τῆς συνόδου”.

Τέτοιες ὠμές ἐπεμβάσεις ἔγιναν καί ἀργότερα ἀπό τήν “εἰσαγόμενη” βασιλεία ὄχι μόνον στήν ἐκκλησιαστική, ἀλλά καί στήν πολιτική ζωή τοῦ τόπου. Δέν θά ἐπεκταθῶ περισσότερο στά θέματα αὐτά, ἁπλῶς θά τονίσω ὅτι καί τά κατά καιρούς μέλη τῆς Διοικήσεως τῆς “Ἐκκλησίας” μέ τήν βατικάνεια ἀντίληψη, ὅπως καί οἱ διάφοροι πολιτικοί ἔχουν τεράστιες εὐθύνες γιά τέτοιες ἐπεμβάσεις. Καί οἱ νέοι Ἐπίσκοποι δέν εἴμαστε διατεθειμένοι νά ἀνεχθοῦμε ἄλλες ἐπεμβάσεις.

3. Μέσα στά πλαίσια τῆς φεουδαρχικῆς βασιλείας πού ἀνέφερα προηγουμένως ἔχουμε καί τήν παρείσφρυση στήν θεία λατρεία διαφόρων κειμένων, ὅπως τήν μνημόνευση τῶν ὀνομάτων τοῦ Βασιλέως, τῆς Βασιλίσσης, τοῦ Διαδόχου, τῆς Βασιλομήτορος, ἐνῶ ἡ ἐντολή τοῦ Ἀποστόλου Παύλου εἶναι νά προσευχόμαστε “ὑπέρ βασιλέων καί πάντων των ἐν ὑπεροχή ὄντων...” (Ἅ’ Τιμ. β’, 1-2), χωρίς νά συνιστᾶ στούς Χριστιανούς νά μνημονεύουν τόν Νέρωνα, αὐτοκράτορα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, τήν εὐχή “Κύριε σῶσον τούς Βασιλείς” καί τόν “πολυχρονισμό” τῶν Βασιλέων πού ψαλλόταν σέ κάθε λειτουργία σέ κάθε χωριό, ἴσως, ὅπως γράφουν τά κείμενα πού ἀναφέραμε προηγουμένως, γιά νά ἑδραιωθῆ ἡ βασιλεία, ὁ ξένος αὐτός θεσμός, τό ξένο αὐτό σῶμα, στήν Ἑλλάδα. Δέν μπορῶ νά δεχθῶ τέτοιες ἐπεμβάσεις στά λειτουργικά κείμενα. Μέ τήν ἀλλαγή τῶν πολιτευμάτων ἐπέρχονταν ἀλλαγές στά κείμενα τῆς λατρείας μας. Ὁπότε, στόν λαό δημιουργήθηκε πρόβλημα καί γιά φράσεις σέ ἄλλα τροπάρια. Τελικά, ὅσοι διατείνονται ὅτι μέ τόν ὄρο “νίκας τοῖς βασιλεύσιν” ἐννοοῦνται οἱ ἄρχοντες, τότε θά ἔπρεπε μετά τήν μεταπολίτευση νά μνημονεύουν σέ κάθε λειτουργία τῶν ὀνομάτων τοῦ Προέδρου τῆς Δημοκρατίας, τῆς Συζύγου του καί τῆς οἰκογενείας του!

4. Καί πάλι ὑποστηρίζω ὅτι γιά λόγους ποιμαντικούς, ἀκριβῶς ἐπειδή ἔχει ταλαιπωρηθῆ ὁ ἑλληνικός λαός ἀπό παρεμβάσεις στά ἐνδότερά της ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καί τῆς λατρείας, μπορεῖ νά γίνη ἀλλαγή κυρίως στό συγκεκριμένο τροπάριο, ἐπειδή ψάλλεται σέ κάθε ἁγιασμό, μέ τήν φράση “νίκας τοῖς εὐσεβέσι”. Ὁ ἀείμνηστος Ἀρχιεπίσκοπος Σεραφείμ μᾶς ἔλεγε νά τό ψάλλουμε μέ τήν φράση “νίκας τοῖς εὐσεβέσι” παρά “τήν εἰσήγησιν καί κρίσιν τῆς μονίμου Συνοδικῆς Ἐπιτροπής”, ὅπως ἄλλωστε κάνουν πολλοί Ἀρχιερεῖς, καί μάλιστα ὁ ἴδιος ὁ ἀείμνηστος Μακαριώτατος κατά τήν μακρά του ἀρχιεπισκοπική διακονία ἔψαλε κατά τούς ἁγιασμούς στήν ἔναρξη τῶν ἐργασιῶν τῆς Βουλῆς τό τροπάριο μέ τό “νίκας τοῖς εὐσεβέσι”.

Πρέπει κάποτε νά καταλάβουμε ὅτι ἡ ποιμαίνουσα Ἐκκλησία πρέπει νά ὁμιλῆ γιά ὅλα τα θέματα μέ τό δικό της θεολογικό λόγο, ξένο ἀπό διάφορες σκοπιμότητες. Ἡ Ἐκκλησία δέν εἶναι φέουδο κανενός, τά μέλη ὅλων των κομματικῶν παρατάξεων εἶναι μέλη τῆς Ἐκκλησίας, εἴτε δυνάμει εἴτε ἐνεργεία, ὁπότε οἱ Κληρικοί δέν εἰσέρχονται μέσα στήν διηρημένη κοινωνία γιά νά συντηροῦν τήν διαίρεση, ἀλλά γιά νά προσκαλοῦν τήν διηρημένη κοινωνία στήν ἑνότητα τῆς πίστεως, τῆς ἀγάπης καί τῆς ἀληθείας, καί αὐτό βέβαια δέν ἀναφέρεται στόν Σεβ. Μητροπολίτη Ἐλβετίας Δαμασκηνό, ἀλλά σέ μερικούς ἄλλους πού κομματικοποιοῦν τήν ἐκκλησιαστική ζωή.