Ρόη Δ. Παντελίδου: Ὁ γάμος ὡς ἕνωση δύο προσώπων διαφορετικοῦ φύλου
Ἡ Ρόη Δ. Παντελίδου, εἶναι καθηγήτρια τοῦ Ἀστικοῦ Δικαίου στὴ Νομικὴ Σχολὴ τοῦ Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
«Στὸ δίκαιό μας, ἡ διαφορὰ φύλου εἶναι θεμελιώδης προϋπόθεση τέλεσης γάμου καὶ ἡ ἔλλειψή της καθιστᾶ τὸν γάμο ἀνυπόστατο καὶ ἀντισυνταγματικό.»
Γαμικοὶ δῇ νόμοι πρῶτοι κινδυνεύουσιν τιθέμενοι καλῶς ἂν τίθεσθαι πρὸς ὀρθότητα πάσῃ πόλει (Πλάτωνος Νόμοι, 721α). Κατὰ τὸν Πλάτωνα, εἶναι τόσο σημαντικοὶ οἱ νόμοι γιὰ τὸ γάμο, ὥστε ἂν θεσπίζονται σωστά, συνεπάγονται τὸ καλὸ καὶ τὴν εὐημερία ὅλης τῆς πόλης. Ἡ ἐπικαιρότητα ἀπασχολεῖται ἔντονα μὲ τὸ ζήτημα τῆς εἰσαγωγῆς τοῦ γάμου μεταξὺ προσώπων τοῦ ἰδίου φύλου στὴ χώρα μας. Πολλὰ ἐρωτήματα ζητοῦν ἀπάντηση: Τί ἰσχύει κατ' ἀρχὰς σήμερα; Ὑπάρχει ἀνάγκη νέας νομοθεσίας καὶ μήπως αὐτὸ ἐπιβάλλεται ἀπὸ τὸ εὐρωπαϊκὸ δίκαιο; Μήπως ἐπιβάλλεται ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ἰσότητας; Ποιὲς θὰ εἶναι οἱ συνέπειες καὶ ἰδίως ὡς πρὸς τὰ παιδιά; Πῶς θὰ προστατευθοῦν τὰ παιδιά; Ἐπειδὴ τὸ θέμα εἶναι πολὺ σοβαρό, ἂς μοῦ ἐπιτραποῦν μερικὲς σκέψεις.
Ὡς πρὸς τὸ ἰσχῦον δίκαιο: Ὁ γάμος, πολιτικὸς ἢ θρησκευτικός, συνάπτεται στὸ δίκαιό μας μεταξὺ προσώπων διαφορετικοῦ φύλου, ἀλλιῶς εἶναι ἀνυπόστατος καὶ δὲν ἔχει ἔννομες συνέπειες. Κατὰ τὸν Ἄρειο Πάγο, γιὰ τὸ στοιχεῖο τῆς διαφορᾶς φύλου, θὰ ληφθεῖ ὑπόψη ὁ ἀξεπέραστος ὁρισμὸς τοῦ Μοδεστίνου («γάμος ἐστὶ ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς συνάφεια πρὸς συγκλήρωσιν τοῦ βίου παντός, θείου τε καὶ ἀνθρωπίνου δικαίου κοινωνία» = ὁ γάμος εἶναι ἡ συνάφεια τοῦ ἄνδρα καὶ τῆς γυναίκας μὲ σκοπὸ τὴν κοινὴ πορεία καὶ τὸ μοίρασμα ὅλου τοῦ βίου, συγχρόνως δὲ ἡ κοινωνία τοῦ θείου καὶ ἀνθρώπινου δικαίου), ὅπου ἡ διαφορὰ φύλου ἀναφέρεται ὡς στοιχεῖο τῆς ὑπόστασης τοῦ γάμου. Αὐτὸ δὲν ἀντίκειται στὴν ἀρχὴ τῆς ἰσότητας καὶ τῆς ἐλεύθερης ἀνάπτυξης τῆς προσωπικότητας ποὺ κατοχυρώνονται ἀπὸ τὸ Σύνταγμα, διότι ἡ ἀρχὴ τῆς ἰσότητας, ἡ ὁποία ἀποκλείει χαριστικὲς ρυθμίσεις ἢ τὴν ἀδικαιολόγητη ἐξομοίωση ἀνόμοιων καταστάσεων, ἐπιβάλλει τὴν ὁμοιόμορφη μεταχείριση τῶν προσώπων, τὰ ὁποῖα βρίσκονται κάτω ἀπὸ τὶς ἴδιες καὶ ὄχι διαφορετικὲς συνθῆκες. Μὲ ἄλλα λόγια, ἡ μὴ ἀναγνώριση τοῦ γάμου μεταξὺ προσώπων τοῦ ἰδίου φύλου εἶναι δικαιολογημένη, διότι βρίσκονται κάτω ἀπὸ διαφορετικὲς συνθῆκες.
Ὡς πρὸς τὴν ἀρχὴ τῆς ἰσότητας καὶ τῆς ἰσονομίας στὸ γάμο, πολλὲς ἐφαρμογὲς περιέχει τὸ Οἰκογενειακό μας Δίκαιο. Γιὰ παράδειγμα, γιὰ τὴ σύναψη τοῦ γάμου ἀπαιτοῦνται ἀπολύτως οἱ ἴδιες θετικὲς προϋποθέσεις, λ.χ. καὶ ὁ ἄνδρας καὶ ἡ γυναῖκα πρέπει νὰ ἔχουν κλείσει τὰ δεκαοκτώ τους χρόνια. Οἱ σύζυγοι ἀποφασίζουν μαζὶ γιὰ κάθε θέμα τοῦ συζυγικοῦ βίου καὶ ἔχουν τὴν ὑποχρέωση νὰ συνεισφέρουν ἀπὸ κοινοῦ, ἀνάλογα μὲ τὶς δυνάμεις τοῦ καθενὸς γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν οἰκογενειακῶν ἀναγκῶν. Καθῆκον καὶ δικαίωμα ἐξάλλου τῶν γονέων – συζύγων εἶναι ἡ γονικὴ μέριμνα γιὰ τὸ ἀνήλικο τέκνο καὶ αὐτὴ ἀσκεῖται ἀπὸ κοινοῦ, ἀκόμη καὶ μετὰ τὴ λύση τοῦ γάμου, ἐκτὸς ἂν εἶναι δικαιολογημένο καὶ συμφέρον γιὰ τὸ παιδὶ νὰ ἀσκεῖται ἀπὸ τὸν ἕνα σύζυγο.
Ἀλλὰ καὶ τὸ ἄρθρο 12 τῆς Εὐρωπαϊκῆς Σύμβασης γιὰ τὸν Δικαιώματα τοῦ Ἀνθρώπου (ΕΣΔΑ), σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο ὁ ἄνδρας καὶ ἡ γυναῖκα ἔχουν τὸ δικαίωμα νὰ συνάπτουν γάμο, διακρίνει τὴ διαφορὰ φύλου στὴ σύναψη γάμου.
Kατὰ τὸ ἄρθρο 21 § 1 τοῦ Συντάγματος, Ἡ οἰκογένεια, ὡς θεμέλιο τῆς συντήρησης καὶ προαγωγῆς τοῦ Ἔθνους, καθὼς καὶ ὁ γάμος, ἡ μητρότητα καὶ ἡ παιδικὴ ἡλικία τελοῦν ὑπὸ τὴν προστασία τοῦ Κράτους. Ἡ συνταγματικὴ ἔννοια τοῦ γάμου περιορίζεται στὰ οὐσιώδη στοιχεῖα του ποὺ ἰσχύουν διαχρονικὰ στὴν ἑλληνικὴ κοινωνία καὶ στὶς θεμελιώδεις ἀρχὲς ποὺ τὸν διέπουν στὴ δική μας ἔννομη τάξη, ἄρα πρόκειται γιὰ μιὰ μόνιμη συμβίωση δύο προσώπων διαφορετικοῦ φύλου, ποὺ συνάπτεται ἐλεύθερα καὶ κατὰ ὁρισμένη διαδικασία καὶ διέπεται ἀπὸ τὴν ἰσονομία τῶν συζύγων. Ὁ κοινὸς νομοθέτης δὲν μπορεῖ νὰ μεταβάλει αὐτὰ τὰ θεμελιώδη χαρακτηριστικὰ τοῦ γάμου. Δὲν συνάγεται μὲν ἀπαγόρευση ρύθμισης ἐλεύθερων ἑνώσεων, ἀλλὰ αὐτὲς δὲν θὰ προστατεύονται ἀπὸ τὸ ἄρθρο 21 § 1. Οὔτε μπορεῖ νὰ θεσπισθεῖ νομοθετικὰ ἄλλος γάμος ἀπὸ αὐτὸν ποὺ προστατεύει τὸ Σύνταγμα στὸ ἄρθρο 21 § 1, διότι αὐτὸ θὰ ἦταν ἀντισυνταγματικό.
Ἑπομένως στὸ δίκαιό μας, ἡ διαφορὰ φύλου εἶναι θεμελιώδης προϋπόθεση τέλεσης γάμου καὶ ἡ ἔλλειψή της καθιστᾶ τὸν γάμο ἀνυπόστατο καὶ ἀντισυνταγματικό. Οἱ σχέσεις τῶν συζύγων διέπονται ἀπὸ τὴν ἰσονομία καὶ τὴ συναπόφαση.
Ὡς πρὸς τὴν ἀνάγκη νομοθέτησης καὶ τὶς συνέπειες:
1. Δὲν ἐπιβάλλεται ἀπὸ τὴν ΕΣΔΑ καὶ τὸ Εὐρωπαϊκὸ Δικαστήριο Δικαιωμάτων τοῦ Ἀνθρώπου (ΕΔΔΑ) νὰ εἰσαχθεῖ γάμος μεταξὺ προσώπων τοῦ ἰδίου φύλου. Ὑπάρχει ὑποχρέωση γιὰ θέσπιση ἐναλλακτικοῦ μορφώματος ποὺ δὲν εἶναι ἀπαραίτητο νὰ ἐπιφέρει ἀπαράλλακτες συνέπειες μὲ τὸ γάμο, π.χ. νὰ ἐπιτρέπει τὴν υἱοθεσία. Κάτι τέτοιο ὑπάρχει στὴ χώρα μας καὶ εἶναι τὸ σύμφωνο συμβίωσης ποὺ ἐπιτρέπεται ἀνεξαρτήτως διαφορᾶς φύλου. Τὸ σύμφωνο ἔχει ἀποτελέσματα περίπου ὅμοια μὲ τὸ γάμο καὶ κατοχυρώνει τὰ δικαιώματα τῶν παιδιῶν. Ἕνα παιδὶ ποὺ γεννιέται σὲ σύμφωνο (προσώπων διαφορετικοῦ φύλου) εἶναι ὅπως ἕνα παιδὶ ποὺ γεννιέται σὲ γάμο. Δὲν ἐπιτρέπει τὴν κοινὴ υἱοθεσία γιὰ νὰ προστατεύσει τὰ παιδιά, διότι τὸ σύμφωνο λύεται καὶ μονομερῶς καὶ αὐτὸ εἶναι σύμφωνο μὲ τὸ ΕΔΔΑ. Ἡ θέσπιση τοῦ συμφώνου συμβίωσης μεταξὺ προσώπων ἰδίου φύλου καθιστᾶ περιττὴ τὴ θέσπιση γάμου. Ἀσχέτως τῶν ἀντιρρήσεων γιὰ τὴ θέσπιση τοῦ συμφώνου, ἐπιλύονται τὰ προβλήματα καταγωγῆς τῶν παιδιῶν, διατροφῆς, κληρονομικοῦ δικαίου, ἀσφαλιστικὰ καὶ συνταξιοδοτικά.
2. Δὲν εἶναι θέμα ἰσότητας στὸ γάμο. Γιὰ παράδειγμα, προβλέπονται διαφορετικοὶ τρόποι δημιουργίας τῆς συγγένειας ἀνάλογα μὲ τὸ φῦλο. Μήπως εἶναι καὶ αὐτὸ ἀντίθετο στὴν ἰσότητα; Ἰσότητα θὰ πεῖ νὰ προηγεῖται τὸ συμφέρον τοῦ παιδιοῦ, νὰ συμμετέχουν οἱ γονεῖς ἀναλογικὰ στὶς ἀνάγκες τῆς οἰκογένειας καὶ νὰ ἀσκοῦν τὴν ἐπιμέλεια μαζί. Βεβαίως προβλήματα μεταξὺ τῶν συζύγων καὶ γονέων ὑπάρχουν πολλά, δὲν λύνονται ὅμως μὲ τὴ θέσπιση γάμου μεταξὺ προσώπων τοῦ ἰδίου φύλου, οὔτε τεκμαίρεται ὅτι αὐτοὶ θὰ εἶναι κατάλληλοι γονεῖς.
3. Τὸ παιδὶ χρειάζεται δύο πρότυπα, τοῦ πατέρα καὶ τῆς μητέρας. Τὸ παιδὶ σὲ ἕνα γάμο προσώπων τοῦ ἰδίου φύλου μὲ τὸν πατέρα 1 καὶ τὸν πατέρα 2, δὲν θὰ ἀποκαλέσει ποτὲ κάποια γυναῖκα «μητέρα» ἤ, ἀντιστρόφως, κάποιον ἄνδρα «πατέρα».
4. Ἐρωτάται πῶς θὰ προστατευθεῖ τὸ παιδί, ἂν δύο ἄνθρωποι τοῦ ἰδίου φύλου τὸ μεγαλώνουν καὶ πάθει κάτι ὁ ἕνας. Τὸ δίκαιό μας ἔχει μηχανισμοὺς προστασίας τοῦ παιδιοῦ, ὅπως ἡ ἐπιτροπεία καὶ ἡ ἀναδοχὴ ἀνηλίκων. Δὲν καταλήγει τὸ παιδὶ στὸ ἵδρυμα τόσο εὔκολα.
5. Ἡ τεχνητὴ συγγένεια τῆς υἱοθεσίας ἔχει ὡς σκοπὸ νὰ ἐξασφαλίσει μιὰ οἰκογένεια στὸ παιδὶ καὶ ὄχι νὰ ἐπιλύσει μὲ κάθε τρόπο τὴν ἀτεκνία. Ἐπιτρέπεται στὸ δίκαιό μας καὶ σὲ ἐγγάμους, ἀλλὰ καὶ σὲ ἀγάμους. Οἱ ἔγγαμοι ὅμως συνήθως πλεονεκτοῦν ὡς ὑποψήφιοι θετοὶ γονεῖς, διότι τὸ συμφέρον τοῦ παιδιοῦ ἐξυπηρετεῖται καλύτερα, ὅταν αὐτὸ μεγαλώνει σὲ οἰκογένεια μὲ τὸ πρότυπο τοῦ πατέρα καὶ τῆς μητέρας. Ἐπιπλέον μόνον στοὺς ἐγγάμους ἐπιτρέπεται ἡ λεγόμενη κοινὴ υἱοθεσία, δηλαδὴ νὰ υἱοθετήσουν καὶ οἱ δύο σύζυγοι τὸ ἴδιο παιδί. Ἐὰν θεσπισθεῖ ὁ «γάμος» μεταξὺ προσώπων τοῦ ἰδίου φύλου, εἶναι ἀναπόφευκτο ὅτι θὰ ἐπιτραπεῖ καὶ ἡ υἱοθεσία, ἀλλιῶς θὰ θεωρηθεῖ αὐτὸ διάκριση. Εἶναι ὅμως αὐτὸ ὅ,τι πραγματικὰ συμφέρει τὸ παιδί, ποὺ ὅπως τονίσαμε, στερεῖται τῆς εὐκαιρίας νὰ ἔχει πατρικὸ καὶ μητρικὸ πρότυπο; Ἐξάλλου καὶ οἱ κοινωνικὲς ὑπηρεσίες θὰ ἀντιμετωπίσουν ἀνυπέρβλητες δυσκολίες μὲ τὸ μητρῶο ὑποψηφίων θετῶν γονέων. Ἐὰν προτείνουν νὰ μὴν ἐγγραφεῖ ἕνα ζεῦγος προσώπων ἰδίου φύλου ἤ, ἀντιστρόφως, νὰ ἐγγραφεῖ ἕνα ζεῦγος συζύγων διαφορετικοῦ φύλου, διότι αὐτὸ συμφέρει τὸν ἀνήλικο, θὰ κατηγορηθοῦν γιὰ διάκριση ἀπὸ ἕνα ζεῦγος «ἐγγάμων» προσώπων τοῦ ἰδίου φύλου. Καὶ πάλι τὸ θῦμα θὰ εἶναι τὸ ἀνήλικο παιδί.
Συμπέρασμα: Τὸ νομικὸ πλαίσιο στὴ χώρα μας ἀναγνωρίζει μόνον τὸ γάμο μεταξὺ προσώπων διαφορετικοῦ φύλου, ὁ ὁποῖος προστατεύεται ἀπὸ τὸ Σύνταγμα. Ἡ διαφορὰ φύλου εἶναι αὐτονόητη καὶ θεμελιώδης προϋπόθεση καὶ προστατεύει τὸ συμφέρον τῶν παιδιῶν μὲ τὸ πρότυπο πατέρα καὶ μητέρας. Θέσπιση γάμου καὶ ἀπὸ πρόσωπα ἰδίου φύλου δὲν ἐπιβάλλεται ἀπὸ τὸ εὐρωπαϊκὸ δίκαιο, εἶναι ἀντισυνταγματικὴ καὶ ὑποβιβάζει τὴν ἔννοια τοῦ γάμου ἀντὶ νὰ τὴν ἐνισχύει. Μὲ τοὺς θεσμοὺς ἂς μὴν παίζουμε.
15.01.2024
- Προβολές: 1182