Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Ἀνταγωνισμὸς ἤ Ἀγάπη;
Πρωτοπρεσβύτερου Θωμᾶ Βαμβίνη
Ὁ χῶρος τῆς παιδείας βρίσκεται πάλι σέ ἀναταραχή, μέ ἀφορμή τίς ἀλλαγές στό Λύκειο καί στόν τρόπο εἰσαγωγῆς στά Ἀνώτερα καί Ἀνώτατα ἐκπαιδευτικά ἱδρύματα τῆς χώρας.
Εἶναι εὔκολο νά ἐπισημάνη κανείς τίς προφανεῖς αἰτίες τῆς ἀναστάτωσης, μελετώντας ἀφ’ ἑνός μέν τίς προθέσεις τοῦ νομοθέτη, ὅπως ἐκφράζονται σέ ἐπίσημες δηλώσεις, ἀφ’ ἑτέρου δέ τά ἐρωτήματα πού διατυπώνουν παράγοντες τῆς σχολικῆς ζωῆς, γιά τό ἄν ἡ ἐφαρμογή τοῦ νόμου εἶναι δυνατόν νά πραγματοποιήση αὐτές τίς προθέσεις. Γιατί πρέπει νά ὁμολογηθῆ ὅτι ἡ ἀφορμή τῆς ἔντασης πού ὑπάρχει βρίσκεται ἀκριβῶς σ’ αὐτό τό σημεῖο. Ὁ νόμος πού προβάλλεται ὅτι ἀπαλλάσσει τούς μαθητές ἀπό τό ἄγχος τῶν Γενικῶν Ἐξετάσεων καί τούς δίνει τήν ἄνεση μέ δημιουργικό τρόπο νά ἀσχολοῦνται μέ τήν μελέτη τῶν μαθημάτων τους, κατορθώνει, πρός τό παρόν τουλάχιστον, τό ἀντίθετο.
Ὅμως, τό θέμα δέν πρέπει νά ἑξαντλῆται μόνο σ’ αὐτό τό ἐπίπεδο. Ἐκτός ἀπό τίς ἀφορμές καί τίς προφανεῖς αἰτίες ὑπάρχουν καί ἄλλες πού δέν γίνονται ἀμέσως ἀντιληπτές ἤ, ἀκόμη, δέν εἶναι ἀπό ὅλους παραδεκτές. Εἶναι αὐτές πού ἔχουν σχέση μέ τόν βαθύτερο σκοπό τῆς ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρώπου, στήν πραγματοποίηση τοῦ ὁποίου ἡ παιδεία ὀφείλει νά παίζη θετικό ρόλο. Αὐτές οἱ ἐσωτερικές αἰτίες ἔντασης δέν θεραπεύονται μέ νόμους καί τεχνικά μέσα. Ἄν λάβουμε ὑπόψη ὅτι “δέν ὑπάρχει τίποτε πιό τραγικόν καί πιό θλιβερόν ἀπό τό ἀνθρώπινο γένος, ζευγμένον εἰς τόν βαρύν ζυγόν τοῦ χρόνου καί τοῦ χώρου” (π. Ι. Πόποβιτς) καί ὅτι ὁ ἄνθρωπος “ἐκτίσθη ἐν δυνάμει ἱκανός νά ἰδιοποιηθῆ καί νά φέρη ἐν ἐαυτῶ τήν ἄκτιστον ζωήν τῆς θεοτητος” (Ἀρχιμ. Σωφρόνιος), τότε γίνεται ἀντιληπτό ὅτι στό χῶρο τῆς παιδείας εἶναι φυσικό νά ὑπάρχη διαρκῶς ἔνταση. Τά “τεχνικά” προβλήματα πού κάθε φορᾶ παρουσιάζονται, δίνουν τήν κάλυψη σέ ἐξεγέρσεις, πού ἔχουν ἄλλες βαθύτερες αἰτίες. Ὁ ἄνθρωπος πεινᾶ καί διψᾶ μιάν ἄλλη ζωή. Μιά ζωή πέρα ἀπό τούς φραγμούς τῆς γεννήσεως καί τοῦ θανάτου. Μιά ζωή πού εἶναι ἀποτέλεσμα κοινωνίας καί ἀγάπης καί ταυτίζεται μέ τήν ἀληθινή γνώση, ἡ ὁποία ἐλευθερώνει. Ὅταν φυλακίζεται σέ ἀγχώδεις σπουδές τῆς “σαρκικῆς σοφίας”, ἡ ὁποία εἶναι ἀποτέλεσμα τοῦ ἀγώνα γιά ἐπιβίωση, καί κυριαρχεῖται ἀπό τήν ἀγωνία τῆς ἀπωθήσεως καί ἀποφυγῆς τοῦ θανάτου, τότε μένει διαρκῶς ἀνικανοποίητος.
Ὁ συντονισμός τῆς ἐκπαίδευσης μέ τίς βαθύτερες ἀνάγκες τοῦ ἀνθρώπου συνιστᾶ τήν προϋπόθεση τῆς ἐπιτυχίας της. Εἶναι ὁπωσδήποτε χρήσιμη ἡ παροχή ποικίλων “ἐξωτερικών” γνώσεων καί ἡ ἀνάπτυξη δεξιοτήτων, ὥστε οἱ νέοι ἄνθρωποι νά ἐπιβιώσουν μέσα στήν σύγχρονη ἀνταγωνιστική κοινωνία. Γιά νά εἶναι ὅμως πραγματικά δημιουργικοί, πρέπει νά εἶναι ταυτόχρονα ὥριμοι, ὁλοκληρωμένες προσωπικότητες. Γι’ αὐτό εἶναι ἀπαραίτητο, μαζί μέ τούς προβληματισμούς γιά τίς διατάξεις τοῦ νέου ἐκπαιδευτικοῦ νόμου, νά τίθενται καί ἄλλης φύσεως ἐρωτήματα, ὅπως: Μέσα σέ κλίμα ἔντασης καί ἀγωνίας εἶναι δυνατόν νά ἀναπτυχθῆ πραγματική ἀγάπη γιά τά μαθήματα καί κατ’ ἐπέκταση θετική στάση ἀπέναντι στό νόημα τῆς ζωῆς; Ὅταν οἱ γνώσεις γίνονται ὑλικό ἀνταγωνισμοῦ, στό πλαίσιο τῆς ἐκπαιδευτικῆς διαδικασίας, ποιές μπορεῖ νά εἶναι οἱ ἐπιπτώσεις αὐτῆς τῆς ἐκπαίδευσης στήν ἀνάπτυξη καί προαγωγή τῆς κοινωνικῆς ζωῆς; Τελικά, μέσα σέ αὐτές τίς συνθῆκες (ὄχι τῆς ὑπάρξεως ἐξετάσεων, ποῦ εἶναι ἀπαραίτητες), ἀλλά τοῦ κλίματος τοῦ ἀνταγωνισμοῦ, ποῦ καλλιεργεῖ τήν ἰδιοτέλεια, εἶναι δυνατόν νά ὡριμάση ὁμαλά ἡ προσωπικότητα τῶν μαθητῶν; Τό κρίσιμο ἐκπαιδευτικό πρόβλημα εἶναι, πῶς μποροῦν οἱ ἐξετάσεις νά λειτουργήσουν ὡς κριτήρια τῆς ἐκπαιδευτικῆς διαδικασίας, χωρίς νά καλλιεργοῦν τό πνεῦμα τοῦ ἀνταγωνισμοῦ, τό ὁποῖο δέν ἀφήνει νά ἀναπτυχθῆ πραγματική ἀγάπη γιά τά μαθήματα;
Τά ἐρωτήματα αὐτά πρέπει νά ἐπηρεάζουν τούς νομοθετοῦντες, γνωρίζοντας, βέβαια, ὅτι ἡ ὁλοκληρωμένη ἀπάντησή τους δέν μπορεῖ νά δοθῆ ἀπό τούς νόμους, ἀλλά ἀπό τήν “ἀσκητική του προσώπου”. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, γιά παράδειγμα, μᾶς προτρέπει νά συζεύξουμε τή γνώση μέ τήν ἀγάπη. Ἡ θεολογική ἀρετή τῆς ἀγάπης, γιά τήν ὁποία μιλᾶ ὁ Ἅγιος, δέν γνωρίζει ἀνταγωνισμούς, λόγω του ὅτι ὁ κάτοχός της δέν βιώνει ἀνασφάλειες. Ἡ γνώση, βέβαια, στήν ὁποία ἀναφέρεται εἶναι διαφορετικῆς ποιότητας ἀπό τήν γνώση πού δίνει ἡ ἀνθρώπινη ἐπιστήμη. Δέν εἶναι ἀποτέλεσμα λογικῆς διερευνήσεως καί μελέτης, ἀλλά τῆς εὐαγγελικῆς ἀσκήσεως, πού ζωοποιεῖ τόν νεκρό νοῦ μέ τήν καθαρτική, φωτιστική καί ζωοποιό ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀνθρώπινη ἐπιστήμη προχωρᾶ τραυματίζοντας τήν φύση. Ἡ πνευματική γνώση δέν ἔχει σχέση μέ τήν ἀνατομία, ἀλλά μέ τούς λόγους τῶν ὄντων, μέσω τῆς ἐλλάμψεως καί τοῦ φωτισμοῦ. Ὅμως, καί στό ἐπίπεδό της ἀνθρώπινης γνώσεως ἡ σύζευξη τῆς ἀγάπης μέ τήν γνώση ἀπαλλάσσει ἀπό τήν ἰδιοτέλεια καί τόν ἀνταγωνισμό. Κάποιος σύγχρονος στοχαστής, ἀφοῦ ἐπισημαίνει ὅτι οἱ σπουδές καί οἱ δραστηριότητες τῶν ἀνθρώπων ἔχουν τίς πιό πολλές φορές ὡς αἰτία τούς “τήν καταστρεπτική ὁρμή τῆς φιλοδοξίας”, τήν τάση τῆς κυριαρχίας στό κοινωνικό περιβάλλον, λέει ὅτι ξεπερνᾶ αὐτά τά πάθη καί εἶναι πραγματικά δημιουργικός μόνον αὐτός πού ἀγαπᾶ πραγματικά αὐτό πού κάνει, εἴτε εἶναι ἐπάγγελμα, εἴτε ὁποιαδήποτε ἄλλη δραστηριότητα. Γι’ αὐτό ἰσχυρίζεται ὅτι ὁ ἀληθινός σκοπός τῆς ἐκπαίδευσης εἶναι νά βοηθήση τούς μαθητές, νά ἀνακαλύψουν τόν τρόπο νά δίνουν ὁλόκληρό το νοῦ, τήν καρδιά καί τό σῶμα τούς σ’ αὐτό πού πραγματικά ἀγαποῦν νά κάνουν.
Οἱ σύγχρονοι μαθητές ἔχουν ἀνάγκη ἀπό εἰδική μέριμνα καί ψυχική στήριξη. Ὄχι ἁπλῶς γιά νά πετύχουν στίς ἐξετάσεις καί ἀργότερα στίς ἀνώτερες σπουδές καί τό ἐπάγγελμά τους, ἀλλά γιά νά ἀγαπήσουν καί νά χαροῦν τήν ζωή τους σέ ὅλο το βάθος καί τό ὕψος της. Τό ἀνταγωνιστικό πνεῦμα πού ὑπάρχει παντοῦ, σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τῆς καθημερινῆς ζωῆς, εἶναι σημεῖο ὅτι “ἐψύγη ἡ ἀγάπη τῶν πολλών”. Μέσα σ’ αὐτήν τήν παγωνιά ἀληθινά πετυχημένος εἶναι αὐτός πού ζῆ καί δραστηριοποιεῖται μέ κινητήρια δύναμη τήν θερμότητα τῆς ἀγάπης. Εἶναι, δηλαδή, αὐτός πού συνδέει τήν γνώση μέ τήν ἀγάπη, τήν παιδεία μέ τήν ἀρετή• πού ζῆ κατά τό πρότυπό των ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, κατά τό πρότυπό του πιό κοντινοῦ μας Πατρός τῆς Ἐκκλησίας, τοῦ ἁγίου Νεκταρίου, γιά τόν ὁποῖο στό δοξαστικό του Ἑσπερινοῦ της ἑορτῆς τοῦ ὁ ὑμνογράφος λέει: “Χαίροις ὅ των πάλαι Ὁσίων χαρακτηρίσας τήν ζωήν, ἐν ἡμέραις πονηραῖς, ἐν αἶς ἥ των πολλῶν ἀγάπη ἐψύγη, ὡς ἔφη ὁ Σωτήρ• χαίροις ὁ τή παιδεία τήν ἀρετήν συνάψας καί τῷ λόγω τῆς σοφίας σου, τῶν πιστῶν τάς ψυχᾶς φαιδρύνας”.
Τά σύγχρονα παιδιά - ἀλλά καί ὅλοι μας - ἔχουμε ἀνάγκη ἀπό λόγο σοφίας, πού φωτίζει καί φαιδρύνει τίς ψυχές μας, καί ὄχι ἀπό ἀνταγωνισμούς, πού τίς πνίγουν σέ ἀγωνίες καί σκοτεινά ἀδιέξοδα.
- Προβολές: 3105