Ὁ «νέος Μωϋσῆς» καί οἱ «μυστικές πλάκες»

Ἀναφορά στόν ἅγιο Ἰωάννη τῆς Κλίμακος (ἀπό ἑσπερινή ὁμιλία)

Ἱεροδιακόνου Παϊσίου Παρασκευᾶ

Εἱσαγωγικά

Ὁ ἄγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης, ὁ συγγραφεύς τῆς Κλίμακος, ὁ διασημότερος ἐκ τῶν ἀσκητικῶν συγγραφέων τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι ἕνας λαμπρός ἀσκητῆς ὡς «ποιήσας» καί ἕνας μεγάλος μυσταγωγός τῆς ποιμαντικῆς τέχνης ὡς «διδάξας». Τό βιβλίο του «Κλῖμαξ» εἶναι ἴσως τό μοναδικό πατερικό σύγγραμμα πού πέρασε ὡς ἀπεικόνιση μέσα στήν εἰκονογραφική παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας, πράγμα πού δείχνει τήν τεράστια ἀπήχηση πού εἶχε καί ἔχει, ὄχι μόνον στούς μοναχούς ἀλλά καί σέ κάθε πιστό χριστιανό.

Περιγράφει ὡραιότατα ὁ ζωγράφος ἱερομόναχος Διονύσιος ὁ ἐκ Φουρνᾶ στήν «Ἑρμηνεία» του τήν σκηνή τῆς «ψυχοσωτηρίου καί οὐρανοδρόμου Κλίμακος»:

«Μοναστήριον καί ἔξωθεν τῆς πύλης αὐτοῦ πλῆθος μοναχῶν, νέοι καί γέροντες, καί ἔμπροσθεν αὐτῶν σκάλα ὑψηλὴ καί μεγάλη φθάνουσα ἕως τὸν οὐρανόν• καί ἐπάνω αὐτῆς μοναχοί. Ἄλλοι ἀναβαίνοντες, ἄλλοι βάνουν ἀρχην νά ἀνέβουν• καί ἄνωθεν αὐτῶν ἄγγελοι πετώμενοι ὡς βοηθοῦντες αὐτοῖς. Ἐπάνω δέ εἰς τὸν οὐρανόν ὁ Χριστός καί ἔμπροσθεν αὐτοῦ εἰς τὸ ἀνώτατον σκαλίον τῆς σκάλας εἷς μοναχός γηραιός πάνυ καί ἱεροπρεπὴς ἐκτείνων τὰς χεῖρας, βλέπων πρός αὐτόν• ὁ δέ Κύριος τῇ μιᾷ χειρί λαμβάνει αὐτόν μετά χαρᾶς, τῇ δέ ἑτέρᾳ ἔχων στέφανον ἐκ ποικίλων ἀνθέων ἐπιτίθησι τῇ κορυφῇ αὐτοῦ, λέγων πρός αὐτόν• "Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καί πεφορτισμένοι, κἀγώ ἀναπαύσω ὑμᾶς". Καί ὑποκάτω τῆς σκάλας πλῆθος δαιμόνων πετωμένων, ἁρπάζοντες ἀπό τά ῥάσα τούς μοναχούς• ἄλλους τραβίζουν καί δὲν ἠμποροῦν νά τούς κρεμνίσουν, ἄλλους ἔχουν ὀλίγον ξεσυρμένους ἀπό τήν σκάλαν• ἄλλους ἔχουν καμπόσον γκρεμνισμένους (πλήν καί αὐτοί βαστοῦν τήν σκάλαν, ἄλλος μέ τό ἕνα χέρι, ἄλλος μέ τά δύο)• ἄλλους ἔχουν τελείως γκρεμνισμένους, βαστάζοντες αὐτούς ἀπό τήν μέσην προύμυτα• καί ὑποκάτω αὐτῶν ὁ παμφάγος ᾍδης ὡς δράκων μέγας καί φοβερός. Ἔχων μέσ’ τό στόμα του ἕνα μοναχόν προύμυτα• μόνον τά ποδάριά του φαίνονται»...

Ὁ μεγάλος Πατέρας τοῦ 10ου αἰῶνος ἅγιος Συμεών ὁ νέος θεολόγος «τήν ἐκ προγόνων ἐρευνήσας βιβλιοθήκην λαμβάνει τήν κλίμακα τοῦ θεσπεσίου Ἰωάννου» καί διαβάζοντας τό ιζ΄ κεφάλαιο «Περί Ἀναισθησίας» ἔλαβε ὁρμητικό πνεῦμα μετανοίας. Ὁ ὅσιος Ἱερόθεος ὁ Ἰβηρίτης (†1745) διαβάζοντας τυχαίως τήν Κλίμακα μίσησε τόσο τήν μάταια δόξα πού πλουσίως τοῦ προσέφερε ἡ κοσμική παιδεία πού κατεῖχε ὥστε «ἀντί τοῦ εἰς Ἰταλίαν πλεῦσαι, ἦλθεν εἰς τό Ἅγιον Ὄρος καί συνῴκησεν ἡσυχαστῇ τινί».

α) Τά βιογραφικά τοῦ Ὁσίου ἐπιγραμματικά

Θά ἀναφέρουμε πολύ σύντομα ἕνα μικρό σχεδιάγραμμα τοῦ βίου τοῦ Ὁσίου. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης γεννήθηκε ἀρχάς τοῦ 6ου αἰῶνος καί ἀνατράφηκε, ὅπως φαίνεται, σέ εὔπορη οἰκογένεια, μιᾶς καί ἡ ἐγκύκλιος παιδεία τήν ὁποίαν ἔλαβε ἦταν ἰδιαιτέρως σημαντική γιά τήν ἐποχή του, σέ τέτοιον βαθμό ὥστε νά τοῦ ἀποδοθῆ ἡ προσωνυμία "σχολαστικός", ὁ προερχόμενος, δηλαδή, ἐκ τῶν σχολῶν. Στήν ἡλικία τῶν 16 ἐτῶν ἀποτάσσεται σάρκα, κόσμον καί κοσμοκράτορα καί ἐνδύεται τό μοναχικό σχῆμα κάτω ἀπό τήν καθοδήγηση τοῦ ἀββά Μαρτυρίου τοῦ Σιναΐτου. Μετά τήν κοίμηση τοῦ Ἀββά ἀποσύρεται στήν ἡσυχία στό σπήλαιο τοῦ Θολά, ὅπου καί ζῆ ἀναχωρητικό βίο ἐπί τεσσαράκοντα συναπτά ἔτη. Περί τό τέλος τῆς ζωῆς του, ἐκλέγεται ἡγούμενος τῆς μονῆς τοῦ Σινᾶ. Ἡ διακονία του αὐτή θά πρέπει νά ἦταν βραχυχρόνια, καθώς τό τελευταῖο διάστημα τοῦ βίου του τό περνᾶ καί πάλι στήν προσφιλῆ του ἡσυχία. Ἐκεῖ συνθέτει τήν περίφημη Κλίμακα, τό ἀριστούργημα αὐτό τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀσκητικῆς γραμματείας. Ἐκοιμήθη τήν 30η Μαρτίου, πιθανόν τοῦ ἔτος 600, καί «ὡραϊσμένος ταῖς ἀρεταῖς» ἀνῆλθε πᾶσαν τήν κλίμακα τῆς ἐπί γῆς τελειότητος, εἰσερχόμενος πανηγυρικῶς εἰς τήν οὐράνια θεία Λειτουργία, ὅπως γλαφυρά τό παριστοῦν καί οἱ ἱεροί εἰκονογράφοι στήν ἀπεικόνιση τῆς οὐρανοδρόμου Κλίμακος.

β) Χαρακτηρισμοί - Προσωνύμια

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης εἶχε καί ἔχει τεράστια ἐπίδραση στήν διατύπωση τῆς πνευματικῆς καί ἀσκητικῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας μέσω τοῦ ἔργου του «Ἡ Κλῖμαξ». Τόσο μεγάλη εἶναι ἡ ἀναγνώριση πού ἔχει αὐτό τό σύγγραμμα μέσα στήν Ἐκκλησία, ὥστε, ἐνῶ ἀρχικά τό βιβλίο ἔπαιρνε ἀξία ἀπό τήν ἀναγνωρισιμότητα τοῦ συγγραφέα: «Ἡ Κλῖμαξ ΤΟΥ Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου» μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου ἄρχισε ὁ συγγραφέας νά προσδιορίζεται ἀπό τό ἔργο του: «Ὁ Ἰωάννης ΤΗΣ Κλίμακος». Στά χρόνια δέ τῆς Τουρκοκρατίας ὁ Ἰωάννης γίνεται πλέον μονολεκτικά «ὁ Κλίμακας»• «Ἀνάγνωσις εἰς τόν Κλίμακα», ὅπως χαρακτηριστικά γράφουν οἱ ρουμπρίκες τοῦ Τριωδίου.

Πολλοί εἶναι οἱ Πατέρες πού κάνουν ἀναφορά στήν προσωπικότητα καί τό σύγγραμμα τοῦ Ὁσίου. Ὁ «δίκην φωστήρ διαλάμψας ἐν τῇ ἀσκητικῇ πολιτείᾳ» Ἰωάννης ὁ τῆς Κλίμακος, εἶναι ὁ «μέγας καθηγητής» κατά τόν Ἰωάννη τόν Ραϊθηνό, «ὁ παμμέγιστος» καί «τρισόσιος» καί «ἄγγελος ἐν ἀνθρώποις» κατά τόν ὅσιο Νεόφυτο τόν Ἔγκλειστο, ὁ «θεσπέσιος» κατά τόν Νικήτα τόν Στηθάτο, ὁ κατασκευάσας διά λόγων «τήν πρός οὐρανόν φέρουσαν κλίμακα» κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, «ὁ μέγας οὗτος πατήρ» κατά τόν Νικηφόρο τόν μονάζοντα, «ὁ κοινός διδάσκαλος πάντων καί τῆς ἐνθέου σοφίας ἀνάπλεως» κατά τόν Μάρκο τόν μοναχό.

Πέραν, ὅμως, ὅλων αὐτῶν τῶν χαρακτηρισμῶν -καί πολλῶν ἄλλων-, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ἔχει ὀνομαστῆ ἤδη ἀπό τούς συγχρόνους του καί συνασκητές του μέ ἕνα ἀκόμη προσωνύμιο, τό ὁποῖο περιγράφει ἐναργέστερα τό πνευματικό του ὕψος καί βάθος. Ὁ χαρακτηρισμός αὐτός εἶναι «Νέος Μωϋσῆς».

γ) Ὁ «Νέος Μωϋσῆς» - Οἱ πρῶτες ἀναφορές

Εἶναι γνωστόν τό ποιός εἶναι ὁ Μωϋσῆς. Πρόκειται γιά τόν μέγα Προφήτη, αὐτόν πού «τήν ὑγράν διόδευσε ὡσεί ξηράν», τόν Καθοδηγό στήν Γῆ τῆς Ἐπαγγελίας, τόν Νομοθέτη καί Θεόπτη, τό πρότυπο τοῦ τελείου βίου κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης.

Ἡ βαρειά καί πολυσήμαντη ἐπωνυμία «νέος Μωϋσῆς» ἀποδόθηκε στόν ὅσιο Ἰωάννη ὅσο ἦταν ἀκόμη ἐν ζωῇ καί φαίνεται πώς ἐπικράτησε καί μετά τήν κοίμησή του στήν Σιναϊτική ἔρημο.

Κατ' ἀρχάς, ὁ πρῶτος πού χαρακτηρίζει τόν ἅγιο Ἰωάννη τῆς Κλίμακος «νέον Μωυσῆ» εἶναι ὁ φίλος του καί συνασκητής του Ἰωάννης ὁ Ραϊθηνός πού τοῦ ζητᾶ νά τοῦ διδάξει ὅσα «ἐν τῇ θεοπτίᾳ ὅπως ὁ παλαιός Μωϋσῆς εἶδε» στό ὄρος Σινᾶ. Τίς δέ συμβουλές του θά τίς ἔχει «ὡς πλάκες θεόγραφες», ὅπως, δηλαδή, δέχθηκε ὁ Ἰσραήλ τίς πλάκες πού κατέβασε ὁ Μωϋσῆς ἀπό τό ὄρος Σινᾶ.

Ὁ δεύτερος χρονικά πού ἀποκαλεῖ τόν ὅσιο Ἰωάννη «νέον Μωϋσῆ» εἶναι ὁ βιογράφος του, Δανιήλ Ραϊθηνός πού τόν περιγράφει «ὡς νεοφανῆ τινα Μωσέα».

Λίγο ἀργότερα, ὁ μοναχός Ἀναστάσιος Σιναΐτης, ὁ λεγόμενος διηγηματογράφος, χαρακτηρίζει καί αὐτός μέ τήν σειρά του τόν Ὅσιο ὡς «νέον Μωϋσῆν»: «Μέλλοντος πρός Κύριον πορεύεσθαι τοῦ νέου ἡμῶν Μωϋσέως, τοῦ ὁσιωτάτου Ἰωάννου τοῦ ἡγουμένου» κλπ.

Ὅπως γράφει καί ἕνα από τα επιγράμματα στην Κλίμακα:

«Ὡς ἄλλον εἰδότες σε θεῖον Μωσέα,
Ἐξ οὐρανοῦ τε μᾶλλον ἤπερ ἐξ ὄρους
Τὰς μυστικὰς λαβόντα πανσέπτους πλάκας
Ἐκ χειρὸς αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ Δεσπότου».

δ΄) Παράλληλα Προφήτου Μωϋσέως καί ἁγίου Ἰωάννου

Στήν συνέχεια θά προσπαθήσουμε νά ἐντοπίσουμε κάποια παράλληλα μέσα ἀπό τούς βίους τοῦ Προφήτου Μωϋσέως καί τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος, μέ ἀναγωγικό χαρακτήρα, στηριζόμενοι στό ἔργο τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης «Περί τοῦ βίου Μωϋσέως τοῦ νομοθέτου». Βιογραφικά παράλληλα πού καθιστοῦν τόν ἅγιο Ἰωάννη πραγματικά ἕναν «νέον Μωϋσή».

1. Τά πρό τῆς Ἐξόδου παράλληλα

Ὁ νεογέννητος Προφήτης Μωϋσῆς ρίχθηκε ἀπό τούς φυσικούς του γονεῖς στά νερά τοῦ ποταμοῦ Νείλου μέ τήν ἐλπίδα ὅτι θά ἀποφύγη τόν θάνατο πού εἶχε νομοθετήσει ὁ Φαραώ γιά ὅλα τά ἀρσενικά βρέφη τῶν Ἑβραίων. Ἐκεῖ στά νερά τοῦ ποταμοῦ τόν βρῆκε ἡ ἄτεκνος κόρη τοῦ Φαραώ μέσα σέ ἕνα καλάθι καί βλέποντας τήν ὀμορφιά τοῦ βρέφους ἀποφασίζει νά τό κρατήση καί νά τό βάλη στά φαραωνικά ἀνάκτορα ἀναθρέφοντάς το ὡς δικό της, προσφέροντάς του φυσικά ὅλη τήν τότε κοσμική σοφία καί γνώση. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Νύσσης, στό ἔργο του, ταυτίζει τήν ἄτεκνη κόρη τοῦ Φαραώ μέ τήν κοσμική σοφία, τήν «ἀεί ὠδίνουσα καί μηδέποτε ζωογονοῦσα τῷ τόκῳ». Μεγαλώνοντας ὁ Μωϋσῆς, ἀρνεῖται πιά νά ὀνομάζεται «υἱός θυγατρός Φαραώ», κατά τόν Ἀπόστολο Παῦλο, καθώς θεωρεῖ ἀνώτερο πλοῦτο ἀπό ὅλους τούς αἰγυπτιακούς θησαυρούς «τόν ὀνειδισμόν τοῦ Χριστοῦ». Ἀποσύρεται στά ὄρη, στήν ζωή τῆς ἡσυχίας, βόσκοντας τό ποίμνιο τοῦ ἀλλοεθνοῦς Ἰοθόρ, μέ τοῦ ὁποίου τόν κόρη σύναψε γάμο. Ἐκεῖ στήν ἡσυχία, στόν ἀπράγμονα βίο τοῦ βοσκοῦ, βλέπει τό φοβερό θέαμα τῆς καιομένης καί μή καταφλεγομένης βάτου, δηλαδή, γίνεται κοινωνός τῆς δόξας τοῦ Θεοῦ. Δυναμωμένος ἀπό αὐτήν τήν θεοπτία, ἐπιστρέφει στήν Αἴγυπτο γιά νά ἐλευθερώση τόν Ἰσραήλ ἀπό τήν δουλεία τοῦ Φαραώ. Στήν ἐπιστροφή τόν ἀκολουθεῖ καί ἡ ἀλλοεθνής κόρη τοῦ Ἰοθόρ. Στό πρόσωπο τῆς ἀλλοεθνοῦς συζύγου καί πάλι ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης βλέπει τήν θύραθεν παιδεία, γράφει: «Θά τόν ἀκολουθήση βεβαίως στήν ἐπιστροφή στήν Αἴγυπτο καί ἡ ἀλλοεθνής σύζυγος, ἐπειδή καί ἡ κοσμική παιδεία διαθέτει κάτι τό ὁποῖο δέν εἶναι ἀπόβλητο» γιά τήν τεκνογονία τῆς ἀρετῆς• «ἔστι γάρ τι καί τῆς ἔξω παιδεύσεως πρὸς συζυγίαν ἡμῶν εἰς τεκνογονίαν ἀρετῆς οὐκ ἀπόβλητον».

Ἀντίστοιχη πορεία ἔχει καί ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος. Μέχρι τήν ἡλικία τῶν 16 ἐτῶν ἔλαβε πλούσια τήν κοσμική μόρφωση καί παιδεία, σέ τέτοιον βαθμό πού ἀπεκλήθη, ὅπως εἴπαμε και παραπάνω, «σχολαστικός». Αὐτή εἶναι ἡ "υἱοθεσία του" ἀπό τήν θυγατέρα τοῦ Φαραώ. Στήν συνέχεια ἀσπάζεται τήν ἥσυχη ζωή στό ὄρος, δηλαδή ἀσπάζεται τόν μοναστικό βίο μέσα στήν ἡσυχία τῶν λογισμῶν. Ἐκεῖ βόσκει καί αὐτός τά πρόβατά του, καταφέρνει, δηλαδή, νά ποιμάνη τίς αἰσθήσεις του -«τά τῆς ψυχῆς κινήματα»- καί νά τίς καταστήση ἤρεμες καί πραεῖς, ὅπως τά πρόβατα. Στήν ἡσυχαστική ζωή τῆς Σιναϊτικῆς ἐρήμου καί ἀφοῦ ἔχει καθαρίση τήν καρδιά του καί φωτίζεται ὁ νοῦς του, ἐμφανίζεται καί σέ αὐτόν ἡ ἄφλεκτη βάτος τῆς θεωρίας τοῦ Θεοῦ. Δυναμωμένος ἀπό αὐτήν τήν θεοπτία ἀποφασίζει νά ἐπιστρέψη στήν νοητή Αἴγυπτο καί νά ἐλευθερώση τόν νέον Ἰσραήλ, δηλαδή ἐμᾶς τούς πιστούς Χριστιανούς, ἀπό τήν δουλεία τοῦ νοητοῦ Φαραώ, τοῦ διαβόλου. Στήν ἐπιστροφή του ὅμως αὐτή θά τόν ἀκολουθήση καί ἡ "ἀλλοεθνής", δηλαδή ἡ κοσμική σοφία πού διέθετε, καί τώρα θά τήν χρησιμοποιήση γιά νά συντάξη τούς θεσπέσιους λόγους τῆς οὐρανοδρόμου Κλίμακος, καθώς καί ἡ κοσμική παιδεία διαθέτει κάτι τό ὁποῖο δέν εἶναι ἀπόβλητο» γιά τήν τεκνογονία τῆς ἀρετῆς. «ἔστι γάρ τι καί τῆς ἔξω παιδεύσεως πρὸς συζυγίαν ἡμῶν εἰς τεκνογονίαν ἀρετῆς οὐκ ἀπόβλητον» .

2. Τά μετά τήν Ἔξοδο παράλληλα

Ὁ προφήτης Μωϋσῆς συγκέντρωσε τόν λαό τοῦ Ἰσραήλ καί ξεκίνησε τήν φυγή ἀπό τήν Αἴγυπτο. Μέ τό ραβδί του ἄνοιξε τήν Ἐρυθρά Θάλασσα στά δύο καί τήν διάβηκε «ἀβρόχοις ποσί(ν)». Ἔζησε γιά 40 χρόνια στήν ἔρημο, ὅπου τρεφόταν μέ τό μάνα καί τόν σκέπαζε καί τόν καθοδηγοῦσε ἡ νεφέλη. Ἔφτασε στό ὄρος Σινᾶ ὅπου ἀνέβηκε στήν κορυφή του. Προτοῦ ὅμως ἀνεβεῖ στήν κορυφή, πρόσταξε τούς βοηθούς του νά μήν ἐπιτρέψουν νά ἐγγίση τό ὄρος κανένα ἄλογο ζῶο. Ἐκεῖ στό ὄρος τῆς Θεοφανείας συνομίλησε μέ τόν Θεό καί κατέβασε χάριν τῆς σωτηρίας τοῦ λαοῦ τίς καθαρτικές Πλάκες τῆς Διαθήκης.

Παρόμοια καί ὁ ἅγιος Ἰωάννης ξεκίνησε ἀπό τήν φυγή τῆς νοητῆς Αἰγύπτου, τοῦ κόσμου δηλαδή καί τοῦ κοσμικοῦ φρονήματος φθάνοντας στήν θάλασσα τῆς καθαρτικῆς ὑπακοῆς στόν ἀββά Μαρτύριο, τήν ὁποία καί ἔκανε βατή μέ τό ραβδί τῆς ὑπομονῆς καί τῆς ταπεινοφροσύνης. Στήν συνέχεια στάθμευσε στήν ἔρημο τῆς ἡσυχαστικῆς ζωῆς -γιά 40 χρόνια καί αὐτός, ὅπου τρεφόταν μέ τό οὐράνιο μάνα τῆς προσευχῆς καί τόν σκέπαζε ἡ νεφέλη τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Στήν κατάλληλη ὥρα ἀνῆλθε, ὅπως ὁ Μωϋσῆς, στό ὄρος τῆς Θεοπτίας, ἀφοῦ πρῶτα ἀπαγόρευσε νά ἐγγίσουν ὅλα τά ἄλογα ζῶα, δηλαδή -κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο Νύσσης- ὑπερέβη τήν γνώση πού προέρχεται ἀπό τίς ἄλογες αἰσθήσεις ἀλλά καί τήν λογική, μιᾶς καί ἡ θεωρία τοῦ Θεοῦ εἶναι πέρα καί πάνω ἀπό αὐτές. Στό ὄρος αὐτό «ἤκουσεν ἄρρητα ῥήματα, ἄ οὐκ ἐξόν ἀνθρώπῳ λαλῆσαι» καί ἐπιστρέφοντας, τά κατέγραψε μέ κτιστά ρήματα, νοήματα καί εἰκονίσματα γιά τήν σωτηρία τοῦ νέου Ἰσραήλ, χαράσσοντάς τα στίς φωτιστικές Πνευματικές Πλάκες του, τήν σωτήριο καί οὐρανοδρόμο Κλίμακα.

ε) Οἱ πνευματικές πλάκες καί ἡ μέθοδος

Ὅπως δέν νοεῖται Μωϋσῆς χωρίς τίς θεόγραφες πλάκες, χωρίς τήν παραλαβή καί παράδοση τοῦ πνευματικοῦ νόμου, ἔτσι, καί ὁ «νέος Μωϋσῆς» δέν θά μποροῦσε νά ἀποκαλεῖται δικαίως κατ' αὐτόν τόν τρόπο, ἐάν δέν κόμιζε καί αὐτός τίς δικές του μυστικές πνευματικές πλάκες.

Νά σημειωθῆ ὅτι ὁ τίτλος «Κλῖμαξ» δέν ἦταν ὁ πρῶτος τίτλος πού ἔλαβε τό σύγγραμμα τοῦ ὁσίου Ἰωάννου. Ἡ ἀρχική του ὀνομασία ἦταν «Λόγος ἀσκητικός οὗ ἡ ἐπωνυμία Πλάκες πνευματικαί». Μέ τήν πάροδο ὅμως τοῦ χρόνου καί λόγῳ τῆς μεγάλης πρακτικῆς ἀξίας τῆς μεθοδικῆς ἀναπτύξεως τοῦ ἔργου πού ξεκινάει «ἀπό τῶν χθαμαλωτέρων» καί καταλήγει «ἐπί τά μετεωρότερα» καί ὑψηλότερα, τό βιβλίο πῆρε τήν περιγραφική ὀνομασία «Κλῖμαξ».

Ἡ Κλῖμαξ διαιρεῖται σέ 30 λόγους. Κάθε λόγος ὁμιλεῖ γιά μία ἀρετή ἤ ἕνα πάθος καί συμβολίζεται στήν οὐρανοδρόμο Κλίμακα μέ ἕνα σκαλοπάτι, μία βαθμίδα. Ἡ σκάλα αὐτή ἀρχίζει ἀπό τήν ἀποταγή τοῦ ματαίου βίου, περνᾶ μέσα ἀπό τίς πρακτικές ἀρετές καί καταλήγει στίς τρεῖς μεγάλες θεωρητικές, Πίστη, Ἐλπίδα καί Ἀγάπη καί ἀπό ἐκεῖ στήν ἕνωση μέ τόν Θεό.

Ἡ παρομοίωση τοῦ βιβλίου μέ σκάλα εἶναι πολύ σημαντική γιά τήν ὅλη πνευματική ζωή τῶν πιστῶν. Κανείς δέν μπορεῖ νά ἀνεβῆ μέ μιᾶς ἀκινδύνως μία σκάλα, ἀλλά ἀπό τό ἕνα σκαλοπάτι ἀνεβαίνει διαδοχικά μέ ἀσφάλεια στό ἑπόμενο• «οὐδείς γὰρ κλίμακα ὑφ' ἕν ποτε ἀνελθεῖν δεδύνηται», ὅπως γράφει ὁ Ὅσιος.

Βασική, λοιπόν, προϋπόθεση τοῦ ἔργου εἶναι ὅτι, γιά νά ἀνέλθη κάποιος στήν ἑπόμενη βαθμίδα θά πρέπει, τό κατά δύναμιν, νά ἔχη πατήσει γερά στήν προηγούμενη. Μέ αὐτό ὁ ὅσιος Ἰωάννης προειδοποιεῖ νά μήν ζητᾶμε ἀκαίρως, «ἐξ ὑπερηφάνου προθυμίας», τίς μεγαλύτερες ἀρετές• «μή πρό καιροῦ τά τοῦ καιροῦ ζητήσωμεν, μή ἐν χειμῶνι τά τοῦ θέρους, μή ἐν σπορᾷ τά τῶν δραγμάτων» διότι τότε «οὐδέ ἐν τῷ καιρῷ τά τοῦ καιροῦ κομισόμεθα».

Αὐτή ἡ πνευματική μέθοδος δέν εἶναι ἐφεύρεση τοῦ ἁγίου Ἰωάννου, ἀλλά ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στό «Συμβουλευτικό του Ἐγχειρίδιο», στό ὁποίο κάνει μία πανοραμική παρουσίαση τῆς πατερικῆς διδασκαλίας, περιέχει καί ἕνα κεφάλαιο τιτλοφορούμενο• «Ὅτι κατά τάξιν πρέπει νά ἀποκτῶνται οἱ ἀρετές», ὅπου καί σημειώνει:

«Ὁ μέγας Βασίλειος εἰς τήν πρός Χίλωνα ἐπιστολή τοῦ γράφει ὅτι πρέπει νά ἀποκτοῦμε κατά τάξιν τάς ἀρετάς, μίαν μίαν δηλαδή καί ὄχι ὅλας ἐν ταυτῷ• ὁμοίως καί ὁ θεῖος Χρυσόστομος λέγει• "Ἄς διανείμουμε εἰς τούς ἑαυτούς μᾶς τίς ἀρετές, ὅπως ἀκριβῶς οἱ γεωργοί διανέμουν τήν καλλιέργεια τῆς γῆς. Αὐτόν τόν μήνα ἄς νικήσουμε τήν λοιδορία, τήν ὕβρι, τήν ἄδικο ὀργή... καί κατά τόν ἄλλο μήνα ἄς ἀσκήσουμε τόν ἑαυτό μᾶς εἰς τήν ἀνεξικακίαν• καί τόν ἑπόμενον ἄλλην ἀρετή• καί μόνον ὅταν συνηθίσουμε μίαν ἀρετή ἄς πᾶμε σέ ἑπόμενη". Πρέπει δέ νά ἀποκτῶνται κατά τάξιν ἄι ἀρεταί, συνεχίζει ὁ ἅγιος Νικόδημος, καί κατά διαδοχήν μία μετά τήν ἄλλην καί ὄχι ὅλαι ὁμοῦ, διά νά μή γίνονται βαρεῖαι καί δύσκολοι ὡς λέγει ὁ ἅγιος Ἰσαάκ• Ὄχι μόνον δέ διά τό ἐλαφρόν πρέπει νά κτῶνται κατά τάξιν ἄι ἀρεταί ἀλλά καί διά τό ὠφέλιμον καί ἀβλαβές» καί παραθέτει τό χωρίο τοῦ ἀββά Ἰσαάκ: «Ἑκάστη ἀρετή εἶναι μήτηρ τῆς δευτέρας• ἐάν λοιπόν ἀφήσης τήν μητέρα, ἥτις γεννᾶ τάς ἄλλας ἀρετάς, καί ζητήσης τάς θυγατέρας, πρίν νά ἀποκτήσης τήν μητέρα αὐτῶν, ἔχιδναι ἀποβαίνουσιν εἰς τήν ψυχήν• καί ἐάν δέν τάς πετάξεις ἀπό πάνω σοῦ, ταχέως θέλεις ἀποθάνει ψυχικῶς».

Αὐτή ἀκριβῶς ἡ πνευματική μέθοδος, ὅπως διδάσκει καί ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας στό βιβλίο του «Ἐμπειρική Δογματική», εἶναι ἕνα βασικό στοιχεῖο τῆς Προφητικῆς, Ἀποστολικῆς καί Πατερικῆς Παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας. Γράφει χαρακτηριστικά, διασώζοντας καί τήν προφορική διδασκαλία τοῦ π. Ἰωάννου Ρωμανίδη: «Ἡ ὀρθόδοξη παράδοση εἶναι ἡ μετάδοση ὅλης τῆς ἀποκαλυπτικῆς ἀλήθειας τῶν Προφητῶν, Ἀποστόλων καί Πατέρων, ἀλλά συγχρόνως -πέραν ἀπό τήν μετάδοση τῆς ἀποκαλύψεως- εἶναι καί ἡ μετάδοση τῆς μεθοδολογίας γιά νά φθάση κανείς στήν θεοπτία». Τό πῶς δηλαδή.

Αὐτῆς τῆς μεθοδολογίας βασικότατο ἐγχειρίδιο εἶναι καί ἡ «Κλῖμαξ τοῦ Ἰωάννου» τήν ὁποία, ὅταν «νομίμως» τήν ἀκολουθῆ ὁ πιστός, καθίσταται ἱκανός νά γευθῆ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἀρχικά καθαρτικά καί στήν συνέχεια φωτιστικά καί τελειοποιητικά.

Ὑπάρχει μέθοδος, ὅμως ἡ μέθοδος δέν λειτουργεῖ αὐτόνομα. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης γνωρίζει καί διδάσκει καί ἐμᾶς ὅτι τό κυνήγι τῶν ἀρετῶν μπορεί εὔκολα νά ἐκτροχιασθῆ ἀπό τόν πραγματικό του σκοπό. Οἱ ἀρετές ἀπό μέσον προετοιμασίας γιά τήν ἔνωσή μας μέ τόν Θεό μποροῦν εὔκολα νά γίνουν αύτοσκοπός. Βάση τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς εἶναι ἡ μετοχή μας στά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μέ τίς κατάλληλες πάντοτε ἀσκητικές προϋποθέσεις, τήν τήρηση, δηλαδή, τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ, ἐνῶ ὁ καμβάς στόν ὁποῖον ἀυτή ζωγραφίζεται εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη, γιατί, ὅπως χαρακτηριστικά γράφει ὁ ἅγιος Ἰωάννης, δέν εἶναι τό ζητούμενον ὁ ἀγώνας μας γιά αὐτές καθ' αὐτές τίς ἀρετές ἀλλά ἡ ταπεινοφροσύνη. Γράφει, παραφράζοντας τό Εὐαγγέλιο: «Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες, ὅτι εἴμαστε Θεοῦ μαθηταί, οὐχ ὅτι τὰ δαιμόνια ἡμῖν ὑπακούουσιν, ἀλλ᾿ ὅτι τά ὀνόματα ἡμῶν γέγραπται ἐν τῷ οὐρανῷ τῆς ταπεινώσεως». Καί ἀλλοῦ σημειώνει γιά τήν ἀμοιβή τῶν κόπων ὅτι: «Κάποιοι, γεύονται τίς πνευματικές ἀμοιβές, πρό τῶν καμάτων, κάποιοι ἐν τοῖς καμάτοις, κάποιοι μετά τούς καμάτους, ἐνῶ κάποιοι ἄλλοι ἐν τῷ καιρῷ τοῦ θανάτου». Τό ζητητέον ὅμως εἶναι «τίς τούτων τοῦ ἑτέρου ταπεινότερος καθέστηκεν».

*

Μαθητεία, λοιπόν, μέ ταπεινό φρόνημα στήν Προφητική-Ἀποστολική και Πατερική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, μέσω τῆς Κλίμακος τοῦ Ἰωάννου, τῶν πνευματικῶν πλακῶν τοῦ Νέου Μωϋσῆ, μέ τοῦ ὁποίου τίς πρεσβείες καί τίς εὐχές καί τήν διδασκαλία τῶν Πατέρων μας εἴθε νά ἐξέλθουμε καί ἐμεῖς, ὁ νέος Ἰσραήλ, ἀπό τήν νοητή Αἴγυπτο τοῦ κοσμικοῦ φρονήματος, νά ξεφύγουμε ἀπό τήν δουλεία στόν νοητό Φαραώ καί τά πάθη καί νά γευθούμε τήν χάρη του Θεοῦ, ἄλλος εἰς τριάκοντα, ἄλλος εἰς ἑξήκοντα καί ἄλλος εἰς ἑκατόν. Ἀμήν.-