Κύριο Θέμα: Γιὰ τὴν Ἑνωμένη Εὐρώπη καὶ τὸν Ὀρθόδοξο πολιτισμὸ - Ἔχουμε πρόταση ζωῆς καὶ πολιτισμοῦ

Διάλεξη τοῦ Μητροπολίτου κ. Ἱεροθέου στὸ Παντεῖο Πανεπιστήμιο γιὰ τὴν Ἑνωμένη Εὐρώπη καὶ τὸν Ὀρθόδοξο πολιτισμὸ

Στὶς 10 Ἰανουαρίου 2001, ὁ Μητροπολίτης μας κ. Ἱερόθεος ἔδωσε διάλεξη στὸ Παντεῖο Πανεπιστήμιο τῆς Ἀθήνας, μετὰ ἀπὸ πρόσκληση τοῦ Τομέα Διοίκησης, καὶ συγκεκριμένα τοῦ κ. Παναγιώτη Τσίρη, ἀναπληρωτοὺ Καθηγητοὺ τοῦ Συνταγματικοῦ Δικαίου. Θέμα τῆς διαλέξεως ἦταν “Ἡ πολιτιστική μας ταυτότητα στὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἔνωση”.

Παρόντες στὴν διάλεξη ἤσαν ὁ Πρύτανης τοῦ Πανεπιστημίου κ. Ἰωάννης Βαβούρας, διδακτικὸ καὶ ἐπιστημονικὸ προσωπικό του Τμήματος καὶ φοιτητές.

Εἰσαγωγικὰ μίλησε ὁ κ. Πρύτανης, καὶ ὁ κ. Τσίρης ποὺ παρουσίασε τὸν ὁμιλητὴ καὶ τὸ θέμα. Στὴν συνέχεια μιὰ φοιτήτρια ἔκανε ἀνάλυση τῶν ἀποτελεσμάτων τῆς Διακυβερνητικῆς Συνδιάσκεψης τῆς Νίκαιας.

Μετὰ ἀπὸ τὶς εἰσαγωγικὲς ὁμιλίες, ὁ Σεβασμιώτατος ἀνέπτυξε τὸ ἐνδιαφέρον καὶ κρίσιμο αὐτὸ θέμα.

Κατ’ ἀρχὰς ἀναφέρθηκε στὸ σύγχρονο γίγνεσθαι τῆς Εὐρώπης, ἡ ὁποία περνᾶ σὲ μιὰ νέα φάση καὶ προσπαθεῖ νὰ ἀποκτήση μιὰ νέα θεσμικὴ ὀντότητα καὶ πλησιάζει στὴν θέση ποὺ ἦταν ἡ Ἀμερικὴ τὸν 18ο αἰώνα. Βέβαια, οἱ συνθῆκες ἤσαν διαφορετικές, ὑπάρχουν ὅμως πολλὰ κοινὰ σημεῖα. Καὶ ἡ νέα αὐτὴ φάση εἶναι ἀποτέλεσμα μιᾶς μακρᾶς προετοιμασίας καὶ ὄχι ἕνα τυχαῖο φαινόμενο.

Στὴν συνέχεια ἐξιστόρησε ἐν συντομία τὶς προσπάθειες ποὺ ἔγιναν γιὰ τὴν ἐνοποίηση τῆς Εὐρώπης καὶ τὰ δύο πρότυπα ποὺ κυριάρχησαν. Ἀνέπτυξε ὅτι “στὴν ἐποχὴ μᾶς ἄρχισαν νὰ ὡριμάζουν οἱ συνθῆκες γιὰ τὴν θεσμικὴ μεταρρύθμιση τῆς Εὐρώπης. Δημιουργοῦνται μερικὰ μοντέλα μέσα ἀπὸ τὴν ὑπάρχουσα διαδικασία ἐνοποίησης. Ἕνα μοντέλο εἶναι αὐτὸ τοῦ ὁμοσπονδιακοῦ Κράτους, ποὺ ἀντιμετωπίζεται ὡς ὁλοκλήρωση τῆς κίνησης γιὰ τὴν πολιτικὴ ἐνοποίηση τῆς Εὐρώπης, καὶ τὸ ἄλλο εἶναι ἡ Διακυβερνητικὴ συνεργασία μεταξύ των Κρατών”. Συνέχισε λέγοντας ὅτι κατὰ τὴν γνώμη τοῦ παραμένει ὁ κίνδυνος γιὰ τὸ ποιὰ στάση θὰ τηρήσουν οἱ ΗΠΑ συνεργαζόμενες μὲ τὸ Ἡνωμένο Βασίλειο, τὴν Ἀγγλία, καθὼς τὸ πρῶτο μοντέλο ἐκφράζεται ἀπὸ τὴν Γερμανία καὶ τὸ δεύτερο ἀπὸ τὴν Γαλλία. Διεπίστωσε ὅτι στὴν Εὐρώπη γίνεται μεγάλη συζήτηση γιὰ τὸ ποιὰ ἐξέλιξη θὰ λάβη ἡ ἐνοποίηση ἀκόμα καὶ γιὰ τὸν πολιτισμό, ἐνῶ στὴν Ἑλλάδα δὲν γίνονται συζητήσεις γύρω ἀπὸ τὸ θέμα αὐτό. Στὴν συνέχεια ἀναφέρθηκε περιληπτικὰ στὴν διακυβερνητική της Νίκαιας, ὅπου συγκρούστηκαν οἱ δύο ἐπικρατοῦσες ἀπόψεις. Μέσα στὴν νέα πραγματικότητα, ἐμεῖς καλούμαστε νὰ διαφυλάξουμε τὴν πολιτιστική μας ταυτότητα καὶ τὴν ἐθνικὴ ἀκεραιότητα.

Μετὰ πέρασε στὸν τρόπο ὀργάνωσης τῆς ΕΕ, παρουσιάζοντας συγχρόνως τὴν Ρωμαΐικη πρόταση. “Η Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία προσέλαβε τὸ σύστημα δοικήσεως ποὺ συνάντησε τὴν ἐποχὴ ἐκείνη καὶ πέρασε σὲ αὐτὸ ὅλη τὴν ἐμπειρία καὶ τὴν ζωή της, ἀπέφυγε τὸ λεγόμενο δεσποτικὸ σύστημα καὶ προσέλαβε τὸ ἀνθρωποκεντρικὸ σύστημα. Αὐτὸ λέγεται ἀπὸ τὴν ἄποψη ὅτι ἡ διοικητικὴ διάρθρωση τοῦ Ρωμαϊκοῦ κράτους, ποὺ συνίστατο στὶς ὑπαρχίες, τὶς ἐξαρχίες καὶ τὶς ἐπαρχίες, ἀπετέλεσε τὴν βάση γιὰ τὴν συγκρότηση τῶν Πατριαρχείων, τῶν Μητροπόλεων καὶ τῶν Ἐνοριῶν. Μπορεῖ κανεὶς νὰ ὑποστηρίξη ὅτι ἡ Ἐκκλησία υἱοθέτησε τὸ ἀρχαιοελληνικὸ σύστημα τῶν πόλεων, πράγμα ποὺ διαφέρει ἀπὸ τὸ κράτος καὶ τὸ ἔθνος. Ὑπάρχει σαφὴς διαφορὰ μεταξύ του κράτους, ποὺ εἶναι προϊόν της Δύσεως ὑπὸ τὴν ἐπήρεια τοῦ Δαφωτισμοῦ, καὶ τῶν πόλεων ἢ ἐπαρχιῶν ποὺ παρατηρεῖται στὴν ἀνατολή. Ἀκόμη καὶ μέχρι σήμερα ἡ Ἐκκλησία διασώζει τὸν τρόπο διακυβερνήσεως ποὺ εἶναι πιὸ ἀνθρώπινος καὶ κοινωνικός”.

Ἀνέλυσε ὅτι στὴν Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία (Ρωμανία) “δὲν ἦταν οἱ φιλόσοφοι καὶ οἱ κοινωνιολόγοι τὰ πρότυπά της κοινωνίας, ἀλλὰ οἱ θεοπτες. Τὰ μοναστήρια καὶ οἱ Ἐνορίες, ἡ λατρευτικὴ ζωή, ἡ θεία Εὐχαριστία, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τὴν βαθύτερη ταυτότητα τῆς Ἐκκλησίας, μέσα στὴν ὁποία ὑπερβαίνονται οἱ ἐθνικισμοὶ καὶ οἱ ταξικὲς διακρίσεις, ἀπετέλεσαν τὴν βάση συγκροτήσεως τῆς ζωῆς ὅλων των ἀνθρώπων. Καί, βέβαια, δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ κάνη λόγο γιὰ θεοκρατία. Δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερο λάθος ἀπὸ αὐτό, ὅταν λέμε ὅτι στὸ Βυζάντιο ὑπῆρχε θεοκρατία, διότι ὑπῆρχε σαφὴς διάκριση μεταξὺ ἱεραρχικῆς καὶ πολιτικῆς ἐξουσίας. Ἡ βάση τῆς αὐτοκρατορίας ἦταν ἡ θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ σημαίνει ὅτι ἤξεραν οἱ Ρωμιοὶ πῶς ἡ ἰδιοτελὴς ἀγάπη, ποὺ εἶναι πτωτικὸ στοιχεῖο καὶ πηγὴ ἀνωμαλιῶν, μετατρέπεται καὶ γίνεται ἀνιδιοτελὴς ἀγάπη, ἡ ὁποία εἶναι φιλάνθρωπη καὶ κοινωνική”.

Ὁ Σεβασμιώτατος ὑποστήριξε ὅτι ζοῦμε πράγματι σὲ κοσμογονικὴ ἐποχή, προσπαθώντας νὰ συνυπάρξουμε μὲ ἕναν ἰδιαίτερο πολιτισμὸ καὶ μιὰ ἰδιαίτερη θεολογία ποὺ εἶναι σαφῶς ἀντίθετα ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ἐπικρατοῦσαν στὸν δικό μας χῶρο. Ἀκόμα καὶ αὐτὴ ἡ θεολογία τοῦ δυτικοῦ χώρου εἶναι ρατσιστική, ὅπως τὴν συναντοῦμε στὶς θεωρίες τοῦ Ἀνσέλμου Καντερβουρίας. Ἄλλωστε τὸ φεουδαλιστικὸ σύστημα ἐπικράτησε στὴν Εὐρώπη καὶ ὄχι στὴν Ἀνατολή.

Ἐξήγησε ὅτι τὸ μοντέλο καὶ τὸ πρότυπο ποὺ τὸ ἀναζητοῦν οἱ Εὐρωπαῖοι, τὸ ζήσαμε στὸ παρελθόν, βρίσκεται μέσα στὸ πνευματικὸ καὶ πολιτιστικό μας DNA. Δὲν ἔχουμε ἀνάγκη νὰ παπαγαλίζουμε ὅσα λέγονται στὴν Εὐρώπη, γύρω ἀπὸ θεωρητικὰ καὶ φιλοσοφικὰ προβλήματα. Ἔχουμε πρόταση ζωῆς καὶ πολιτισμοῦ ποὺ πρέπει νὰ διοχετεύσουμε καὶ στὸν χῶρο αὐτὸν ποὺ ζοῦμε, ὥστε μὲ τὴν δύναμη τοῦ Θεοῦ νὰ ἐπικρατήση πάλι τὸ πνεῦμα τῆς Ρωμαϊκῆς αὐτοκρατορίας, τὸ ὁποῖο ἔχει ἐξοβελισθῆ ἀπὸ τὴν Εὐρώπη. Ἡ μεγάλη ἰδέα σήμερα δὲν πρέπει νὰ εἶναι ἁπλῶς ἡ ἀνάκτηση τῶν ἐδαφῶν τῆς Ἀνατολῆς, οὔτε ἁπλῶς ἡ νομισματικὴ καὶ πολιτικὴ ἕνωση τῆς Εὐρώπης, ποὺ βέβαια εἶναι ἀπαραίτητη, ἀλλὰ ὁ ἐπηρεασμὸς καὶ ἡ ἐγκαθίδρυση τοῦ πνεύματος τῆς Ρωμιοσύνης μὲ ὅλη τὴ σημασία της στὸν εὐρωπαϊκὸ καὶ ἀμερικανικὸ χῶρο.

Ὑπογράμμισε δὲ τὴν σημασία τῶν δύο μεγάλων γεγονότων ποὺ ἔγιναν τὸν Δεκέμβριο, ἤτοι τὴν Διακυβερνητικὴ Συνδιάσκεψη τῶν κρατῶν τῆς ΕΕ στὴν Νίκαια τῆς Γαλλίας καὶ τὴν διορθόδοξη Σύνοδο στὴν Νίκαια τῆς Βιθυνίας. Δύο πόλεις στὶς ὁποῖες συναντήθηκαν δύο διαφορετικοὶ πολιτισμοί. Στὴν μὲν Νίκαια τῆς Γαλλίας συναντήθηκαν ὅλα τα Εὔρωπαϊκα κράτη, τὰ ὁποῖα εἶναι κάτω ἀπὸ τὴν ἐπήρεια ὅλης αὐτῆς τῆς παραδόσεως ποὺ ἐπικράτησε στὴν Δύση ποὺ ξεκίνησε ἀπὸ τὸν σχολαστικισμό, ἀπὸ τὸν ἱερὸ Αὐγουστίνο, ποὺ κέντρο ἔθεσε τὴν λογική, τὸν ὀρθολογισμό, τὸν ρασιοναλισμό, καὶ προχώρησε μετὰ καὶ δημιούργησε τὴν ἀναγέννηση, τὴν μεταρρύθμιση, στὴν συνέχεια τὸν διαφωτισμό, τὸ ρομαντισμό, τὴν νεωτερικότητα καὶ τὴν μετανεωτερικότητα.

Στὴν Νίκαια τῆς Βιθυνίας συναντήθηκαν ὅλες οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, καί, ἐνῶ στὴν Νίκαια τῆς Γαλλίας ἐπεδίωξαν νὰ ἑνοποιήσουν τὴν Εὐρώπη, στὴν Βιθυνία παρουσιάστηκαν ἑνωμένες, ἀλλὰ ὄχι μὲ διευθυντήρια, ὄχι ποιὸς θὰ ἐπικρατήση, ἀλλὰ μὲ τὴν μορφὴ τῆς συνοδικότητας. Ὅλες οἱ Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες διακρίνουν τὸ ἀρχαιοελληνικὸ πρότυπο καὶ μοντέλο διοικήσεως, δεδομένου ὅτι κάθε Πατριαρχεῖο καὶ κάθε αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία, ἀλλὰ καὶ κάθε Μητρόπολη ἔχει ἐσωτερικὴ ἐλευθερία, χωρὶς νὰ καταργῆται ἡ ἑνότητα.

Καὶ συνέχισε λέγοντας: “Καὶ ἐὰν στὴν Νίκαια τῆς Γαλλίας διατυπώθηκε ἕνας ἰδιότυπος ἐθνικισμὸς μὲ τὴν ἔννοια τοῦ διεθυντηρίου, ἐδῶ δὲν ὑπάρχει κανένας ἐθνικισμός, διότι ἤδη ἀπὸ τὴν Σύνοδο τοῦ 1872, ποὺ ἔγινε στὴν Κωνσταντινούπολη καταδικάστηκε ὁ ἐθνοφυλετισμὸς ὡς αἵρεση καὶ ἐπιδιώχθηκε σὲ ὅλες τὶς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες τῆς γῆς νὰ ζοῦν αὐτὴν τὴν ἑνότητα πέρα ἀπὸ τὶς φυλὲς καὶ γλῶσσες καὶ πέρα ἀπὸ τὶς καταγωγὲς τοῦ κάθε ἀνθρώπου. Ἡ ἑνότητα ποὺ ὑπάρχει μέσα στὸ συνοδικὸ σύστημα σημαίνει ὅτι ὑπάρχει μιὰ πολὺ μεγάλη συνάρτηση καὶ σχέση μεταξὺ ἐλευθερίας καὶ ἑνότητας. Ἡ ἐλευθερία δὲν καταργεῖ τὴν ἑνότητα καὶ ἡ ἑνότητα δὲν καταργεῖ τὴν ἐλευθερία, γιατί ἂν ἐν ὀνόματι τῆς ἑνότητας καταργοῦμε τὴν ἐλευθερία, τότε ἔχουμε δικτατορία καὶ ἂν ἐν ὀνόματι τῆς ἐλευθερίας καταργοῦμε τὴν ἑνότητα, τότε ἔχουμε ἀναρχία”.

Καὶ τελείωσε λέγοντας: “Ἔτσι, λοιπόν, διασώθηκε ἡ συνοδικότητα καὶ ἐκφράσθηκε πρώτον ἡ ἑνότητα αὐτὴ καὶ βεβαίως ἐκφράσθηκε ὁ ὑπερεθνικὸς χαρακτήρας τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Δύο εἶναι τὰ μηνύματα τῆς Συνόδου κορυφῆς στὴν Νίκαια τῆς Βιθυνίας, ἤτοι ἡ ἑνότητα καὶ ἡ ὑπέρβαση τοῦ ἐθνικισμοῦ καὶ θεωρῶ ὅτι εἶναι μιὰ πρόκληση πρὸς τὴν Νίκαια τῆς Γαλλίας, γιὰ νὰ δείξη ὅτι καὶ ἐμεῖς στὴν δική μας παράδοση ἔχουμε πολιτισμὸ καὶ μιὰ παράδοση ποὺ συνιστᾶ ἕνα μοντέλο καὶ τρόπο διοικήσεως ποὺ πρέπει νὰ προβάλουμε. Ἀντί, λοιπόν, νὰ εἴμαστε μεταπράτες θὰ ἔπρεπε νὰ προβάλλουμε τὸ δικό μας μοντέλο καὶ τρόπο ζωῆς”.

Μετὰ τὴν ὁμιλία τοῦ Σεβασμιωτάτου, ἔκαναν παρεμβάσεις ὁ Πρύτανης καὶ ὁ Καθηγητὴς κ. Νικόπουλος. Μάλιστα ὁ κ. Πρύτανης συνεχάρη τὸν κ. Τσίρη γιὰ τὴν ἐπιλογὴ τοῦ ὁμιλητοῦ, ἐπήνεσε τὸν Σεβασμιώτατο γιὰ τὸν τρόπο ποὺ ἀντιμετώπισε τὸ θέμα, καὶ ὑπογράμμισε ὅτι ὀφείλουμε νὰ κρατήσουμε τὴν πολιτιστική μας κληρονομιά. Γιὰ νὰ καταλήξη: “Αἰσθάνομαι ἰδιαίτερα εὐτυχὴς ποὺ ἄκουσα αὐτὴν τὴν ἀνάλυση. Ἔχω ἀκούσει πάρα πολλὲς συζητήσεις καὶ γιὰ πράγματα ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρουν, ἀλλὰ σήμερα ἄκουσα ἀπόψεις ποὺ θὰ πρέπη τὸ Πανεπιστήμιο νὰ τὶς προβάλη στὴν κοινωνία. Ἡ σημερινὴ συζήτηση ἦταν ἀπὸ τὶς πιὸ ἐνδιαφέρουσες καὶ ἐποικοδομητικὲς ποὺ ἔχω παρακολουθήσει”.

Πιστεύουμε ὅτι ἦταν μιὰ πολύτιμη καὶ σημαντικὴ προσφορὰ τῆς ποιμαινούσης Ἐκκλησίας, διὰ τοῦ Σεβασμιωτάτου, στὸν χῶρο τῆς Ἀνωτάτης Ἐκπαίδευσης.