Κύριο ἄρθρο: Ταυτότητα καὶ Ταυτότητες

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Στήν χώρα μας, μέ τήν πυκνή βλάστηση, προξενοῦνται πολύ συχνά φωτιές καί δημιουργοῦνται πυρκαγιές. Ὅμως αὐτό γίνεται καί στήν κοινωνία, ἀφοῦ λόγω τῆς πλούσιας παραδόσεως ἀνάβουν φωτιές, δηλαδή γίνονται πολλές καί ποικίλες συζητήσεις. Κατά καιρούς ἀναφύεται ἕνα θέμα, γίνεται μεγάλη συζήτηση καί στήν συνέχεια πέφτουν οἱ τόνοι.

Αὐτό τό φαινόμενο μπορεῖ νά ἐξηγηθῆ ποικιλοτρόπως. Μία ἐξήγηση εἶναι ὅτι εἴμαστε ἕνας λαός μέ μεγάλη ἱστορική διαδρομή, πλούσια παράδοση, ἀλλά ταυτόχρονα εἴμαστε ὑποχρεωμένοι νά κινούμαστε σέ ἕνα σύγχρονο πολυπολιτισμικό κόσμο, ὁπότε ἄλλοτε ἀγωνιζόμαστε νά διατηρήσουμε τήν ἑτερότητα τῆς δικῆς μας ταυτότητος, καί ἄλλοτε χάνουμε τήν ταυτότητά μας. Ὅσο δυνατός εἶναι ἕνας ὀργανισμός τόσο καί δημιουργεῖ ὑψηλό πυρετό. Ὁπότε, αἰσθάνεται κανείς ὅτι οἱ διάφορες κρίσεις δείχνουν μιά πνευματική καί πολιτιστική ὑγεία.

Τελευταία δημιουργήθηκε ἕνας θόρυβος σχετικά μέ τίς νέες ταυτότητες. Ἐλέχθησαν καί ἐγράφησαν πάρα πολλά ἀρνητικά καί θετικά, τεκμηριωμένα ἤ ἀτεκμηρίωτα. Θά ἤθελα στήν συνέχεια νά παρουσιάσω ἐντελῶς συνοπτικά μερικές σκέψεις μου πάνω στό θέμα αὐτό.

1. Πολλοί εἶδαν τό θέμα τῶν ταυτοτήτων μεμονωμένα, δηλαδή τό ἀντιμετώπισαν μόνο ἀπό τήν πλευρά τῆς ἀναγραφῆς ἤ μή τοῦ θρησκεύματος. Βεβαίως, εἶναι ἕνα θέμα πού ἀπασχόλησε καί στό παρελθόν, ἀπασχολεῖ καί τώρα ἕνα μέρος τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Τό βασικό εἶναι ὅτι ἡ ἰσχύουσα νομοθεσία γιά τίς ταυτότητες, καί ἀναφέρομαι στόν νόμο 1988/1991 πού τροποποίησε τόν νόμο 1599/1986, προβλέπει τήν ὑποχρεωτική ἀναγραφή τοῦ θρησκεύματος. Ἡ ὅποια ἀλλαγή πρέπει νά γίνη μέ τροποποίηση τοῦ νόμου. Ἅς ἀναλάβη ἑπομένως ἡ Βουλή τήν εὐθύνη τῆς τροποποιήσεως τῆς νομοθεσίας καί ἅς μή δημιουργεῖται τεχνητός θόρυβος.

2. Ἀπό μερικούς χρησιμοποιήθηκε τό ἐπιχείρημα τοῦ νόμου 2472/1997 “περί προστασίας δεδομένων προσωπικοῦ χαρακτήρα”, σύμφωνα μέ τόν ὁποῖον οἱ θρησκευτικές πεποιθήσεις εἶναι εὐαίσθητο δεδομένο, πού πρέπει νά γίνη σεβαστό καί τό ὁποῖο προστατεύεται. Ὅμως ἀγνοεῖται ἐπιμελῶς ὅτι ἄλλο εἶναι τό θρήσκευμα καί ἄλλο οἱ θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ὅποιος ἀκολουθεῖ ἕνα γνωστό θρήσκευμα εἰσέρχεται σέ αὐτό ἐπισήμως μέ διάφορες τελετές. Τό Βάπτισμα γιά μᾶς τούς Ὀρθοδόξους γίνεται σέ δημόσιο χῶρο καί δηλώνεται στό Ληξιαρχεῖο. Ἐπίσης, ὁ πιστός συμμετέχει σέ λατρευτικές συνάξεις πού γίνονται δημόσια. Οἱ θρησκευτικές πεποιθήσεις ὅμως τοῦ ἀνθρώπου, γύρω ἀπό τήν θρησκεία πού ἀκολουθεῖ μπορεῖ νά εἶναι ποικίλες. Ἔτσι τό θρήσκευμα εἶναι προσωπικό δεδομένο, χωρίς νά εἶναι εὐαίσθητο προσωπικό δεδομένο, ὅπως συμβαίνει μέ τίς θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ἔπειτα, ὅπως ἀνέπτυξε ἐπιτυχῶς ὁ Ἀντιπρόεδρος τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας κ. Ἀναστάσιος Μαρίνος, ὁ νόμος 2472/1997 ἀναφέρεται στήν ἠλεκτρονική ἐπεξεργασία δεδομένων προσωπικοῦ χαρακτήρα, καί δέν ἀφορᾶ τίς ταυτότητες. Ὅπως, ἐπίσης, ἕνας γενικός νόμος δέν μπορεῖ νά ἀντικαταστήση καί νά τροποποιήση ἕναν εἰδικό νόμο γιά τίς ταυτότητες. Ἑπομένως, δέν θεωρεῖται ἐπιτυχημένη ἡ χρησιμοποίηση αὐτοῦ του ἐπιχειρήματος.

3. Γίνεται πολύς λόγος γιά τό ὅτι δέν πρέπει νά ἀναγράφεται τό θρήσκευμα κάθε ἀνθρώπου διότι αὐτό ἀπαιτεῖ ὁ σεβασμός τῆς θρησκευτικῆς ἐλευθερίας τοῦ κάθε προσώπου. Κατ’ ἀρχάς βέβαια κάνει ἐντύπωση, ὅπως γράφεται στόν νόμο 2472/1997 καί τό εἶπε ἐπανειλημμένα ὁ κ. Δαφέρμος, ὅτι ὁ κάθε ἄνθρωπος χαρακτηρίζεται στήν νομοθεσία αὐτό “ὑποκείμενο” καί φυσικά ἡ λέξη αὐτή μεταφράζεται ἀπό τήν ἀγγλική λέξη subject πού σημαίνει τόν ὑποκείμενο, τόν ὑποτελῆ. Τί ἐλευθερία μπορεῖ νά ἔχη ἕνας δοῦλος; Πρόκειται λοιπόν γιά μιά πορεία πρός τήν ὑποτέλεια καί τήν σκλαβιά. Ἔπειτα, δημιουργεῖται ἡ ἐντύπωση ὅτι ὅταν δέν ἀναγράφεται τό θρήσκευμα στήν ταυτότητα τότε διασώζεται ἡ θρησκευτική ἐλευθερία τοῦ κάθε πολίτη, ἐνῶ ὅταν ἀναγράφεται τότε χάνεται. Δηλαδή, ἡ ἀπόλαυση τῆς ἐλευθερίας ἐξαρτᾶται ἀπό μιά ἀναγραφή. Δέν τό θεωρῶ εὔστοχο ἐπιχείρημα, γιατί δηλώνει μιά ἀνασφάλεια τοῦ Κράτους καί τοῦ πολίτη. Ἕνα δημοκρατικό Κράτος μέ ἰσχυρά νομοθεσία δέν περιμένει ἀπό τήν μή ἀναγραφή στίς ταυτότητες τοῦ θρησκεύματος νά ἐξασφαλίζη τήν ἐλευθερία τοῦ πολίτη, ἀλλά διαθέτει νομοθεσία πού ρυθμίζει ὅλα τα σχετικά θέματα. Τελικά, ὅλη αὐτή ἡ συζήτηση δείχνει ὅτι ἔχουμε ἀνασφάλεια ὡς πρός τούς δημοκρατικούς θεσμούς. Ἀλλοίμονο ἄν μιά Πολιτεία ἀναμένει ἀπό τήν ἀναγραφή ἤ μή τοῦ θρησκεύματος στίς ταυτότητες νά ἐξασφαλίση τήν ἔκφραση τῆς ἐλεύθερης βούλησης τοῦ κάθε πολίτη καί τήν προστασία του ἀπό αὐτούς πού τόν ἐπιβουλεύονται. Ὁπότε, ἀντί νά γίνεται αὐτή ἡ συζήτηση, θά ἦταν καλύτερο νά ἰσχυροποιῆται ἀκόμη περισσότερό το κράτος δικαίου ὥστε νά ἀποδίδεται δικαιοσύνη μεγαλύτερη καί νά προστατεύεται ὁ πολίτης στίς ἐπιλογές του. Ἀλλιῶς ἐκφράζεται μιά κοινωνική ἀνασφάλεια.

4. Στίς ἐφημερίδες ἔγινε πολύς λόγος γιά τό τί ἰσχύει στίς ἄλλες χῶρες τῆς Εὐρώπης σχετικά μέ τήν δήλωση τοῦ θρησκεύματος. Ὅμως οἱ συνθῆκες πού ἐπικρατοῦν ἐκεῖ δέν εἶναι συγκρίσιμες μέ τίς δικές μας. Οἱ ἄλλες εὐρωπαϊκές χῶρες ἀφ’ ἑνός μέν εἶναι χῶρες πολυπολιτισμικές, χῶρες “μιγάδων”, ἀφ’ ἑτέρου δέ γιά αἰῶνες ταλαιπωρήθηκαν ἀπό ἐθνικισμούς, ρατσισμούς, θρησκευτικές διαμάχες καί πολέμους. Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης ἔχει ἀποδείξει στά ἔργα του ὅτι ὁ δυτικός πολιτισμός εἶναι προϊόν ἀφ’ ἑνός μέν τοῦ εὐρωπαϊκοῦ φεουδαλισμοῦ μέ τήν φράγκικη ρατσιστική νοοτροπία του, ἀφ’ ἑτέρου δέ τῆς ἀντιδράσεως ἐναντίον αὐτοῦ του ρατσιστικοῦ πνεύματος. Ἡ εἴσδυση τῶν Φράγκων στήν Εὐρώπη δημιούργησε τάξεις κοινωνικές, χώρισε τούς ἀνθρώπους σέ φύσει εὐγενεῖς καί φύσει δούλους μέ φοβερά ἀποτελέσματα. Ο Marc Bloch στό βιβλίο του “ἡ φεουδαλική κοινωνία” καί ὁ Jacques Le Goff στό βιβλίο τοῦ “ὁ πολιτισμός τῆς Μεσαιωνικῆς Δυσεως” κάνουν εὐρύτατες ἀναλύσεις τοῦ φαινομένου τοῦ φεουδαλισμοῦ μέ τήν ρατσιστική νοοτροπία, ὅπως καλλιεργήθηκε στήν Δύση. Ἡ μεταρρύθμιση, πού δημιούργησε μεγάλη ἀναστάτωση κοινωνική (βλ. τό βιβλίο τοῦ Max Weber “Ἡ προτεσταντική ἠθική καί τό πνεῦμα τοῦ καπιταλισμού”), ἡ ἀναγέννηση, ὁ διαφωτισμός, ἡ Γαλλική ἐπανάσταση, ὁ μοντερνισμός, ὁ μεταμοντερνισμός, ἡ ὑπαρξιακή φιλοσοφία κλπ, εἶναι ρεύματα πού δημιουργήθηκαν ἀπό τήν ἐπικρατοῦσα ἰδιαίτερη κατάσταση στήν Δύση. Στήν Πατρίδα μᾶς ὅλα αὐτά τά ρεύματα εἶναι εἰσαγόμενα, ἀφοῦ ποτέ δέν εἴχαμε τέτοιες ἐγγενεῖς καταστάσεις, ποτέ ἡ παράδοσή μας δέν γέννησε ὅλες αὐτές τίς ρατσιστικές, ἰδιότυπες ἰδέες. Οἱ Ἕλληνες δέν ἦταν ρατσιστές, ὅπως συναντοῦμε τόν ὄρο αὐτόν στόν εὐρωπαϊκό χῶρο, γιατί δέν πιστεύουμε σέ τάξεις ἐκ γενετῆς.

5. Ο Max Weber ἔχει ὑποστηρίξει ὅτι ὑπάρχουν τρία εἴδη ἐξουσίας, ἤτοι ἡ γραφειοκρατική ἤ νόμιμη ἐξουσία, ἡ χαρισματική καί ἡ παραδοσιακή. Ὅταν ἡ λεγόμενη νόμιμη ἐξουσία δέν ὑπολογίζει τίς ἄλλες δύο μορφές ἐξουσίας, τότε μπορεῖ εὔκολα νά καταλήξη στήν δικτατορία καί τόν ὁλοκληρωτισμό. Ὁπότε, ἡ Πολιτεία πρέπει ὁπωσδήποτε νά λάβη σοβαρά ὑπ’ ὄψη τῆς τήν λεγομένη χαρισματική καί παραδοσιακή ἐξουσία, ὥστε νά λειτουργῆ σωστά, καί μάλιστα στήν ἐποχή μας πού ἡ λεγομένη παγκοσμιοποίηση στόν πολιτισμό τείνει νά εἶναι καταλυτική καί νά ἀφανίση πολιτισμούς καί ἔθνη. Ὁ γνωστός Uberto Eco ἔγραψε ὅτι ἡ Εὐρώπη θά γίνη μιά Ἤπειρος “μιγάδων” καί ἴσως ἐξαφανισθοῦν τά ἐθνικά Κράτη. Αὐτή εἶναι μιά ἀπειλή γι’ αὐτό καί ἡ συνθήκη τοῦ Μάαστριχτ στά κεφάλαια περί Παιδείας καί πολιτισμοῦ κάνει λόγο γιά σεβασμό τῆς παραδόσεως ἑνός λαοῦ.

6. Θεωρῶ ἀκόμη ὅτι ὁ θόρυβος γιά τήν ἀναγραφή ἤ μή τοῦ θρησκεύματος μπορεῖ νά εἶναι μιά “παγίδα”. Τό πρόβλημα δέν βρίσκεται μόνον ἐκεῖ καί φυσικά δέν εἶναι μεμονωμένο. Τό ἐρώτημα εἶναι τί θά γίνη μέ τίς ἠλεκτρονικές ταυτότητες. Γιατί συζητοῦμε γιά τήν μή ἀναγραφή μερικῶν στοιχείων τῆς προσωπικότητος τοῦ πολίτου, τήν στιγμή κατά τήν ὁποία μέ τίς ἠλεκτρονικές ταυτότητες καί μέ τόν ἑνιαῖο κωδικό ἀριθμό μητρώου εἶναι δυνατόν νά “σκλαβώνεται” ὁ ἄνθρωπος ἀπό μερικούς συγχρόνους “δικτάτορας”; Ὅταν μιά ταυτότητα εἶναι ἕνας μικρός ἠλεκτρονικός ὑπολογιστής, στόν ὁποῖο θά εἰσέρχονται στοιχεῖα ἄγνωστα στόν κάτοχό του καί μάλιστα δέν θά γνωρίζη ὁ ἄνθρωπος ποιός προσθέτει στοιχεῖα καί τί ἀκριβῶς προσθέτει, τότε πῶς μιλοῦμε γιά προσωπικές ἐλευθερίες; Ἄλλωστε, εἶναι γνωστόν ὅτι στίς σύγχρονες κοινωνίες τοῦ “ἐπιστημονικοῦ ἐγκλήματος” ἐπικρατεῖ μιά ἄλλη γλώσσα, σύμφωνα μέ τήν ὁποία ἐν ὀνόματι τῆς εἰρήνης γίνεται πόλεμος, ἐν ὀνόματι τοῦ σεβασμοῦ τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων γίνονται ἐθνοκαθάρσεις καί ἐν ὀνόματι τῆς ἐλευθερίας τοῦ πολίτη τόν δουλώνουν ἀκόμη περισσότερο. Ὁπότε, τό αἴτημά μας πρέπει νά εἶναι: Δέν θέλουμε ἠλεκτρονικές ταυτότητες, ἀλλά ἡ Πολιτεία πρέπει νά φροντίση νά βρῆ τρόπους νά κατασκευάση συμβατές ταυτότητες, χωρίς ἠλεκτρονική ἐπεξεργασία, καί ἀπομακρύνοντας τόν κίνδυνο τῆς πλαστογράφησης.

7. Τελικά, ἡ λέξη ταυτότητα εἶναι πολύ σοβαρή λέξη πού χρησιμοποιεῖται ἀπό τόν Ἀριστοτέλη καί ἄλλους φιλοσόφους μέ τήν ἔννοια: “τό εἶναι τί ταυτόν, τό ἴδιον” καί συνεκδοχικῶς δηλώνει τήν πιστότητα τοῦ σημαινομένου πρός τό σημαῖνον, τοῦ ἀνθρώπου πρός τό νόημα τῆς ὕπαρξής του. Ταυτότητα τοῦ Ἕλληνα εἶναι ἡ ταύτισή του καί ἡ ἀναφορά του πρός τήν μακραίωνη παράδοσή του, πού εἶναι ταυτόχρονα ἑλληνική καί ρωμαίϊκη, καί τοῦ χριστιανοῦ ταυτότητα εἶναι ἡ πιστότητά του πρός τόν ἀποκαλυπτικό λόγο, πού εἶναι ἔντονα ὑπαρξιακός καί κοινωνικός. Ὅταν ὁ τρόπος ἐκδόσεως τῶν ἀστυνομικῶν ταυτοτήτων δείχνει τήν ἀπώλεια αὐτῆς τῆς ταυτότητος, τότε τό πρόβλημα εἶναι θεολογικό, φιλοσοφικό, ὑπαρξιακό, ἐθνολογικό καί ἐκφεύγει τῶν λογικῶν ἐπιχειρημάτων καί τῶν φανατισμένων πράξεων.

Ὑπάρχουν σέ αὐτόν τόν τόπο ψύχραιμοι ἄνθρωποι πού μποροῦν νά συζητοῦν ὥστε νά διατηρῆται ἡ κοινωνική συνοχή.